Anga hẽ Kosimbu Omanu Va Enda Oku Kala Komuenyo Otembo Yalua?

UKÃI UMUE londuko Jeanne Louise Calment, wa kala kombuelo yo França, wa fa keteke 4, kosãi Yenyenye, kunyamo wo 1997. Eye wa kuata 122 kanyamo!

Koloneke vilo, omo lioku li vokiya kuloño woku sakula omanu, kuenda ovina vikuavo, ca siata oku kuatisa omanu oku kala otembo yalua komuenyo. Pole, lomue o kala komuenyo ci pitahãla ocita canyamo. Eli olio esunga lieci ovigungu viasapulo via siatela oku lekisa omanu vamue va kasi komuenyo otembo yalua, ndeci ca pita la Calment.

Embimbiliya li tukula omanu va kala otembo yalua komuenyo kosimbu. Vamue pokati kavo, va kala komuenyo ci panda ohulukãi yanyamo. Anga hẽ, ulandu waco wocili? Kosimbu omanu va enda hẽ, oku kala komuenyo otembo yalua? Anga hẽ, tu pondolavo oku kala otembo yalua koloneke vilo?

Omanu va Kala Otembo Yalua Komuenyo

Elivulu Liefetikilo, li tukula alume epanduvali va kala komuenyo ci pitahãla 900 kanyamo. Vosi yavo, va citiwa eci Etande lio koloneke via Noha ka lieyile handi. Olonduko viavo vievi: Adama, Seti, Enosi, Kenana, Yarede, Metusele, kuenda Noha. (Efetikilo 5:5-27; 9:29) Valua pokati kavo ka va kũlĩhĩwile lomanu valua, pole, ovolandu a lekisa okuti, vosi yavo va kala pokati keci ci soka ekũi liovitumbulukila viatete. Metusele, wa kũlĩhĩwile calua, momo wa kala komuenyo ci soka 969 kanyamo!

Embimbiliya li tukulavo eci ci soka 25 komanu va kala otembo yalua komuenyo okuti, ka ca siatele koloneke vilo. Vamue va kala komuenyo ci soka 300, ale 400 kanyamo. Vakuavo va kala 700, ale va pitahãla otembo yaco. (Efetikilo 5:28-31; 11:10-25) Omanu valua ka va tava kulandu Wembimbiliya u lekisa okuti, kuli vamue va kala otembo yalua komuenyo. Anga hẽ, ocisimĩlo caco cocili?

 Esapulo Liuhembi, Ale Liocili?

Ukanda umue wa Max Planck, kofeka yo Alemanya, o talavaya Voseketa Yoku Konomuisa Etendelo Liomanu va Kasi Voluali, vekonomuiso limue a linga, wa tukula anyamo Calment wa tukuiwa vocipama cilo a kala komuenyo. Eye wa ci linga “lekuatiso liovolandu ukãi waco a soneha.” Ovolandu aco, a lombolola eci catiamẽla komuenyo waye, kepata liaye, kuenda ovina via pita kotembo yaco. Ovina a popia, via sokisiwa lovolandu amue ndeci, ana a sangiwa volonjo vioku sonehisa omanu, ovolandu a sangiwa vonembele, vovikanda viasapulo, kuenda vulandu woku tenda omanu va sangiwa voluali. Ndaño ka ca lelukile oku kũlĩhĩsa ovina viosi viatiamẽle ku Calment, pole, ovovangi a lekisa otembo eye a kala komuenyo.

Nye ci popiwa catiamẽla kovolandu Embimbiliya? Anga hẽ omanu va kolela kovolandu aco? Ocili okuti a koleliwa! Ndaño okuti ovolandu a sangiwa vakonomuiso amue a lingiwa, ka a kuete uvangi wasuapo, pole, ulandu Wembimbiliya wocili, kuenda wa koleliwa. a Ulandu waco ka u tu komohisa, momo Embimbiliya li popia hati: “Suku a limbukiwe okuti ukuacili ndaño omanu vosi va linga olohembi, ndeci ca sonehiwa okuti, Oco o tendiwa ndukuesunga mekonda liolondaka viove, kuenje kekanga o yula.” (Va Roma 3:4)Ocili okuti, Embimbiliya ‘lia tunda ku Suku,’ kuenda ulandu waco wocili.—2 Timoteo 3:16.

Mose, wa songuiwa la Yehova Suku oco a sonehe alivulu Atãlo atete Embimbiliya. Eye wa kala ulume umue wa sumbiwa calua pokati komanu vosi vo kotembo yaye. Va Yudea vo tukula hati, eye ulongisi wavelapo. Va Musulumanu vo tukula okuti, uprofeto umue wa velapo. Akristão va tukula Mose hati, hati, eye kapendanjila ka Yesu Kristu. Anga hẽ, ca sunguluka oku sima okuti ovolandu Embimbiliya ka va koleliwa?

Anga hẽ, Otembo ya Tendiwile Lonjila ya Litepa?

Omanu vamue va popia hati, kosimbu, otembo ya enda oku tendiwa lonjila yimue ya litepa. Ovo va simĩle okuti, unyamo wa enda oku pita lika otembo yi soka osãi yimosi. Poku konomuisa ulandu welivulu Liefetikilo, tu limbuka okuti, omanu va kala kosimbu, va kuata ovisimĩlo vimuamue viatiamẽla kotembo, ndevi tu kuete koloneke vilo. Tu konomuisi ovolandu avali. Ulandu watiamẽla Ketande, u lekisa okuti, Etande lia fetika ‘keteke liekũi lepanduvali kosãi yavali,’ eci Noha a kuata 600 kanyamo. Ulandu waco wa amisako hati, ovava a kala kilu lieve vokuenda kueci ci soka 150 koloneke. Noke, “ocimbaluku ca saka kolomunda via Ararate kosãi yepanduvali keteke liekũi lepanduvali kosãi.” (Efetikilo 7:11, 24; 8:4) Etande lia pita olosãi vitãlo, oku upisa keteke 17 kosãi yavali, toke keteke 17, kosãi yepanduvali nyunyamo waco. Otembo yaco, ya pita eci ci soka 150 koloneke. Om liaco, oku popia okuti, unyamo wa kuata lika osãi yimosi, ocisimĩlo caco cuhembi.

Tu konomuisi ulandu wavali. Kelivulu Liefetikilo 5:15-18, ku lombolola okuti, Mahalele wa cita omõla eci a kuata 65 kanyamo. Noke, wa kala komuenyo ci soka 830 kanyamo, kuenda wa fa leci ci soka 895 kanyamo. Onekulu yaye Enoke wa cita omõla eci a kuata 65 kanyamo. (Efetikilo 5:21) Nda unyamo wa kuatele lika osãi yimosi, alume ava vavali nda va cita omãla eci va kuata anyamo vatãlo! Anga hẽ eci ca sunguluka?

Uloño woku konomuisa ovina via lembikiwa posi, u litava lulandu Wembimbiliya u lombolola catiamẽla komanu va kala otembo yalua komuenyo. Catiamẽla ku Avirahama Embimbiliya li lekisa okuti, eye wa tunda volupale luo Uri, noke wa ilukila volupale luo Harane. Vokuenda kuotembo, wa ilukila ko Kanana kuna a lundula Ketolomeri, soma yo ko Elami. (Efetikilo 11:31; 12:5; 14:13-17) Akonomuiso a lingiwa, a lekisa okuti, alupale a tukuiwa ndeti, a kalako muẽle. Handi vali, uloño woku konomuisa ovina via lembikiwa posi u tu kuatisa oku kũlĩha olofeka vimue, kuenda ovituwa viomanu va kala kotembo ya Avirahama. Omo okuti ulandu Wembimbiliya watiamẽla ku Avirahama wocili, momo lie vamue va kuetele atatahãi atiamẽla kueci ci soka 175 kanyamo eye a kala komuenyo?—Efetikilo 25:7.

Ka ca sungulukile oku kuata atatahãi atiamẽla kovolandu Embimbiliya a lekisa otembo yalua  omanu vamue va kala komuenyo kosimbu. Pole, o sukila oku lipula ndoco: ‘Momo lie ci kuetele esilivilo oku kũlĩhĩsa nda omanu vaco va kala muẽle komuenyo otembo yalua ale sio?’

Ku Tẽla Oku Sokolola Otembo o ka Amamako Lomuenyo!

Otembo yalua alume vamue va kala komuenyo osimbu Etande ka lieyile handi, yeca uvangi wokuti, omunu o pondola oku kala otembo ka yi pui. Koloneke vilo, uloño wa siata oku kuatisa olonoño oku limbuka okuti, oloselula vietimba liomunu, vi pondola oku litumbulula vokuenda kuotembo. Ocisimĩlo cipi va kuete catiamẽla kondaka eyi? Omunu o pondola oku kala otembo ka yi pui. Ulume umue ukuoloño woku sakula otukuiwa hati Tom Kirkwood, wa lombolola okuti: “Toke cilo, olondotolo ka via limbukile esunga lieci [omanu va kukila].”

Ku Yehova Suku, oku kuka ka ku kasi ndocitangi cimue okuti ka tẽla oku ci tetulula. Eci Adama a lulikiwa wa lipuile, kuenda Yehova wa yonguile okuti, omanu va kala otembo ka yi pui. Pole, Adama wa nõlapo oku tomba olonumbi via Suku. Omo liaco, wa lueya, kuenje wa linga omunu ka lipuile. Eli olio esunga lieci Embimbiliya li popela hati: “Ndeci ekandu lia iñila voluali lomunu umuamue, kuenda okufa kueya lekandu, haico okufa kua sambukila omanu vosi, momo vosi va linga ekandu.” (Va Roma 5:12) Omo liekandu kuenda ekambo liokulipua, tua siata oku vela, oku kuka, kuenda oku fa.

Pole, ocipango ca Yehova Ululiki wetu ukuacisola ka ca pongolokele. Momo wa linga eliangiliyo lioku eca Omõlaye Yesu Kristu ndocisembi oco a tu file omo liakamdu etu. Kuenje wa yulula onjila yoku kuata omuenyo ko pui. Embimbiliya li popia hati: “Ndeci vosi va fila ku Adama, haico vosi va muila omuenyo vu Kristu.” (1 Va Korindo 15:22) Omanu va tungile voluali osimbu Etande ka lieyile, va kala ocipepi loku lipua, kuenda va litepele letu. Eli olio esunga lieci va endela oku kala komuenyo otembo yalua, okuti omanu va kasi voluali koloneke vilo cisule. Pole, tu kasi ocipepi lotembo Suku a sokiya yoku tẽlisa ocipango caye. Ndopo ka ku kala vali ekandu, lekambo lioku lipua, kuenda omanu ka va ka kuka vali ndaño oku fa.—Isaya 33:24; Tito 1:2.

O pondola oku tambula ndati asumũlũho aco? Ku ka sime okuti, olohuminyo via Suku ka vi tẽlisiwa.Yesu wa popia hati: “U o yeva ondaka yange, kuenje o kolela u wa numa, o [kuata] omuenyo ko pui.” (Yoano 5:24) Kuata ukũlĩhĩso Wembimbiliya, kuenda pokola kovina o kasi oku lilongisa. Nda wa ci linga, ci ku kuatisa oku kuama ongangu ya Paulu wa vetiya olohuasi hati: ‘Vi liangiliyila ociseveto ciwa cotembo yi laika oku iya oco vi kuate omuenyo wocili.’ (1 Timoteo 6:19) Omo liaco, ivaluka okuti, Suku una wa ecelela omanu vamue va tukuiwa Vembimbiliya oku kala otembo yalua komuenyo, o yongola okuti, ove o kalavo otembo ka yi pui!

[Atosi pombuelo yamẽla]

[Etondongolo kemẽla 12]

1000 METUSELE 969

NOHA 950

ADAMA 930

900

 

 

 

700

 

 

 

600

 

 

 

500

 

 

 

400

 

 

 

300

 

 

 

200

 

 

 

100 OMANU VO KOLONEKE VILO

 

 

 

 

ANYAMO