Embimbiliya elivulu limue liosimbu pokati kalivulu osi. Oco hẽ li kuete anyamo añami? Tunde eci Embimbiliya lia fetika oku sonehiwa Kutundilo, pa pita ale 3.500 kanyamo. Kotembo yaco epata Shang ko China, olio lia kala kuviali, kuenda pa pitile ale ovita ekũi osimbu handi etavo lio Budismu ka lia fetikile ko India.—Tanga okakasia losapi hati: “ Atosi Atiamẽla kulandu Wembimbiliya.”

Oco elivulu limue li kuate esilivilo loku kuatisa omanu, omanu vaco va sukila oku kuata elomboloko lialio kuenda oku likapako. Embimbiliya lia sonehiwa lonjila yaco. Olio lieca atambululo a suapo atiamẽla kapulilo a kuete esilivilo komuenyo.

Anga hẽ, wa lipulile ale ‘esunga lieci tu kasilili komuenyo?’ Tunde kosimbu omanu va siata oku kuata atatahãi atiamẽla kepulilo eli. Etambululo liepulilo eli, li sangiwa kocipama catete leci cavali kelivulu liatate Vembimbiliya, okuti Efetikilo. Vembimbiliya tu sangamo ovolandu ovina okuti tunde eci via pangiwa pa pita ale anyamo alua, ndeci ilu, oku kongelamo oviengele, olombungululu kuenda ongongo. (Efetikilo 1:1) Embimbiliya li lombololavo ndomo omanu va fetika oku tunga kilu lieve, kuenda ndomo oviendalomuenyo via lulikiwa.

Embimbiliya lieca olonumbi viwa vi tu kuatisa oku potolola ovitangi vieteke leteke. Kuenda olonumbi viaco via leluka oku kuata elomboloko liavio. Kuli asunga avali a lekisa ndomo olio li tu kuatisa.

Catete, upopi u sangiwa Vembimbiliya wa leluka, wa teta onimbu, haiwo u vetiya. Vembimbiliya ka mu sangiwa upopi wa tatama, pole tu sangamo upopi una okuti wa leluka oku kuata elomboloko liaco. Olondaka via tatama via pitiyiwa vupopi tua siata oku vangula eteke leteke.

Yesu oco a longise omanu lonjila yimue yi vetiya, wa tukula alusapo alua a tiamisiwile kovina vieteke leteke ovo va kũlĩhĩle. Vialua pokati kovina viaco, vi sangiwa Vohundo ya lingiwa Komunda okuti, via sonehiwa kelivulu lia Mateo kocipama 5 toke 7. Ulume umue poku lombolola “esilivilo liohundo” yaco wa popia ndoco, “oyo ka ya lingiwile locimãho coku yukisa ovitima vietu lovisimĩlo vialua, pole ya lingiwila  oku tu songuila loku tu kuatisa.” O pondola oku tanga ovipama viaco vokuenda kuakukutu 15 ale 20, kuenda o ka komõha ndomo olondaka via Yesu via leluka haivio vi kuete unene.

Esunga likuavo li lekisa okuti Embimbiliya lia leluka oku kuata elomboloko lialio, ulandu u sangiwamo. Olio, helivuluko liasapulo esanda. Elivulu limue lia lekisa okuti, Embimbiliya li lombolola ovina viatiamẽla “komanu vaño, ovoyaki va linga, elavoko liavo, akulueya kuenda ayulo avo.” Kokuetu ca leluka oku kuata elomboloko liovolandu omanu vaco, ovina via pita lavo kuenda eci tu lilongisila kovolandu aco.—Va Roma 15:4.

Oco o kuate elomboloko lielivulu limue, olio te lia sonehiwa velimi ove wa kũlĩha. Koloneke vilo, kocitumãlo kuosi o sangiwa, Embimbiliya lia sonehiwa kelimi o pondola oku va vangula. Kũlĩhĩsa ovina via kongelamo oco upange waco u lingiwe.

Oku pongolola. Embimbiliya lia sonehiwa tete kelimi lio Heveru, lio Aramaiku kuenda lio Helasi. Ocili okuti havosiko va ponduile oku tanga alimi aco. Oco li sonehiwe kalimi akuavo, ca sukilile alikolisilo a vakuakupongolola haivo va koleliwa. Kuenje omo lialikolisilo avo, Embimbiliya cilo lia pongoluiwa liosi ale onepa yimue, kueci ci soka 2.700 kalimi. Eci ci lomboloka okuti onepa yalua yomanu va pondola oku tanga onepa yimue Yembimbiliya velimi liavo.

Oku sandeka. Tete Embimbiliya lia sonehiwile vovikuata vi nyolẽha lonjanga, ndeci vovipa kuenda volonẽva. Oco esapulo li pitiyiwe, ca sukilile oku soneha lutate olokopia viovisonehua peka. Olokopia viaco via tĩlile calua kuenda havosiko va kuatele epondolo lioku vi landa. Pole, eci Gutenberg a sovola omakina yoku panga alivulu, okuti tunde eci ya sovuiwa pa pita ale 550 kanyamo, oku sandekiwa Kuembimbiliya kua livokiya. Citava okuti kua sandekiwa ale eci ci pitahãla olohulua vitãla Viambimbiliya, vonepa yimue ale liosi.

Ka kuli elivulu likuavo lietavo li sokisiwa Lembimbiliya konepa eyi. Ocili okuti Embimbiliya elivulu limue tu sukila oku kuata elomboloko liayo. Pole, kuli cimue ci pondola oku tu kuatisa. Pi tu sanga ekuatiso liaco? Kuenda o pondola oku kuatisiwa ndati? Kũlĩhĩsa atambululo aco vocipama ci kuãimo.