E mu irhi rẹ Ọghẹnẹ kpahen odjekẹ rọyen. A sa mrẹ odjekẹ nana vwẹ Baibol na. E vwẹ ukẹcha kẹ avwanre vwọ riẹn ẹro rẹ Ọghẹnẹ vwo ni erọnvwọn. E chọn avwanre uko vwo bru omamọ orhiẹn vwẹ akpeyeren, e mi ji ru obo ri yovwirin. E je sa nẹrhẹ a riẹn obo re che ru vwẹ ẹdia rẹ Baibol ghwe ji urhi kpahe-en.

▸ Uyovwinrota 1, ẹkorota 8

Ẹmienyo vwọ kẹ Jihova mudiaphiyọ nẹ e che ru obo rọ vuẹ avwanre nẹ ru. Jihova guọnọre nẹ e nyupho rọyen kidie avwanre vwo ẹguọnọ rọyen. (1 Jọn 5:3) Avwanre de vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ je vwẹrosuọ, ke che nene uchebro rọyen vwẹ kẹdia kẹdia. E ji che nyupho rọyen ọ da tobọ bẹn kẹ avwanre. Erere herọ siẹrẹ e de nyupho rẹ Jihova kidie o yono avwanre obo re se vwo yerin omamọ rẹ akpọ, o ji ve nẹ e che vwo ebruphiyọ rẹ bẹdẹ vwẹ obaro na.—Aizaya 48:17.

▸ Uyovwinrota 1, ẹkorota 10

Jihova kẹ avwanre ohwo ọvuọvo egbomọphẹ, yẹrẹ ẹgba re vwo brorhiẹn. Ọ ma avwanre kerẹ ijini-i. (Urhi Rivẹ 30:19; Joshua 24:15) Avwanre sa vwẹ egbomọphẹ rẹ avwanre vwo bru omamọ rẹ orhiẹn. Ẹkẹvuọvo, e rhe nomaso-o, e se bru orharhe rẹ orhiẹn. Re vwo vwo egbomọphẹ mudiaphiyọ nẹ avwanre komobọ yen che brorhiẹn sẹ a cha fuevun kẹ Jihova ji djephia nẹ e vwo ẹguọnọ rọyen.

▸ Uyovwinrota 1, ẹkorota 12

Jihova kẹ avwanre irhi vẹ uchebro re sa chọn avwanre uko vwo vwo omamọ rẹ uruemu. Vwevunrẹ Baibol na, avwanre se yono kpahen irhi nana vẹ obo re sa vwọ chọn avwanre uko vwo yerin omamọ rẹ  akpọ. (Isẹ 6:16-19; 1 Kọrẹnt 6:9-11) Odjekẹ nana nẹrhẹ a riẹn obo ri yovwirin vẹ obo re brare vwẹ ẹro rẹ Ọghẹnẹ. E je cha chọn avwanre uko vwọ riẹn obo re se vwo dje ẹguọnọ phia, bru omamọ rẹ orhiẹn, ji ruẹse kẹ ihwo efa. Dede nẹ akpọ na braphiyọ, irhi rẹ Jihova wene-e. (Urhi Rivẹ 32:4-6; Malakae 3:6) Avwanre de nene ayen, ka cha mrẹ ochọnvwe vwo nẹ emiavwe rẹ ugboma vẹ ọ rẹ iroro.

▸ Uyovwinrota 1, ẹkorota 17

Ẹwẹn obrorhiẹn ọyen ẹgba rẹ ohwo se vwo vughe obo ri yovwirin vẹ obo re brare. Jihova vwẹ ẹwẹn obrorhiẹn vwọ kẹ avwanre ohwo ọvuọvo. (Rom 2:14, 15) Ẹwẹn obrorhiẹn rẹ avwanre ke sa riẹn wian, ko fori nẹ a vwẹ irhi rẹ Jihova vwo yono. Ọke yena, ẹwẹn obrorhiẹn rẹ avwanre kọ cha vwẹ ukẹcha kẹ avwanre vwo brorhiẹn rọ cha nẹrhẹ oma vwerhen Ọghẹne. (1 Pita 3:16) Ẹwẹn obrorhiẹn na ji si avwanre orhọ tavwen e ki bru omamọ orhiẹn yẹrẹ ọ nẹrhẹ e muomaphiyọ siẹrẹ e de ru obo re brare nu. Ẹwẹn obrorhiẹn rẹ avwanre sa vwiẹrẹ, ẹkẹvuọvo womarẹ ukẹcha rẹ Jihova, a sa rhoma ruo gan. Omamọ rẹ ẹwẹn obrorhiẹn nẹrhẹ e vwo ẹwẹn re dọe, kugbe ọghọ.

▸ Uyovwinrota 2, ẹkorota 3

Ohwo ro vwo oshọẹdjẹ rẹ Ọghẹnẹ ọyen ohwo rọ guọnọ ru obo ri che miovwo ivu-un kidie o vwo ẹguọnọ rọyen mamọ, o ji muọghọ kẹ. Oshọẹdjẹ rẹ Ọghẹnẹ cha chọn avwanre uko vwo ru obo ri yovwirin, je kẹnoma kẹ obo re brare. (Une Rẹ Ejiro 111:10) O mu avwanre vwọ nabọ kerhọ kẹ Jihova. Ọ je nẹrhẹ avwanre ru obo re ve kẹ kidie avwanre muọghọ kẹ dẹn. Oshọẹdjẹ rẹ Ọghẹnẹ che djobọte iroro avwanre, oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ ihwo efa, kugbe orhiẹn rẹ avwanre brẹ kẹdẹ kẹdẹ.

▸ Uyovwinrota 2, ẹkorota 9

Okurhẹriẹ churobọ si uruemu rẹ ohwo vwọ viẹ idiekpọvwẹ kpahen erọnvwọn ebrabra ro ruru. Ihwo ri vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ ghini viẹ idiekpọvwẹ siẹrẹ ayen da mrẹvughe nẹ ayen churhi rọyen. Avwanre de ru umwemwu, e jẹ avwanre guọnọ evwoghovwo rẹ Jihova womare izobo rẹ otanhirhe rẹ Jesu. (Matiu 26:28; 1 Jọn 2:1, 2) Avwanre de kurheriẹ nẹ otọ rẹ ẹwẹn rhe, ji siobọnu umwemwu, ke se vwo imuẹro nẹ Jihova che vwo ghovwo avwanre. Ẹwẹn rhe che kpokpo avwanre ọfa-a. (Une Rẹ Ejiro 103:10-14; 1 Jọn 1:9; 3:19-22) Ofori nẹ avwanre yono nẹ echobọ rẹ avwanre rhe, wene iroro rẹ avwanre, ji yerin akpọ nene irhi rẹ Jihova.

▸ Uyovwinrota 2, ẹkorota 18

Ohwo de ru umwemwu ọgangan, jẹ ọ rhọnvwe kurhẹriẹ ji nene irhi rẹ Jihova-a, ọ rha cha sa dia oniọvo-o. Ọtiọyena, ka cha dje nẹ ukoko na. A da djẹ ohwo nẹ ukoko, avwanre vẹ ohwo yena rhe vwo orukugbe vuọvo ọfa-a, a rha je ta ota kẹ-ẹ. (1 Kọrẹnt 5:11; 2 Jọn 9-11) Ọrhuẹrẹphiyotọ ra vwọ djẹ ohwo nẹ ukoko na sẹro rẹ odẹ rẹ Jihova vẹ ukoko na. (1 Kọrẹnt 5:6) Ra vwọ djẹ ohwo nẹ ukoko, ọyen ọghwọku rọ sa nẹrhẹ ohwo na kurhẹriẹ ji rhivwin bru Jihova rhe.—Luk 15:17.

▸ Uyovwinrota 3, ẹkorota 19

Jihova vwo ẹguọnọ rẹ avwanre, ọ je guọnọ chọn avwanre uko. Kọyensorọ ọ vwọ kẹ avwanre ọkpọvi, odjekẹ, vẹ uchebro womarẹ Baibol na vẹ ihwo ri vwo ẹguọnọ rọyen. Avwanre guọnọ ukẹcha nana kidie avwanre gbare-e. (Jerimaya 17:9) Avwanre da nabọ kerhọ kẹ ihwo rẹ Jihova vwo mu, kọyen avwanre muọghọ kẹ ji nyupho rọyen.—Hibru 13:7.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 2

Fikirẹ jẹgba, avwanre sa vwọ tua ojevwe romobọ je kparoma. Ẹkẹvuọvo, Jihova guọnọre nẹ a vwomakpotọ. Avwanre se yono uruemu rẹ omaevwokpotọ siẹrẹ a da vwẹ oma avwanre vwọ vwanvwen Jihova je mrẹ oborẹ avwanre hanvwe te. (Job 38:1-4) Ẹbẹre ọfa rẹ omaevwokpotọ ọyen re vwo roro kaphen ihwo efa vẹ obo re cha kẹ ayen omavwerhovwẹn ukperẹ e vwo roro kpahen oma avwanre. Omaẹkparọ nẹrhẹ ohwo roro nẹ ọyen yovwin vrẹ ihwo efa. Ohwo rọ vwomakpotọ nabọ ni oma rọyen, ọ mrẹ asan rọ da gan vẹ asan rọ da vwiẹrẹ. Ọ rhọnvwan oruchọ rọyen, ko yovwunu, o ji rhiabọreyọ iroroẹjẹ vẹ uchebro. Ohwo rọ vwomakpotọ vwẹroso Jihova ji nene odjekẹ rọyen.—1 Pita 5:5.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 4

Ogangan rẹ usuon ọyen ẹgba re vwo ji urhi kẹ ihwo yẹrẹ brorhiẹn. Usuon rẹ Jihova yen ma rho vwẹ akpọ vẹ odjuvwu. Ọyehẹ Ọromevwẹgba vwẹ akpọ vẹ odjuvwu, kidie nẹ ọyen ma erọnvwọn ejobi. Usuon rọyen ghwa erhuvwu rhe ihwo efa. Jihova kẹ ihwo evo iruo rẹ ayen vwọ vwẹrote avwanre. Kerẹ udje, emiọvwọn, ekpako rẹ ukoko, vẹ igọmẹti vwo ogangan rẹ usuon; Jihova guọnọre nẹ avwanre vwọso aye-en. (Rom 13:1-5; 1 Timoti 5:17) Jẹ, irhi rẹ ohworakpọ da vwọso ọ rẹ Jihova, avwanre ki che nyupho rẹ Jihova ukperẹ ọ rẹ ihworakpọ. (Iruo Rẹ Iyinkọn Na 5:29) Avwanre da kerhọ rẹ ihwo rẹ Jihova vwo ruiruo, kọyen avwanre muọghọ kẹ orhiẹn rẹ Jihova.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 7

Jihova reyọ ekpako rẹ ukoko, re dia iniọvo ri tedje, vwọ vwẹrote ukoko na. (Urhi Rivẹ 1:13; Iruo Rẹ Iyinkọn Na 20:28) Eshare nana chọn avwanre uko vwọ bọn oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Jihova gan, rere e se vwo kuomakugbe ga Jihova vwẹ idjerhe rẹ ufuoma. (1 Kọrẹnt 14: 33, 40) Ohwo ke sa dia ọkpako, ofori nẹ ọ yan mu iwan evo kiriguo rehẹ Baibol na. (1 Timoti 3:1-7; Taitọs 1:5-9; 1 Pita 5:2, 3) Avwanre da vwẹroso ji bicha ukoko rẹ Jihova, ke se nene ekpako na wiankugbe vẹ aghọghọ.—Une Rẹ Ejiro 138:6; Hibru 13:17.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 8

Jihova phi iruo rẹ ẹroevwote rẹ emọ vẹ orua na phiyọ obọ rẹ emiọvwọn. Ẹkẹvuọvo, Baibol na djere nẹ ọshare yen ọgbuyovwin rẹ orua na. Ọsẹ rha herọ-ọ, oni na kọyen cha dia ọgbuyovwin rẹ orua na. Oghwa rẹ ọgbuyovwin churobọ si ra vwọ vwẹ emuọre, emwa vẹ asan ra dia vwọ kẹ orua na. Ọ pha ghanghanre rẹ ọgbuyovwin rẹ orua vwọ vwẹ ukẹcha kẹ orua na vwọ ga Jihova. Kerẹ udje, e jẹ o vwo imuẹro nẹ ọkieje yen ayen vwo kpo uyono, iruo aghwoghwo na, ji yono Baibol na kuẹgbe. Ọgbuyovwin na yen ji che brorhiẹn ri shekpahen orua na. Kerẹ Jesu, ọ cha dia ohwo vẹ iroro rọ je pha dẹndẹn, ọ cha dia ohwo rọ djoma gbagbagba-a. Ọnana cha nẹrhẹ ufuoma dia uwevwin na, oyerinkugbe rayen vẹ Jihova kọ je cha ganphiyọ.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 12

Ẹko Rọvwẹrote na, ọyen ẹko rẹ eshare ri vwo iphiẹrophiyọ rẹ ayen che vwo kpo odjuvwu, rẹ Ọghẹnẹ reyọ vwọ vwẹrote iruo rọyen nonẹna. Vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, Jihova reyọ ẹko rọvwẹrote na vwọ vwẹrote ẹga vẹ iruo aghwoghwo rẹ ukoko na. (Iruo Rẹ Iyinkọn Na 15:2) Nonẹna, iniọvo rehẹ Ẹko Rọvwẹrote na sẹro rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ, je vwẹ odjekẹ vẹ ọkpọvi vwọ kẹ ayen. Iniọvo nana de che brorhiẹn, ayen vwẹrosua odjekẹ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vẹ ẹwẹn ọfuanfon rọyen. Jesu tare nẹ ihwo nana yen “omamọ rẹ odibo esiri na.”—Matiu 24:45-47.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 15

Ọkiọvo, oniọvo aye se ruiruo ro fori nẹ ọshare ru vwevunrẹ ukoko na. Ofori nẹ ọ phare uyovwin o ki ruo, ọnana djephia nẹ o muọghọ kẹ ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ Jihova. Ẹkẹvuọvo, ẹdia evo yen a da guọnọ nẹ ọ phare uyovwin rọyen. Kerẹ udje, oniọvo aye sa phare uyovwin rọyen ọ da vwẹ Baibol na vwo yono ohwo jẹ ọshare rọyen yẹrẹ oniọvo ọshare ro bromaphiyame re hẹ etiyin.—1 Kọrẹnt 11:11-15.

▸ Uyovwinrota 4, ẹkorota 17

Avwanre da kẹnoma kẹ irueru rẹ akpọ na, e rhe che vwobọ vwẹ oseghe rẹ usuo-on. (Jọn 17:16) Idibo rẹ Jihova titi Uvie rẹ Ọghẹnẹ. Kerẹ Jesu, avwanre ka ẹbẹre vuọvo rẹ akpọ na-a.

Jihova tarẹ nẹ avwanre “vwẹ oma kpotọ kẹ ayen otu ri suẹn ihwo, kugbe ihwo ride ri vwo ogangan.” (Taitọs 3:1, 2; Rom 13:1-7) Ẹkẹvuọvo, urhi rẹ Ọghẹnẹ je ta nẹ e hwe ohwo-o. Ọtiọyena, ẹwẹn obrorhiẹn rẹ Onenikristi cha rhọnvwe nẹ o kpo ofovwi-in. Uphẹn de rhiephiyọ kẹ Onenikristi ro vwo ruiruo ọfa rọ cha reyọ ẹdia rẹ ọ rẹ isodje, ọyen ọvo kọyen che brorhiẹn sẹ ẹwẹn obrorhiẹn rọyen cha rhọnvwe nẹ o ruo.

Jihova ọvo yen avwanre ga, kidie ọyen ma avwanre. Dede nẹ avwanre muọghọ kẹ ẹkuotọ, jẹ e che se yerin aphiala yẹrẹ so une rẹ ẹkuotọ-ọ. (Aizaya 43:11; Daniẹl 3:1-30; 1 Kọrẹnt 10:14) Vwọba, idibo rẹ Jihova brorhiẹn komobọ nẹ ayen che votu-u, kidie ayen ka ẹbẹre rẹ usuon rẹ Ọghẹnẹ nure.—Matiu 22:21; Jọn 15:19; 18:36.

▸ Uyovwinrota 5, ẹkorota 2

Akpọ na titi iroro rẹ Eshu. Orharhe iroro nana yen ji rhe ihwo buebun ri jẹ ẹguọnọ rẹ Jihova evwo, e je yọnrọn irhi rọye-en. (1 Jọn 5: 19) Oka rẹ iroro yena vẹ obo ri nẹ obuko rọyen cha yen e se ẹwẹn rẹ akpọ na. (Ẹfesọs 2:2) Idibo rẹ Jihova davwẹngba vwọ sen ẹwẹn rẹ akpọ na. (Ẹfesọs 6:10-18) Kidie nẹ avwanre vwo ẹguọnọ rẹ Jihova, kẹ avwanre davwẹngba vwo vwo iroro rọyen.

▸ Uyovwinrota 5, ẹkorota 7

O vwo ihwo re vwọso uyota rẹ Baibol na. Ayen vwọso Jihova vẹ Jesu, rọ dia Ovie rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ; ayen je davwẹngba vwọ riẹriẹ ihwo efa ba oma. (Rom 1:25) Ayen guọnọ nẹ ihwo re ga Jihova vwo ẹwẹn ivivẹ. Ihwo evo vwẹ ukoko rẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, she nẹ ẹga rẹ Jihova, ayen da vwọsuọ. (2 Tẹsalonaika 2:3) Ihwo re fuevun kẹ Jihova vwo orukugbe vuọvo vẹ ihwo tiọyena-a. Avwanre che vwo ẹwẹn re vwo se ẹbe rayen yẹrẹ kerhọ kẹ eta raye-en, ọ da dianẹ ihwo guọnọre nẹ avwanre ru ọtiọyen. Avwanre fuevun ga Jihova ọvo.

▸ Uyovwinrota 5, ẹkorota 9

Vwẹ otọ rẹ Urhi rẹ Mosis, ihwo rẹ Izrẹl da rẹ Jihova nẹ o vwo ghovwo imwemwu rayen. Ayen ghwa izobo rẹ eka, evwri vẹ eranvwe rhe uwevwin ẹga na. Vwẹ idjerhe nana, ka sa karophiyọ ihwo rẹ Izrẹl nẹ Jihova choma ro vwo ghovwo imwemwu rẹ ohwo ọvuọvo yẹrẹ ọ rẹ ẹgborho na. Ọke vwọ yanran na, Jesu vwo ghwu fikirẹ imwemwu avwanre nu, e rhe ze izobo ọfa-a. Jesu ze izobo ọgbagba nana “ẹsiẹvo kẹ ihwo ejobi.”—Hibru 10:1, 4, 10.

▸ Uyovwinrota 7, ẹkorota 6

Vwẹ otọ rẹ Urhi rẹ Mosis, a rhọnvwe kẹ ihwo na nẹ ayen re eranvwe. A je vuẹ ayen nẹ ayen reyọ eranvwe vwo ze izobo. (Livitikọs 1:5, 6) Ẹkẹvuọvo, Jihova rhọnvwere nẹ ayen gboja kẹ eranvwe-e.  (Isẹ 12:10) A tobọ vwẹ iji re sa sẹro rẹ eranvwe nẹ ojaẹrio ọgangan vwọba Urhi na. A vwẹ iji kẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ ayen nabọ vwẹrote eranvwe rayen.—Urhi Rivẹ 22:6, 7.

▸ Uyovwinrota 7, ẹkorota 6

Erọnvwọn ra rhẹ nẹ ọbara rhe. Ẹbẹre ẹne ra ghare ọbara phiyọ yen red cells, white cells, platelets, kugbe plasma. A je sa rhẹ erọnvwọn efa vwo nẹ ẹbẹre ẹne nana. *

Inenikristi reyọ ọbara-a yẹrẹ ẹbẹre ẹnẹ ra ghare ọbara phiyọ-ọ. Kẹ, ayen sa reyọ erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne na? Baibol na ghwe dje kpahen ẹdia yena-a. Kọyen Onenikristi ọvuọvo yen cha vwẹ ẹwẹn obrorhiẹn rọyen ra vwẹ Baibol yono vwo brorhiẹn na.

Inenikristi evo senre nẹ ayen cha reyọ erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre enẹ rẹ obara na-a. Ayen se roro nẹ Urhi rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl tare nẹ e ku obara rẹ eranvwe “phihọ otọ.”—Urhi Rivẹ 12:22-24.

Inenikristi efa brorhiẹn rọ fẹnẹre. Ẹwẹn obrorhiẹn rẹ ayen rhọnvwe kẹ ayen nẹ ayen sa reyọ erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na. Ayen se no nẹ erọnvwọn ra rhẹ norhe na dia ọbara yẹrẹ arhọ rọye-en.

Siẹrẹ wo de che brorhiẹn ro shekpahen erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara rhe, roro kpahen enọ nana:

• Me riẹnre nẹ me da sen erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na, o mudiaphiyọ nẹ me rha cha reyọ ihuvwun evo ri se sivwin ega yẹrẹ re sa dobọ rẹ ọbara ro hwẹ ji-i?

• Mavọ yen mi se vwo djefiotọ kẹ idọktọ oboresorọ me vwọ sen  yẹrẹ mi vwo rhiabọreyọ ọvo vwẹ usun rẹ erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na rhe?

Ona rẹ omaesivwo. Kerẹ Onenikristi, avwanre kẹ ihwo ọbara rẹ avwanre-e, yẹrẹ sẹro rọyen phiyọ asan vwẹ udughwrẹn buebun fikirẹ omaẹbẹrẹ-ẹ. Ẹkẹvuọvo, o vwo ona rẹ omaesivwo evo ra da reyọ ọbara rẹ ohwo rọ muọga na vwo ruiruo. Onenikristi ọvuọvo yen che brorhiẹn rẹ obo ra cha reyọ ọbara rọyen vwo ru vwẹ ọke rẹ oma-ẹbẹrẹ, ra vwọ davwan ọbara nẹ, yẹrẹ ona rẹ omaesivwo evo. Vwẹ ọke yena, e se si obara na nẹ oma rẹ ohwo na vwẹ uvwre rẹ ọke evo.—Wọ da guọnọ evuẹ efa, ni Uwevwin Orhẹrẹ, rẹ October 15, 2000, aruẹbe 30-31.

Kerẹ udje, o vwo ona rẹ omaesivwo ọvo re se hemodilution. Vwevunrẹ ona nana, a kpọ ọbara na nẹ oma rẹ ohwo ra cha bẹre na kpọ asan ọfa, e mi phi ihuvwun rọ nẹrhẹ ọbara buẹn phiyọ oma rẹ ohwo na. A da bẹrẹ ohwo na nu, a me kpọ ọbara na rhivwin phiyọ oma rọyen.

 Ona ọfa yen e se cell salvage. Vwevunrẹ ona nana, a sẹro rẹ ọbara ro hwẹ nẹ oma rẹ ohwo ra bẹrẹ na, a me hworhẹ, je rhoma se rhivwin phiyọ oma rẹ ohwo na vwẹ ọke ra vwọ bẹrẹ na yẹrẹ a da bẹrẹ nu.

Ona rẹ idọktọ ọvuọvo vwo ruo sa fẹnẹ emerha. Ọtiọyena, ofori nẹ Onenikristi riẹn obo ra cha reyọ ọbara rọyen vwo ruiruo wan tavwen ọ ke rhọnvwephiyọ oma-ẹbẹrẹ, ra vwọ davwan ọbara nẹ, yẹrẹ ona rẹ omaesivwo efa.

Siẹrẹ wo de che brorhiẹn rẹ ona rẹ omaesivwo ro shekpahen obo ra cha reyọ ọbara wẹn vwo ruiruo wan, roro kpahen enọ nana:

• Ọ da dianẹ a cha kpọ ọbara mẹ kpo asan ọfa, a me tobọ daji vwẹ uvwre ọke ọvo, ẹwẹn obrorhiẹn mẹ cha rhọnvwe nẹ ọnana jẹ ọbara rọhẹ oma mẹ, ro de jẹ guọnọ nẹ e “kuo phihọ otọ”?—Urhi Rivẹ 12:23, 24.

• Ẹwẹn obrorhiẹn mẹ che kpokpo uvwe siẹrẹ e de ru ona rẹ omaesivwo ro churobọ si a vwọ reyọ ọbara mẹ, a me hworhẹ, je rhoma kpọ rhivwin rhe oma mẹ?

• Me riẹnre nẹ siẹrẹ me da sen ona rẹ omaesivwo eje ri churobọ si ọbara mẹ, kọyen me tanẹ a davwen ọbara mẹ-ẹ, nẹ me je sen hemodialysis, yẹrẹ ijini rọ sa sẹro rẹ arhọ rẹ ohwo vwẹ ọke ra da bẹrẹ ubiudu na?

 E ki brorhiẹn ro shekpahen erọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne ra ghare ọbara phiyọ kugbe ona rẹ omaesivwo ro churobọ si ọbara rẹ avwanre, ofori nẹ a nẹrhovwo vwọ kẹ odjekẹ rẹ Jihova, e mi ji ru ehiahiẹ. (Jems 1:5, 6) E de ru ọtiọyen nu, avwanre kọyen cha vwẹ ẹwẹn obrorhiẹn ra vwẹ Baibol yono vwo brorhiẹn na. E jẹ a nọ ihwo efa kpahen oborẹ ayen che ru vwẹ ẹdia nana-a, yẹrẹ e jẹ ihwo efa vuẹ avwanre obo re che ru-u.—Rom 14:12; Galesha 6:5.

▸ Uyovwinrota 7, ẹkorota 11

Uruemu rọ fonro mudiaphiyọ uruemu ro shephiyọ vwẹ ẹro rẹ Ọghẹnẹ. Uruemu rọ fonro churobọ si oborẹ avwanre roro, obo ra ta, vẹ obo re ruẹ. Jihova vuẹ avwanre nẹ a kẹnoma kẹ ọfanrhiẹn. (Isẹ 1:10; 3:1) E jẹ avwanre brorhiẹn ra vwọ yọnrọn irhi rẹ Jihova tavwen e ki hirharoku edavwini re sa nẹrhẹ e ru umwemwu. Ofori nẹ a nẹrhovwo rhe Jihova ọkieje ọ vwọ chọn avwanre uko vwo vwo iroro rọ fonro, e mi ji muegbe ra vwọ kẹnoma kẹ ọdavwini rẹ ọfanrhiẹn.—1 Kọrẹnt 6:9, 10, 18; Ẹfesọs 5:5.

▸ Uyovwinrota 8, ẹkorota 11

Uruemu ra ghẹmrẹ churobọ si eta vẹ iruemu re vwọso irhi rẹ Ọghẹnẹ, uruemu rẹ omavovwẹ kanre. Ohwo ro ru ọnana djephia nẹ o muọghọ kẹ irhi rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Ohwo de vwobọ vwẹ uruemu nana, ka vwẹ umẹ rẹ ẹdjọeguo vwo muẹ kẹ. Jẹfuọn churobọ si erọnvwọn sansan re chọre. E de ni oborẹ ẹdia na gan te, umẹ rẹ ẹdjọeguo se chidia phiyọ iruemu rẹ jẹfuọn evo.—Galesha 5:19-21; Ẹfesọs 4:19; wọ da guọnọ evuẹ efa, ni “Questions From Readers” vwẹ Uwevwin Orhẹrẹ, rẹ July 15, 2006.

▸ Uyovwinrota 9, ẹkorota 7; Uyovwinrota 12, ẹkorota 10

Jihova ru ehware rere aye gbe ọshare re rọvwọnre sa vwọ reyọ vwo dje ẹguọnọ kẹ ohwohwo. Ohwo de du omobọ rọyen, yẹrẹ reyọ oma rọyen vwo ruiruo vwẹ idjerhe ro je fo, jẹ ọ vwẹ ehware vwo ruiruo vwẹ idjerhe rẹ jẹfuọn. Uruemu nana se miovwo oyerinkugbe rẹ ohwo na vẹ Jihova. Ọ sa nẹrhẹ e vwo orharhe urhurusivwe, a me je vwẹ ẹro ọchọchọ vwo ni ehware. (Kọlose 3:5) Ohwo rọ mrẹ bẹnbẹn rọ vwọ dobọ rẹ uruemu ogbegbe nana ji, e jẹ oma rhọ-ọ. (Une Rẹ Ejiro 86:5; 1 Jọn 3:20) Ọnana da dia ebẹnbẹn wẹn, gba nabọ nẹrhovwo kẹ Jihova, wọ yare ukẹcha rọyen. Kẹnoma kẹ erọnvwọn kerẹ ughe rẹ ihwo re banphiyọ, re sa nẹrhẹ wo vwo orharhe iroro. Ta ota kẹ ọsẹ yẹrẹ oni wẹn, yẹrẹ ugbeyan ro tedje ro muọghọ kẹ irhi rẹ Jihova. (Isẹ 1:8, 9; 1 Tẹsalonaika 5:14; Taitọs 2:3-5) Vwo imuẹro nẹ Jihova mrẹ ẹgbaẹdavwọn wẹn wo vwo vwo uruemu rọ fonro, oma je vwerhọn.—Une Rẹ Ejiro 51:17; Aizaya 1:18.

▸ Uyovwinrota 9, ẹkorota 9

Jihova ru orọnvwe ọ vwọ dia uvwre rẹ ọshare ọvo vẹ aye ọvo. Vwẹ ọke rẹ emọ rẹ Izrẹl, Jihova rhie uphẹn phiyọ rẹ ọshare vwọ rọvwọn vrẹ aye ọvo, ẹkẹvuọvo ọyena dia ọhọre rọyen notọrhe-e. Nonẹna, Jihova rhọnvwere nẹ ihwo rọyen rọvwọn vrẹ aye ọvuọvo-o. Ofori nẹ ọshare vwo aye ọvo, aye mi rhe vwo ọshare ọvo.—Matiu 19:9; 1 Timoti 3:2.

▸ Uyovwinrota 10, ẹkorota 12

Jihova guọnọre nẹ ọshare vẹ aye dia kugbe rhirin rhirin. (Jẹnẹsis 2:24; Malakae 2:15, 16; Matiu 19:3-6; 1 Kọrẹnt 7:39) Ọ tare nẹ a sa fan orọnvwe siẹrẹ ọvo usun rayen de gbe igberadja. Vwẹ ẹdia nana, Jihova vwẹ uphẹn kẹ ọ ro chekọ na o vwo brorhiẹn sẹ ọ cha fan orọnvwe na yẹrẹ ọ cha fa-an.—Matiu 19:9.

 Ọkiọvo, Inenikristi evo brorhiẹn nẹ ayen cha hẹriẹ oma dede nẹ ohwo vuọvo gbe igberadja-a. (1 Kọrẹnt 7:11) Onenikristi se brorhiẹn rọ vwọ hẹriẹ oma vwẹ ẹdia re che djunute na.

• A da vwẹ arogba vwọ kpairoro vrẹ ẹroevwote rẹ uwevwin na: Ọshare rha rhọnvwe vwẹ igho yẹrẹ emuọre vwọ kẹ orua rọye-en.—1 Timoti 5:8.

• Ehwe ọgangan: Ehwe rọ sa nẹrhẹ aye yẹrẹ ọshare na no nẹ omakpokpọ yẹrẹ arhọ rọyen hẹ ẹdia rẹ imuoshọ.—Galesha 5:19-21.

• Imuoshọ vwọ kẹ oyerinkugbe rẹ ohwo vẹ Jihova: Ọshare yẹrẹ aye sa nẹrhẹ ọ dia bẹnbẹn ọrivẹ rọyen vwọ ga Jihova.—Iruo Rẹ Iyinkọn Na 5:29.

▸ Uyovwinrota 11, ẹkorota 19

Avwanre eje guọnọ ujiri vẹ ọbọngan. (Isẹ 12:25; 16:24) Avwanre sa vwẹ omamọ eta vwọ vwẹ uchebro vẹ ọbọngan vwọ kẹ ohwohwo. Eta tiọyen sa vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo vwo chirakon je yọnre gan vwẹ ọke rẹ ebẹnbẹn. (Isẹ 12:18; Filipae 2:1-4) Ẹwẹn rẹ ohwo da kuọrọn, ofori nẹ a nabọ kerhọ kẹ ji vwo ẹruọ rẹ ẹdia rọyen. Ọnana cha chọn avwanre uko vwọ riẹn obo ra cha ta, yẹrẹ obo re che ru vwọ vwẹ ukẹcha kẹ. (Jems 1:19) Jẹ ọ dia ọdavwẹ wẹn wọ vwọ nabọ riẹn iniọvo na rere wo se vwo vwo ẹruọ rẹ oborẹ ayen guọnọre. Ọke yena, ka sa vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwo bru Jihova ra, rọ dia Esiri rẹ uchebro eje kugbe obọdẹn rẹ omaerovwon.—2 Kọrẹnt 1:3, 4; 1 Tẹsalonaika 5:11.

▸ Uyovwinrota 12, ẹkorota 16

Baibol na ghwe ji urhi kpahen obo re che ru orọnvwe wa-an. Asan re nurhe vẹ obo re ruo wan vwẹ ẹkuotọ sansan fẹnẹre. (Jẹnẹsis 24:67; Matiu 1:24; 25:10; Luk 14:8) Obo re ma ghanre vwẹ irueru  rẹ orọnvwe yen ive rẹ ayen ve kẹ ohwohwo vwẹ obaro rẹ Jihova. Buebun rayen ru ọnana vwẹ irharo rẹ ihwo rẹ orua rayen kugbe igbeyan rayen, ọkpako ọvo me je ta ota ro nẹ Baibol rhe. Aye gbe ọshare na kọyen che brorhiẹn rẹ oka rẹ akpọẹriọ ro che nene, siẹrẹ ayen da guọnọ. (Luk 14:28; Jọn 2:1-11) O toro orhiẹn rẹ ayen bruru-u, e jẹ ayen ruo vwo brọghọphiyọ odẹ rẹ Jihova. (Jẹnẹsis 2:18-24; Matiu 19:5, 6) Baibol na sa vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwo bru omamọ rẹ orhiẹn. (1 Jọn 2:16, 17) Ọ da dianẹ ihwo re rọvwọn na cha vwẹ idi ro mu ohwo vwọ ghọ erhorha, e jẹ ayen nabọ sun echidiotọ na. (Isẹ 20:1; Ẹfesọs 5:18) Ọ da dianẹ e che hworo ihwehworo vwẹ etiyin, e jẹ ayen ruo vwẹ idjerhe rọ cha ghwa ujiri bru Jihova rhe. Aye gbe ọshare tẹnrovi oborẹ ayen vẹ Jihova se vwo vwo uvi rẹ oyerinkugbe, ọ dia obo re che ru vwẹ ẹdẹ rẹ irueru rẹ orọnvwe na-a.—Isẹ 18:22; wọ da guọnọ iroroẹjẹ efa, ni Uwevwin Orhẹrẹ rẹ October 15, 2006, aruẹbe 18-31.

▸ Uyovwinrota 13, ẹkorota 18

Avwanre guọnọ bru omamọ rẹ orhiẹn re mu kpahen Baibol na. Kerẹ udje, ọshare yẹrẹ aye rọ dia Oseri-i sa vuẹ ọrivẹ rọyen rọ dia Oseri nẹ ayen kpo asan rẹ ohwo orua rọyen ọvo ra riemu vwẹ ọke rẹ ihwo akpọ na vwo ru orẹ. Wọ da hẹ evunrẹ ẹdia tiọyena, die yen wo che ru? Ẹwẹn obrorhiẹn wẹn da rhọnvwe nẹ wọ ra, wọ sa vuẹ ọrivẹ wẹn nẹ emuọre na da dia ẹbẹre ọvo rẹ irueru rẹ orẹ na, wọ cha re-e. O ji fo nẹ wo roro sẹ ẹra wẹn cha so ekprowọ kẹ ihwo efa.—1 Kọrẹnt 8:9; 10:23, 24.

Yẹrẹ ohwo wo ruiruo kẹ se ruẹse kẹ wẹ vwẹ ọke rẹ orẹ na. Wọ cha sen okẹ na? Ọ ghwa dia ọtiọye-en. Ẹro rẹ ọga wẹn vwo ni okẹ na che djephia sẹ wo che rhiabọreyọ yẹrẹ wọ cha siọn. O niro nẹ okẹ na ọyen ẹbẹre ọvo rẹ orẹ na? Gbanẹ ọyena ghwa idjerhe ro vwo dje ọdavwaro phia? Wọ da nabọ roro kpahen ẹdia nana eje nu, ku wo che brorhiẹn sẹ wo che rhiabọreyọ yẹrẹ wọ cha siọn.

 Ẹdia ọfa kẹ ọna, ohwo ọvo se ruẹse kẹ wẹ vwẹ ọke rẹ orẹ, ọ me ta: “Me riẹnre nẹ wo ru orẹ nana-a, jẹ me guọnọ vwọ kẹ wẹ.” Ọkiọvo ọ sa dianẹ ohwo na de guọnọ ruẹse kẹ wẹ. Jẹ, o vwo oboresorọ e vwo roro nẹ ohwo na guọnọ davwen esegbuyota wẹn nẹ yẹrẹ ọ guọnọ nẹ wọ vwomaba orẹ na? Wo de roro kpahen ọyena nu, wẹwẹ ọvo kọyen che brorhiẹn sẹ wo che rhiabọreyọ okẹ na yẹrẹ wọ cha siọn. Vwẹ orhiẹn-ebro rẹ avwanre eje, avwanre guọnọ vwo ẹwẹn obrorhiẹn rọ fonro, je fuevun kẹ Jihova.—Iruo Rẹ Iyinkọn Na 23:1.

▸ Uyovwinrota 13, ẹkorota 22

Vwẹ ọke buebun, a da fobọ rhuẹrẹ ẹghwọ phiyọ vwẹ idjerhe rẹ ufuoma, i rhe fi ota-a. (Matiu 5:23-26) Obo re ma ghanre kẹ Inenikristi ọyen ayen vwọ vwẹ urinrin kẹ Jihova ji sẹro rẹ oyerinkugbe rẹ ukoko na.—Jọn 13:34, 35; 1 Kọrẹnt 13:4, 5.

Ota de she vwẹ uvwre rẹ Inenikristi fikirẹ ekiẹchuọ, e jẹ ayen rhuẹrẹ phiyọ, ayen mu ohwohwo kpo aguare-e. Kọrẹnt rẹsosuọ 6:1-8 niyẹnrẹn rẹ uchebro rẹ ọyinkọn Pọl vwọ kẹ Inenikristi ri mu ohwohwo kpo aguare. Re vwo mu oniọvo kpo aguare sa nẹrhẹ a vwẹ ẹro ọbrabra vwo ni Jihova vẹ ukoko na. Vwẹ Matiu 18:15-17, e de kere owọẹjẹ erha rẹ Onenikristi se nene vwọ rhuẹrẹ ẹdia ọgangan phiyọ kerẹ ọghware yẹrẹ re vwo miovwo odẹ rẹ ohwo. (1) E jẹ ayen davwẹngba vwọ rhuẹrẹ ota na phiyọ komobọ rayen. (2) Ọyena rha wia-an, kẹ ayen sa yare ukẹcha rẹ oniọvo ọvo yẹrẹ ivẹ. (3) A rha sa je rhuẹrẹ ota na-a, kẹ ayen se muo bru ekpako na ra. Ota na de te ẹdia yena re, ekpako na cha davwẹngba vwọ vwẹ uchebro rẹ Baibol na vwọ chọn ayen uko vwọ rhuẹrẹ ota na phiyọ. Ẹkẹvuọvo, ayen rha rhọnvwe yan nene irhi rẹ Baibol na-a, ekpako na sa vwẹ umẹ rẹ ẹdjọeguo vwo mu kpahen ota na.

O vwo ẹdia evo ro de fo nẹ e kpo aguare, e se vwo ru erọnvwọn nene urhi, kerẹ eta ri shekpahen orọnvwe ẹfan, igho rẹ ọvo cha  hwa kẹ ọrivẹ kọke kọke siẹrẹ ayen da fan orọnvwe nu, ohwo rọ cha yọnre ọmọ, ishọransi, yẹrẹ ohwo rọ cha riuku. Onenikristi da rhuẹrẹ ota na phiyọ vwo nene urhi vwẹ idjerhe rẹ ufuoma, ọ vwọso uchebro rẹ Pọl na-a.

Ọ da dianẹ orọnvwọn ọbrabra phiare kerẹ a gba ohwo du, e gbe ọmọ ẹgua, a wan ohwo oma, e cho okpuji, yẹrẹ e hwe ohwo, Onenikristi ro mu eta nana bru ihwo ri suẹn vwọso uchebro rẹ Pọl na-a.

▸ Uyovwinrota 14, ẹkorota 14

Vwo nẹ ọke rẹ ogba rẹ Idẹn rhe, ọyen Eshu vwọ davwẹngba vwọ phiẹn ihworakpọ. (Jẹnẹsis 3:1-6; Ẹvwọphia 12:9) Ọ riẹnre nẹ ọyen de se miovwo iroro rẹ avwanre, kọ sa nẹrhẹ avwanre ru obo re brare. (2 Kọrẹnt 4:4; Jems 1:14, 15) Ọ reyọ oseghe usuon, ẹga, ekiẹchuọ, erọnvwọn ra vwọ diotọ, ẹbe eyono, kugbe erọnvwọn buebun efa vwo titi iroro rọyen vwẹ idjerhe rayen vwo je avwanre.—Jọn 14:30; 1 Jọn 5:19.

Eshu riẹnre nẹ ọke ro chekọ rọ cha vwọ phiẹn ihwo rhe gro-on. Ọtiọyena, kọ davwẹngba rọyen eje rọ vwọ phiẹn ihwo buebun. Ma rho kẹ ihwo re ga Jihova. (Ẹvwọphia 12:12) E rhe nomaso-o, ememerha na, Idẹbono se miovwo iroro rẹ avwanre. (1 Kọrẹnt 10:12) Kerẹ udje, Jihova guọnọre nẹ orọnvwe tọn. (Matiu 19:5, 6, 9) Ẹkẹvuọvo, nonẹna ihwo buebun ni orọnvwe kerẹ orọnvwọn ro fiemu ọvo-o. Ifimu vẹ ughe efa rẹ Itẹlivishọni buebun titi iroro nana. E jẹ ẹro rẹ akpọ na vwo nẹ orọnvwe djobọte avwanre-e.

Idjerhe ọfa rẹ Eshu vwọ phiẹn avwanre ọyen ro vwo titi uruemu rẹ mẹvwẹ ọvo yen sun oma mẹ. (2 Timoti 3:4) Avwanre rha jomaotọ-ọ, e rhe che muọghọ kẹ ihwo rẹ Jihova vwo mu-u. Kerẹ udje, oniọvo ọshare sa sen uchebro rẹ ẹkpako na vwọ kẹ. (Hibru 12:5) Oniọvo aye sa nọ enọ kpahen ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ Jihova ro shekpahen ọgbuyovwin rẹ orua na.—1 Kọrẹnt 11:3.

 E jẹ avwanre vwẹ uphẹn kẹ Idẹbono nẹ o miovwo iroro rẹ avwanre-e. Ukperẹ ọtiọyen, e jẹ avwanre vwo iroro rẹ Jihova, ji “ni emu rọ hẹ obenu.”—Kọlose 3:2; 2 Kọrẹnt 2:11.

▸ Uyovwinrota 16, ẹkorota 9

Avwanre eje guọnọ omakpokpọ, kugbe ẹroevwote siẹrẹ a da muọga. (Aizaya 38:21; Mak 5:25, 26; Luk 10:34) Nonẹna, idọktọ buebun vẹ ihwo efa riẹn kpahen ona rẹ omaesivwo sansan. Wo de che brorhiẹn rẹ omaesivwo wo che rhiabọreyọ, ofori nẹ wo nene odjekẹ rẹ Baibol na. Avwanre je karophiyọ nẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ ọvo yen se sivwin ihwo eje kare kare. E jẹ a tẹnrovi omaesivwo te asan rẹ ẹga rẹ Jihova me chọrọ avwanre ẹro-o.—Aizaya 33:24; 1 Timoti 4:16.

E jẹ avwanre sen omaesivwo re ruẹ womarẹ ẹgba rẹ emekashe rẹ Idẹbono. (Urhi Rivẹ 18:10-12; Aizaya 1:13) Ọtiọyena, tavwen avwanre ki rhiabọreyọ koka koka rẹ omaesivwo yẹrẹ ihuvwun, e jẹ a guọnọ otọ rẹ obo rehẹ obuko rọyen vẹ oka rẹ iroro ro titẹ. (Isẹ 14:15) E jẹ avwanre karophiyọ nẹ Eshu cha davwẹngba vwọ phiẹn avwanre vwo vwobọ vwẹ irueru rẹ emekashe rọyen. E de vwo ẹwẹn nẹ ọ sa dianẹ ona rẹ omaesivwo ọvo churobọ si irueru rẹ emekashe rẹ Idẹbono, kẹ ofori nẹ a siọn.—1 Pita 5:8.

▸ Uyovwinrota 16, ẹkorota 18