1, 2. (a) Olohuela via fetika ndati? (b) Adama la Heva va limbuka ndati esilivilo liolohuela? (Tala ociluvialuvia kefetikilo liocipama cilo.)

CA SUNGULUKA okuti, omanu va kuela. Olohuela via fetika ndati, kuenda locimãho cipi? Oku kũlĩha etambululo liepulilo lia lingiwa ndeti, ci tu kuatisa oku kuata ovisimĩlo via sunguluka viatiamẽla kolohuela kuenda asumũlũho aco. Eci Yehova a lulika Adama, wa pinga kokuaye oco a ece olonduko kovinyama. Noke, Adama wa limbuka ndomo ovinyama via lulikiwa lonjila yimue okuti, cimue culume, cikuavo comange, oco vi li kuatise pokati. Pole, Adama ka kuatele “oñuatisi a sesamẽla.” Omo liaco, Yehova Suku wa pekelisa Adama kotulo; noke wopa kokuaye olumati lumue, kuenje wa tunga laluo ukãi. Eci Yehova a mala oku lulika ukãi wo nena ku Adama, kuenje wa linga ukãi waye. (Tanga Efetikilo 2:20-24.) Ndomo tua konomuisa ulandu waco, tua limbuka okuti, olohuela ombanjaile yimue ya eciwa la Yehova.

² Eci Yesu a kala palo posi, wa pitulula olondaka Yehova a popele vocumbo Cedene poku popia hati: “Ulume o sia isiaye la inaye, o likakatela kukãi waye kuenje kavali kavo va linga etimba limuamue.” (Mateo 19:4, 5) Omo okuti Yehova wopa olumati kulume oco a lulike ukãi watete, ca va kuatisa oku  limbuka okuti, va linga etimba limuamue. Yehova ka yonguile okuti, ulume o linyãla lukãi waye, ale omunu lomunu pokati kavo o kuata ohueli yikuavo.

3. Yehova wa sokiya olohuela locimãho cipi?

³ Adama wa kuata esanju lialua eci a tambula ukãi waye una a luka onduko yokuti, Heva. Eye wa kala ombandeki, kuenda oñuatisi yaye. Ovo va laikele oku kuata esanju volohuela viavo. (Efetikilo 2:18) Yehova wa linga esokiyo liolohuela, oco ongongo yi yukisiwe lomanu. (Efetikilo 1:28) Omãla va Adama la Heva va laikele oku lekisa ocisola kolonjali viavo. Pole, noke va laikele oku kuela, oco va kuatevo apata ovo. Kuenje, ongongo yosi nda ya yukisiwa lomanu, toke eci yi linga ofeka yelau.

4. Nye ca pita lolohuela viatete?

⁴ Olohuela via tete via nyõleha eci Adama la Heva va lueyela Yehova. “Onyoha yosiahũlu” okuti yi lomboloka Satana Eliapu, ya kemba Heva hati, nda wa lia kepako ‘liuti woku kulĩha eci ciwa leci cĩvi,’ wa laikele oku kuata ukũlĩhĩso umue u likasi. Satana wa popiavo hati, nda Heva wa tava oku lia kepako, cu ecelela oku nõla eci ciwa, ale ceci cĩvi. Heva wa lekisa etombo kulume waye eci a nõlapo oku lia kepako, momo wa sukilile oku sapela laye tete catiamẽla kocitangi caco. Adama wa tomba ocihandeleko ca Yehova, eci a tava kondaka yukãi waye yoku lia kepako.—Esituluilo 12:9; Efetikilo 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Atambululo Adama la Heva va eca ku Yehova li tu longisa nye?

⁵ Eci Yehova a va pulisa, Adama wa lundila ukãi waye poku popia hati: “Ukãi una wa nyiha oku kala lame, eye wa nyihako epako liuti waco kuenje nda lia.” Kuenje, Heva wa popiavo hati, wa yonjiwa lonyoha. (Efetikilo 3:12, 13) Adama la Heva va eca atambululo aco omo liesino va lekisa ku Yehova, kuenje wa va sombisa. Ulandu wavo wa linga elungulo kokuetu! Oco olohuela viende ciwa, ulume lukãi waye va sukila oku pokola ku Yehova kuenda oku limbuka akulueya avo.

6. O pondola oku lombolola ndati elivulu Liefetikilo 3:15?

⁶ Ndaño okuti, Satana wa linga ovina ka via sungulukile vocumbo Cedene, pole, Yehova wa linga esokiyo liokuti, omanu va kuata elavoko kovaso yoloneke. Elavoko liaco li sangiwa vocitumasuku catete Cembimbiliya. (Tanga Efetikilo 3:15.) Ocitumasuku caco ci lekisa okuti, Satana o ka nyõliwa ‘lombuto yukãi.’ Ovangelo vosi, va kasi oku linga upange kilu kuenda va kuete ukamba la Yehova. Ovo va kasi ndondombua ya Yehova. Citava okuti, Yehova nda wa tuma umue pokati kovangelo vaco oco ‘a sasõle’ Satana. Pole, ombuto yukãi, yi ka ecelela okuti, omanu vana va lekisa epokolo ku Yehova, va ka tambula asumũlũho Adama la Heva va pumba. Kuenje omanu vosi va siata oku lekisa epokolo, va ka kuata esumũlũho  lioku kala palo posi otembo ka yi pui, ndomo Yehova a ci likuminya.—Yoano 3:16.

7. (a) Nye ca pita lolohuela tunde eci Adama la Heva va lueya? (b) Nye Embimbiliya li lekisa okuti oco alume kumue lakãi vavo va sukila oku linga?

⁷ Omo liesino Adama la Heva va lekisa, va nyõla olohuela viavo, kuenda olohuela viomanu vosi. Kuenje, Heva kumue lakãi vosi poku cita va laikele oku kuata olongembia. Handi vali, akãi va laikele oku kuatela ocisola calua alume vavo, kuenda alume va laikelevo oku tata lãvi akãi vavo, ndomo tua siata oku ci mola koloneke vilo. (Efetikilo 3:16) Yehova o yongola okuti, alume va lekisa ocisola kakãi vavo, kuenda akãi va lekisavo esumbilo kalume vavo. (Va Efeso 5:33) Omo liaco, nda olohueli vi likolisilako oku litava pokati, ci va kuatisa oku yuvula ovitangi.

8. Ulandu upi watiamẽla kolohuela tunde kotembo ya Adama, toke Ketande?

⁸ Osimbu Adama la Heva ka va file va cita omãla. (Efetikilo 5:4) Noke, Kaini omõla wavo wa tete wa kuela umue pokati kavamanjaye. Lameke okuti ukuepata lia Kaini, eye ulume wa tete wa tukuiwa Vembimliya okuti wa kuata akãi vavali. (Efetikilo 4:17, 19) Oku upisa kotembo ya Adama toke ya Noha, kua kala lika etendelo liomanu vatito va enda oku fendela Yehova. Vamue pokati komanu vaco Havele, Enoke, Noha kuenda epata liaye. Embimbiliya li lombolola okuti, koloneke via Noha, “omãla va Suku valume va mõla omãla vomanu vakãi okuti va posoka. Kuenje va nõla oku kuela ava va sola ca velapo.” Omo okuti Yehova ka yonguile okuti, ovangelo veya palo posi oco va kuele akãi, veya oku cita omãla vamue okuti, Ovindululu haivo olongangala. Kotembo yaco ‘pokati komanu pa kala evĩho lialua kulo kilu lieve, kuenda va kuatele ovisimĩlo via vĩha oloneke viosi.’—Efetikilo 6:1-5.

9. Nye Yehova a lingile kolondingaĩvi via kala kotembo ya Noha, kuenda ovina via pita kotembo yaco vi tu longisa nye?

⁹ Yehova wa popele hati, wa laikele oku nena etande oco a nyole olondingaĩvi viosi. Omo okuti Noha “wa kunda esunga,” wa kuatele ocikele coku sapuila komanu catiamẽla Ketande lia laikele oku iya. (2 Petulu 2:5) Pole, ovo ka va tavele kovina Noha a va sapuila, momo va tiamisilile lika utima kovina vieteke leteke oku kongelamo oku kuela. Yesu wa sokisa otembo ya Noha lotembo yetu. (Tanga Mateo 24:37-39.) Koloneke vilo, omanu valua ka va siatele oku tava kesapulo tu va kundila liatiamẽla kolondaka viwa Viusoma wa Suku. Tu kasi oku kunda esapulo liaco osimbu oluali lulo lua vĩha ka lua nyoliwile. Ovina via pita osimbu Etande ka lieyile vi tu longisa nye ? Ka tu ka eceleli okuti, ovina vimue ndeci, oku kuela kuenda oku cita omãla ovio tu velisapo calua komuenyo wetu, kuenje tu ivalako okuti, eteke linene lia Yehova li kasi ocipepi.

10. (a) Apata amue a pitisile ndati kovaso ocituwa cevĩho liukahonga? (b) Avirahama lukãi waye Sara va lekisa ndati ongangu yiwa volohuela viavo?

¹⁰ Noha kumue lomãla vaye vatatu, omunu lomunu pokati kavo wa kuatele lika ukãi umosi. Pole, noke Lietande, alume valua veya oku kuata akãi valua. Vapata amue evĩho liukahonga lia siatele calua kuenda lia pangelevo onepa kefendelo liavo. Eci Havirahama la Sara va ilukila ko Kanana, va ñualiwile  lomanu va kuatele ocituwa coku linga evĩho liukahonga, okuti ka va sumbilile olohuela. Omo liaco, Yehova wa kundula olupale luo Sodoma kuenda luo Gomora. Momo omanu va kala va lupale aco va kala vakuevĩho. Avirahama wa litepele lomanu vaco. Eye wa kala usongui uwa wepata liaye kuenda Sara wa lekisa ongangu yiwa yoku pokola kulume waye. (Tanga 1 Petulu 3:3-6.) Avirahama wa kũlĩhĩsa oco omõla waye Isake a kuele ukãi umue wa kala ufendeli wa Yehova. Noke, Isake wa lingavo esokiyo liokuti, omõla waye Yakoba o kuela umue ufendeli wa Yehova. Momo, omãla va Yakoba, ovo veya oku linga ovitumbulukila viapata 12 lia va Isareli.

11. Ocihandeleko Yehova a ecele ku Mose ca enda oku teyuila ndati va Isareli?

¹¹ Noke Yehova wa linga ocisila lepata lia va Isarali. Eye wa eca kokuavo ovihandaeleko a ecele ku Mose, vina via kuatisa koku teyuila alume kuenda akãi koku fendela Yehova. Kua kala ovihandeleko vimue vi lombolola ovituwa omanu va enda oku kuama volohuela, oku kongelamo ocituwa coku kuela akãi valua. Pole, va Isareli ka va kuatele omoko yoku kuela omanu vana ka va kalele afendeli va Yehova. (Tanga Esinumuĩlo 7:3, 4.) Nda olohueli vi kasi oku liyaka lovitangi, akulu vekongelo va linga esokiyo lioku va kuatisa. Kua kala ovihandeleko vimue via enda oku pisa vana ka va kalele vakuacili volohuela viavo, vakuakulinga esepa kuenda vana ka va endele oku kolela kohueli yavo. Ndaño Yehova wa ecelele okuti ulume o pondola oku linyãla lukãi waye, pole, kua kala olonumbi vimue via enda oku teyuila olohueli. Embimbiliya li lekisa okuti, ulume wa kuatele omoko yoku linyãla lukãi waye, omo liocina “cimue ka ca sungulukile.” (Esinumuĩlo 24:1) Embimbiliya ka li lombolola ocina caco “ka ca sungulukile.” Pole ka li lekisa okuti, ulume o sukila oku lisandela esunga oco a linyãle lukãi waye.—Ovisila 19:18.

12, 13. (a) Alume vamue va enda oku tata ndati akãi vavo kotembo ya Malakiya? (b) Koloneke vilo, nda manji umue o tila lohueli ya manji ukuavo, ovitangi vipi a pondola oku liyaka lavio?

¹² Koloneke viuprofeto Malakiya, alume valua va Yudea va enda oku li sandela esunga oco va linyãle lakãi vavo. Alume vaco va enda oku linyãla lakãi vavo oco va kuele akãi amalẽhe, ale akãi vana ka va fendela Yehova. Koloneke via Yesu, alume vamue vo ko Yudea va enda oku linyãla lakãi vavo omo “liovina vimue” ka vi kuete esilivilo. (Mateo 19:3) Yehova ka sole olohueli vina vi linyãla okuti ka vi kuete esunga lioku ci linga.—Tanga Malakiya 2:13-16.

¹³ Koloneke vilo, olohueli vina okuti afendeli va Yehova, vi sukila oku kala vakuacili. Pole, sokolola ndeci okuti, ohueli yimue ya papatisiwa yi linga ukahokolo, kuenje yi linyãla lohueli yaye oco yi kuele omunu ukuavo. Nda omunu waco ka likekembela, o tundisiwa vekongelo oco li yelisiwe. (1 Va.Korindo 5:11-13) Oco omunu wa tundisiwa a tiuke vali vekongelo, o sukila oku lekisa ‘apako o kuatisa oku likekembela.’ (Luka 3:8; 2 Va Korindo 2:5-10) Ka kuli otembo ya sokiyiwa oco omunu wa tundisiwa a tiuke vekongelo. Citava okuti, pa pita unyamo umosi ale ceci ci pitahãla unyamo, oco ku limbukiwe uvangi wokuti, omunu wa tundisiwa vekongelo wa likekembela lutima wosi, kuenda citava oku tiuka vekongelo. Ndaño wa tiuka vekongelo, pole, o sukila oku likolisilako oco ‘a pamise ukamba waye la Yehova.’ —Va Roma 14:10-12; tanga Vutala Wondavululi, 15 ya Kuvala yunyamo wo 1979, kemẽla 31 toke 32.

14. Ocihandeleko Yehova a ecele ku Mose ca kuatele esilivilo lie?

¹⁴ Va Isareli va kala oku pokola Ocihandeleko Yehova a ecele ku Mose vokuenda kueci ci pitahãla 1.500 kanyamo. Ocihandeleko caco ca kuatisa afendeli va Yehova kovina via litepa. Vocihandeleko caco mua kongelele olonumbi via enda oku va kuatisa oco va tetulule ovitangi viapata avo kuenda koku va songuila toke koku iya kua Mesiya. (Va Galatia 3:23, 24) Ocihandeleko caco ca sulila eci Yesu a fa, kuenje Yehova wa linga esokiyo liokaliye. (Va Heveru 8:6) Pole, kua kala ovina vimue omanu va enda oku pokola Vocihandeleko okuti, Akristão vocili ka va sukilile vali oku vi pokola.

15. (a) Onumbi yipi ya tumbikiwa vekongelo Liakristão vocili yatiamẽla kolohuela? (b) Ovina vipi Ukristão a sukila oku sokolola viatiamẽla koku linyãla?

¹⁵ Eteke limue, va Fariseo va lingile epulilo limue ku Yesu liatiamẽla kolohuela. Pole, Yesu wa va tambulula hati, Vocihandeleko Yehova a ecele ku Mose, wa ecelele okuti, va Isareli va linyãla lolohueli viavo ndaño okuti eci Yehova a lulika Adama la Heva ka yonguile okuti, va linyãla. (Mateo 19:6-8) Etambululo Yesu a eca lia lekisa okuti, ocihandeleko Yehova a ecele catiamẽla kolohuela, oco Akristão vocili va kuãi koloneke vilo. (1 Timoteo 3:2, 12) Ondaka yokuti va linga “etimba limuamue,” yi lomboloka okuti, noke liolohuela, ulume o sukila oku amamako oku kala kumosi lukãi waye. Nda ulume o linyãla lukãi waye pole, lomue pokati kavo wa linga ukahokolo, ci lekisa okuti, lomue pokati kavo o kuete omoko yoku kuela omunu ukuavo. (Mateo 19:9) Citava okuti, manji umue o nõlapo oku ecela ohueli yaye ya linga ukahokolo okuti ya likekembela. Uprofeto Oseya wa pitavo locitangi caco eci a ecela ukãi waye Gomere una wa lingile uvasi, kuenda Yehova wa ci lingavo eci a ecela va Isareli va likekembela. (Hosea 3:1-5) Nda umue pokati kolohueli wa limbuka okuti ukuavo wa linga ukahokolo, pole, o tava oku lipekela laye, ci lekisa okuti, wo wecela. Kuenje, ndomo ca lekisiwa Vembimbiliya, ka va kuete esunga lioku linyãla.

16. Nye Yesu a popia catiamẽla ku vamanji vana va nõlapo oku yuvula oku kuela?

¹⁶ Yesu wa popia hati, Akristão va sukila lika oku linyãla, nda umue pokati kavo wa linga ukahokolo. Noke, Yesu wa tukula Akristão vana “va kuete ongavelo” yoku nõlapo oku yuvula oku kuela. Eye wa popia hati: “U o yongola oku kala ndoco [okuti ka kuela,] a ci linge.” (Mateo 19:10-12) Vamanji valua va sesamẽla epandiyo omo lioku nõlapo oku yuvula oku kuela, oco va pitise kovaso upange wa Yehova okuti, lacimue ci va tateka!

17. Nye ci pondola oku kuatisa manji umue oco a nõlepo oku kuela ale sio?

¹⁷ Nye ci pondola oku kuatisa manji umue oku nõla nda o yongola oku kuela ale sio? Eye, o sukila oku nõla nda o yongola oku amamako okuti, ka kuela. Upostolo Paulu wa vetiya vamanji oco vamameko okuti ka va kuela. Pole, Embimbiliya li popia hati: “Omo lievĩho liukahonga wa siata, ulume lulume a kuate ukãi waye muẽle kuenda ukãi lukãi a kuate ulume waye.” Noke, Paulu wamisako loku popia hati: “Nda ka va tẽla oku likandangiya, va kuele, hĩse oku kuela, oku kala ño loloñeyi hacoko.” Citava okuti omunu umue o nõlapo oku kuela oco a yuvule  oku kuata onjongole yalua yoku lipekela okuti yi pondola oku u vetiya oku litukusa kovimamata viuyali, ale oku linga evĩho liukahonga. Omo liaco, omunu una okuti ka kuelele, nda o yongola oku ci linga, o sukila oku kũlĩhĩsa nda o kuete utunga woku kuela ale sio. Paulu wa popia hati: “Nda umue o sima okuti ka kasi oku tata ciwa ekalo liaye lioku kala ndoto okuti ka kuela, haeye wa pitahãla vumalẽhe, . . . a linge ndeci a panga; ka lingi ekandu. [A] kuele.” (1 Va Korindo 7:2, 9, 36; 1 Timoteo 4:1-3) Ka ca sungulukile oku vetiya omunu umue oco a kuele, omo liolonjongole vialua vioku lipekela a kuete okuti, ovio amalẽhe valua va siata oku liyaka lavio. Momo citava okuti omunu waco ka kuete ukũlĩhĩso walua watiamẽla kolohuela.

18, 19. (a) Akristão vocili va pondola oku fetika ndati olohuela? (b) Nye tu ka konomuisa vocipama ci kuãimo?

¹⁸ Oco olohuela vi taviwe la Yehova, ulume wa papatisiwa o sukila oku kuela ukãi una wa papatisiwavo okuti, vosi yavo va sole Yehova lutima wavo wosi. Va sukilavo oku lisola pokati, kuenda oku amamako oku kala pamosi. Nda va ci linga, Yehova o va sumũlũisa omo lioku pokola konumbi yoku ‘kuelela lika vu Ñala.’ (1 Va Korindo 7:39) Nda va amamako oku pokola kolonumbi Viembimbiliya, va pondola oku kuata esanju volohuela viavo.

¹⁹ Omo okuti tu kasi “koloneke via sulako,” omanu valua ka va siatele oku lekisa ovituwa vi va kuatisa oku kuata esanju volohuela. (2 Timoteo 3:1-5) Vocipama ci kuãimo, tu ka konomuisa ndomo olonumbi Viembimbiliya vi pondola oku kuatisa Akristão oco va kuate esanju volohuela, ndaño lovitangi. Ocipama caco ci va kuatisavo oku amamako oku endela vonjila yi tuala komuenyo ko pui.—Mateo 7:13, 14.