1. Oka rẹ oyan vọ yen Jona cha yan, kẹ ẹwẹn vọ yen o vwo kpahọn?

JONA cha mrẹ ọke buebun vwo roro iroro. Ọ cha yan iroko rọ vrẹ 800, oyan na cha reyọ omarẹ emeranvwe ọvo yẹrẹ tobọ vrẹ ọtiọyen dede. Ọ vwọ tuọnphiyọ, ọ cha jẹ ojẹ sẹ ọ cha wan idjerhe ro me gron ro ji fuoma yẹrẹ ọ rọ krẹre, ọ me je wan iyara vẹ igbenu buebun. Ọkiọvo, ọ cha wan ọkọkọ rẹ aton ri Siria, je shariẹ urhie rode ri Yufretis vrẹ, ọ me je guọnọ asan dia vwẹ ohri rẹ erhorha vwẹ irere vẹ eko ri Siria, Mẹsopotemia, kugbe Asiria. Ẹdẹ na vwọ yanran na, jẹ o roro kpahen orere ri Ninive rọ ra na rẹ oshọ rọyen muo, ro vwo siẹkẹrẹ orere na jẹ oshọ ro muo na ganphiyọ.

2. Die yen nẹrhẹ Jona riẹn nẹ ọyen cha sa djẹ jẹ owian ra vwọ kẹ vwo-o?

² Imuẹro ọvo rẹ Jona vwori kọna: O che se kuomarhẹriẹ rere ọ djẹ jẹ owian na vwo-o. O ru ọtiọyen jovwo re. Kirobo re yonori vwẹ uyovwinrota 13, Jihova vwẹ odirin vwo yono Jona womarẹ ogiribo ọgangan vwevunrẹ abadi kugbe erin rode rọ vwọ sẹro rọyen vwẹ idjerhe igbevwunu. Ẹdẹ erha vwọ wan nu, erin na da kpa phiyọ orhoma rẹ urhie. Jona de kurhẹriẹ vwọ dia ohwo ro nyẹme je vwomakpotọ.—Jona, uyovwin. 1, 2.

3. Uruemu vọ yen Jihova dje kẹ Jona, kẹ enọ vọ yen a sa nọ?

³ Jihova vwọ vuẹ Jona obọ rivẹ nẹ o kpo Ninive, ọmraro na de nyo upho ri  Jihova ro vwo hirharoku ẹbẹre ọnre va nẹcha. (Se Jona 3:1-3.) Ẹkẹvuọvo, Jona vwẹ uphẹn kẹ ọghwọku ri Jihova nẹ o wene ọyen riẹriẹriẹ? Kerẹ udje, Jihova gbe arodọnvwẹ kẹ, ọ ghwọrerọ fikirẹ ẹvwọsuọ rọyen yẹrẹ vwẹ uphẹn kẹ nẹ o divwin ghwu vwẹ abadi-i, ukperẹ ọtiọyen, ọ da rhoma jo yanran re ruiruo na. Enana eje vwọ wan nu, Jona se yono obo re gbe arodọnvwẹ kẹ ihwo efa? Vwọrẹ uyota, ọ pha bẹnbẹn rẹ ihworakpọ ri jẹgba vwo gbe arodọnvwẹ kẹ ohwohwo. E jẹ a mrẹ obo re se yono mie Jona.

4, 5. Diesorọ Jihova vwo se Ninive “orere rode,” kẹ die yen ọyena yono avwanre kpahọn?

⁴ Jona riẹn oboresorọ Ninive vwọ ghanre kẹ Jihova-a. Baibol na da: “Asakiephana Ninive na o kporere rode gangan.” (Jona 3:3) Abọ erha yen Jihova se “Ninive, orere rode” vwẹ  ọbe ri Jona. (Jona 1:2; 3:2; 4:11) Diesorọ orere nana vwọ rho yẹrẹ ghanre kẹ Jihova?

⁵ Ninive ọyen orere awanre, kidie ọyen ọvo usun rẹ irere rẹsosuọ rẹ Nimrọd bọnre rẹ Oghwe na vwo ku nu. Orere na pha rhuarho, irere efa hẹ evunrẹ rọyen, ohwo cha yan oyan rẹ ẹdẹ erha tavwen ọ ke sa yan nẹ oba ọvo vwo kpo oba ochekọ. (Jẹn. 10:11; Jona 3:3) Ninive pha yoyovwin, ọ vọnre vẹ iwevwin rẹ edjọ re pha gidigba, igbẹhẹ re pha gogorogo, kugbe erọnvwọn iyoyovwin efa. Ẹkẹvuọvo, ọ dia enana yen nẹrhẹ orere na ghanre kẹ Jihova-a. Ihwo rehẹ evun rọyen yen ghanre kẹ. Ihwo rehẹ Ninive pha buebun vwẹ ọke yena. Jihova ni ihwo na so, dede nẹ ayen pha brabra. Arhọ rẹ ihworakpọ pha ghanghanre kẹ Jihova, ọ guọnọ nẹ ihwo eje kurhẹriẹ ji ru obo ri yovwirin.

6. (a) Die yen nẹrhẹ oshọ ro mu Jona kpahen Ninive ganphiyọ? (Ji ni eta rehẹ obotọ na.) (b) Die yen iruo rẹ aghwoghwo ri Jona yono avwanre kpahọn?

⁶ Ọkiọvo oshọ ri Jona rhoma ganphiyọ ọke ro vwo te Ninive, kidie ihwo rehẹ orere na vrẹ 120,000. * Ọ da reyọ ẹdẹ ọvo vwọ yan kpo obevun rẹ orere na, vwo kpo asan rẹ ihwo buebun hepha, ọkiọvo o ru ọtiọyen rọ vwọ guọnọ asan rọ da sa ton aghwoghwo phiyọ. Mavọ yen o se vwo ghwoghwo kẹ ihwo na? O yono obo ra jẹ ephẹrẹ rẹ Asiria? Gbanẹ Jihova yen ruro vwẹ idjerhe igbevwunu? Avwanre riẹnre-e. Ọ sa dianẹ ephẹrẹ ri Hibru yen o vwo ghwoghwo ovuẹ na, ohwo ọfa da rha fan kẹ ihwo ri Ninive. Obo rọ wanre eje, avwanre riẹnre nẹ ovuẹ na phẹnre, jẹ ọkiọvo o che ji ihwo na-a. Jona de ghwoghwo: “Chekọ ẹdẹ ujuvẹ, ka cha ghwọrọ Ninive te otọ!” (Jona 3:4) O fiudugberi ghwoghwo je vwanriẹn ovuẹ na abọ buebun. Vwẹ idjerhe nana yen o vwo dje uduefiogbere vẹ esegbuyota phia, re dia iruemu rẹ Inenikristi guọnọre asaọkiephana vrẹ obo ri jovwo.

7, 8. (a) Die yen ihwo ri Ninive ruru ọke rẹ ayen vwo nyo ovuẹ ri Jona? (b) Die yen ovie ri Ninive ruru ọke ro vwo nyo ovuẹ na?

⁷ Buebun rẹ ihwo ri Ninive nabọ kerhọ rẹ ovuẹ ri Jona.  Aphro herọ-ọ, Jona rorori nẹ ovuẹ rọyen cha nẹrhẹ ivun miovwo ihwo na, ayen mi ji gbe ozighi. Ukperẹ ọtiọyen, emu ọvo ro gbe ohwo unu kọyen phiare. Ihwo na kerhọ! Eta rọyen da họhọ erhanre rọ ro asan eje. O kriri-i, ihwo eje rehẹ orere na ke ta ota kpahen aroẹmrẹ rẹ oghwọrọ rẹ Jona ghwoghwo na. (Se Jona 3:5.) Te edafe te ivwiogbere, te egba te evwiẹrẹ, te emare te ighene de dje uruemu rẹ okurhẹriẹ phia. Ayen de chirin owẹnvwe. O kriri-i, Ovie na de ji nyo iyẹnrẹn rẹ okurhẹriẹ rẹ ihwo na.

⁸ Ovie na de ji kurhẹriẹ. Fikirẹ oshọẹdjẹ rẹ Ọghẹnẹ rẹ ovie na vwori, o de vrẹn nẹ ekete rọyen ji ku adagba ọghanghanre rọyen nu, ọ da vwẹ isiso rhuo kirobo rẹ ihwo rẹ orere na ruru, ọ da tobọ “bru oma phihọ iwurhie.” Ọ vẹ “ehọnvwọre rọye” de jurhi nẹ e jẹ ohwo vuọvo riemu-u. Ovie na da vwẹ urhi mu nẹ ihwo eje vwẹ isiso rhuo, tobọ te eranvwe rayen dede. * Ọ da vwomakpotọ rhọnvwe nẹ ihwo rọyen riabe rẹ umiovwo vẹ ozighi egbe. Kidie nẹ o vwo imuẹro nẹ Ọghẹnẹ rẹ uyota na che gbe arodọnvwẹ kẹ ayen siẹrẹ ọ da mrẹ nẹ ayen kurhẹriẹ, ovie na da ta: “Ọghẹnẹ se siobo nẹ [ophu] ọgangan ro muo na, re avwanre vwo je ghwo.”—Jona 3:6-9.

9. Die yen egbaphro ta kpahen ekuorhẹriẹ rẹ ihwo ri Ninive, kẹ mavọ yen avwanre ru riẹn nẹ oborẹ ayen tare dia uyota-a?

⁹ Egbaphro evo vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen oka rẹ ekuorhẹriẹ rọ vwomaphia kpakpata vwẹ ohri rẹ ihwo ri Ninive vwẹ ọke yana. Dedena, ihwo ri yono Baibol kodo niroso nẹ ewene vẹ okurhẹriẹ ri kpakpata tiọyena ghwe shephiyọ vẹ ẹkuruemu kugbe iroro rẹ ihwo rẹ ọke awanre. Vwọba, avwanre riẹnre nẹ oborẹ egbaphro na tare na dia uyota-a, kidie Jesu komobọ ta ota kpahen okurhẹriẹ rẹ ihwo ri Ninive. (Se Matiu 12:41.) Jesu riẹn obo rọ ta, kidie ọ hẹ obo odjuvwu ọke rẹ enana ejobi vwọ phia. (Jọn 8:57, 58) O toro oborẹ ihwo bra te-e, ofori nẹ avwanre roro nẹ ayen che se kurhẹriẹ-ẹ. Jihova ọvo yen se vughe obo rehẹ ubiudu rẹ ohwo.

10, 11. (a) Die yen Jihova ruru ọke rẹ ihwo ri Ninive vwo kurhẹriẹ? (b) Diesorọ avwanre vwo vwo imuẹro nẹ orhiẹn rẹ Jihova bruru jovwo na chọre-e?

¹⁰ Die yen Jihova ruru ọke rẹ ihwo ri Ninive vwo kurhẹriẹ? Jona de si: “Ọke rẹ Ọghẹnẹ vwọ mrẹ obo rẹ ayen ruru, obo rẹ ayen siobọ nẹ idjerhe ọbrabra rayen, Ọghẹnẹ de siobọ nẹ emu ọbrabra rọ jẹ kpahe nẹ ọye che ru ayen; o gbi ruo-o.”—Jona 3:10.

¹¹ Ọnana ko mudiaphiyọ nẹ orhiẹn-ebro ri Jihova kpahen Ninive chọre? Ẹjo. Baibol na tare nẹ orhiẹn ri Jihova pha gbagba. (Se Urhi Rivẹ 32:4.) Jihova rhe muophu kpahen Ninive ọfa-a. Ọ mrẹ ewene rẹ ihwo na ruru, ọ da rhe mrẹvughe nẹ ọ rhe fo nẹ ọ ghwọrọ aye-en. O de gbe arodọnvwẹ kẹ ayen.

12, 13. (a) Mavọ yen Jihova vwo djephia nẹ ọyen ohwo ro vwo iroro abavo, rọ nuẹ, ro ji gbe arodọnvwẹ? (b) Diesorọ aroẹmrẹ ri Jona vwọ dia uyota?

¹² Vwọ fẹnẹ efian rẹ ilori ẹga rẹ akpọ nana titẹ, Jihova dia Ọghẹnẹ rọ djoma ro jẹ ọdavwẹ rẹ ihwo efa evwo-o. Ukperẹ ọtiọyen, ọyen Ọghẹnẹ ro vwo iroro abavo, rọ nuẹ, ro ji gbe arodọnvwẹ. O de brorhiẹn rọ vwọ ghwọrọ irumwemwu, ọ me ka reyọ idibo rọyen rehẹ otọrakpọ na vwo si ayen orhọ, kidie ọ guọnọre nẹ ayen kurhẹriẹ ji ru obo ri yovwirin kirobo rẹ ihwo ri Ninive ruru. (Izi. 33:11) Jihova da vuẹ ọmraro rọyen Jerimaya: “Ọ da dianẹ mi ghwoghwo kpahe orere eyẹ uvie nẹ ọkeọvo mi che ghwie notọ re me ghwọrọ, ọ da dianẹ orere yena, re me ta ota kpahe na, kurhẹriẹ nẹ umiovwo rọye, Ki mi ji kurhẹriẹ jẹ umiovwo ri mi rori ni mi ruo jovwo na.”—Jer. 18:7, 8. 

¹³ Aroẹmrẹ ri Jona na kẹ efian? Ẹjo; o ruiruo rọyen gba, kidie o si ihwo na orhọ kpahen obo re cha phia siẹrẹ ayen rhe kurhẹriẹ-ẹ. Orhọ-esio yena shephiyọ dẹn, kidie ọ nẹrhẹ ihwo ri Ninive siobọnu umiovwo rẹ ayen ruẹ. Ọghẹnẹ cha ghwọrọ ayen siẹrẹ ayen da rhoma ruo. Ọyena dẹn yen obo re ghene phia ikpe buebun vwọ wan nu.—Zẹf. 2:13-15.

14. Die yen Jona ruru ọke rẹ Jihova vwo gbe arodọnvwẹ kẹ ihwo ri Ninive?

¹⁴ Die yen Jona ruru ọke rẹ oghwọrọ ro rhẹro rọyen na vwo jẹ phia? Baibol na da ta: “Ẹkẹvuọvo ophu de mu Jona gangan, ivun de miovwo.” (Jona 4:1) Jona tobọ nẹrhovwo rọ họhọ ọghwọku vwọ kẹ Ọromevwẹgba na! Jona tare nẹ ọyen rhe chidia uwevwin vwẹ orere rọyen. Ọ tobọ tanẹ ọyen djẹ kpo Tarshish kidie ọ riẹnre nẹ Jihova cha ghwọrọ Ninive-e. Ọ da je tanẹ ọyen guọnọ ghwu, kidie oyoma ọyen vwo ghwu nẹ ọyen vwọ rhọ.—Se Jona 4:2, 3.

15. (a) Diesorọ ofu vwo dje Jona, rẹ ivun ji vwo miovwo? (b) Die yen Jihova ruru ọke rẹ ofu vwo dje ọmraro rọyen na?

 ¹⁵ Die yen kpokpo Jona ẹwẹn? Avwanre cha sa riẹn obo rehẹ ẹwẹn rọye-en, ẹkẹvuọvo avwanre riẹnre nẹ o ghwoghwo ẹdjọeguo rẹ oghwọrọ ri Ninive vwẹ irharo rẹ ihwo na. Ayen de se eta rọyen gbuyota. Asaọkiephana, oghwọrọ vuọvo rhere-e. Oshọ muro nẹ a cha reyọ vwọ jehwẹ yẹrẹ se ọmraro rẹ efian? Obo rọ wanre eje, oma vwerhen Jona kpahen okurhẹriẹ rẹ ihwo na kugbe arodọnvwẹ rẹ Jihova gbe kẹ aye-en. Ukperẹ ọtiọyen, ọ da da te ubekun, o de muomaphiyọ vẹ ẹwẹn nẹ e miovwo odẹ rọyen re. Dedena, Jihova rọ dia Ọghẹnẹ ri Jona ro gbe arodọnvwẹ na je mrẹ erhuvwu vwẹ oma rẹ ọmraro rọyen rẹ ofu dje na. Ukperẹ ọ vwọ vwẹ oja riọ fikirẹ uruemu ri jẹ ọghọ emuo rọyen na, Jihova da nọ Jona onọ nana: “Ku wọ riẹn ru re ivun vwo miovwo uwe?” (Jona 4:4) Jona tobọ kpahenphiyọ onọ yena? Baibol na vuẹ avwanre-e.

16. Ẹdia vọ yen ihwo evo vwo brenu vwọ kpahen orhiẹn ri Jihova, kẹ die yen e se yono vwo nẹ udje ri Jona?

¹⁶ Ọ lọhọre re vwo brorhiẹn hwe Jona fikirẹ uruemu rọyen na, jẹ ofori nẹ a karophiyọ nẹ ọ dia ọkieje yen ihworakpọ ri jẹgba vwọ rhọnvwaphiyọ orhiẹn ri Jihova-a. Ihwo evo se brenu kidie nẹ Jihova dobọ rẹ orọnvwọn ọbrabra ọvo ji-i, kidie nẹ ọ ghwọrọ ihwo ri ru umwemwu ichichiyin na-a, yẹrẹ kidie nẹ ọ je rhe ghwọrọ eyeren ọbrabra nana-a. Udje ri Jona yono avwanre nẹ siẹrẹ avwanre rha rhọnvwephiyọ orhiẹn ọvo rẹ Ọghẹnẹ bruru-u, avwanre komobọ yen che wene iroro rẹ avwanre, ọ dia Jihova-a.

17, 18. (a) Die yen Jona ruru ọke ro vwo vrẹn nẹ Ninive nu? (b) Mavọ yen oma ru Jona kpahen igbevwunu rẹ Jihova ruru womarẹ okankọn na?

¹⁷ Ọmraro nana rẹ ofudje na de vrẹn nẹ Ninive, ẹkẹvuọvo o kpo uwevwin rọye-en, ukperẹ ọtiọyen, o de hirharoku ẹbẹre rẹ ọnre va nẹcha rẹ igbenu evo hepha. Ọ da bọn umutughẹ ọvo vwẹ etiyin, rere ọ dia etiyin da hẹrhẹ obo re cha phia kẹ Ninive. Ọkiọvo, o ji rhẹro rọyen nẹ a cha ghwọrọ orere na. Mavọ yen Jihova che vwo yono ọshare nana ro vwo ghovwo ihwo na-a obo re se arodọnvwẹ?

¹⁸ Ason hrọke, Jihova da nẹrhẹ okankọn ọvo djẹ rhe. Jona vwo vrẹn, ọ da mrẹ okankọn oyoyovwin na rẹ ophie rẹ ẹbe ọhẹhẹre rọyen nabọ rhurho vwọ vrẹ umutughẹ rọ bọnre na.  “Oma da vwerhe Jona gangan” fikirẹ okankọn na, ọkiọvo o niro nẹ okankọn rọ dje rhe ghwa oka rẹ ebruphiyọ vẹ ẹroesiri rẹ Ọghẹnẹ. Ẹkẹvuọvo, ọ dia Jihova de guọnọ sivwin Jona vwọ nẹ uvo ọgangan na, je nẹrhẹ ophu rọyen kpotọ-ọ. Ọ je guọnọ yono uvi uyono ọvo. Ọtiọyena, o de ru igbevwunu efa. Ọ da vwẹ ohori rhe, re re okankọn na. Ọghẹnẹ da je vwẹ “odju ọyaya rẹ obaro ọnre rhe,” uvo na da nẹrhẹ “oma rọn” Jona. Ofu de dje mamọ te ẹdia rọ vwọ rhoma vuẹ Ọghẹnẹ nẹ ọyen guọnọ ghwu.—Jona 4:6-8.

19, 20. Mavọ yen Jihova vwo nene Jona roro kugbe kpahen okankọn na?

¹⁹ Jihova da rhoma nọ Jona sẹ ivun ro miovwo fikirẹ okankọn ro ghwuru na shephiyọ. Ukperẹ Jona vwo kurhẹriẹ, o de guomariase rọ vwọ ta: “Me riẹn ru rẹ ivun vwo miovwo uvwe, ivun tobọ miovwo uvwe te ughwu dede.” Asaọkiephana, o te ọke rẹ Jihova che vwo dje ẹkpo na fiotọ re.—Jona 4:9.

²⁰ Jihova de nene Jona roro kpahen ẹdia na, ọ da vuẹ Jona nẹ o muophu vwọ kpahen okankọn ghevweghe rọ djẹ rhe  ason hrọke, rẹ ọyen ri Jona na kọnre yẹrẹ nẹrhẹ ọ djẹ-ẹ. Jihova da ta: “O gbi rhe fo re me re ehrọre ri Ninive, orere rode yena, rẹ ihwo rọye bunọ uriorin ujosan re riẹn obọrhe eyẹ obohwẹre raye-en, kugbe uchuru buebu na?”—Jona 4:10, 11. *

21. (a) Die yen Jihova vwo yono Jona? (b) Mavọ yen ikuegbe ri Jona sa vwọ chọn avwanre uko vwọ nabọ fuẹrẹn oma rẹ avwanre ni?

²¹ Wo vwo ẹruọ rẹ udje ri Jihova na? Jona ru emu vuọvo vwọ vwẹrote okankọn na-a. Jihova yen Esiri rẹ arhọ rẹ ihwo ri Ninive, ọyen sẹro rayen, kirobo ro ji ruẹ kẹ emama rọyen eje vwẹ otọrakpọ na. Diesorọ Jona vwo ni okankọn vuọvo yena ghanghanre vwọ vrẹ arhọ rẹ ihwo 120,000 vẹ eranvwe rayen eje? Ọ dia o roro kpahan oma rọyen ọvo na? Kidie ọ re ehrọre rẹ okankọn na fikirẹ oborẹ okankọn na ru kẹ. Ọ je dia oma rọyen yen ọ tẹnrovi ọke ro vwo muophu kpahen ihwo ri Ninive vẹ ẹwẹn nẹ e che ni ọyen kueku? Ikuegbe ri Jona sa chọn avwanre uko vwọ nabọ fuẹrẹn oma rẹ avwanre ni. O vwo ohwo vuọvo rọ sa tanẹ ọyen ganre mamọ, nẹ ọyen che se she phiyọ ufi ro mu Jona na-a. Jẹ, ọ vwerhoma nẹ Jihova vwẹ odirin vwo yono avwanre rere e vwo vwo erorokẹ, ji gbe arodọnvwẹ kẹ ihwo efa kirobo ro ruẹ!

22. (a) Mavọ yen oma ru Jona kpahen uyono rẹ aghwanre ri Jihova ro shekpahen arodọnvwẹ? (b) Die yen ofori nẹ avwanre ihwo eje yono?

²² Onọ ra sa nọ kọna, Jona se yono vwo nẹ obo re phia kẹ na? Ọbe ra vwẹ odẹ rọyen si na kuphiyọ vẹ onọ rẹ Jihova nọ Jona. Egbaphro evo sa tanẹ Jona nama kpahenphiyọ onọ na-a. Ẹkẹvuọvo, ẹkpahọnphiyọ na hẹ etiyin. Ọbe na dẹn yen ẹkpahọnphiyọ na. Imuẹro herọ dẹn nẹ Jona yen si ọbe ra vwẹ odẹ rọyen se na. Vwẹ ẹwẹn roro ọmraro na ro siẹ ikuegbe nana ọke ro vwo te orere rọyen egberhẹnẹdẹ nu. Ọkiọvo ọ kpakore, o vwo aghwanre, ọ je vwomakpotọ; ro vwo djisẹ rẹ echobọ, ẹvwọsuọ, kugbe uruemu ri jẹ arodọnvwẹ evwo rọyen na, jẹ o kpogho uyovwin. O phẹnre dẹn nẹ Jona nabọ yono vwo nẹ uyono rẹ aghwanre ri Jihova. O yono arodọnvwẹ. Kẹ avwanre vwo?—Se Matiu 5:7.