1-3. (a) Die yen nẹrhẹ ophu mu Pọl mamọ vwẹ Atẹns? (b) Die yen udje ri Pọl na se yono avwanre?

 OPHU muẹ Pọl mamọ. Ọ hẹ Atẹns ri Gris, asan rẹ uyono rode rọ dia asan rẹ Socrate, Plato, kugbe Aristotle de yono ihwo jovwo. Ihwo rehẹ Atẹns vwo ẹwẹn rẹ ẹga mamọ. Pọl vwo nẹ oma riariẹ, ọ da mrẹ ema rẹ ayen vwọ tẹnrẹn uwevwin rẹ ẹga, afieki kugbe irhuvwun na re dia eghẹnẹ sansan rẹ ihwo rẹ Atẹns ga. Pọl riẹn ẹro ri Jihova rọ dia Ọghẹnẹ rẹ uyota na vwo ni edjọẹgọ. (Ey 20:​4, 5) Ọyinkọn Pọl je vwẹ ẹro ri Jihova vwo nẹ edjọẹgọ vwo no; o vwo utuoma kpahen edjọẹgọ!

² Oborẹ Pọl mrẹre ọke rọ vwọ ro afieki na gbere unu mamọ. Ema buebun re họhọ oma rẹ ọshare rẹ ọghẹnẹ re se Hẹmis yen a vwọ tẹnrẹn urhiẹn nene ẹbẹre ọvo rọ kẹrẹ anurhoro rẹ eki na. Eguan rẹ edjọ buebun vọn afieki na. Mavọ yen ọyinkọn nana ro vwo oruru mamọ na se vwo ghwoghwo ota vwẹ orere nana rẹ edjọẹgọ da vwẹ owọ muotọ na? O se sun oma rọyen rere ọ sa vwọ ta ota kpahen oborẹ ihwo buebun riẹnre? Pọl ghene sa vwẹ ukẹcha kẹ ohwo vwo vwọ ẹwẹn rọ vwọ ga Ọghẹnẹ rẹ uyota na je ghene mrẹ?

³ Eta ri Pọl ta vwọ kẹ eshare rẹ Atẹns ri yono ẹbe kodo ra niyẹnrẹn rọyen vwẹ Iruo rẹ Iyinkọn Na 17:​22-31, ghene eta re vọnre vẹ ẹgba rẹ ọhọ je hepha ra vwọphia vwẹ idjerhe rẹ ona. A da fuẹrẹn udje ri Pọl na, ọ sa chọn avwanre uko vwọ riẹn obo ra sa vwọ ta ota kpahen oborẹ ihwo riẹnre jovwo, ọnana sa nẹrhẹ ihwo re kerhọ kẹ avwanre roro kodo kodo.

4, 5. Tivọ yen Pọl de ghwoghwo ota vwẹ Atẹns, kẹ ẹko rẹ ihwo vọ re bẹn ota ẹta kẹ yen Pọl yan kanre?

⁴ Pọl kpo Atẹns vwẹ oyan rẹ imishọnare rọyen rivẹ vwẹ omarẹ 50 C.E. a Pọl vwọ hẹrhẹ ọke ri Sailas vẹ Timoti che vwo nẹ Biria rhe, “ko nene ihwo  ri Ju . . . roro kuẹgbe vwẹ sinagọg na” kirobo ro ruẹ jovwo. O ji kpo asan kerẹ “afieki” rere ọ sa vwọ mrẹ ihwo rẹ Atẹns efa re dia ihwo ri Ju-u. (Iru 17:17) Eki rẹ Atẹns na hẹre te omarẹ eka 12, ọ hẹ obohwẹre ọnre rẹ Acropolis. Eki nana vrẹ asan ra da dẹ je shẹ; ọnana yen afieki rẹ orere na. Ehiahiẹ ọvo tare nẹ, “ọnana yen asan rẹ ekiẹchuọ, usuon kugbe ẹkuruemu rẹ orere na da vwẹ owọ muotọ.” Asan nana yen ihwo rẹ Atẹns ri yono ẹbe kodo de ji vwo echidiotọ.

⁵ Vwẹ afieki na, Pọl yan kanre ẹko rẹ ihwo evo re bẹn ota ẹta kẹ. Vwẹ usun rẹ ihwo re kerhọ rọyen yen Ẹpikurọs kugbe Stọik, ọnana ẹko uyono rẹ egbaerianriẹn ivẹ rẹ iyono rayen vwọso ohwohwo. b Ihwo rẹ Ẹpikurọs na vwo imuẹro nẹ arhọ mu phia kpregede. Ọna yen ẹro rẹ ayen vwo nẹ akpeyeren: “O vwo oboresorọ a vwọ djoshọ rẹ Ọghẹnẹ-ẹ; Ughwu so ọmiaovwẹ kẹ ohwo-o; Erhuvwu se te ohwo obọ; E se chirakon rẹ umiovwo.” Ihwo ri Stọik ki rhe titẹ oborẹ ayen roro mrẹvughe, ayen ji vwo imuẹro nẹ Ọghẹnẹ dia Ohwo-o. Ihwo rẹ Ẹpikurọs kugbe Stọik vwo imuẹro kpahen evrẹnushi rẹ idibo ri Kristi ghwoghwo-o. O phẹnre nẹ, iyono rẹ ẹko ivẹ nana rhọnvwephiyọ iyono ri Inenikristi ri Pọl ghwoghwo na-a.

6, 7. Die yen ihwo ri Grik ri yono ẹbe kodo ru kpahen iyono ri Pọl, kẹ die yen ihwo evo je sa ta kpahen avwanre nonẹna?

⁶ Die yen ihwo ri Grik ri yono ẹbe kodo ru kpahen iyono ri Pọl? Evo vwẹ usun rayen reyọ ota ro mudiaphiyọ ohwo ro “muẹ eta ta” vwo se. (Iru 17:18) Vwo nene ota ri Grik rẹ ayen reyọ vwo ruiruo na, ohwo ọvo ro yono ẹbe kodo da ta: “Vwẹ ọke awanre, a vwẹ ota nana vwo ruiruo ọke ra da ta ota kpahen ọmọphran rọ vwẹ unu muẹ ekankọn vwẹ asan sansan. Ọke vwọ yanran na, a da rha reyọ vwo se ohwo rọ tọrọ emu ri she phiyotọ vẹ erọnvwọn efa ri ghwe fiemu-u vwevunrẹ eki. Ukuko na, a da je reyọ vwo dje kohwo kohwo rọ sẹro rẹ evuẹ ri vwotọ-ọ, ma rho kẹ ohwo ro che se dje obo rọ ta na fiotọ-ọ.” Kọyen eshare na tanẹ Pọl ọvwughẹnghẹn rọ vwanriẹn eta rẹ ihwo efa tare. Ẹkẹvuọvo, kirobo rẹ avwanre che yono, oshọ mu Pọl fikirẹ odẹ rẹ ayen sere na-a.

⁷ Ọtiọyen ọ je hepha nonẹna. Kidie nẹ avwanre Iseri ri Jihova, ọkieje kọyen ihwo vwọ vwẹ erharhe rẹ edẹ vwo se avwanre fikirẹ esegbuyota rẹ avwanre re mu kpahen Baibol na. Kerẹ udje, ihwo evo yono nẹ uyono rẹ erọnvwọn mamarhe ọyen obo re gbare dẹn. Ayen je tanẹ, wọ da dia ohwo rọ riẹn ẹbe mamọ, wo che rhiabọreyọ uyono nana. Kọyen ayen tanẹ ihwo ri rhiabọreyọ uyono nana-a vwo ọhọ-ọ. Ihwo nana ri yono ẹbe kodo na nẹrhẹ ihwo efa roro nẹ avwanre ‘muẹ eta ta’ ọke rẹ avwanre de ghwoghwo oborẹ Baibol na tare, e de ji muẹ ẹwẹn rẹ ihwo vwo kpo emama. Ẹkẹvuọvo, ọnana nẹrhẹ avwanre siomauko-o. Ukperẹ ọtiọyen, avwanre fiudugberẹ chochọn rẹ imuẹro avwanre nẹ Ọghẹnẹ ro vwo aghwanre re se Jihova yen Ma arhọ phiyọ otọrakpọ na.​—⁠Ẹvw 4:⁠11.

8. (a) Die yen ihwo evo ri nyo aghwoghwo ri Pọl na ru kpahọn? (b) Die yen sa phia re vwo mu Pọl kpo Areopagọs na? (Ni eta rehẹ obotọ rọhẹ aruọbe 142.)

⁸ Ihwo efa ri nyo aghwoghwo ri Pọl vwẹ afieki na vwẹ ẹro ọfa vwo no. Ayen tare  nẹ “ọ họhọ ohwo ro ghwoghwo eghẹnẹ erhorha.” (Iru 17:18) Eghẹnẹ erhorha yen Pọl ghini ghwoghwo vwọ kẹ ihwo rẹ Atẹns na? Ọnana okpota dẹn, kidie oka rẹ ota ọtiọna yen e vwo mu Socrate ji brorhiẹn rẹ ughwu hwe vwẹ ikpe evo re wanre na. O rhe gbe ohwo unu-u, e de kpono Pọl kpo Areopagọs rere o dje uyono nana fiotọ kidie ọnana uyono ọrhorha vwọ kẹ ihwo rẹ Atẹns. c Kẹ, mavọ yen Pọl se vwo dje ovuẹ rọyen na fiotọ vwọ kẹ ihwo ri vwo erianriẹn ri Baibol na kakaka-a?

9-11. (a) Idjerhe vọ yen Pọl vwọ reyọ oborẹ ihwo na riẹnre vwọ tuẹn ota phiyọ kẹ ayen? (b) Mavọ yen a sa vwọ vwẹrokere udje ri Pọl vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na?

⁹ Karophiyọ nẹ ivun miovwin Pọl kpahen ema sansan rẹ ayen vwo tẹnrẹn asan eje na. Pọl dje ophu ro muro kpahen edjọẹgọ na phia-a, ẹkẹvuọvo, o sun oma rọyen. Ọ vwẹ aghẹnghẹn vwọ tuẹn ota rọyen na phiyọ vẹ oborẹ ihwo na riẹnre. Ọ da ta: “Ihwo rẹ Atẹns, me mrẹvughe nẹ vwẹ erọnvwọn eje ọ họhọre nẹ  ovwan yen ma djoshọ rẹ eghẹnẹ na vwọ vrẹ ihwo efa.” (Iru 17:22) Oborẹ Pọl tare na se mudiaphiyọ nẹ, ‘Me mrẹvughe nẹ ovwan vwo ẹwẹn rẹ ẹga mamọ.’ Pọl da nabọ jiri ayen fikirẹ ẹwẹn ọtiọyena. Ọ riẹnre nẹ evo usun rayen na se vwo ẹwẹn rẹ ayen vwọ kerhọ kẹ eta rọyen na dede nẹ esegbuyota rayen dia uyota-a. Kidie, Pọl riẹnre nẹ o vwo ọkiọvo ro vwo vwo imuẹro rẹ efian fikirẹ “jẹriẹn kugbe jẹ esegbuyota evwo.”​—⁠1Ti 1:⁠13.

¹⁰ O vwo dje kpahen oborẹ ihwo na riẹnre na, Pọl da tanẹ ọ mrẹ obo ri djerephia dẹn nẹ ihwo rẹ Atẹns na ghini vwo ẹwẹn rẹ ẹga mamọ rọ dia agbada rẹ ayen so “Vwọ kẹ Ọghẹnẹ re Jẹriẹn.” Kirobo rẹ ohwo ọvo niyẹnrẹn rọyen, “ihwo ri Grik vwo ẹkuruemu rẹ ayen vwọ sua agbada vwọ kẹ ‘eghẹnẹ re jẹriẹn,’ fikirẹ oshọ nẹ o se vwo eghẹnẹ evo rẹ ayen gare-e ri se muophu kpahen ayen.” Agbada nana rẹ ayen soro na djerephia nẹ ihwo rẹ Atẹns rhọnvwere nẹ o vwo Ọghẹnẹ ọvo rọ herọ rẹ ayen riẹnre-e. Pọl da womarẹ agbada nana vwọ wẹnẹ ota na kpo aghwoghwo rẹ iyẹnrẹn esiri na. Ọ vuẹ ayen nẹ, “oborẹ ovwan jẹriẹn rẹ ovwan vwẹ ẹga kẹ na, ọyen mi ghwoghwo kẹ ovwan na.” (Iru 17:23) Ota ri Pọl na pha bọrọbọrọ, jẹ ọ vọnre vẹ ẹgba. Ọ dia ọghẹnẹ kpokpọ yẹrẹ ọrhorha yen o ghwoghwo vwọ kẹ ayen kirobo rẹ ihwo evo rorori-i. Ọghẹnẹ rẹ uyota rẹ ayen jẹriẹn na yen o ghwoghwo vwọ kẹ ayen.

¹¹ Mavọ yen a sa vwọ vwẹrokere udje ri Pọl vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na? Avwanre da dia ihwo ri notọsua, avwanre sa mrẹ erọnvwọn evo re sa nẹrhẹ a riẹn ohwo ro vwo ẹwẹn rẹ ẹga. Ọ sa dia ekuakua rẹ ẹga ro kuphiyọ oma, e rọ vwọ tanmu uwevwin rọyen yẹrẹ egodo rọyen. Avwanre sa ta: ‘Me mrẹvughe nẹ wẹwẹ ohwo ro vwo ẹwẹn rẹ ẹga. Oka rẹ ihwo kerẹ owẹ na yen me guọnọ ghwoghwo ota kẹ.’ A da vwẹ aghwanre vwo muọghọ kẹ esegbuyota rẹ ohwo na, ọ sa nẹrhẹ a mrẹ oborẹ ohwo na riẹnre ra sa ta ota kpahen. Karophiyọ nẹ, ọ dia ọdavwẹ rẹ avwanre ra vwọ reyọ ihwo vwo guẹdjọ fikirẹ oborẹ ayen segbuyota-a. Kidie o ji vwo ihwo evo vwẹ usun rẹ avwanre na ri se uyono rẹ ẹga rẹ efian gbuyota jovwo.

12. Idjerhe vọ yen Pọl vwo wene ona rẹ aghwoghwo rọyen vwo nene ọdavwẹ rẹ ihwo ro ghwoghwo kẹ?

¹² Pọl tuẹn ota rọyen phiyọ vẹ oborẹ ihwo na riẹnre, ẹkẹvuọvo o se ghwoghwo ota kẹ ayen vwo nene oborẹ ayen riẹnre na? Pọl wene ona rẹ aghwoghwo rọyen kidie ihwo ro ghwoghwo ota kẹ na vwo erianriẹn ri Baibol na-a, iyono ride rẹ ihwo ri Grik yen ayen vwori. Ẹsosuọ, ọ vwẹ uyono ri Baibol na vwọphia, ẹkẹvuọvo, o djunute ẹkpo ri Baibol vuọvo phiọngu-un. Ọrivẹ, o phi oma rọyen phiyọ ẹdia rẹ ihwo ro ghwoghwo ota kẹ na rọ vwọ reyọ ota kerẹ “avwanre” vwo ruiruo. Ọrerha, ọ rionbọ kpo ẹbe rẹ ihwo ri Grik siri ro djerephia nẹ erọnvwọn evo ro yono ayen na rhọnvwephiyọ oborẹ ayen siri. Enẹna, e jẹ avwanre fuẹrẹn eta ri Pọl na. Erhọ yen uyota eghanghanre evo ri Pọl vwọphia kpahen Ọghẹnẹ nana rẹ ihwo rẹ Atẹns jẹriẹn na?

13. Odjefiotọ vọ yen Pọl vwọphia kpahen oborẹ odjuvwu vẹ akpọ na tonphiyọ wan, kẹ die yen otọ rẹ ota rọyen na?

 ¹³ Ọghẹnẹ yen ma odjuvwu vẹ akpọ. Pọl da ta: “Ọghẹnẹ rọ ma akpọ na kugbe erọnvwọn ejobi rehẹ evun rọyen, rọ dia Ọrovwori rẹ odjuvwu vẹ akpọ na dia evunrẹ iwevwin rẹ ẹga ra vwẹ obọ bọ-ọn.” d (Iru 17:24) Odjuvwu vẹ akpọ na vwomaphia kpregede-e. Ọghẹnẹ rẹ uyota na yen Ọmemama rẹ erọnvwọn eje. (Un 146:⁠6) Vwọ fẹnẹ eghẹnẹ rayen kerẹ Athena re mu urinrin rayen vwọ kpahen uwevwin rẹ ẹga, ọguan kugbe agbada, Ọrovwori rọ ma odjuvwu vẹ akpọ na cha sa dia uwevwin rẹ ẹga rẹ ihworakpọ bọnre-e. (1Iv 8:27) Eta ri Pọl na pha phephẹn: Ọghẹnẹ rẹ uyota na rho vrẹ ema rẹ ihworakpọ mare ra mrẹ vwẹ uwevwin rẹ ẹga rẹ ihworakpọ bọnre.​—⁠Aiz 40:​18-26.

14. Idjerhe vọ yen Pọl vwo djephia nẹ Ọghẹnẹ guọnọ ukẹcha rẹ ihworakpọ-ọ?

¹⁴ Ọghẹnẹ guọnọ ukẹcha rẹ ihworakpọ-ọ. Egọẹdjọ yen kuẹ iwun ride phiyọ ema rayen, dẹ okẹ eghanghanre vwọ kẹ ayen yẹrẹ mu emu vẹ idi vwo rhe ayen kerẹsiẹ a da mrẹ nẹ ayen cha re emu je da idi na! Ẹkẹvuọvo, evo usun rẹ ihwo ri Grik ri yono ẹbe kodo ri Pọl ta ota kẹ na se vwo imuẹro nẹ eghẹnẹ na guọnọ ukẹcha rẹ ihworakpọ-ọ. Ọ da dia ọtiọyen, kọyen ayen rhọnvwephiyọ ota ri Pọl tare nẹ Ọghẹnẹ “rhẹro rẹ ukẹcha mie ihworakpọ kerẹsiẹ ra da mrẹ nẹ ọ guọnọ orọnvwọn ọvo-o.” Vwọrẹ uyota, o vwo emu vuọvo rẹ ihworakpọ cha sa vwọ kẹ Ọmemama na-a! Ukperẹ ọtiọyen, ọyen re kẹ ihworakpọ eje oborẹ ayen guọnọre kerẹ “arhọ kugbe ẹwẹn kugbe erọnvwọn ejobi,” ọtiọyen ji te ọnre, osio kugbe otọ ro yovwẹn emu. (Iru 17:25; Jẹ 2:⁠7) Ọtiọyena, Ọghẹnẹ rọ dia Ọkokẹ na guọnọ ukẹcha rẹ ihworakpọ ro ruẹse kẹ-ẹ.

15. Idjerhe vọ yen Pọl vwo djefiotọ nẹ ihwo rẹ Atẹns yovwin nọ ihwo re dia ihwo ri Griki-i, kẹ uyono ọghanghanre vọ yen avwanre se yono vwo nẹ udje ri Pọl na rhe?

¹⁵ Ọghẹnẹ yen ma ihworakpọ. Ihwo rẹ Atẹns rorori nẹ ayen yovwin nọ ihwo  re dia ihwo ri Griki-i. Ẹkẹvuọvo, re vwo no nẹ ẹkuotọ rẹ ohwo ọvo yovwin nọ ọ rẹ ohwo ọfa vwọso uyono ri Baibol na. (Urh 10:17) Pọl nabọ reyọ aghwanre vẹ ona vwo dje ota nana fiotọ. Ọ sa dianẹ Pọl vwọ tanẹ “[Ọghẹnẹ] ma ihwo rẹ ẹgborho na eje vwo nẹ oma rẹ ohwo ọvo rhe” nẹrhẹ ihwo rọ ta ota kẹ na brevun kpo iroro. (Iru 17:26) Pọl ta ota kpahen ọtonphiyọ rẹ akpeyeren rẹ Adam rọ dia ohwo rẹ avwanre wan oma rọyen rhe akpọ. (Jẹ 1:​26-28) Ọ vwọ dianẹ Adam yen vwiẹ avwanre eje na, o rhe vwo ohwo vuọvo yẹrẹ ẹkuotọ ro yovwin nọ ọfa-a. O muẹro dẹn nẹ ẹkpo nana cha sa chọrọ ihwo re kerhọ ri Pọl na ẹro-o. Udje ri Pọl na yono avwanre uyono ọghanghanre ọvo. Avwanre vwọ reyọ aghwanre vẹ ona vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na, e jẹ avwanre davwẹngba vwo ru uyono ri Baibol na phẹn rere ihwo re ghwoghwo ota kẹ na se vwo rhiabọreyọ.

16. Die yen ọhọre rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihworakpọ?

¹⁶ Ọyen ọhọre rẹ Ọghẹnẹ rẹ ihworakpọ vwo sikẹrẹ. Ọ da tobọ dianẹ o krire rẹ egbaerianriẹn rehẹ usun rẹ ihwo re kerhọ kẹ Pọl na vwọ ta ota kpahan oboresorọ a vwọ ma ihworakpọ, jẹ ayen cha sa nabọ djefiotọ-ọ. Ẹkẹvuọvo, Pọl nabọ dje kpahen oboresorọ Ọghẹnẹ vwọ ma ihworakpọ rọ dia “ayen vwọ guọnọ Ọghẹnẹ, ayen me nabọ hiẹ guọnọ rere ayen vwọ ghene mrẹ, dedena, vwọrẹ uyota, o sherabọ kẹ avwanre ohwo ọvuọvo-o.” (Iru 17:27) Ọ bẹnre ra vwọ riẹn Ọghẹnẹ nana rẹ ihwo rẹ Atẹns jẹriẹn na-a. Kidie Ọghẹnẹ sherabọ kẹ ihwo re ghene guọnọ mrẹ ji yono kpahọ-ọn. (Un 145:18) Noso nẹ Pọl reyọ ota na “avwanre” vwo ruiruo ro vwo djephia nẹ ọ jehẹ usun rẹ ihwo re “guọnọ” re je “nabọ hiẹ guọnọ” Ọghẹnẹ.

17, 18. Diesorọ o vwo fo rẹ ihworakpọ vwo sikẹrẹ Ọghẹnẹ, kẹ die yen avwanre se yono vwo nẹ oborẹ Pọl vwo te ẹwẹn rẹ ihwo rọ ta ota kẹ na?

¹⁷ Ofori rẹ ihworakpọ vwo sikẹrẹ Ọghẹnẹ. Pọl tare nẹ, womarẹ Ọghẹnẹ ọyen  “avwanre vwo vwo arhọ, rẹ avwanre vwọ yan, avwanre ji vwo yerẹn.” Ihwo evo ri yono ẹbe kodo tare nẹ Pọl rionbọ kpo eta rẹ ohwo ri Krit re se Epimenides siri vwẹ ẹgbukpe ujorin esan a ke mrẹ ọke ri Kristi, ọnana “ohwo ra nabọ mrẹvughe vwẹ ẹkuruemu rẹ ẹga rẹ ihwo rẹ Atẹns.” Pọl je vwẹ iroro ọfa vwọphia rọ dia oboresorọ o vwo fo nẹ ihworakpọ sikẹrẹ Ọghẹnẹ: “Isiẹbe rẹ ovwan evo tobọ tanẹ: ‘Kidie avwanre jẹ emọ rọyen.’ ” (Iru 17:28) Ofori nẹ ihworakpọ vwo oyerinkugbe rọ kpẹkpẹre vẹ Ọghẹnẹ rọ ma ọshare rẹsosuọ rẹ avwanre wan oma rọyen rhe akpọ na. Pọl se vwo te ẹwẹn rẹ ihwo re kerhọ kẹ, ọ da vwẹ aghwanre reyọ eta evo vwo nẹ isiesi ri Grik rọ dia ọbe rẹ ihwo na muọghọ kẹ mamọ vwọba ta ota kẹ ayen. e Vwo nene udje ri Pọl, o se vwo ọkiọvo rẹ avwanre cha vwọ reyọ evuẹ evo vwo nẹ ikuegbe ra akpọ nana, encyclopedia yẹrẹ evuẹ efa ra rhọnvwephiyọ vwo ruiruo. Kerẹ udje, evuẹ evo ra vwẹroso re vwo ruiruo sa chọn ohwo rọ dia Oseri-i uko vwọ riẹn oborẹ irueru rẹ ẹga rẹ efian evo vwọ tonphiyọ.

¹⁸ Rhi te asan ri Pọl ta ota na tere na, ọ nabọ dje uyota evo kiriguo phia kpahen Ọghẹnẹ je reyọ ona vwọ ta eta ri ghwe shephiyọ kẹ otu re kerhọ rọyen. Die yen Pọl guọnọre nẹ ihwo rẹ Atẹns ru kpahen ovuẹ ọghanghanre nana? Ọ rha ghwọrọ ọke-e, ọ da vuẹ ayen rọ vwọ ta ota na yanran na.

19, 20. (a) Idjerhe vọ yen Pọl vwọ reyọ ona vwo djephia nẹ ọyen emu rẹ ẹkpa ra vwọ ga ema? (b) Die yen ofori nẹ ihwo re kerhọ kẹ Pọl na ru kpahen oborẹ ayen nyori na?

¹⁹ Pọl choma rọ vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re kerhọ rọyen rere ayen vwo ru nene oborẹ ayen nyori na. Ọ vwọ rhoma rionbọ kpo eta evo rọ reyọ vwo nẹ isiesi ri Grik rhe, ọ da ta: “Ọtiọyena, rọ vwọ dianẹ avwanre emọ rẹ Ọghẹnẹ na, o rhe fo re vwo roro nẹ Ọghẹnẹ họhọ oro yẹrẹ idọnọ ọfuanfon yẹrẹ oragha, kerẹ orọnvwọn ra kare womarẹ ona kugbe aghwanre rẹ ohworakpọ-ọ.” (Iru 17:29) Eriyina, ọ da dianẹ Ọghẹnẹ yen ma ihworakpọ, kẹ mavọ yen Ọghẹnẹ vwọ rhoma dia oma rẹ ihworakpọ kara? Ona nana ri Pọl vẹ ayen vwo roro kugbe na djerephia nẹ ọyen emu rẹ ẹkpa ra vwọ ga ema. (Un 115:​4-8; Aiz 44:​9-20) Ọ sa dianẹ Pọl vwọ tanẹ “rọ vwọ dianẹ avwanre,” nẹrhẹ ọ lọhọ rẹ ihwo na vwo rhiabọreyọ uchebro rọyen na.

²⁰ Pọl djere phephẹn nẹ ofori rẹ ayen vwo ru nene oborẹ ayen nyori na. Ọ da ta: “Ọghẹnẹ kuẹrofia kẹ ọke ri jẹriẹn tiọyena [re vwo roro nẹ Ọghẹnẹ che kuẹrofia kẹ ihwo re ga ema]; ẹkẹvuọvo asaọkiephana, o ghwoghwo kẹ ihwo ejobi vwẹ kasan kasan nẹ ayen kurhẹriẹ.” (Iru 17:30) Ọ sa dianẹ evo vwẹ usun rẹ ihwo re kerhọ kẹ Pọl na gueroma rẹ ayen vwo nyo ro vwo ghwoghwo nẹ e kurhẹriẹ. Ota nana rọ vọnre vẹ ẹgba na djerephia nẹ Ọghẹnẹ yen vwo ayen, ọ je cha nọ ayen orhiẹn kpahen oborẹ ayen yerẹn akpọ rayen wan. Ofori nẹ ayen guọnọ Ọghẹnẹ, yono kpahen uyota na ji yeren akpọ vwo nene uyota rẹ ayen yonori na. Ọnana mudiaphiyọ nẹ ihwo rẹ Atẹns che vughe obo re se edjọẹgọ je kẹnoma kẹ karekare.

21, 22. Ota rọ vọnre vẹ ẹgba vọ yen Pọl vwo ku eta rọyen na phiyọ, kẹ die yen eta yena mudiaphiyọ kẹ avwanre nonẹna?

 ²¹ Pọl ku ota rọyen phiyọ vẹ eta nana re vọnre vẹ ẹgba na: “[Ọghẹnẹ] bru ẹdẹ phiyotọ ro che vwo guẹdjọ rẹ ihwo re dia akpọ na vwẹ ọsoso womarẹ ohwo ọvo ro vwo mu, ọ vwẹ imuẹro rẹ ọnana vwọ kẹ ihwo eje womarẹ ẹrhọvwọn rọ rhọvwenrọ nẹ ushi.” (Iru 17:31) Ẹdẹ rẹ Ẹdjọeguo rọ cha na, ọyen iroro ro che mu ohwo vwo roro je guọnọ Ọghẹnẹ rẹ uyota na dẹn! Pọl djunute odẹ rẹ Oguẹdjọ re vwo mu na-a. Ukperẹ ọtiọyen, Pọl ta ota ọvo ro gbe ohwo unu kpahen Oguẹdjọ nana: Ọ diarọ kerẹ ohworakpọ, o ghwuru, Ọghẹnẹ da je rhọvwọn nẹ ushi!

²² Ota yena ra nabọ kuphiyọ na vwo obo ro mudiaphiyọ kẹ avwanre nonẹna. Avwanre riẹnre nẹ Oguẹdjọ rẹ Ọghẹnẹ kpare nẹ ushi na yen Jesu Kristi. (Jọ 5:22) Avwanre je riẹn nẹ Ẹdẹ rẹ Ẹdjọeguo na che gron te ikpe uriorin jẹ o ji che hwọke-e. (Ẹvw 20:​4, 6) Oshọ rẹ Ẹdẹ rẹ Ẹdjọeguo na mu avwanre-e, kidie avwanre riẹnre nẹ ọ cha ghwa ebruphiyọ rhe ihwo re fuevun. Evrẹnushi ri Jesu rọ dia igbevwunu rọ ma rho kparobọ nẹrhẹ iphiẹrophiyọ re vwo kpahen obaro na ganphiyọ!

23. Erhọ yen iruemu evo rẹ ihwo djephia kpahen eta ri Pọl na?

²³ Iruemu sansan yen ihwo djephia kpahen eta ri Pọl na. Evo reyerọ “vwọ jehwẹ” ayen vwo nyo kpahen evrẹnushi na. Efa kerhọ kẹ eta rọyen, ẹkẹvuọvo ọ dia ọyen ayen vwo kurhẹriẹ je dia Inenikristi-i. Ayen ke ta: “Avwanre cha rhoma nyo mie we kpahen ọnana.” (Iru 17:32) Ẹkẹvuọvo, imihwo evo rhiabọreyọ ovuẹ na vẹ evun phephẹn: “Eshare evo da vwomaba, ayen de rhi segbuyota. Evo vwẹ usun rayen yen Daonisiọs rọ dia oguẹdjọ rẹ aguare rẹ Areopagọs na, kugbe aye ọvo re se Damaris, kugbe ihwo efa.” (Iru 17:34) Oka rẹ ẹwẹn vuọvo nana yen ihwo ji djephia vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na nonẹna. Evo vwẹ avwanre vwọ jehwẹ, efa ke rha kerhọ jẹ ayen se ota na gbuyota-a. Ẹkẹvuọvo, oma vwerhen avwanre ọke rẹ ihwo evo de rhiabọreyọ ovuẹ rẹ Uvie na ji kurhẹriẹ.

24. Die yen avwanre se yono vwo nẹ ota ri Pọl tare ro vwo mudia uherevie rẹ ihwo rẹ Areopagọs?

²⁴ A vwọ fuẹrẹn ota ri Pọl na, avwanre se yono emu buebun kpahen obo ra sa vwọ vwẹ ona vwọ ta ota kugbe obo ra fuẹrẹn ota fiotọ o mi mu ohwo ẹro, eriyin ji te ra vwọ nuẹ nene ihwo re ghwoghwo ota kẹ na. Vwọba, avwanre ji se yono oboresorọ e vwo vwo erhiorin vẹ aghẹnghẹn siẹrẹ e de ghwoghwo ota kẹ ihwo ri kpo ẹga rẹ efian. Uyono ọghanghanre ọvo rẹ avwanre ji se yono yen, avwanre che wene uyota ri Baibol na kidie nẹ a guọnọre nẹ ihwo kerhọ rẹ avwanre-e. Dedena, avwanre da vwẹrokere udje rẹ ọyinkọn Pọl, a cha dia iyono re tẹn ona vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na. Vwọba, ọ je sa chọn ekpako uko vwọ dia iyono re tẹn ona phiyọ vwẹ ukoko na. Avwanre eje ki se muwan ra vwọ chọn ihwo efa uko vwọ “guọnọ Ọghẹnẹ, ayen me . . . ghene mrẹ.”​—⁠Iru 17:⁠27.