1-3. Diesorọ ọyinkọn Pọl vwo kpo Kọrẹnt, kẹ egbabọse vọ yen o hirharoku?

 ỌNANA oba rẹ ẹgbukpe ri 50 C.E. Ọyinkọn Pọl hẹ Kọrẹnt rọ dia orere rode ra da chueki rẹ ihwo buebun re dia ihwo ri Grik, Rom kugbe Ju dia. a Ọ dia Pọl rhe etinẹ rhe dẹ ekuakua je rhe shẹ yẹrẹ rhe guọnọ iruo-o. Ọ rhe orere nana fikirẹ orọnvwọn ọvo rọ pha ghanghanre, ọ rhere ro vwo soseri ro fiotọ kpahen Uvie rẹ Ọghẹnẹ. Ẹkẹvuọvo, ọ guọnọ asan rọ cha dia, dedena o brorhiẹn nẹ ọyen cha dia oghwa kẹ ihwo efa-a. Ọ guọnọre nẹ ihwo roro nẹ ọyen rhẹro rẹ ukẹcha rẹ ihwo efa cha vwọ kẹ ọyen fikirẹ iruo aghwoghwo na-a. Die kọyen o che ru?

² Pọl tẹn ona rẹ obo re rhuon ibọkpọ. Erhuon rẹ ibọkpọ lọhọre-e, ẹkẹvuọvo Pọl vwo owenvwe ro vwo ruiruo rọ sa vwọ vwẹrote oma rọyen. Ọ cha mrẹ iruo vwẹ orere rode nana? Ọ cha mrẹ omamọ rẹ asan rọ cha dia? Dede nẹ Pọl hirharoku egbabọse nana, o kuẹrofia kẹ iruo rọ ma ghanre kẹ rọ dia iruo rẹ aghwoghwo na-a.

³ Kirobo rẹ erọnvwọn wanre, Pọl dia Kọrẹnt vwẹ ọmọke evo, erhuvwu buebun nẹ iruo aghwoghwo rọyen rhe vwẹ etiyin. Die yen e se yono vwo nẹ irueru ri Pọl vwẹ Kọrẹnt rọ sa chọn avwanre uko vwo soseri ro fiotọ kpahen Uvie rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ekogho rẹ avwanre de ghwoghwo?

4, 5. (a) Tivọ yen Pọl diare rọ vwọ hẹ Kọrẹnt, kẹ owian vọ yen ọ wianre vwọ vwẹrote oma rọyen? (b) Mavọ yen Pọl rhe vwọ dia ohwo ro rhuon ibọkpọ?

⁴ Ọmọke vwọ wan ri Pọl vwo te Kọrẹnt nu, ọ da mrẹ aye gbe ọshare ọvo ri dede erhorha, ohwo ri Ju re se Akuila vẹ aye rọyen Prisila, yẹrẹ Priska. Aye gbe ọshare na kua kpo Kọrẹnt kidie Osun Klọdiọs jurhi nẹ “ihwo ri Ju eje vrẹn nẹ Rom.” (Iru 18:​1, 2) Akuila vẹ Prisila dede Pọl ro uwevwin rayen kugbe ekiẹchuọ rayen. Baibol na da ta: “Kidie nẹ iruo rẹ ayen ruẹ yen o ji ruẹ, ọ da dia uwevwin rayen, ko nene ayen wian, kidie  ayen rhuon ibọkpọ.” (Iru 18:3) Uwevwin rẹ aye gbe ọshare nana ri dede erhorha na da rhe dia asan ri Pọl diare ọke ro vwo ruiruo aghwoghwo rọyen vwẹ Kọrẹnt. Ọ sa dianẹ ọke ri Pọl vwo nene Akuila vẹ Prisila dia yen o vwo si ileta evo re rhe dia ẹbẹre ọvo ri Baibol na. b

⁵ Mavọ yen Pọl ro yono ẹbe “vwẹ agada ri Gamaliẹl,” vwọ dia ohwo ro rhuon ibọkpọ? (Iru 22:3) Ihwo ri Ju vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ niro nẹ ọyen emu rẹ ọghọ re vwo yono emọ rayen iruo obọ ọ da tobọ dianẹ emọ na ji che kpo isikuru. Ọ họhọre nẹ Pọl yono iruo nana ọke rọ vwọ hẹ eghene rọ vwọ dianẹ Tasọs ri Silisha yen o nurhe na, a riẹn orere nana phiyọ asan re de ruẹ amwa re se cilicium rọ dia emwa re vwo rhuon ibọkpọ. Die yen erhuon rẹ ibọkpọ churobọ si? Ọ sa dianẹ o churobọ si e vwo rhuon emwa rẹ ibọkpọ yẹrẹ e vwo brẹ ji ko erọnvwọn re pha gangan kuẹgbe rere e sa vwọ dia ibọkpọ. Obo rọ wanre eje, ọyen owian ọgangan.

6, 7. (a) Ẹro vọ yen Pọl vwo ni iruo rẹ ibọkpọ erhuon, kẹ die yen djerephia nẹ Akuila vẹ Prisila ji vwo oka rẹ ẹro tiọyen vwo nẹ iruo na? (b) Idjerhe vọ yen Inenikristi vwọ vwẹrokere udje ri Pọl, Akuila kugbe Prisila nonẹna?

⁶ Pọl ni iruo rẹ ibọkpọ erhuon kerẹ iruo rọ ma ghanre kẹ-ẹ. O ruiruo nana ọ sa vwọ chọn oma rọyen uko vwẹ iruo aghwoghwo na, rere o se vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na “ọphẹ.” (2Kọ 11:7) Ẹro vọ yen Akuila vẹ Prisila vwo nẹ iruo rayen na? Aphro herọ-ọ, kidie nẹ ayen Inenikristi, oka rẹ ẹro ri Pọl vwo ni iruo yen ayen ji vwo no. Vwọrẹ uyota, ọke ri Pọl vwo vrẹn nẹ Kọrẹnt vwẹ 52 C.E., Akuila vẹ Prisila de nene kpo Ẹfesọs, rọ dia asan rẹ ukoko na da vwẹ uwevwin rayen vwo ru  emẹvwa. (1Kọ 16:19) Ọke vwọ yanran na, ayen de rhivwin kpo Rom, vwo nẹ etiyin ayen da rhoma rhivwin kpo Ẹfesọs. Aye gbe ọshare nana ri vwo oruru na phi Uvie na phiyọ ẹdia rẹsosuọ vwẹ akpeyeren rayen, ayen ji vwo owenvwe rẹ ayen vwọ chọn ihwo efa uko, ọnana da nẹrhẹ “ikoko na eje rehẹ ẹgborho na” kpẹvwẹ ayen.​—Ro 16:​3-5; 2Ti 4:19.

⁷ Nonẹna, Inenikristi vwẹrokere udje ri Pọl, Akuila kugbe Prisila. Ọtiọyena, ighwoghwota ri vwo oruru wian gangan rere ayen “vwo jẹ oghwa ọhọhọhọ ẹdia” vwọ kẹ ihwo efa. (1Tẹ 2:9) Ọ vwerhoma dẹn nẹ, ighwoghwota buebun rehẹ ẹga ọkieje ruiruo rẹ ubrọke yẹrẹ iruo rẹ aruọke rere ayen sa vwọ vwẹrote oma rayen rẹ ayen vwo ruiruo rọ ma ghanre kẹ ayen rọ dia iruo aghwoghwo na. Kerẹ Akuila vẹ Prisila, iniọvo buebun ri dede erhorha rhie iwevwin rayen phiyọ vwọ kẹ iniruo ri kiẹn. Ihwo ri vwo “ẹkuruemu ra vwọ ghọ erhorha” rhiẹromrẹ omavwerhovwẹn vẹ ọbọngan ro no cha.​—Ro 12:13.

8, 9. Die yen Pọl ruru ọke ro vwo rhiẹromrẹ ẹvwọsuọ ro vwo ghwoghwo kẹ ihwo ri Ju na, kẹ tivọ yen o de re ghwoghwo?

⁸ Pọl nẹ iruo rẹ obọ kirobo re sa chọn uko vwo muomaphiyọ iruo aghwoghwo na, a mrẹ ọnana vughe ọke ri Sailas vẹ Timoti vwo nẹ Masidonia rhe vẹ okẹ sansan rẹ ayen mu nene oma. (2Kọ 11:9) Ugege na, Pọl de “muomaphiyọ ota na,” yẹrẹ ọ da vwẹ ọke rọyen eje vwọkpahotọ kẹ iruo aghwoghwo na. (Iru 18:5) Ẹkẹvuọvo, Pọl rhiẹromrẹ ẹvwọsuọ ro vwo ghwoghwo kẹ ihwo ri Ju na. O de tue iwun rọyen vwo djephia kẹ ihwo ri Ju na nẹ ọ dia ọyen nẹrhẹ ayen sen ovuẹ ro shekpahen Kristi rọ rha kẹ ayen arhọ jovwo na-a, ọ da je vuẹ ayen nẹ, “e jẹ ọbara rẹ ovwan dia enu rẹ uyovwin rẹ ovwan. Abọ mẹ fonro. Nẹ ọke nana yanran, mi che bru ihwo rẹ ẹgborho na ra.”​—Iru 18:6; Izi 3:​18, 19.

⁹ Tivọ kọyen Pọl de che ghwoghwo enẹna? Ọ sa dianẹ ọshare ọvo re se Taitiọs Jọstọs ro kurhẹriẹ kpo ẹga rẹ ihwo ri Ju rẹ uwevwin rọyen kẹrẹ sinagọg na, rhie uwevwin rọyen phiyọ kẹ Pọl. Eriyina, Pọl de vrẹn nẹ sinagọg na kpo uwevwin ri Jọstọs. (Iru 18:7) Uwevwin rẹ Akuila vẹ Prisila yen asan ri Pọl diare ọke rọ vwọ hẹ Kọrẹnt, ẹkẹvuọvo uwevwin ri Jọstọs da rhe dia asan rẹ ọyinkọn na nẹ kpo iruo aghwoghwo rọyen.

10. Die yen djerephia nẹ ọ dia ihwo rẹ ẹgborho na ọvo yen Pọl guọnọ ghwoghwo kẹ-ẹ?

¹⁰ Pọl vwọ tanẹ ọyen che bru ihwo rẹ ẹgborho na ra na, ọnana ko mudiaphiyọ nẹ ọ kpairoro vrẹ ihwo ri Ju vẹ ihwo ri kurhẹriẹ kpo ẹga rẹ ihwo ri Ju eje kugbe ihwo re kerhọ rọyen dede? Ọ cha sa dia ọtiọye-en. Kerẹ udje, “Krispọs rọ dia osun ri sinagọg na vẹ ihwo rẹ evwruwevwin rọyen eje de se Ọrovwori na gbuyota.” Vwọrẹ uyota, itu evo re vwoma vwẹ sinagọg na da vwomaba Krispọs, kidie Baibol na tare nẹ, “ihwo ri Kọrẹnt buebun ri nyori de ji segbuyota, e de bru ayen phiyame.” (Iru 18:8) Uwevwin ri Taitiọs Jọstọs da rhe dia asan rẹ ukoko rẹ Inenikristi re ghwe vwo mu na da vwoma vwẹ Kọrẹnt. Ọ da dianẹ e si ikuegbe rẹ Iruo rẹ Iyinkọn na vwo nene obo ri Luk siẹbe wan, rọ dia vwo nene ọke rẹ erọnvwọn na vwọ phia, kọyen a sa tanẹ ekuorhẹriẹ rẹ ihwo ri Ju vẹ e re dia ihwo Ju-u phiare vwẹ ọke ri Pọl vwo tue iwun rọyen nu. Obo re phiare na ghwe djephia nẹ ọyinkọn na vwo owenvwe rọ vwọ nuẹ nene kẹdia kẹdia eje.

11. Idjerhe vọ yen Iseri ri Jihova nonẹna vwọ vwẹrokere Pọl ọke rẹ ayen de ghwoghwo kẹ ihwo ri kpo Ẹga rẹ Efian?

¹¹ Vwẹ ẹkuotọ buebun nonẹna, ishọshi rẹ Ẹga rẹ Efian nabọ vwẹ owọ muotọ, ayen ji vwẹ ogangan vwẹ enu rẹ ihwo ri kpo ẹga rayen na. Vwẹ ẹkuotọ evo, imishọnare rẹ Ẹga rẹ Efian wianre gangan vwo ku ihwo rhẹriẹ vwo kpo ẹga rayen re. Kerẹ ihwo ri Ju rehẹ Kọrẹnt vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ, buebun rẹ ihwo ri se oma rayen Inenikristi nonẹna, je yan nene ẹkuruemu rẹ ihworakpọ. Dedena, kirobo ri Pọl ruru, avwanre kerẹ Iseri ri Jihova vwo oruru ọgangan re vwo bru ihwo tiọyena ra, ra chọn ayen uko vwọ mrẹ obọdẹn rẹ uyota na vughe. Ayen da tobọ vwọso avwanre yẹrẹ ilori rẹ ẹga rayen da  tobọ mukpahen avwanre, oma je cha rhọ avwanre-e. A je sa mrẹ ihwo buebun re pha vworovworo vwẹ usun rẹ ihwo ri “vwo oruru rẹ ayen vwọ ga Ọghẹnẹ, ẹkẹvuọvo ọ dia vwo nene erianriẹn ọgbagba-a.”​—Ro 10:2.

12. Imuẹro vọ yen a vwọ kẹ Pọl vwẹ emramrẹ?

¹² Ọ da dianẹ Pọl vwo ẹwẹn ivivẹ ro vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na kpobarophiyọ vwẹ Kọrẹnt jovwo, a sa tanẹ iroro yena nẹ ẹwẹn rọyen vwẹ ason rẹ Ọrovwavwanre Jesu vwọ vwomaphia kẹ vwẹ emramrẹ, rọ vwọ vuẹ nẹ, “Wo jẹ oshọ mu we-e, ẹkẹvuọvo rha ta ota, wo rhurhu unu-u, kidie me vẹ owẹ herọ, o vwo ohwo vuọvo rọ cha vwọso owẹ rọ da wan wẹ oma-a; kidie mi vwo ihwo buebun vwevunrẹ orere nana.” (Iru 18:​9, 10) Emramrẹ yena vọnre vẹ ọbọngan dẹn! Ọrovwavwanre vwẹ imuẹro vwọ kẹ Pọl nẹ ọ cha sẹro rọyen vwo nẹ omaẹwan, ọ da je vuẹ nẹ ihwo buebun ri vwo ẹwẹn esiri jehẹ evunrẹ orere na. Die yen Pọl ru kpahen emramrẹ na? Baibol na da ta: “Ọ da dia etiyin ẹgbukpe ọvo gbẹ emeranvwe esan, jẹ o yono ota rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ohri rayen.”​—Iru 18:11.

13. Die yen phiare ri Pọl se roro kpahen ọke ro vwo siẹkẹrẹ agbara rẹ ẹdjọeguo na, kẹ imuẹro vọ yen sa nẹrhẹ o rhẹro rẹ emu ọfa?

¹³ Pọl vwọ dia Kọrẹnt te omarẹ ẹgbukpe ọvo re, Ọrovwavwanre na da rhoma vwẹ imuẹro ọfa kẹ nẹ o che bicha. “Ihwo ri Ju na de koko vwọso Pọl, ayen de suon kpo obaro rẹ agbara rẹ ẹdjọeguo na,” re se beʹma. (Iru 18:12) Ihwo evo rorori nẹ beʹma ọyen umukpe ra vwẹ ibieragha ri vwo ikọlọ rẹ iblu vẹ ọfuanfon vwo ru yoyovwin, ọ sa dianẹ e murovi kẹrẹ afieki ri Kọrẹnt. Uphẹnphẹn rọhẹ obaro ri beʹma na rhoro mamọ te ẹdia rẹ ihwo buebun de se koko vwọ. Ekuakua ra tọn mrẹ djere nẹ ọ họhọre nẹ aguare rẹ ẹdjọeguo na kẹrẹ sinagọg na kugbe uwevwin ri Jọstọs. Ọ sa dianẹ Pọl vwo siẹkẹrẹ beʹma na, jẹ o roro kpahen Stivin re phi hwe, re djunute kerẹ Onenikristi rẹsosuọ re hweri fikirẹ esegbuyota rọyen. Pọl ra riẹnphiyọ Sọl vwẹ ọke yena, rhọnvwephiyọ “ehwe re hwe Stivin na.” (Iru 8:1) Oka rẹ emu tiọyen  cha phia kẹ Pọl asaọkiephana? Ẹjo, kidie a vwẹ imuẹro kẹ nẹ: “Ohwo vuọvo . . . cha wan wẹ oma-a.”​—Iru 18:10.

14, 15. (a) Ofian vọ yen ihwo ri Ju na gun nyẹ Pọl, kẹ diesorọ Galio vwọ vuẹ ihwo na nẹ ẹdjọ rayen vwotọ-ọ? (b) Die yen phia kẹ Sọstẹnis, kẹ die yen se nẹ obuko rẹ obo re phia kẹ na rhe?

¹⁴ Die yen phiare ọke ri Pọl vwo te asan rẹ agbara rẹ ẹdjọeguo na? Oguẹdjọ ro chidia agbara na yen osun rẹ Akaya re se Galio rọ dia ọkpako kẹ ọgbaerianriẹn ri Rom re se Seneca. Ihwo ri Ju na de gun efian nana nyẹ Pọl: “Ọshare nana riẹriẹ ihwo vwọ ga Ọghẹnẹ vwẹ idjerhe rọ vwọso urhi na.” (Iru 18:13) Kọyen ihwo ri Ju na tanẹ Pọl ku ẹwẹn rẹ ihwo na rhẹriẹ vwẹ idjerhe ro nene urhi-i. Ẹkẹvuọvo, Galio mrẹ “oruchọ” vuọvo ri Pọl ruru-u, o ji noso nẹ o vwo “urhiẹchọ ọgangan” vuọvo ro vwobọ vwọ-ọ. (Iru 18:14) Galio vwo ẹwẹn ro vwo vwobọ vwẹ oyangha rẹ ihwo ri Ju sua na-a. Tavwen Pọl ke tobọ ta ota vwọ chochọn rẹ oma rọyen, Galio da vuẹ ihwo na nẹ ẹdjọ rayen na vwotọ-ọ! Ọnana da nẹrhẹ ivun miovwo ihwo ri muẹkpahan Pọl na gangan. Ivun rayen da rha tua kpahen Sọstẹnis, ọ sa dianẹ ọyen ohwo rọ reyọ ẹdia ri Krispọs kerẹ osun ri sinagọg na. Ayen de shabọ phiyọ Sọstẹnis ji “hwe vwẹ obaro rẹ agbara rẹ ẹdjọeguo na.”​—Iru 18:17.

¹⁵ Diesorọ Galio rha dobọ rẹ ehwe rẹ otu na hwe Sọstẹnis ji-i? Ọ sa dianẹ Galio rorori nẹ Sọstẹnis yen olori rẹ otu re vwọso Pọl na, eriyin na, osa rẹ umiovwo rọyen yen ọ reyọ na. Sẹ ọnana yen obo ro rorori yẹrẹ ọ dia ọye-en, jẹ ọ họhọre nẹ erhuvwu nẹ obo re phiare na rhe. Ikpe buebun vwọ wan nu ri Pọl vwo si ileta rhe ukoko ri Kọrẹnt, o de djunute Sọstẹnis kerẹ oniọvo. (1Kọ 1:​1, 2) Sọstẹnis nana yen e hweri ehwe rẹ ugbobọ vwẹ Kọrẹnt? Ọ da dia ọtiọyen, kọyen ọ sa dianẹ obo re phiare na chọn rọ uko vwo rhiabọreyọ uyota na.

16. Idjerhe vọ yen eta rẹ Ọrovwori na, “rha ta ota, wo rhurhu unu-u, kidie me vẹ owẹ herọ” vwo churobọ si iruo rẹ aghwoghwo na?

¹⁶ Karophiyọ nẹ ihwo ri Ju na sen aghwoghwo ri Pọl tavwen Ọrovwori Jesu ke vwẹ imuẹro nana kẹ: “Wo jẹ oshọ mu we-e, ẹkẹvuọvo rha ta ota, wo rhurhu unu-u, kidie me vẹ owẹ herọ.” (Iru 18:​9, 10) Ofori nẹ a kọn eta nana phiyọ ẹwẹn, ma rho kẹ ọke rẹ ihwo rhe rhiabọreyọ ovuẹ rẹ avwanre-e. Karophiyọ nẹ Jihova mrẹ ubiudu na, o ji si ihwo ri vwo ẹwẹn esiri te oma. (1Sa 16:7; Jọ 6:44) Enana eta uduephiophiyawọ re chọn avwanre uko vwo muomaphiyọ iruo rẹ aghwoghwo na nonẹna. Kukpe kukpe yen ihwo ri te omarẹ 300, 000 vwo bromaphiyame, kọyen omarẹ ihwo 800 yen bromaphiyame kẹdi kẹdẹ. Jesu vwẹ eta nana “me vẹ ovwan herọ vwẹ ẹdẹ na eje rhirin re te okuphiyọ rẹ eyeren na” vwo phiuduphiyawọ rẹ ihwo ri ruẹ nene iji ro jiri nẹ “re yono ihwo rẹ ẹgborho na eje vwọ dia idibo.”​—Mt 28:​19, 20.

17, 18. Erhọ yen erọnvwọn evo ri Pọl se kperan rọyen ro vwo biẹ kpo Ẹfesọs na?

¹⁷ Avwanre cha sa ta vẹ imuẹro sẹ uruemu ri Galio djephia kpahen ihwo re  vwọso Pọl na nẹrhẹ ukoko kpokpọ na re vwo mu vwẹ Kọrẹnt vwo ufuoma-a. Ẹkẹvuọvo, Pọl dia Kọrẹnt “ẹmẹdẹ evo nu” tavwen o ki yeren eghwẹrẹ kẹ iniọvo rehẹ Kọrẹnt. Vwẹ uvwre rẹ ọke osio vẹ ọke uvo rẹ ukpe ri 52 C.E., Pọl de muegbe rọ vwọ ro okọ vwo nẹ unuerhuru ri Sẹnkria kpo Siria rọ cha reyọ omarẹ imaili 7 vwẹ ẹbẹre ọnre va nẹcha ri Kọrẹnt. Tavwen Pọl ki vrẹn nẹ Sẹnkria, o de “bru ẹton rọyen krẹ . . . , kidie o ve ive ọvo.” c (Iru 18:18) Ọyena vwọ wan nu, Pọl, Akuila kugbe Prisila de bi okọ wan Abadi rẹ Aegean kpo Ẹfesọs vwẹ Asia Minor.

¹⁸ Ọke ri Pọl vwo biẹ nẹ Sẹnkria, ọ họhọre nẹ o kperan rẹ ọke rọ ghwọre vwẹ Kọrẹnt. O vwo erọnvwọn buebun re kẹrẹ evunvọnvwẹ ro se roro kpahen. Emeranvwe 18 rọ ghwọre vwẹ etiyin na ghwa erhuvwu rhe. A vwẹ ukoko rẹsosuọ vwo mu vwẹ Kọrẹnt kugbe uwevwin ri Jọstọs re vwo ru asan ra da vwoma vwọ kẹ emẹvwa. Ihwo evo ri kurhẹriẹ yen Jọstọs, Krispọs vẹ evwruwevwin rọyen kugbe ihwo efa buebun. Pọl vwo ẹguọnọ rẹ ihwo kpokpọ nana mamọ, kidie ọyen chọn ayen uko vwọ dia Inenikristi. Ọke vwọ yanran na, o de si ileta vwo rhe ayen ro vwo djisẹ rayen kerẹ ọbe rẹ ujiri re si phiyọ ubiudu rọyen. Avwanre ji siẹ ihwo rẹ avwanre vwẹ ukẹcha kẹ vwọ mrẹ uyota na vughe te oma. Mavọ yen ọ vwerhen oma te re vwo ni ihwo nana kerẹ ọbe “re si phiyọ ubiudu rẹ avwanre”!​—2Kọ 3:​1-3.

19, 20. Die yen Pọl ruru ro vwo te Ẹfesọs, kẹ die yen avwanre yono mie Pọl kpahen re vwo vwo obo ra tẹnrovi?

¹⁹ Ugege ri Pọl vwo te Ẹfesọs yen ọ vwọ tuẹn eghwoghwo phiyọ. Ọ da “ro evunrẹ sinagọg na, o de nene ihwo ri Ju na roro kugbe.” (Iru 18:19) Pọl ghwa dia Ẹfesọs kri vwẹ ọke yena-a. Dede nẹ ayen vuẹrẹ nẹ ọ je dia emerha, jẹ “ọ rhọnvwere-e.” Pọl vwọ vuẹ ayen nẹ kẹsiẹfa nu, ọ da ta kẹ iniọvo rehẹ Ẹfesọs: “Ọ da dia ọhọre ri Jihova, me cha rhoma rhivwin bru ovwan rhe.” (Iru 18:​20, 21) Aphro herọ-ọ, Pọl mrẹvughe nẹ o ji vwo ihwo buebun re che ghwoghwo ota kẹ vwẹ Ẹfesọs. Pọl muegbe ro vwo rhivwin, ẹkẹvuọvo, ọ yanjẹ erọnvwọn eje vwo vwẹ obọ ri Jihova. Ọnana uvi rẹ udje ro fori nẹ a kọn phiyọ ẹwẹn! Ofori nẹ avwanre jowọ e se vwo vwo obo ra tẹnrovi. Ẹkẹvuọvo, ofori nẹ avwanre vwẹ ọkieje vwo vwẹroso odjekẹ ri Jihova ji ru nene ọhọre rọyen.​—Jem 4:15.

²⁰ Pọl yanjẹ Akuila vẹ Prisila vwo vwẹ Ẹfesọs, ọ da ro okọ kpo Sẹnkria. Ọ họhọre nẹ ọ “yanran” kpo Jerusalẹm re yeren ukoko na. (Iru 18:22) Ọyena vwọ wan nu, Pọl de rhivwin kpo uwevwin rọyen vwẹ Antiọk ri Siria. Oyan rẹ imishọnare rọyen rivẹ na kuphiyọ gbẹrhẹnẹdẹ. Die yen o che hirharoku vwẹ oyan rẹ imishọnare rọyen rọ koba na?