ỌSHARE ọvo rẹ ọsẹ rọyen ghwuru de si: “Ọke me vwọ hẹ omotete vwẹ England, e yono uvwe nẹ me viẹ vwẹ azagba-a. Me karophiyọ ọke rẹ ọsẹ mẹ, rọ dia isodje jovwo, vwọ vuẹ vwẹ nẹ, siẹrẹ emu ọbrabra da phia kẹ vwẹ, ‘wọ viẹ-ẹ!’ Me sa karophiyọ ọke vuọvo rẹ oni mẹ vwọ gbanọ avwanre emọ na yẹrẹ fiọnfiọn unu avwanre-e (avwanre eje ihwo ẹne). Ẹgbukpe 56 yen me hepha ọke ọsẹ mẹ vwo ghwu. Ughwu rọyen da vwẹ mamọ. Dedena, me sa viẹ ẹsosuọ-ọ.”

Vwẹ asan evo, ihwo efa sa riẹn siẹrẹ oma da vwerhan ihwo yẹrẹ ayen de muomaphiyọ, kidie ayen djephia vwẹ azagba. Vwẹ ẹkuotọ efa, ma rho vwẹ Europe vẹ Britain, a vuẹ ihwo nẹ ayen viẹ yẹrẹ ta ọmiaovwẹ rọhẹ udu rayen phia-a, ma rho kẹ eshare. Ẹkẹvuọvo, siẹrẹ ohwo ru wo vwo ẹguọnọ kpahen de ghwu, ọ chọre wọ vwọ viẹ? Die yen Baibol na tare?

Ihwo ri Hibru re dia ubrakpọ rẹ Mediterranean, yin si Baibol na, ayen ihwo ri ji dje ọmiaovwẹ rọhẹ ubiudu rayen phia. Baibol na vọnre vẹ udje rẹ ihwo buebun re viẹre. Ovie Devid vwere uvweri ọke revwo hwe ọmọ rọyen Amnọn. Vwọrẹ uyota, ọ “da viẹ ganga.” (2 Samuẹl 13:28-39) Ọ tobọ vweri ọke rẹ Absalọm vwo ghwu, ọmọ rọ guọnọ reyọ usuon rọyen na. Baibol na tare nẹ: “Ota na da kparo Ovie Devid, o de yeri kpo uvun ro obenu rẹ anurhoro na ọ da viẹ, jọ yanran, ọ da ta, E ọmọ mẹ Absalọm, ọmọ mẹ, ọmọ mẹ Absalọm, Mane mẹvwẹ eghwu vwẹ adia wẹn, E Absalọm, ọmọ mẹ, ọmọ mẹ.” (2 Samuẹl 18:33) Devid vwere uvweri kirobo rẹ esẹ ji ruẹ. Emiọvwọn guọnọre nẹ emọ rayen karẹ ayen ghwu-u! Ọ pha kerẹ emu ẹgua rẹ ọmọ vwọ karẹ oni yẹrẹ ọsẹ rọyen ghwu.

Die yen Jesu ruru ọke ugbeyan rọyen Lazarọs vwo ghwu? Ro vwo siẹkẹrẹ ushi na, ọ da viẹ. (Jọn 11:30-38) Ọyena vwọ wan nu, Meri ri Magdala je viẹ ọke ro vwo siẹkẹrẹ ushi ri Jesu. (Jọn 20:11-16) Onene-ri-Kristi rọ riẹn kpahen iphiẹrophiyọ rẹ evrẹnushi rọhẹ Baibol na, vwere uvweri kerẹ otu ri jẹ esegbuyota ọgangan evwo kpahẹn evrẹnushi  na-a. Ẹkẹvuọvo, Inene-ri-Kristi ji vwere uvweri siẹrẹ ohwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen de ghwu, dedevwo nẹ ayen vwo iphiẹrophiyọ rẹ evrẹnushi, kidie ihworakpọ yen ayen ji ruẹ.—1 Tẹsalonaika 4:13, 14.

Mavọ yen ọ je hepha kẹ avwanre nonẹna? Ọ bẹn kẹ wẹ wọ vwọ viẹ yẹrẹ oma vo owẹ? Die yen ibruche jiriri? Aghwanre rọhẹ Baibol na, kọyen ayen rhoma jirẹ kẹ ihwo nonẹna. Ayen tare nẹ a viẹ phia, e dion phiyọ oma-a. Ọnana nẹrhẹ avwanre karophiyọ ihwo re fuevun vwẹ ọke awanre kerẹ Job, Devid, kugbe Jerimaya, ra niyẹnrẹn rẹ uvweri rayen vwevunrẹ Baibol na. Ayen din ọmiaovwẹ rayen phiyọ oma-a. Ọtiọyena, o rhe fo re vwo si oma nẹ ihwo vwẹ ọke uvweri-i. (Isẹ 18:1) Vwọrẹ uyota, idjerhe sansan  yen ihwo vwo vwere uvweri fikirẹ asan rẹ ayen nurhe vẹ ẹga rayen. *

Wọ da guọnọ viẹ vwo? Ọyen ẹkuruemu ohworakpọ ra vwọ viẹ. Karophiyọ ọke ri Lazarọs vwo ghwu, ri Jesu vwo “se iherihe rẹ oviẹ . . . Jesu da viẹ.” (Jọn 11:33, 35) Jesu djerephia nẹ, a vwọ viẹ siẹrẹ ohwo re vwo ẹguọnọ rọyen de ghwu, chọre-e.

A mrẹ uyota nana ọke rẹ ọga re se SIDS (Sudden Infant Death Syndrome) vwo hwe ọmọtẹ rẹ Anne re se Rachel. Ọshare rọyen da ta: “O gbe avwanre unu nẹ ọke re vwo shi ọmọ na, mẹ vẹ aye mẹ, Anne viẹre-e. Jẹ ihwo ri chekọ eje viẹre.” Anne da kpahen phiyọ oborẹ ọshare rọyen tare na nẹ: “Ọtiọyen dẹn, ẹkẹvuọvo me viẹre mamọ jovwo re. Udughwrẹn evo vwọ wan nu, mẹvwẹ ọvo vwọ hẹ uvwevwin vwẹ ẹdẹ ọvo, ughwu ọmọ na da da vwẹ mamọ, me da viẹ gangan. Me viẹre nẹ urhiọke ri duvwun ason. Ẹkẹvuọvo, oviẹ na chọn vwẹ uko. Oma mẹ de rhi shephiyọ. Mi vwere uvweri fikirẹ ughwu rẹ ọmọ mẹ na. Ofori nẹ wọ yanje ihwo ri vwere uvweri vwo, rere ayen viẹ. Dede nẹ, ọke buebun, ihwo sa tanẹ, ‘Wọ rha viẹ-ẹ,’ jẹ ọyena cha sa chọn ohwo na uko-o.”

Die yen ihwo evo ruru ọke rẹ ihwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen vwo ghwu? E jẹ avwanre roro kpahen udje ri Juanita. Ọ riẹn obo rọ hepha ọmọ vwo ghwu va ohwo abọ. Abọ iyorin soso yen evun rọyen sheri. Asaọkiephana, ọ rhoma mrevun re. Ọke re vwo muo kpo họsipito fikirẹ asidẹnti ro vwori, oshọ de muo mamọ. Udughwrẹn ivẹ vwọ wan nu, o de vwiẹ Vanessa, jẹ emeranvwe ọmọ na je gba-a. Ọke yena, ọnyẹ rẹ ọmọ na vrẹ ipan-weti ivẹ-ẹ. Juanita da ta: “Oma vwerhen ovwẹ mamọ, me rhe dia oni-ọmọ re!”

Omavwerhovwẹn rọyen na kriri-i. Ẹdẹ ẹne vwọ wan nu, Vanessa de ghwu. Juanita da ta: “Ki mi  no nẹ, mi fiabọ. Me rha dia ọmiọvwọn ọfa-a. Emu rode yin va vwẹ abọ na. Ọ bẹn kẹ vwẹ mi vwo rhivwin kpo uvun rẹ avwanre rhuẹrẹ kẹ Vanessa, mi ji vwo ni iwun ra dẹ kẹ. Emeranvwe evo wanvrẹ re, jẹ mi ji roro kpahen ẹdẹ mi vwiẹrẹ. Me rha guọnọ tota kẹ ohwo vuọvo-o.”

Uvweri na gan nọ? Ọ cha bẹn rẹ ihwo efa vwo vwo ẹruọ rọyen, ẹkẹvuọvo, ihwo emu tiọyena je phia kẹ re tare nẹ, oborẹ ọ miavwan ohwo te siẹrẹ omiragua de ghwu, eriyin ọ je miavwan ọmiọvwọn siẹrẹ ọmọ rọyen de ghwu. Ayen tare nẹ, emiọvwọn vwo ẹguọnọ rẹ ọmọ ọke grongron tavwen e ki vwiẹ dede. Ọmọ na vẹ oni na vwo oyerinkugbe rẹ oghẹresan. Kọyen sorọ rẹ ọmọ na de ghwu, ọ da oni na mamọ kidie ohworakpọ yin ghwuru na. Ofori nẹ ihwo efa riẹn ọnana.

Aye ọfa da rha ta obo ro ruru ọke ra vwọ vuẹ nẹ ọmọshare rọyen rẹ ẹgbukpe esan ghwuru fikirẹ ọga rẹ ubiudu ro vwori ọke re vwo vwiẹ. “Mi dje iruemu sansan phia—oma mẹ kọ pha timẹ, omuvwẹro-o, mi vwo ẹwẹn rẹ abe, mi de ji muophu kpahen ọshare mẹ vẹ idọktọ na, rẹ ayen vwo jẹ riẹn nẹ ẹdia rẹ ọmọ na bra te ọtiọyen.”

Ophu sa dia emu ọfa ra vwọ riẹn nẹ ohwo hẹ ẹdia uvweri. Ohwo se muophu kpahen idọktọ vẹ inọsu, ro vwo roro nẹ mane ayen rha nabọ vwẹrote ọ ro ghwuru na. Yẹrẹ, ohwo se muophu kpahen igbeyan vẹ imoni re tota yẹrẹ ru orọnvwọn ro ghwe je aye-en. Ophu muẹ ihwo evo kpahen ohwo ro ghwuru na kidie o nenesi rẹ oma rọye-en. Stella da ta: “Me karophiyọ nẹ mi muophu kpahen ọshare mẹ ro ghwuru, kidie o rhe ghwu-u, ọ da dianẹ ọ kerhọ rẹ idọktọ na ọke oma rọyen vwo jẹ ẹgan na.” Ophu rẹ ohwo ro ghwuru na se mu ohwo fikirẹ oghwa ọhọhọhọ ro ghwu jovwo.

Ihwo evo se brorhiẹn hwe oma rayen fikirẹ ophu ro mu ayen. Efa hanrhe oma rayen nẹ, ayen ru obo ro fori nẹ ayen rhe ru rere ohwo rayen na vwo je ghwo-o. Ihwo evo ke ta: “Mane o rhe ghwu-u, ọ da dianẹ me fobọ muo kpo họspito”, yẹrẹ “ọ da dianẹ mi muro bru idọktọ ọfa ra.”

 Vwọkẹ ihwo efa ẹwẹn obrorhiẹn rayen kpokpo ayen mamọ, ma rho ohwo rayen de ghwu ughwu ri kpregede. Kayen karophiyọ ọke rẹ ayen vẹ ọ ro ghwuru na vwọ ghwọ yẹrẹ kunu. Yẹrẹ ayen se roro nẹ ohwo na ghwuru kidie ayen ru obo ro fori nẹ ayen ru-u.

Ọmiọvwọn vwere uvweri ọke grongron kirobo rẹ ewena evo tare nẹ, ughwu rẹ ọmọ cha sa chọrọ emiọvwọn ẹro-o, ma rho kẹ oni na.

Ọshare yẹrẹ aye ohwo de ghwu, ọ da ohwo mamọ, ma rho ayen da dia ihwo re nabọ yerẹn kuẹgbe sasasa jovwo. Ughwu yena phi oba phiyọ oka rẹ akpeyeren rẹ ayen ihwo ivẹ yerẹn jovwo, kerẹ iruo rẹ ayen ruẹ kuẹgbe, asan rẹ ayen kọn ra vẹ eha sansan rẹ ayen ha, kugbe ukẹcha ayen vwọ kẹ ohwohwo.

Eunice vuẹ avwanre obo re phiare ọke ọshare rọyen vwo ghwu fikirẹ ọga rẹ ubiudu ri kpregede. “Vwẹ udughwrẹn ẹsosuọ na, mi se roro emu vuọvo-o, kọ họhọre nẹ mi ghwuru. Emu vuọvo rha vwerhan vwẹ unu mẹ-ẹ, mi rhe se nyo ọrhe-en, kọ ghwa họhọ nẹ ohwo ọfa yin sun iroro mẹ. Kidie nẹ mi mudia kẹrẹ ọshare  mẹ ọke ra vwọ davwẹngba re vwo sivwon vẹ imashini re se CPR kugbe ihuvwun efa, o rhe jẹ obo re phia na dia emu evwerhẹn kẹ vwẹ-ẹ. Dedena, oma kọ bajovwẹ kidie kọ ghwa họhọ nẹ mi nughe rẹ imoto ro vwo asidẹnti je me sa daji-i.”

Ọ viẹre? “E, ma rho ọke mi vwo se ikadi buebun rẹ ihwo vwo bru vwe uche. Me viẹ, ọke mi vwo se ayen ọvuọvo. Ọyena vwẹ ukẹcha kẹ vwẹ vwo chirakon. Ẹkẹvuọvo, ofu dje vwe mamọ ọke rẹ ihwo vwo dje uvwe ẹnẹnọ kpahen ẹdia re me hepha, akpọ ko rhi nuvwọhọ.”

Die yen chọn Eunice uko vwo yerin ghene uvweri rọyen? Ọ tare nẹ: “Mi brorhiẹn nẹ mi rhe che roro kpahọ-ọn, ẹkẹvuọvo, me riẹn ọke mi vwo brorhiẹn na-a. Jẹ orọnvwọn ọvo je da vwẹ rhi te ọke nana, ọyehẹ me da karophiyọ nẹ ọshare mẹ, ro vwo omavwerhovwẹn kpahen akpeyeren rha herọ ọfa-a.”

Ihwo ri si ọbe re se, Leavetaking—When and How to Say Goodbye, vwẹ uchebro nana phia: “Wo jẹ ihwo efa vuẹ wẹ obo wo che ru-u. Idjerhe sansan yen ihwo vwo vwere uvweri. Ihwo evo sa vuẹ wẹ nẹ, uvweri wẹn na gan nọ, yẹrẹ ọ gan te-e. Vwo ghovwo ayen, wọ je kpairoro vrẹ. Wọ da davwẹngba wo vwo ru nene oborẹ ihwo ta, ọ cha bẹn wo se vwo vrẹn nẹ ẹdia uvweri na.”

Vwọrẹ uyota, idjerhe sansan yen ihwo vwo vwere uvweri. Ọ dia avwanre vwerọ tanẹ oborẹ ihwo evo vwere uvweri yovwin vrẹ ọrẹ ihwo efa-a. Ẹkẹvuọvo, imuoshọ herọ siẹrẹ vwọ rha rhọnvwe vrẹn nẹ ẹdia uvweri wẹn na-a. Igbeyan wẹn sa chọn wẹ uko vwo vrẹn nẹ ẹdia na. Baibol na tare nẹ: “Igbeyan vwo ẹguọnọ kpahen ohwo kọke kọke, e vwiẹ oniọvo kpahen ohwo fikirẹ ẹdoja.” Ọtiọyena, wo rhe jẹ oshọ mu we wọ vwọ guọnọ ukẹcha yẹrẹ viẹ-ẹ.—Isẹ 17:17.

Siẹrẹ ohwo de ghwu, ọ brare re vwo vweri-i, ọ je chọ ihwo da riẹn nẹ wo vwere uvweri-i. Ẹkẹvuọvo, a je guọnọ ẹkpahọnphiyọ kẹ enọ efa kerẹ: ‘Mavọ mi se vwo yerin ghene uvweri? Ofori re vwo vwo ẹwẹn rẹ abe, ji muophu? Die yen ofori nẹ mi ru kpahen ẹwẹn tiọyena? Die yen sa chọn vwẹ uko vwo chirakon siẹrẹ ohwo de ghwu?’ Uyovwinrota rọ vwọ kpahen ọnana cha kpahen phiyọ enọ yena vẹ efa.