Ame nda citiwa kunyamo wo 1934. Olonjali viange, via tunda ko Suíça kuenda via ilukila volupale luo Timmins, voluvumba luo Otário ko Kanada volupale lumue mua kala upange woku fẽla ovokuasi o posi. Vokuenda kunyamo wo 1939, ina yange wa fetika oku tanga Utala Wondavululi loku endaenda kolohongele Violombangi Via Yehova. Kuenje eye wa ngambata kumue la vamanjange Vonjango Yusoma. Ka pa pitile otembo yalua, eye wa papatisiwa Ndombangi ya Yehova.

Isiange ka sanjukilile ina yange omo a linga Ombangi ya Yehova. Pole, ina yange wa solele calua ocili kuenda wa nõlelepo oku amamako oku kakatela ku Yehova. Eye wa ci linga, ndaño ceci upange Wolombangi Via Yehova wa tatekiwile ko Kanada, kefetikilo liunyamo wo 1940. Eye olonjanja viosi wombokele loku lekisa esumbilo ku isiange, ndaño ceci a enda oku tema laye. Ongangu yiwa ya ina yange ya ñuatisa kumue la vamanjange oku tava kocili. Ci sanjuisa ceci okuti vokuenda kuotembo ekalo lia isiange lia pongoloka kuenda wa fetika oku tata epata lietu lohenda.

Kunyamo wo 1950 vondombo, nda endele kohongele yimue yimbo losapi hati, Elivokiyo Liuviali wa Suku volupale luo Nova Yorke. Noke lioku sapela la vamanji vo kolofeka vikuavo kuenda oku yevelela ovolandu a vamanji va pindisiwa kosikola yo Gileada, ca vokiya onjongole yange yoku linga vali calua kupange wa Yehova. Eci ovo va lombolola ca ndi sanjuisa calua kuenje ca mbetiya oku iñila kupange wotembo yosi. Eci nda pitila konjo, nda soneha ocicapa cukundi wotembo yosi. O Betele yo ko Kanada ya tambulula ukanda wange okuti, tete nda sukilile oku papatisiwa. Kuenje keteke 1 yosãi ya Mbalavipembe Yunyamo wo 1950 nda papatisiwa. Noke nda linga ukundi wotembo yosi kuenda nda  tumiwa volupale luo Kapuskasing okuti, oco ca kala ocikele cange catete nda tambula. Olupale luaco lua kala ocipãla calua loku kua kala epata liange.

Kotembo yondombo yunyamo wo 1951, o Betele ya linga elaleko liokuti vamanji vana va tẽla oku vangula o Fransesi va lieca olumue oco va kuatise oluvumba luo Quebec kuna va vangula elimi lio Fransesi. Vocikanjo caco, mua kala esukila lialua liakundi. Omo okuti nda kula loku vangula o Fransesi kuenda Ongelesi, nda tava elaleko liaco kuenje va ndi tuma oku ka talavaya volupale luo Rouyn. Volupale luaco sia kũlĩhĩleko layumue. Eci nda kuatele lika, onumbi va nyĩha ndomo nda ci lombolola kefetikilo. Pole, nda kuata onima yiwa. Ame la manji Marcelo tua linga akamba vawa kuenda nda sola calua oku talavaya ko Quebec vokuenda kuanyamo akuãla ndukundi olikasi.

Osimbu nda kala ko Quebec, nda komõha poku tambula elaleko lioku pindisiwa kocisoko 26 yosikola yo Gileada ko South Lansing, ko Nova Yorke. Osikola yaco, ya malusuiwa keteke 12 ya Kayovo yunyamo wo 1956 kuenje nda tumiwa kofeka yimue okuti cilo o Gana b Kutakelo wo Afrika. Pole, osimbu sia endele kocikele cange, nda sukilile oku tiukila ko Kanada oco ndi kuate ocicapa ci ngecelela oku enda kofeka yikuavo.

Nda simĩle okuti ndi ka kalako lika olosemana vimue, pole, hacoko ca pita, nda kalako vali olosãi epanduvali ko Toronto oku talamẽla ocicapa. Vokuenda kuotembo yaco, nda sikĩlile konjo yepata limue lia soliwile calua li tukuiwa okuti Cripps. Kuna ndeya oku kũlĩha omõlavo ukãi Sheila. Kuenje tua fetika oku lisola. Eci ndo pinga oco eteke limue tu likuele, ocicapa ci ngecelela oku enda kofeka yikuavo ca tunda. Ame la Sheila tua likutilila eci catiamẽla kondaka yaco kuenje tua nõlapo okuti ngenda kocikele cange. Tua nõlapovo oku li sapela pocakati covikanda kuenda oku lavoka nda vokuenda kuotembo tu likuela. Oku nõla onjila yaco, ka ca lelukile, pole, vokuenda kuotembo, tua limbuka okuti ya kala onjila yiwa ya nõliwa.

Noke liosãi yimosi loku linga ungende lomboyo, lonaviyu kuenda lombalãu nda pitĩla ko Accra, ko  Gana. Nda nõliwa oco ndi kale mitavaso ukuakunyula aluvumba. Nda sukilile oku linga ungende vofeka yosi yo Gana loko Kosta de Marfim, okuti cilo Côte d’Ivoire kuenda ko Togoland okuti (cilo o Togo.) Onepa yalua yotembo, nda enda oku linga ungende lika wange lekãlu limue lio Betele. Nda solaile calua oku linga ungende woku ka nyũla vamanji!

Kasulilo osemana nda kuataile ovikele kolohongele vimbo. Etu ka tua kuatele olonjango violohongele vimbo kuenje vamanji va enda oku tunga ocitumãlo cimue ca pangiwa loloneva kuenda oku ci yambela lamela wuti wondende, oco ci teyuile vamanji kutanya. Omo okuti ka kua kaile ovimãleho vi talalisa ovikulia, vamanji vana va kuatele ocikele coku pongiya okulia kohongele yimbo, va sokiyile okuti ovinyama vi pondiwa lika eci ci sukiliwa.

Olonjanja vimue kolohongele viaco, kua enda oku pita ovina vimue vi lingisa ovinjola. Eteke limue osimbu manji Herb Jennings c okuti omisionaliu a kala oku linga ohundo, ongombe yimue ya fetika oku tila. Oyo ya fetika oku lupukila kembumbua kuenda pokati komanu. Manji Herb wa liwekapo oku linga ohundo yaye kuenje ongombe ya fetika oku tungayala. Pole, vamanji vakuãla okuti va pamela calua, va tẽla oku kuata ongombe yaco, loku yi tuala ku vamanji va kuatele ocikele coku pongiya okulia osimbu olonjeveleli via kala oku pandula.

Vokuenda kuosemana, ame ndaenda oku lekisa o filme yetu losapi hati, A sociedade do Novo Mundo em Ação, kovambo a kala ocipepi. Oco ndi ci linge, nda lekasaile o filme yaco vonanga yimue yi yela ya kutiwa koviti vivali. Omanu vimbo va solaile calua oku tala o filme yaco! Ku valua ca kala onjanja yatete komuenyo wavo oku tala o filme yimue. Ovo va enda oku pandula calua poku mola onepa yi lekisa omanu va kasi oku papatisiwa. O filme yaco, ya kuatisa omanu valua oku limbuka okuti etu tu panga onepa kocisoko cimue ci likuetele omunga voluali luosi.

Noke lioku kala anyamo avali vo Afrika, nda kuata esanju lialua omo lioku enda kohongele yolofeka volupale luo Nova Yorke kunyamo wo 1958. Nda yeva esanju lialua omo lioku lisanga vali la Sheila, yuna wa tundile ko Quebec kuenda wa kala oku talavaya ndukundi olikasi. Tua enda oku sapela lika pocakati covikanda, pole, cilo tua lisanga vali. Ame ndo pinga oco tu likuele. Kuenje eye wa tava. Noke ame nda tuma ukanda umue ku manji Knorr d nda pula nda Sheila o pindisiwa kosikola yo Gileada kuenda oku tumiwa vo Afrika oco a likongele kokuange.  Eye wa tava. Noke Sheila wa tumiwa ko Gana. Kuenje keteke 3 ya Mbalavipembe yunyamo wo 1959 tua likuela ko Accra. Tua limbuka ndomo Yehova a tu sumũlũisa omo lioku u pitisa kovaso komuenyo wetu.

Kunyamo wo 1961, tua tumiwa vofeka yo Kamarões. Nda kuata upange walua, momo vamanji va minga oku sokiya o Filiale yokaliye. Omo okuti nda kala mitavaso yokaliye yo Filiale, nda kuatele ovina vialua vioku lilongisa. Pole, kunyamo wo 1965 tua limbuka okuti, Sheila wemina. Ka ca lelukile kokuetu oku sokolola okuti tu ka kala olonjali. Pole, oku kũlĩha okuti tu ka kuata ocikele caco cokaliye, ca tu komõhisa calua. Kuenje eci tua kala oku linga esokiyo lioku tiukila ko Kanada, tua lipita locitangi cimue ci sumuisa.

Oñaña yetu ya fa osimbu ka ya citiwile. Ndotolo wa tu sapuila okuti oñaña ya kala yulume. Papita ale ci pitahãla 50 kanyamo, pole, lalimue eteke tua ivalele ocitangi caco. Ndaño okuti tua sumuile calua, tuamamako kocikele cetu tua solele calua.

Vamanji ko Kamarões olonjanja vialua va enda oku liyaka lelambalalo, omo lioku yuvula oku linga onepa kopulitika. Ekalo lia tĩlile calua ca piãla enene kotembo yocela. Ocina tua kuatelele usumba walua ceya oku pita keteke 13 ya Kupemba wo 1970, eci upange Wolombangi Via Yehova wa tatekiwa. O Betele yetu yina ya posokele calua, okuti kotembo yaco ndopo ya tumbikiwile, ya tambuiwa lombiali noke liolosãi vitãlo tunde eci tua ilukilako. Vosemana yaco, olomisionaliu viosi via tundisiwa vofeka oku kongelamo ame la Sheila. Ca tu sumuisile calua oku siapo vamanji momo tua va kapeleko calua. Tua enda oku lipula eci ovo va laikele oku linga cilo.

Kefetikilo, tua kala olosãi epandu ko Betele yo Fransa. Ko Fransa nda tẽla oku amamako oku tata asukila a vamanji vo ko Kamarões. Kosãi ya Cembanima yunyamo waco, tua tumiwa oku ka talavaya ko Betele yo Nigeria yina ya fetikile oku tata upange wetu ko Kamarões. Vamanji ko Nigeria va tu tambula calua ciwa. Tua sola calua oku vumbilako vokuenda kuanyamo alua.

Kunyamo wo 1973 tua sukila oku nõla onjila yimue ka ya lelukile. Sheila wa kala oku liyaka lovitangi vinene vioku vela. Osimbu tua kala ko Nova Yorke kohongele yofeka eye ka tẽlele vali oku pandikisa omo lievalo lialua kuenje wa popia hati: “Si pondola oku amamako ndoco! Ndakava. Otembo yosi ndi vela.” Tua vumbila kumosi vo Afrika yoku takelo ci soka 14 kanyamo. Ndo sanjukilile calua omo liupange waye wekolelo, pole, tua sukilile oku linga apongoloko amue. Noke lioku konomuisa ekalo lietu kuenda oku likutilila catiamẽla kocitangi caco, tua nõlapo oku tiukila ko Kanada kuna tua ponduile oku tata ciwa uhayele wa Sheila. Oku sia ocikele cetu cumisionaliu kuenda cupange wotembo yosi, ya kala onjila yimue ka ya lelukile oku yi nõla komuenyo wetu.

Eci tua pitĩla ko Kanada nda tẽla oku sanga upange umue woku sanda eteku, lekuatiso liekamba limue nda kũlĩha vokuenda kuanyamo alua. Eye wa kuatele ovenda yimue yi landisa akãlu, yina ya kala ocipepi lolupale luo Toronto. Tua fetela onjo yimue, tua landa ovikuata vina ka via kaile viokaliye kuenje tua tẽla oku linga apongoloko amue loku yuvula olofuka. Tua yonguile oku ambata omuenyo umue wa leluka loku lavoka okuti, eteke limue tu litumbika vali  kupange wotembo yosi. Tua komõha calua, momo elavoko lietu lia tẽlisiwa selo vepuluvi lina ka tua lavokaile.

Nda lieca olumue koku talavaya vo Viasapalo viosi kupange woku tunga Onjango Yolohongele Vinene ko Norval, Ontario. Vokuenda kuotembo nda nõliwa oku ka talavaya ndomitavaso Yonjango Yolohongele Vinene. Uhayele wa Sheila wa kala oku mioñoloha kuenje tua nõlapo oku tẽlisa ocikele caco. Noke kosãi Yevambi yo 1974 tua iluka. Tua kuata esanju lialua omo lioku fetika vali upange wotembo yosi.

Ci sanjuisa ceci okuti uhayele wa Sheila wamamako oku mioñoloha. Noke lioku pita anyamo avali, tua tava ocikele coku nyula akongelo. Ocikanjo caco ca kala koluvumba luo Manitoba, ko Kanada luna lua kũlĩhĩwile ciwa, omo lioku linga ombambi yalua. Tua lilongisa okuti nda kocitumãlo cipi nda cipi tu vumbila Yehova, ca velapo oku amamako oku u vumba.

Noke lianyamo alua kupange woku nyula akongelo, kunyamo wo 1978 tua lalekiwa kupange wo Betele ko Kanada. Noke liotembo yimue, nda lilongisa ulandu umue u kuete esilivilo, pole, ka wa lelukile kokuange. Kohongele yimue yi likasi ya lingiwa ko Montreal, nda nõliwa oku linga ohundo yimue yowola yimosi lakukutu akũi atatu kelimi lio Fransesi. Ci sumuisa, ceci okuti olonjeveleli ka via tẽlele oku upa esilivilo kohundo yange. Omo liaco, manji umue o panga onepa Koseketa Yupange ko Betele, wa nyĩha elungulo konjila ndomo nda linga ohundo. Nda sukilile oku limbuka okuti sia loñolohele koku linga olohundo. Pole, elungulo liaco lia ndi sumuisa calua. Nda temẽle calua, momo nda simĩle okuti manji yaco o pisa calua, eye ka nyĩhile lalimue epandiyo. Nda lueyele omo lioku tenda lãvi elungulo liaco kuenda konjila ndomo nda tendele manji yaco.

Noke lioloneke vimue, manji umue o panga onepa Kocisoko co Filiale weya oku sapela lame kueci ca li pita. Nda sapuila manji okuti elungulo va nyĩha lia ndi sumuisa. Kuenje nda popia okuti nda sumua calua omo lieci ca pita. Noke nda sapela la manji wa nyĩha elungulo. Eye lumbombe walua, wa tava ongecelo yange. Ulandu owu wa ndi longisa oku lekisa umbombe kuenda lalimue eteke ndi ka ivalako. (Olosap. 16:18) Nda likutilila olonjanja vialua ku Yehova catiamẽla kocitangi caco. Njongola oku likolisilako oku yuvula oku tenda lãvi elungulo ndi tambula ku vakuetu.

Ñasi ale oku talavaya ko Betele yo ko Kanada ci pitahãla 40 kanyamo. Kuenje tunde kunyamo wo 1985 ñuete esumũlũho lioku talavaya kocimunga Cakulu vo Filiale. Kunyamo wo 2021 kosãi ya Kayovo ukãi wange Sheila wa pekela kolofa. Si kasi lika oku liyaka levalo lioku fisa, pole, ñasivo oku liyaka lovitandi vialua vioku vela. Pole, oku litumbika kupange wa Yehova ca siata oku ndi nenela esanju loku kuata ovina vialua vioku linga. Lonjila eyi si sokolola calua ‘koloneke viomuenyo wange vi kasi oku pita.’ (Uku. 5:20) Ndaño lovitangi vialua nda liyaka lavio komuenyo wange, nda kuata ovina vialua via ndi nenela esanju. Oku pitisa Yehova kovaso kuenda oku talavaya 70 kanyamo kupange wotembo yosi, ca ndi nenela asumũlũho alua komuenyo. Nda siata oku likutilila okuti vamanjetu amalẽhe vamamako oku pitisa kovaso Yehova vomuenyo wavo. Momo nda kolela okuti ovo va ka kuatavo asumũlũho kuenda esanju li tunda lika ko ku vumba Yehova.