1. Kirobo rẹ Baibol na tare, oka rẹ ẹga ivẹ vọ yen herọ?

JESU tare nẹ, ‘ovwan wan anurhoro ọhwahwa na, kidie idjerhe ọhẹhẹre rọ je pha phephẹn na ọyen sun ohwo kpẹ oghwọrọ, ihwo buebun yin nene idjerhe yena. Ẹkẹvuọvo idjerhe rọ pha kekeke rẹ anurhoro rọyen pha hwahwa na, ọyen sun ohwo kpẹ arhọ, imihwo krẹn yen sa guọnọ mrẹ.’ (Matiu 7:​13, 14) Kirobo rẹ Baibol na tare, oka rẹ ẹga ivẹ yen herọ: ọvo ọ rẹ uyota, ọ ro chekọ ke rha ọ refian. Ọ rẹ uyota na suẹn ohwo vwo kpẹ arhọ ri bẹdẹ, ọ refian na ko rhe suẹn ohwo kpẹ oghwọrọ.

2. Mavọ yen Baibol na djerephia nẹ ọ diẹ ẹga na eje yen Ọghẹnẹ vwẹ omavwerhovwẹn kpahen?

² Ihwo buebun roro nẹ ẹga na eje yen Ọghẹnẹ vwẹ omavwerhovwẹn kpahen. Ẹkpo ri Baibol nana djere nẹ ọnana diẹ uyota-a:

• “Ihwo rẹ Izrẹl da rhoma ru emu omiomiovwi vwẹ obaro rẹ Ọrovwohwo na, ayen da gọ Baal kugbe Ashera, te edjọ ri Syria, edjọ ri Sidọn, edjọ ri Moab, edjọ rẹ ihwo rẹ Ammọn, kugbe edjọ ri Philitia na; ayen da sen Ọrovwohwo na, ayen gbe ga-a. Ophu rẹ Ọrovwohwo na da gan kpahen Izrẹl.” (Iguẹdjọ 10:​6, 7) Avwanre da vwẹ ẹga kẹ ema yẹrẹ eghẹnẹ efa ukperẹ Ọghẹnẹ ruyota na, oma rẹ avwanre cha sa vwerhen Jihova-a.

• “Ihwo nana vwẹ unu mu ọghọ kẹ vwẹ ẹkẹvuọvo jẹ udu rayen sheri ke vwẹ. Ẹkẹvuọvo ayen de ga vwẹ ghevweghe ayen yono uyono kugbe uruemu rẹ ihwo.” (Mak 7:​6, 7) Ihwo re ta nẹ ayen ga Ọghẹnẹ, jẹ ayen yono uyono romobọ rayen ukperẹ obo ri Baibol na tare, ẹga rayen ofefe. Ọghẹnẹ che se rhiabọreyọ-ọ.

• ‘Ọghẹnẹ ohwo Rẹwẹn, otu re ga me ga vwọrẹ ẹwẹn vẹ uyota.’ (Jọn 4:​24) Ẹga ravwanre me rhọvwẹn phiyẹ obo ri Baibol na tare.

3. Idjerhe vọ yen a sa vwọ fẹnẹ ẹga ruyota vwo nẹ ọ refian?

³ Mavọ yen avwanre sa vwọ riẹn ẹga rẹ Ọghẹnẹ rhọvwen phiyọ vẹ ọ rọ senre? Jesu tare nẹ: “Urhe rẹ esiri, ọ mọ emamọ esiri, ẹkẹvuọvo urhe ọbrabra ọ me rha mọ emamọ ọbrabra . . . Eriyin na, emamọ rayen e vwo vughe ayen.” Ọtiọyena, ẹga ro nẹ obọ rẹ Ọghẹnẹ rhe mọ emamọ esiri, ẹkẹvuọvo ọ ro nẹ obọ rẹ Eshu rhe mọ emamọ ọbrabra.​—Matiu 7:15-20.

4. Ọka rẹ uruemu vọ yen a guọnọ mie idibo ri Jihova

⁴ Ihwo re ga ẹga ruyota vwo ẹguọnọ kpahen ohwohwo, ayen ji dje ẹguọnọ vwọ kẹ ihwoefa, keridie Jihova ọyen Ọghẹnẹ rẹ ẹguọnọ. Jesu tare nẹ: “Vwẹ oma rẹ ọnana kọyen ihwo ejobi vwọ riẹn nẹ ovwan ghine idibo me, ọ da dianẹ ovwan guọnọ ohwohwo.” Ẹga na eje yen sa yan mwu uwan rẹ ẹga ruyota nana?​—Jọn 13:35; Luk 10:27; 1 Jọn 4:8.

5. Mavọ yen encyclopedia ọvo djisẹ rẹ eki rẹ eviẹn vwẹ Africa?

⁵ Roro kpahen ọke ravwọ shẹ eviẹn vwevunrẹ Africa. The New Encyclopædia Britannica tare nẹ ihwo rẹ Africa ri joma te 18,000,000 yen a shẹ kpẹ eviẹn vwẹ ibrotọ ri Sahara kugbe Abadi rẹ India vwẹ uvwrẹ rẹ ikpe 650 fiẹ 1905. Vwọba, “vwẹ ẹbẹre rivẹ rẹ ikpe ujorin 15 rẹ ọke avwanre nana, ihwo ri Europe da ton eki rẹ eviẹn phiyọ vwẹ ubrotọ rọhẹ ẹbẹre  obohwẹre rẹ ọnre, vwẹ asan rọ kẹrẹ urhie rẹ Africa. Tavwen o ki rhi te ukpe ri 1867, jẹ a shẹ eviẹn ri te 7,000,000 fiẹ 10,000,000 vwo kpẹ ubrotọ rẹ America re.”

6. Idjerhe vọ yen ẹga vwo vwobọ vwẹ eki rẹ eviẹn?

⁶ Die yen ẹga rehẹ Africa ruru vwẹ ọke rẹ okpetu nana, re vwo mwẹ eshare, eya, vẹ emọ yanjẹ iwevwin rayen vẹ erua rayen vwo? Die yen ayen ruru ra vwọ reyẹ ejọnrọn vwọ gba ayen, je reyẹ itehru re rhorha vwo phiẹ eka phiyẹ ayen oma, a da shẹ ayen kerẹ eranvwe? Vwevunrẹ ọbe ọvo rọ ghwa-iyẹnrẹn re se Daily Nation vwẹ Nairobi, vwobẹ Kenya, ọshare ọvo re se Bethwell Ogot de si: “Ihwo rẹ Ishọshi vẹ e rẹ Alufa yono kpahen oyerinkugbe rẹ ihworakpọ, dede na, ayen yehẹ obuko rẹ eki rẹ eviẹn vẹ utuoma rẹ ihwo vwori kpahen ohwohwo. . . . Avwanre riẹnre nẹ ẹko rihwo ivẹ nana rehẹ ẹbẹre rẹ obohwẹrẹ rẹ ọnre vẹ uherevie rẹ obọrhen rẹ ọnre na riabe keridie ayen so oja buebun vwọ kẹ ihwo rẹ Africa.”

7. Die yen ilori rẹga ruẹ vwẹ ọke rẹ ofovwin?

⁷ Idjerhe sansan yen ẹga refian vwo dje emamọ ebrabra rọyen phia. Kerẹ udje, dede nẹ Baibol na tare nẹ, “guọnọ ọrivẹ wẹn,” ilori rẹga vwẹ akpọ na eje vwobọ vwẹ ofovwin, ayen je chọn ihwo uko vwo phi ofovwin.​—Matiu 22:39.

8. (a) Mavọ yen ilori rẹga vwo vwobọ vwẹ ohwekufia vẹ oseghe vwevunrẹ Africa? (b) Die yen ipastọ ọvo ta kpahen ilori rẹga vwẹ ọke re vwo phi ofovwin ri Biafra?

⁸ A nabọ riẹn nẹ, vwẹ ukpe ri 1994, irherẹn evo vẹ eya re wian obotọ rayen re rọnvwọ-ọn re se nọn vwobọ vwẹ ohwekufia rẹ ihwo vwẹ Rwanda. Ẹga ji vwobọ vwẹ oseghe buebun re vwomaphia vwẹ Africa. Kerẹ udje, ọke re vwo phi ofovwin ri Biafra  vwẹ Nigeria, ẹga buebun phiudu phiyẹ ihwo rayen awọ nẹ ayen kpẹ ofovwin. Vwẹ ọke rẹ ofovwin na, ipastọ ọvo da ta nẹ ilori rẹ ishọshi buebun “gbobọnyẹ iruo rẹ Ọghẹnẹ.” Ọ da je ta: “Avwanre ri se oma ravwanre idibo rẹ Ọghẹnẹ rhoma rhe dia idibo rẹ Eshu.”

9. Die yen Baibol na ta kpahen idibo rẹ Eshu?

⁹ Baibol na rhọnvwe phiyẹ ota yena, rọ vwọ ta nẹ: “Idẹbono vwẹ oma nẹ kerẹ amakashe rẹ urhukpe. Ọtiọyena o rhe gbe unu-u ọ da dianẹ idibo rọyen je vwẹ oma nẹ kerẹ idibo rẹ ọvwata.” (2 Kọrent 11:​14, 15) Kirobo rẹ ihwo ebrabra me ruẹ nẹ ayen omamọ rẹ ihwo, ọtiọyen Eshu je phiẹn ihwo womarẹ idibo rọyen re pha brabra, emamọ re vwo vughe ayen je pha gbogbon.

10. Idjerhe vọ yen ilori rẹga vwọ sen Ọghẹnẹ?

¹⁰ Ilori ẹga rehẹ evunrẹ akpọneje ghwoghwo ẹguọnọ, ufuoma kugbe erhuvwu, ẹkẹvuọvo ayen vwo utuoma kpahen ihwo, ayen phi ofovwin ji ruẹ obo re brare. Baibol na nabọ dje ayen fiotọ. Ọ tare nẹ: “Ayen vwẹ oma nẹ nẹ ayen riẹn Ọghẹnẹ; ẹkẹvuọvo ayen wan evun rẹ iruo rayen siọn.”​—⁠Taitọs 1:​16.

11. Mavọ yen Baibol na dje ẹga refian?

¹¹ Avwanre sa riẹn ubiẹro ri Jihova vwo nẹ ẹga refian siẹrẹ avwanre de se ọbe rẹ Ẹvwọphia. Vwẹ etiyin, a da reyẹ ẹga refian vwo dje aye, re seri nẹ “Babilọn rode na.” (Ẹvwọphia 17:⁠5) Ni obo rẹ Ọghẹnẹ djere wan:

• “Igberadja . . . rẹ ivie rẹ akpọ na ejobi vẹ ọyen gbe mroma.” (Ẹvwọphia 17:​1, 2) Ukpe rọ vwọ fuevun kpahen Ọghẹnẹ, ẹga refian ko vwobọ vwẹ oseghe rusuon, kọ je vuẹ itu ri suẹn obo rẹ ayen ru.

• “A da rhe mrẹ ọbara rẹ emraro na kugbe ihwo efuanfon na vwẹ evun wẹn kugbe ayen otu re hweri vwẹ akpọ na.” (Ẹvwọphia 18:24) Ẹga refian mu kpahen ji hwe idibo rẹ Ọghẹnẹ, ọ je so ifovwin ri hwe iduduru rihwo buebun.

• “Kirobo ro heri te rọ fanrhiẹn te.” (Ẹvwọphia 18:⁠7) Ẹga refian vwo efe buebun rẹ itu ri suẹn riẹ erere rọyen.

• “Ka phiẹn ẹgborho na ejobi fiki rẹ aroẹmrẹ [rọyen].” (Ẹvwọphia 18:23) Womarẹ uyono refian rẹ erhi ro je ghwo, ẹga refian rhe nẹrhẹ ihwo rhiabọdede koka koka rẹ epha-ebọ kugbe uruemu rẹ orhan, kẹ ayen je ga esẹ ride ri ghwuru.

12. Orhọesio vọ yen Baibol na vwọ phia kpahen ẹga refian?

¹² Baibol na vwo si ihwo orhọ nẹ ayen vrẹn nẹ ẹga refian, ọ da ta: “Vrẹn no rhe, ihwo mẹ, wo de rhe vwo obọ vwẹ imwemwu rọyen, wọ da rha ghare vwẹ ọtiekọ rọyen.”​—⁠Ẹvwọphia 18:​4, 5.

13. Die yen cha phia kẹ ẹga refian kugbe ihwo rehẹ evun rọyen?

¹³ O rhe che kri-i, a cha ghwọrọ Babilon Rode rọ diẹ okugbe rẹ ẹga refian notọ riẹriẹriẹ. Baibol na da ta: “Ọtiọyen etiekọ rọyen cha rhe ẹdẹvo, emiavwe kugbe omaemuohọ kugbe owẹvwe, ka vwẹ erhanre torhẹ; kidie Ọrovwohwo Ọghẹnẹ ro bruhwe na ọgba o ruẹ.” (Ẹvwọphia 18:⁠8) Rere ukpokpogho ro bro cha na vwo jẹ avwanre oma e te, kẹ avwanre siobọ nẹ erọnvwọn eje ri churobọ si ẹga refian kerẹ irueru rayen, erẹ kugbe esegbuyota rayen rẹ Jihova vwo utuoma kpahen. Ofori nẹ avwanre ru ọtiọyen kpakpata kidie o churobọ si arhọ rẹ avwanre!​—⁠2 Kọrent 6:​14-​18.