Nda Kuata Usumba Wolofa—cilo Ndi Lavoka ‘Omuenyo U Supoka’

Ulandu wa Lomboluiwa la Piero Gatti

ONJUVUNGO yimue ya kala oku yevalela ocipãla, ya fetika oku livokiya. Oyo ya kuamiwa lokuõla kuocileñi cimue coku lungula omanu oco va tilile kalungi. Noke kueya ovindindimo viatenda, loku nyõliwa kuovina kuenda onjuela yi yokokisa.

Ulandu owu, wa pita ko Milão, kofeka yo Itália kunyamo wo 1943 kuenda 1944. Omo okuti nda kala esualali liumalẽhe, nda enda oku tambula upange woku ongolola atimba omanu va fila kalungi latenda olombalãu, haivo va nyõleha okuti ka va limbukiwa. Sia muile lika ocipepi olofa via vakuetu. Olonjanja vimue nda kalavo kohulo yolofa. Kapuluvi aco nda enda oku likutilila ku Suku loku lisila okuti, nda nda puluka kolofa, ndi ka linga lika ocipango caye.

Usumba Wange Wolofa wa Imũha

Nda kulila vimbo limue li kasi ocinãla ci soka 10 kolokilometulu vimbo lio Como, ko Itália, ocipepi longave yofeka yo Suíça. Eci nda kala omõla, nda liyaka lasumuo alua kuenda nda kuata usumba lolofa. Uvei u tukuiwa hati, grípe Espanyola wa ponda vamukãi vange vavali. Noke kunyamo wo 1930, eci nda kuata anyamo epandu, ina yange o tukuiwa hati Luigia, wa fa. Omo okuti nda kulila vetavo lio Katolika, nda kũlĩhĩle ovihandeleko vietavo liaco kuenda, nda endaile ko Misa osemana losemana. Pole, noke yanyamo amue eci nda kala vonjo yimue yoku pemuila esinga, ndopiwa usumba wange wolofa.

Kunyamo wo 1944, Uyaki Wavali wa pita Voluali, wa ponda omanu valua. Ame nda kala umue pokati kolohulukãi viasualali vo ko Itália va tunda kovitumãlo viuyaki oku tilila ko Suíça. Eci tua pitila, tua tualiwa kovilombo viomanu va tila uyaki. Nda tumiwa kimbo lio Steinach lia kala ocipepi konano yolupale. Eci tua kala kimbo liaco tua kuata elianjo. Ukuakupemula esinga kimbo lio Steinach wa sukilile ekuatiso vokuenda kuotembo yimue yitito kupange waye. Nda lieca koku talavaya laye vokuenda kuosãi yimosi. Vokuenda kuotembo yaco oco nda kuata ukũlĩhĩso umue wa pongolola omuenyo wange.

Umue pokati kolofalakesi vioku pemuiwa esinga, onduko yaye Adolfo Tellini wo kofeka yo Itália, pole wa kala ko Suíça. Eye wa kala Ombangi ya Yehova. Lalimue eteke nda yevele onduko yocisoko caco, kuenda nda komõha calua eci va ndi sapuila okuti vofeka yosi yo Itália mua kala eci ci pitahãla 150 Kolombangi via Yehova. Adolfo wa ndi lomboluila ovina vi komõhisa viatiamẽla kocili Cembimbiliya, olohuminyo viombembua, kuenda elavoko ‘liomuenyo u supoka.’ (Yoa. 10:10; Esit. 21:3, 4) Nda sanjukilevo calua eci nda yeva esapulo liokuti ka ku ka kala vali uyaki kuenda olofa. Eci nda tiukila kocilombo nda sapuilako umalẽhe umue wo ko Itália o tukuiwa hati, Giuseppe Tubini catiamẽla kelavoko liaco kuenje wa komõha calua. Adolfo kuenda Olombangi vikuavo via Yehova, va enda oku tu nyula olonjanja vialua.

 Adolfo wa ngambata kimbo lio Arbon, lia kala ocinãla ci soka 10 kolokilometulu oku tunda ko Steinach, kuna ocimunga cimue citito Colombangi via Yehova ca enda oku lingila olohongele kelimi lio Italiano. Omo okuti, nda sola calua ovina nda yeva, osemana yikuavo nda tiukilako vali. Noke nda endele kohongele yimue Yolombangi via Yehova ya lingiwila vonjango yolohongele viofeka ko Zurique. Eci nda mola osinema yimue yi lekisa ungangala wa lingiwa kovilombo viomanu va tila uyaki, loku lekisa ovivimbi viomanu, ca ndi sumuisa calua. Nda mola okuti Olombangi vialua vio ko Alemanya via pondiwa omo liekolelo liavo. Kohongele yaco, oko nda li sanga la Maria Pizzato. Eye omo lioku kala Ombangi ya Yehova, Uviali wungangala ko Itália wo kangisa vokayike ci soka 11 kanyamo.

Eci uyaki wa pua, nda tiukila ko Itália kuenje nda tiamẽla kekongelo lia kala vimbo lio Como. Sia kuatele elilongiso Liembimbiliya, pole, nda kũlĩhĩle alongiso amue Embimbiliya. Maria Pizzato wa kalavo vekongelo liaco. Eye wa ndi lomboluila esilivilo liepapatiso Liakristão kuenje wa ndi pañinya oku ka nyula Marcello Martinelli, ko Castione Andevenno koluvumba luo Sondrio. Marcello wa kala ombuavekua haeye wa tambuilevo ekangiso lioku kala ci soka 11 kanyamo vokayike kuviali waco wungangala. Oco ndi pitile kimbo liaco, nda enda losikaleta ci soka 80 kolokilometulu.

Marcello poku ndi lomboluila olonumbi viepapatiso, wa kuama Embimbiliya kuenje noke yohutililo tua enda kolui Adda, kuna nda papatisiwila. Ca kala kunyamo wo 1946 kosãi Yenyenye Linene. Keteke liaco, nda kuata esanju lialua! Nda solele calua onjila nda nõla yoku vumba Yehova loku kuata elavoko liesanju liovina vi keya kovaso. Eci kua tekãva nda limbuka okuti keteke liaco nda enda eci ci soka 160 kolokilometulu losikaleta!

Ohongele yatete yinene ko Itália noke yuyaki, ya lingiwa kunyamo wo 1947 kosãi ya Kupemba volupale luo Milão. Kohongele yaco kua kala 700 komanu, oku kongelamo vana va talisiwa ohali kuviali Wungangala. Eci nda kala kohongele yaco, nda mola ocina cimue ci komõhisa. Manji Giuseppe Tubini una nda kundila kocilombo comanu va tila uyaki, eye wa linga ohundo yepapatiso noke yepapatiso liaye!

Kohongele yaco, nda kuata esumũlũho lioku kũlĩha Manji Nathan Knorr, wa tunda ko Betele ko Brooklyn. Eye wa vetiya Giuseppe kumue lame oco tu litumbike kupange wa Suku. Nda seteka oku litumbika kupange wotembo yosi vokuenda kuosãi yimosi. Eci nda pitila konjo, nda sapuilako epata liange onjila nda nõlapo kuenje va seteka oku ndi tateka. Pole, sia tavele kovisimĩlo viavo. Eci papita osãi, nda iñila kupange wo Betele ko Milão. Ko Betele kua kala lika olomisionaliu vikuãla okuti: Giuseppe (Joseph) Romano kuenda ukãi waye, Angelina; Carlo Benanti kuenda ukãi waye, Costanza. Manji Giuseppe Tubini, eye wa kala omunu watãlo, ame nda kala omunu wepandu.

Noke yosãi yimosi ko Betele, nda tambula ocikele coku nyula akongelo. Ame tete nda tambula ocikele caco ndonyitiwe yofeka ko Itália. Manji George Fredianelli, omisionaliu yatete ya tunda kofeka yo Estados Unidos kunyamo wo 1946 oku iya ko Itália, wa kala ale kupange woku nyula akongelo. Eye wa ndi pindisa vokuenda kuolosemana vimue, kuenje noke nda fetika oku ambata ocikele caco lika liange. Ndi ivaluka ekongelo liatete nda nyula volupale luo Faenza. Sokolola handi eci ca pita lame! Otembo yaco, lalimue eteke nda lingile ohundo vekongelo! Pole, nda vetiya omanu vosi, oku kongelamo amalẽhe oku iñila kupange wotembo yosi. Vokuenda kuotembo, vamue pokati kamalẽhe vaco va tambula ovikele vinene ko Itália.

Nda fetika omuenyo wumitavaso yi nyula akongelo. Omuenyo waco, wa kala wapongoloko, wovitangi, wesanju, kuenda woku soliwa calua la vamanji.

Ovilinga Viatavo Noke Yuyaki ko Itália

Cilo ndi lombolola ovilinga viatavo ko Itália kotembo yaco. Etavo lio Katolika lia kuatele  unene walua. Ndaño okuti uviali wokaliye wa fetika kunyamo wo 1948, pole, kunyamo wo 1956 oco lika kua imuha ocihandeleko cuviali Wungangala cina ca tatekele Olombangi via Yehova oku linga upange wavo woku kunda. Omo lielambalalo liovitunda viatavo, olohongele vimbo via enda oku tatekiwa calua. Pole, olonjanja vimue alikolisilo ovitunda viatavo ka a endaile oku tẽlisiwa, ndomo ca lekisiwa vocitangi cimue ca pita kunyamo wo 1948 ko Sulmona, volupale lumue lutito ko Itália.

Ohongele yimbo ya lingiwila vonjango yimue yolomapalo. Vocalumingu komẽle, ame nda kala usongui wovipama, kuenda Giuseppe Romano, eye wa linga ohundo yowiñi. Koloneke viaco kua kala owiñi walua. Otembo yaco ndaño vofeka yosi yo Itália ka mua kaile 500 kakundi, pole, kohongele kua kala 2.000 komanu. Kesulilo liohundo, umalẽhe umue wa vetiyiwa lovitunda okuti wa kala pokati kowiñi, wa londa kembumbua. Omo okuti wa yonguile oku linga onjuela, wa fetika oku kaluka lolukandi. Noke ndo sapuila siti: “Nda o yongola oku popia cimue, fetela onjango yimue oco o vangule cosi o yongola.” Pokati kolonjeveleli, lomue wa kapako elinga liaye, ale oku u popia ondaka yimue yĩvi. Noke umalẽhe waco wa tunda kembumbua lonyeño yalua.

Kotembo yaco, oku kala mitavaso o nyula akongelo, ca tĩlile calua. Olonjanja vimue nda enda oku nyula akongelo poku endela kosikaleta, vakãlu a nyõleha, ale vomboyo. Olonjanja vikuavo nda enda oku lala vocimanga ale vohondo yoku seleka ovikuata viupange. Omo okuti otembo yaco uyaki ndopo wa pua, omanu valua va kala olohukũi. Vofeka mua kala lika vamanji vatito kuenda ka va kuatele ukuasi. Pole, omuenyo kupange wa Yehova wa kala wesanju.

Oku Pindisiwa Kosikola yo Gileada

Kunyamo wo 1950, Giuseppe Tubini kuenda ame, tua lalekiwa oku pita kocisoko 16, cosikola yo Gileada yoku pindisa olomisionaliu. Kefetikilo ca tĩlile calua kokuange oku lilongisa elimi Liongelesi. Nda enda oku likolisilako calua, pole, ka ca lelukile. Tua tambula ocikele coku tanga Embimbiliya liosi kelimi Liongelesi. Omo liaco, olonjanja vimue nda enda oku pumba onanya oco ndi tange lika liange lolukandi. Noke eteke liange lioku linga ohundo lia pitĩlapo. Ndi ivaluka olondaka viulongisi ndu okuti via popiwa hẽla, eci a ndi sapuila hati: “Ocituwa cove coku linga ohundo kuenda esanju liove, via posoka, pole, Ongelesi yove ka yi lomboloka!” Pole, nda likolisilako oku malusula ciwa osikola yaco. Noke ame kuenda Giuseppe, tua tambula vali ocikele coku talavaya ko Itália. Omo okuti tua pindisiwa, tua loñolohele koku kuatisa vamanji.

 Kunyamo wo 1955, nda likuela la Lidia, una wa papatisiwa keteke nda linga ohundo yepapatiso, okuti otembo yaco papitile ale ci soka anyamo epanduvali. Isiaye Domenico wa kala manji umue wa soliwa calua una wa kuatisa omãla vaye epanduvali oku kũlĩha ocili condaka ya Suku, ndaño lelambalalo liuviali Wungangala, haeye wa kala kumandekua ci soka anyamo atatu. Lidia wa kalavo manji umue wa likolisilako oku teyuila ocili condaka ya Suku. Eye wa sombisiwa olonjanja vitatu kombonge osimbu ombiali ka ya ecele ocihandeleko coku linga lelianjo upange wetu woku kundila konjo lanjo. Noke yanyamo epandu tunde eci tua likuela, oco tua cita omõletu watete Beniamino. Kunyamo wo 1972, tua kuata omõla ukuavo o tukuiwa hati, Marco. Nda sanjuka calua omo okuti, ovo kumosi letapa liavo, va kasi oku vumba Yehova lesanju.

Ombili Kupange wa Yehova

Vokuenda kuotembo nda litumbikile oku vumba vakuetu, nda kuata ovolandu alua esanju. Ndeci, kanyamo atete oku upisa kunyamo wo 1980, ndatembo yange ulume wa tumile ukanda umue ku Sandro Pertini, ombiali yo ko Itália. Vokuenda kuviali Wolongangala, ovo va kala kumuamue kumandekua kocifuka co Ventotene kuna va kapiwile vokayike kumue lovanyãli vuviali. Ndatembo yange wa pinga oku sapela lombiali yaco oco a ece uvangi kokuaye. Eci epingilo liaye lia taviwa, nda enda kumue laye kuenda tua tambuiwa ciwa. Lalimue eteke tua muile ocina ndeci. Mbiali yaco wa lama lesanju ndatembo yange loku li pupola kapepe. Noke tua sapela laye catiamẽla kekolelo lietu kuenje tuo wĩha alivulu amue.

Kunyamo wo 1991, noke yoku pita 44 kanyamo kupange woku nyula akongelo vofeka yosi yo Itália, nda siapo upange waco. Vanyamo akuãla akuamamo, nda kala mitavaso Yonjango Yolohongele Vimbo levi Viofeka, toke eci nda siapo upange waco omo lioku vela. Pole, omo liohenda ya Yehova, toke cilo ndi kasi kupange wotembo yosi. Ndi likolisilako oku kunda loku longisa olondaka viwa, kuenda oku songola alilongiso Embimbiliya. Vamanji va siata oku popia hati, eci ndi linga olohundo, ndi vi linga lesanju “lialua.” Ngeca olopandu ku Yehova omo okuti, handi ndi kuete olohõlo ndaño loku kuka.

Eci nda kala umalẽhe nda kuatele usumba lolofa, pole, ukũlĩhĩso Wembimbiliya wa nyiha elavoko liomuenyo ko pui, ale ‘omuenyo u supoka,’ ndomo Yesu a u tukula. (Yoa. 10:10) Cilo ndi lavoka omuenyo wombembua, loku kolapo, kuenda esanju, lasumũlũho a tunda ku Yehova. Esivayo lia piãla, li eciwa lika Kululiki wetu ukuacisola una tu kuetele esumũlũho lioku tukuiwa londuko yaye.—Osa. 83:18.

[Omapa kemẽla 22, 23]

(Tala omapa yaco vorevista)

SUÍÇA

BERNA

Zurique

Arbon

Steinach

ITÁLIA

ROMA

Como

Milão

Olui Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Elitalatu kemẽla 22]

Ceci tua enda ko Gileada

[Elitalatu kemẽla 22]

La Giuseppe ko Gileada

[Elitalatu kemẽla 23]

Keteke liuvala wetu

[Elitalatu kemẽla 23]

Ukãi wange o kasi kumue lame ci soka 55 kanyamo