1. Mavọ yen imwẹro kpahen majiki, epha-ẹbọ kugbe orhan hrabọ te?

ỌBE re se African Traditional Religion tare nẹ “vwevunrẹ Africa, ọyen ọke-ẹghwọrọ ra vwọ nọ sẹ eriedan herọ yẹrẹ e herọ-ọ,” ọ da je ta nẹ “kohwo kohwo vwevunrẹ Africa riẹnre nẹ orhan diẹ obo ra phraphro rọye-en.” Te ihwo re riẹn-ẹbe vẹ itu ri jẹ ẹbe ẹriẹn vwo imwẹro kpahen majiki, epha-ẹbọ kugbe orhan. Ilori rẹ ẹga rẹ Alufa kugbe e rẹ Ishọshi ji vwo imwẹro nana.

2. Kirobo rẹ ihwo evo vwo imwẹro rọyen, tivọ yen ẹgba ri majiki nurhe?

² Kirobo rẹ ihwo buebun vwo imwẹro rọyen vwẹ Africa, ẹgba ọvo herọ re rhiẹromrẹ-ẹ. Ọghẹnẹ yin suon. Ihwo rẹwẹn vẹ esẹ ride ri ghwuru reyọ vwo ruiruo. Ihworakpọ evo je sa reyọ vwo ru erhuvwu (omamọ ri majiki) yẹrẹ umiovwo (orharhe ri majiki).

3. Die yẹn orharhe ri majiki, kẹ die yen ihwo vwo imwẹro nẹ a sa reyọ vwo ru?

³ A vwẹ orharhe ri majiki vwọ ruan ivwighrẹn. Ihwo vwo imwẹro nẹ itu re reyọ vwo ruiruo sa vwẹ adjan, ephran, iyẹn, vẹ eranvwe efa vwo kpokpo ihwo. Ihwo buebun ji vwo imwẹro nẹ orharhe ri majiki sa so ohọnre, ẹgan, ega, kugbe ughwu.

4. Imwẹro vọ yen ihwo buebun vwo kpahen eriedan, kẹ die yen ihwo evo ri siobọ nẹ orhan re fan kpahen?

⁴ Orọnvwọn ọfa rọ je họhọ majiki ọyehẹ orhan. Ihwo vwo imwẹro nẹ, vwẹ ason, eriedan sa yanjẹ ugboma rayen rọ vwerhẹn vwo, ayen me rhan yanran ra vwomaba eriedan efa yẹrẹ re hwe ivwighrẹn rayen. Dede nẹ ugboma rẹ eriedan na vrẹn nẹ ehwa vwẹ aso-on, ihwo vwo imwẹro kpahen ikuegbe nana, kidiẹ ọtiọyen ihwo re dobọ rẹ orhan ji tare. Kerẹ udje, magazini ọvo vwẹ Africa djunute obo rẹ ihwo re siobọ nẹ orhan (buebun rayen emetẹ) fan kpahen. Ọvo nẹ: “Me vwẹ asidẹnti rẹ imoto vwọ hwe ihwo 150,” ọfa nẹ, “Me da ọbara rẹ emọ iyorin, ayen de ghwu,” ọfa da je ta nẹ, “Mi hwe emeshare erha keridie ayen dje juvwe vwo brẹ emetẹ efa ra.”

5. Die yen omamọ ri majiki, kẹ mavọ yen e vwo ruiruo wan?

⁵ Ihwo roro nẹ omamọ ri majiki ọyen  ekpọfia kẹ obo re brare. Ihwo buebun re reyẹ omamọ ri majiki vwo ruiruo, kuẹ ubiosa phiyọ yẹrẹ gba igbele. Ayen vie ihunvwu phiyẹ oma yẹrẹ vwẹ ayen vwo ghworo. Ayen tọn ihunvwu evo phiyẹ otọ yẹrẹ si ayen nẹ vwevunrẹ iwevwin rayen. Ayen vwo imwẹro nẹ eta evo rehẹ evunrẹ Koran yẹrẹ Baibol na sa diẹ ekpọfia vwọ kẹ ayen.

6. Die yen Eshu vẹ emekashe rọyen ruru vwẹ ọke rọ wan re, kẹ ẹro vọ yen ofori nẹ avwanre vwo ni ẹgba rẹ ayen vwo ri?

⁶ Ghini uyota nẹ Eshu vẹ emekashe rọyen ivwighrẹn rẹ ihworakpọ. Ayen vwo ẹgba rẹ ayen vwo suẹn iroro vẹ akpeyeren rẹ ihworakpọ, vwẹ okẹ rọ wan re, ayen tobọ ro evunrẹ oma rẹ eranvwe vẹ ihworakpọ. (Matiu 12:​43-​45) Dede nẹ ofori re vwo ni egba rayen sakamu-u, o ji fo re vwo roro nẹ ayen vwo ẹgba vrẹ asan rẹ ẹgba rayen ghini te-e.

7. Imwẹro vọ yen Eshu guọnọre nẹ avwanre vwo, kẹ mavọ yen e djudje rẹ ọnana wan?

⁷ Eshu tẹn ona rẹ ophiẹnvwe mamọ. Ọ riẹriẹ ihwo vwo roro nẹ o vwo ẹgba vrẹ asan rẹ ẹgba rọyen ghini te. Kerẹ udje: Ọke ra vwọ họnra vwẹ ẹkuotọ rẹ Africa ọvo, isodje da vwẹ ekwakwa re mran vwọ djẹ ughweghwe phiyẹ ivwighrẹn rayen oma. Tavwen isodje na ki brẹ ihwo na ra, ayen mi hworo ekwakwa na, ayen me je sa ihwunu ride. Ayen guọnọre nẹ ivwighrẹn na roro nẹ isodje ri brẹ ayen cha na mwu ekwakwa egangan revwo phiẹ ofovwin. Vwẹ idjerhe ọvuọvo na, Eshu guọnọre nẹ ihwo vwo imwẹro nẹ ẹgba rọyen basa-an. Ọdavwẹ rọyen ọyen rọ vwọ djoshọ mwu ihwo vwo ru ọhọre rọyen ukperẹ ọhọre ri Jihova. E jẹ e djunute efian erha rẹ Eshu guọnọre nẹ ihwo vwo imwẹro kpahen.

8. Die yen ofian ọvo rẹ Eshu titẹ?

⁸ Ofian ọvo rẹ Eshu titẹ kẹ ọna: Obo re brare mwẹ phia-a; kemu kemu rọ brare rẹ ihworakpọ soro-o, ẹgba re jẹ ẹro-erhiemrẹ yehẹ obuko rọyen. Kerẹ udje, ọ da dianẹ ọga hwe ọmọ, oni ọmọ na sa riẹn nẹ inwen yen so ọga na. Ẹkẹvuọvo, o ji se roro nẹ ohwo yin jẹ inwen na rhe rhe rhọvwọn ọmọ na.

9. Mavọ yen Baibol na djerephia nẹ ọ diẹ Eshu yen sua ebẹnbẹn na eje-e?

⁹ Dede nẹ Eshu vwo ẹgba rọ sa vwọ so ebẹnbẹn evo, ọ chọre re vwo roro nẹ o vwo ẹgba rọ sa vwọ so ebẹnbẹn eje. Baibol na da ta: “Onẹdjẹ na dia ọ rẹ otu ro bro okpakpa-a, eyẹrẹ ofovwi na dia ọ rọ goma-a, eyẹrẹ ikara na dia ọ rọ ọvwaghwanre-e, eyẹrẹ efe na dia ọ rẹ ohwo ro me vwo ẹruọ-ọ eyẹrẹ ọghọ dia ọ rẹ ohwo ro ruona-a; ẹkẹvuọvo ọke vẹ uphẹn ro di bru ayen ejobi cha.” (Aghwoghwo 9:​11) Vwevunrẹ onẹdjẹ, ọ diẹ ma djẹ kpata yen evwo phiẹ kparobọ-ọ. Obo re rhẹro rọye-en sa nẹrhẹ ohwo she. Ọkeọvo, ọ sa kprowọ, ẹro se bio yẹrẹ owọ rọyen je sa rhoghran. Erọnvwọn nana sa phia kẹ kohwo kohwo. Ọ diẹ Eshu yẹrẹ eriedan yen so aye-en; e phia kpregede.

10. Die yen a ta kpahen eriedan, kẹ mavọ yen avwanre ru riẹn nẹ ọnana ofian?

¹⁰ Ofian rivẹ rẹ Eshu titẹ kẹ ọna: Eriedan yanjẹ ugboma rayen vwo vwẹ ason, ayen me rhan yanran ra vwomaba eriedan efa yẹrẹ ra da ọbara yẹrẹ hwe ivwighrẹn rayen. Gba nọ oma wẹn: ‘Ọ da dianẹ eriedan ghini se ruẹ ọtiọyen, orọnvwọn vọ yin nẹ ugboma rayen ?’ Kirobo rẹ avwanre yonori,  erhi na yehẹ ohwo na, ọ diẹ orọnvwọn ọfa ro nẹ ugboma na-a. Vwọba, ẹwẹn na yehẹ ẹgba-rarhọ ro mwẹ ugboma na vwo ruiruo, ẹkẹvuọvo, o se ru emu vuọvo ababọ rẹ ugboma na-a.

11. Mavọ avwanre ru riẹn nẹ eriedan sa yanjẹ ugboma rayen vwo-o, kẹ ọnana mwuwẹro?

¹¹ Erhi na yẹrẹ ẹwẹn na se nẹ ugboma na re ruẹ erhuvwu yẹrẹ umiovwo-o. Ọtiọyena, eriedan sa yanjẹ ugboma rayen vwo-o. Ayen che se ru erọnvwọn rẹ ayen tare nẹ ayen ruru na-a.

12. Idjerhe vọ yen Eshu vwọ nẹrhẹ eriedan roro nẹ ayen ruẹ erọnvwọn rẹ ayen ghini ru-u?

¹² Die yen avwanre sa ta kpahen efanfan rẹ ihwo ri siobọ nẹ orhan? Eshu nẹrhẹ eriedan roro nẹ ayen ru erọnvwọn rẹ ayen ghini ru-u. Womarẹ emramrẹ, Eshu sa nẹrhẹ ihwo roro nẹ ayen se rhiẹromrẹ, nyo, ji ruẹ erọnvwọn rẹ ayen ghini ru-u. Vwẹ idjerhe ọtiọna, Eshu kọ riẹriẹ ihwo vwo chukokuẹ Jihova, kọ je nẹrhẹ ayen roro nẹ obo ri Baibol na tare diẹ uyota-a.

13. (a) Omamọ ri majiki yovwirin? (b) Die yen Baibol na ta kpahen majiki?

¹³ Ofian rerha kẹ ọna: Omamọ ri majiki (majiki rẹ ihwo roro nẹ ọ sa diẹ ekpọfia vwọ kẹ orhare ri majiki) yovwirin. Baibol na phi ofẹnẹ phiyẹ omamọ ri majiki vẹ orharhe ri majiki-i. Ọ vwọso ayen eje. Roro kpahen urhi ri Jihova vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl ro shekpahen majiki vẹ ihwo re reyẹ ayen vwo ruiruo:

• ‘Ovwan vwobọ vwẹ majiki-i.’​—Livitikọs 19:26.

• “Ọshare eyẹ aye rọ dia azẹn eyẹ ọrieda ke hwe kufia, ibioragha keyen e vwo phi ayen hwe, ọbara rayen kọ dia uyovwin rayen.”​—Livitikọs 20:27.

• ‘We ja mrẹ ohwo ọvo vwẹ uherevie rẹ ovwan . . . rọ mraro-o, eyẹ ọbuepha . . . eyẹ ohwo ro ruẹ inehweri, eyẹ ohwo ro nene irivwi ta ota eyẹ ọrieda, eyẹ ohwo ro hrẹn.’​—⁠Urhi Rivẹ 18:10-14.

14. Diesorọ Jihova vwo ji urhi nẹ a kẹnoma kẹ majiki?

 ¹⁴ Irhi nana djerephia nẹ Ọghẹnẹ guọnọre nẹ ihwo rọyen kẹnoma kẹ majiki. Fikirẹ ẹguọnọ ri Jihova vwọri kpahen ihwo rọyen, ọyen sorọ ọ vwọ kẹ ayen irhi nana rere oshọ vwo jẹ ayen emwo, yẹrẹ ayen vwo jẹ eviẹn ẹ dia vwọ kẹ esegbuyota ghevweghe. Ọ guọnọre nẹ emekashe rẹ Idẹbono vwẹ oja re ihwo rọye-en.

15. Mavọ yen Baibol na djerephia nẹ Jihova vwo ẹgba rọ vrẹ ọ rẹ Eshu?

¹⁵ Dede nẹ Baibol na vuẹ avwanre erọnvwọn eje kpahen obo rẹ emekashe rẹ Idẹbono se ruẹ vẹ obo rẹ ayen che se ru-u, jẹ o djere nẹ Jihova Ọghẹnẹ vwo ẹgba vrẹ Eshu vẹ emekashe rọyen. Jihova djẹ Eshu nẹ obodjuvwu. (Ẹvwọphia 12:⁠9) Noso nẹ Ọghẹnẹ rhọvwen kẹ Eshu tavwen ọ ke davwen Job ni, o ji nyo upho rẹ Ọghẹnẹ rọ vwọ vuẹ nẹ o hwe-e.​—Job 2:4-6.

16. Ono yen avwanre vwẹroso rọ sa chọn avwanre?

¹⁶ Isẹ 18:10 tare nẹ: ‘Odẹ ri Jihova ọyen ohẹrhẹ rode, ọvwata da djẹ ruọ kọ rhọ.’ Ọtiọyena, ofori nẹ avwanre vwẹroso Jihova nẹ ọ cha chọn avwanre. Idibo rẹ Ọghẹnẹ vwẹrosua inehweri yẹrẹ ihunvwu rẹ ekpọfia nẹ e cha chọn ayen uko vwo nẹ abọ rẹ Eshu kugbe emekashe rọye-en, ayen ji djoshọ rẹ ẹruan ri majiki-i. Idibo rẹ Ọghẹnẹ vwo imwẹro kpahen obo ri Baibol na tare nẹ: “Ẹro rẹ Ọrovwohwo djuẹ kpenẹ kpenẹ wan akpọ na ejobi, ro vwo dje ẹgba rọyen kpahen ihwo rẹ udu rọye fon kpahọn.”​—2 Ikun Riviẹ 16:9.

17. Imwẹro vọ yen Jems 4:7 kẹ avwanre, kẹ diẹ yen avwanre ru?

¹⁷ Ọnana je sa nẹrhẹ wo fiudugberi siẹrẹ wọ da ga Jihova. Jems 4:7 tare nẹ: “Vwẹ oma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ; ẹkẹvuọvo ovwan hirhe aro ku idẹbono, rere ọ mrasan djẹ nẹ ovwan oma.” Wọ da vwomakpahotọ kẹ Ọghẹnẹ ruyota na, je vwẹ ẹga vwọ kẹ, ku wo se vwo imwẹro nẹ Jihova cha chọn wẹn.