MARIA wa kekama kolongolo, lacimue vali a tẽla oku vangula omo liesumuo lialua. Pole, o yevite ondaka yomõlaye o kasi oku kaluka osimbu a kala oku tula omuenyo noke yoku talisiwa ohali vokuenda kuolowola vialua. Ndaño okuti ca kala ekumbi vongunji, kua fetika oku tekãva. Noke kueya ocilemawe cinene. (Mateo 27:45, 51) Maria wa kuata elomboloko liokuti Yehova wa kala oku lekisa komanu oco va limbuke okuti olofa via Yesu Kristu vio vala calua.

Eci ekumbi lia iñila, Maria wa lila omõlaye vusenge waco u tukuiwa Ekõlõkõlo, ale Gongota, momo vepuluvi liaco oko eye a kala. (Yoano 19:17, 25) Maria wa kala oku sokolola ovina vialua viatiamẽla komõlaye. Vimue pokati kovina viaco, vievi via pita vokuenda kueci ci soka 33 kanyamo. Eci eye la Yosefe va endele konembele ko Yerusalãi oku ka lekisa oñaña yavo, ulume umue o sekulu o tukuiwa hati, Simeone wa vetiyiwa oku popia olondaka viocitumasuku. Eye wa lomboluile ovina vialua viatiamẽla ku Yesu kuenda wa lekisa okuti, eteke limue Maria o ka liyeva ndu okuti wa tomiwa osipata. (Luka 2:25-35) Maria wa kuata lika elomboloko liaco vepuluvi liesumuo liaye.

Omanu va siata oku popia okuti, olofa viomõlove ovio vi vala vali enene. Olofa ovio unyali wa velapo kuenda vi nena esumuo komanu vosi volonepa viñi viñi. (Va Roma 5:12; 1 Va Korindo 15:26) Anga hẽ ci tẽliwa oku puluka kesumuo liaco? Osimbu tu kũlĩhĩsa ulandu wa Maria tunde kefetikilo liupange wa Yesu woku kunda toke kolofa viaye kuenda kotembo yikuavo, tu lilongisa eci catiamẽla kekolelo lia kuatisa Maria oku puluka kosipata yesumuo liaco.

Tu kũlĩhĩsi eci ca pitile laye okuti otembo yaco pa kambele eci ci soka anyamo atatu lolosãi epandu. Maria wa limbukile okuti ku laika oku iya epongoloko limue. Volupale lutito muna va kala vo Nasara, omanu va enda oku vangula calua catiamẽla ku Yoano Upapatisi kuenda kesapulo liaye lioku likekembela akandu. Maria wa limbuka okuti omõlaye uveli wa tendele esapulo liaco ndondimbukiso yimue kuenje wa sukilile oku fetika upange waye woku kunda. (Mateo 3:1, 13) Ku Maria kuenda vakuanjo yaye, oku tunda kua Yesu konjo nda kua nena epongoloko limue. Momo lie?

Otembo yaco, citava okuti Yosefe ulume wa Maria, wa fa ale. Kueje Maria wa kũlĩhĩle ciwa esumuo lioku pesela umue vepata. * Yesu ka kũlĩhĩwile lika okuti “omõla a karpinteiro” pole, wa kũlĩhĩwile okuti “o karpinteiro.” Citava okuti otembo yaco Yesu eye wa kala oku endisa ovopange isiaye a sile kuenda ocikele coku tekula epata muna mua kongelele omãla epandu vana vo kuama vekosi. (Mateo 13:55, 56; Marko 6:3) Ndaño okuti Yesu wa pindisile Tiago una wo kuama vekosi oco a songuile ovopange aco—oku tunda kuaye konjo kua sumuisile epata momo—eye wa kala uveli. Maria wa kuata vali ocikele cinene. Anga hẽ wa kuatele ohele locikele caco? Citava okuti wa kuatele muẽle ohele. Pole, epulilo limue lia velapo lieli: Ndamupi Maria a liyeva eci Yesu u Nazara wa linga, Yesu Kristu okuti Mesiya una wa likuminyiwile osimbu? Ulandu umue Wembimbiliya u situlula ciwa ondaka yaco.—Yoano 2:1-12.

 Yesu wa enda ku Yoano oco a papatisiwe kuenje wa linga Ombuavekua ya Suku ale Mesiya. (Luka 3:21, 22) Noke wa fetika oku nõla olondonge viaye. Ndaño okuti upange waye woku kunda wa kuata onjanga, pole, wa enda oku sanda epuluvi lioku kala lepata liaye kuenda akamba. Eye wa endele kocipito cimue cuvala ko Kanana kumosi la inaye, lolondonge, kuenda vamanjaye. Oco va pitĩle kolupale luaco, citava okuti va enda eci ci soka 13 kolokilometulu oku tunda ko Nasara. Vokuenda kuocipito caco, Maria wa limbuka ocitangi cimue. Citava okuti wa mola okuti vakuepata va saluka kuenda va kala oku liyeya. Momo ovinyu yapua! Ndomo ca kala ociholo cofeka yaco, ocitangi eci nda ca koka osõi kepata loku sepula ocipito caco. Omo liaco, Maria wa va kuatela ohenda kuenje wa enda ku Yesu.

Eye wa popia lomõlaye hati, “ka va kuete ovinyu.” Nye Maria a kala oku lavoka okuti oco Yesu a linga? Tu tẽla lika oku sokolola eci eye a linga, pole, Maria wa kũlĩhĩle okuti omõlaye wa kala ulume umue o tẽla oku linga ovina vi komohĩsa. Volondaka vikuavo, wa kala oku sapuila omõlaye hati, “Lingako cimue.” Etambululo lia Yesu citava okuti lio komõhisa. Eye wa popia hati: “Okãi, o kuete nye lame?” Olondaka via Yesu ka vi lekisa ekambo liesumbilo ndaño okuti omanu va siata oku kuata ovisimĩlo viaco. Ovio vi lekisa episo limue lia eciwa lesumbilo. Yesu wa ivaluisa inaye okuti ka kuete omoko yoku u tumila oku linga upange waye woku kunda, momo ca eciwa la Isiaye, Yehova.

Maria wa tava kelungulo liaco liomõlaye, momo wa kala ukãi umue ukualondunge haeye wa liketisa. Noke wa enda komanu vakuopange wo pocipito caco kuenje wa va sapuila hati: “Cosi a popia lene ci lingi.” Maria wa limbuka okuti ka sukila oku tumila vali omõlaye, pole, eye kuenda vakuavo va sukila ño oku kuama onumbi yaye. Yesu wa lekisavo ocikembe ndeci ca inaye kolondombua viaco. Omo liaco, wa linga ocikomo caye catete poku pongolola ovava okuti va linga ovinyu. Nye ceyililako? ‘Olondonge viaye via fetika oku kolela kokuaye.’ Maria wa fetikavo oku kolela ku Yesu. Eye ka fetikile lika oku tenda Yesu ndomõlaye, pole, wo tenda nda Ñala yaye haeye Onjovoli.

Koloneke vilo, olonjali vi sukila oku lilongisila kekolelo lia Maria. Ocili okuti, lomue o pondola oku tekula omõla wa lisoka la Yesu. Pole, eci omõla umue ka lipuile a kula, ka ca lelukile oku liyaka locitangi caco. Onjali citava okuti pamue amamako oku tenda omõla ukuenje ale ufeko, ndomõla utito kuenje ocituwa caco ka ca sungulukile. (1 Va Korindo 13:11) Oco hẽ onjali yi kuatisa ndati omõlaye wa kula? Catete o sukila oku kolela kokuaye okuti o ka amamako oku pokola kalongiso Embimbiliya kuenda oku sumuluisiwa la Yehova. Eliketiso lionjali kuenda ekolelo liaye, vi ka kuatisa omõla oku kula lolondunge. Yesu wa sanjukilile calua ekuatiso a tambula ku Maria vokuenda kuanyamo a kuamamo.

Avanjeliu ka va tu sapuila ovina vialua viatiamẽla komuenyo wa Maria vokuenda kuanyamo atatu lolosãi epandu eci Yesu a kala oku kunda. Ivaluka okuti eye wa kala umalẽhe ocimbumba haeye onjali. Eli olio esunga lieci ka kuatelele epondolo lioku—kuama Yesu vokuenda kupange waye woku kunda vimbo liaye. (1 Timoteo 5:8) Pole wa amamako oku sokolola kovina viespiritu a lilongisa viatiamẽla ku Mesiya loku endaenda kolohongele vosunangonga ndeci ca kala ocituwa cavo vepata.—Luka 2:19, 51; 4:16.

Anga hẽ eci Yesu a kala oku kunda vosunangonga yo ko Nasara, Maria wa tumalele pokati komanu? Sokolola esanju a kuata eci a yeva omõlaye oku popia hati, ocitumasuku catiamẽla ku Mesiya cina ca tukuiwa kosimbu ca tẽlisiwa vokuaye! Poku mola okuti vakuimbo liaye ko Nasara ka va tavele komõlaye co sumuisa calua. Ovo va seteka oku u ponda!—Luka 4:17-30.

Handi vali, wa yevavo esumuo lialua eci a mõla okuti omãla vaye vakuavo ka va tavelevo ku Yesu. Kelivulu lia Yoano 7:5 ku lombolola okuti vamanji vakuãla va Yesu ka va kuatele ekolelo ndeli lia inavo. Tu tangako ndoco: “Vamanjaye ka . . . vo kolelele.” Embimbiliya ka li lombolola catiamẽla ku vamanji vavali va Yesu vakãi. * Maria wa kũlĩhĩle esumuo lioku kala vonjo yimue okuti va kuete atavo a litepa. Eye wa sukilile oku amamako oku pokola kocili Condaka ya Suku osimbu a likolisilako oku yula ovitima viomãla vaye okuti ka va kisika oku kolela ku Yesu ale oku lihoya lavo.

Eteke limue ocisoko cimue cepata lia Yesu oku kongelamo vamanjaye—va nõlapo oku enda—kokuaye “oco vo kuate.” Ovo va popia hati: “Wa linga eyui.” (Marko 3:21, 31) Maria ka kapeleko ovisimĩlo viavo pole, wa enda kumosi lavo loku lavoka okuti va ka lilongisako ovina vimue vi ka pamisa ekolelo liavo. Anga hẽ va lilongisako muẽle ovina vimue? Ndaño okuti Yesu wa linga ovina vi komohisa kuenda wa longisa ocili, omãla vakuavo va Maria ka va tavele kokuaye. Anga hẽ eye wa sumuile calua loku sokolola eci a sukilila oku linga oco a vetiye ovitima viavo?

Ove hẽ o kasi vepata limue okuti wa litepi kefendelo? Ekolelo lia Maria li pondola oku ku kuatisa oku liyaka locitangi caco. Eye ka yandulukile vangandiaye omo lioku kala vatavo a litepa. Pole, wa ecelela okuti va limbuka ndomo ekolelo liaye lia kala oku u nenela esanju kuenda ombembua. Handi vali, wa amamako oku pamisa ekolelo liomõlaye Yesu. Anga hẽ wa ivaleleko Yesu? Ale wa yonguile okuti Yesu amamako oku kala konjo kumue lepata liaye? Ndaño wa kuatele ovisimĩlo viaco, wa likandangiya calua. Oku kuatisa Yesu kuenda oku u kolisa, wa ci tendele ndesumũlũho linene. Ove hẽ, o pondolavo oku kuatisa omãla vove oco va pitise kovaso oku linga ocipango ca Suku?

Anga hẽ Maria wa tambula onima omo lioku kolela ku Yesu? Yehova lalimue eteke a ivalako oku eca onima kafendeli vaye oku kongelamo Maria. (Va Heveru 11:6) Sokolola esanju a kuata poku yeva omõlaye eci a kala oku vangula ale oku tambula esapulo komanu vakuavo va yevelela ohundo yaye onjanja yatete.

Valusapo omõlaye, anga hẽ Maria wa limbuka olondaka vimue Yesu a popia viatiamẽla kotembo a kala omõla osimbu a kala oku kula ko Nasara? Eci Yesu a popia catiamẽla kukãi umue wa kala oku komba vonjo yaye oco a sange opalata ya nyelela, oku sula pombambo, oku miha ondiyelo loku yi kapa komesa, anga hẽ Maria wa sokolola omõlaye una a kala laye vokuenda kuotembo a enda oku linga upange waco? (Luka 11:33; 15:8, 9; 17:35) Eci Yesu a popia hati, okanga yange ya sunguluka, locitele cange ca leluka, anga hẽ Maria wa kala oku  sokolola kanyamo apita eci a enda oku mola ndomo Yosefe a longisa umalẽhe Yesu oku panga okanga kuenda oku yi kapa ciwa posingo yocinyama okuti yi leluka oku yambata? (Mateo 11:30) Maria wa kuata esanju lialua omo liesumũlũho Yehova o wĩha lioku tekula kuenda oku pindisa omõla—una wa laikele oku linga Mesiya. Eye wa kuatavo esanju lioku yevelela Yesu, ulongisi wa velapo pokati komanu, una wa tukula ovina a enda oku mola vutila waye kuenda oku longisa lavio omanu ovina via velapo!

Maria wa amamako oku liketisa. Omõlaye lalimue eteke a setekele oku u velisapo ale oku u fendela. Vokuenda kupange waye woku kunda, ukãi umue pokati kowiñi wa popia hati, ina ya Yesu wa sumũlũha omo lioku u cita. Pole, Yesu wa tambulula hati: “Ava va yeva ondaka ya Suku loku yi pokola, ovo va sumũlũha.” (Luka 11:27, 28) Handi vali, eci vamue va sapuila Yesu hati ina yove kuenda vamanjove vava ocipepi, eye wa kumbulula hati, vana va tava ku Suku ovo va ina yange haivo vamanjange. Maria ka sumuile omo liolondaka viaco, pole—wa kuata elomboloko liovina viespiritu Yesu a popia okuti usitue wavo u sule.—Marko 3:32-35.

Sokolola evalo Maria a yeva poku mola olofa viomõlaye lohali a talisiwa poku u valela kuti! Upostolo Yoano una wa kala ombangi yolofa viaco, vulandu a soneha wa kongelamo ovina a mola. Eye wa popia hati, vokuenda kuohali yaco Maria wa ‘kala ocipepi luti una kua valeliwa Yesu.’ Lacimue ca tẽla oku tutuiya onjali yina yekolelo haeye ukuacisola oku kala lomõlaye toke kepuluvi lia sulako liomuenyo waye. Yesu wa mola inaye, kuenda ndaño wa kala oku yeva evalo lialua poku fuima, wa likolisilako oku vangula laye. Eye wa eca kupostolo Yoano ocikele coku tata inaye. Omo okuti, otembo yaco vamanji a Yesu ka va tavele handi kokuaye, ocikele coku tata Maria wa ceca kondonge yaye. Yesu wa kũlĩhile okuti omunu una o linga ocipango ca Suku wa kapako ocikele coku tata vangandiaye, capiãla enene kovina viespiritu.—Yoano 19:25-27.

Eci Yesu a fa, Maria wa yeva evalo lialua lina lia tukuiwa ndosipata yi toma kutima. Nda tua sokolola evalo eye a kuata, ci tu kuatisa oku limbuka esanju a yeva noke yoloneke vitatu! Maria wa lilongisila kocikomo ca velapo ovikomo viosi—okuti Yesu wa pinduiwa! Esanju liaye lia livokiya eci Yesu a mõleha kumanjaye Tiago pokolika. (1 Va Korindo 15:7) Oku li sanga kuaco kua vetiya Tiago kuenda vamanji vakuavo va Yesu. Noke tua lilongisa okuti ovo veya oku tava okuti Yesu, eye Kristu. Ka papitile otembo yalua, ovo va kala kohongele yimue Yakristão la inavo, ‘oku pandikisa kolohutililo.’ (Ovilinga 1:14) Vavali pokati kavo, Tiago kuenda Yuda noke va soneha alivulu Embimbiliya.

Tua sanga ulandu wa Maria wa sulako woku liongoluila kumosi lomãla vaye oku likutilila. Owu ulandu umue u komohisa watiamẽla ku Maria kuenda wa sia ongangu yiwa! Omo liekolelo liaye ndaño olonjanja vimue wa tala ohali, pole wa tambula esumũlũho linene. Nda tua setukula ekolelo liaye, tu pondola oku popeliwa kovitangi viosi tu liyaka lavio voluali lulo kuenda tu ka kuata esanju ka tua lavokaile.