1-3. (a) Gbikun rẹ obo re phiare vwẹ ason ri Yutikọs ghwuru. (b) Die yen Pọl ruru, kẹ die yen ọnana djephia kpahen Pọl?

 PỌL hẹ ubruwevwin rẹ obenu ọvo rẹ ihwo vọnre vwẹ Troas. Ọnana yen ovwọnvwọn rọ koba rọ vẹ iniọvo na cha vwọ dia, ọtiọyena o de nene ayen ta ota ọke grongron. Enẹna o te uherevie ason re. Irhukpẹ evo re la vwẹ uwevwin na toroba oheri rọhẹ uwevwin na, ọ sa dianẹ ọnana nẹrhẹ ivwirhi vọn asan eje. Eghene ọshare ọvo re se Yutikọs chidia enu rẹ ovakpo ọvo. Pọl vwọ ta ota na, ovwerhẹn de mu Yutikọs, o de she nẹ ovakpo rẹ ubruwevwin rerha na rhe!

² Ọ sa dianẹ Luk hẹ usun rẹ ihwo rẹsosuọ re ka djẹ ro otafe re ni eghene ọshare na kidie Luk ọbo. Avwanre ghwa riẹn obo re phia kẹ. Yutikọs “ghwure.” (Iru 20:9) Ẹkẹvuọvo, Pọl de ru igbevwunu ọvo. Pọl de sherhẹn enu rẹ eghene ọshare na, ọ da vuẹ otu na: “Ovwan rhe do-o, kidie ọ hẹ akpọ re.” Pọl rhọvwọn Yutikọs nu ughwu re!​—Iru 20:10.

³ Ọnana ghwa odjephia rẹ ẹgba rẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ. A cha sa tanẹ Pọl yen so ughwu ri Yutikọs na-a. Dedena, ọ guọnọre nẹ ughwu rẹ eghene ọshare nana miovwo omẹvwa ọghanghanre nana yẹrẹ so ekprowọ kẹ ohwo vuọvo-o. Pọl vwọ rhọvwọn Yutikọs na, ọ da nẹrhẹ ukoko na mrẹ ọbọngan kugbe ẹgba rẹ ayen vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na. O phẹnri nẹ, Pọl vwo ọdavwẹ kpahen arhọ rẹ ihwo efa. Ọ nẹrhẹ avwanre karophiyọ eta rọ tare nẹ, “abọ mẹ fonro vwo nẹ ọbara rẹ ihwo ejobi.” (Iru 20:26) E jẹ e roro kpahen oborẹ udje ri Pọl sa vwọ chọn avwanre uko vwẹ ẹdia nana.

4. Ẹdia vọ yen Pọl hirharoku?

⁴ Kirobo ra mrẹ vwẹ uyovwinrota rọ wanre na, Pọl rhiẹromrẹ omukpahen ọgangan. Ozighi ọvo vwomaphia vwẹ Ẹfesọs fikirẹ iruo rẹ aghwoghwo rọyen. Vwọrẹ uyota, idjogun na je vwomaba ozighi na kidie womarẹ ẹga rẹ Artemis yen ayen vwọ mrẹ igho. Iruo rẹ Iyinkọn Na 20:1 tare nẹ, “Ọke rẹ edo na vwo kpotọ nu, Pọl da vwẹ ovuẹ rhe idibo na nẹ  ayen rhe, ọke ro vwo phiuduphiyọ ayen awọ je vuẹ ayen kẹsiẹfa nu, o de mu oyan rọyen phiyọ kpo Masidonia.”

5, 6. (a) Bru ọke yen Pọl ghwọre vwẹ Masidonia, kẹ die yen o ru kẹ iniọvo rehẹ etiyin? (b) Ẹro vọ yen Pọl vwo nẹ iniọvo na?

⁵ Pọl vwọ hẹ idjerhe kpo Masidonia, ọ da domaji vwẹ unuerhuru ri Troas je ghwọrọ ọke vwẹ etiyin. O rhẹro rọyen nẹ Taitọs, re ji kpo Kọrẹnt na cha rhe vwomaba ọyen vwẹ etiyin. (2Kọ 2:​12, 13) Ẹkẹvuọvo, ọ vwọ mrẹ nẹ Taitọs rha cha-a, Pọl de kpo Masidonia, ọkiọvo ọ ghwọrọ ẹgbukpe ọvo gbẹ rọ vwọ “vwẹ eta buebun vwo phiuduphiyọ ihwo rehẹ etiyin awọ.” a (Iru 20:2) Taitọs de bru Pọl ra vwẹ Masidonia vẹ iyẹnrẹn esiri ro shekpahen oborẹ iniọvo rehẹ Kọrẹnt na ru kpahen ileta rẹsosuọ ri Pọl si rhe ayen. (2Kọ 7:​5-7) Ọnana da nẹrhẹ Pọl si ileta ọfa rhe ayen, ra rhe riẹn phiyọ 2 Kọrẹnt.

⁶ Noso nẹ Luk vwẹ ota na ‘phiuduphiyawọ’ vwo djisẹ rẹ ọke ri Pọl vwọ kọn bru iniọvo rehẹ Ẹfesọs vẹ Masidonia ra. Ota nana nabọ dje oka rẹ ẹwẹn ri Pọl vwo kpahen iniọvo na phia! Vwọ fẹnẹ ihwo ri Farisi ri nẹ ihwo efa sakamu, Pọl ni igodẹ na kerẹ ihwo re vẹ ọyen gba wian kuẹgbe. (Jọ 7:​47-49; 1Kọ 3:9) Pọl je vwẹ ẹro nana nẹ ayen ọke rọ vwọ vwẹ ọghwọku ọgangan vwọ kẹ ayen.​—2Kọ 2:4.

7. Idjerhe vọ yen Iniruo sa vwọ vwẹrokere udje ri Pọl nonẹna?

 ⁷ Nonẹna, ekpako rẹ ukoko vẹ iniruo okinriariẹ je davwẹngba ayen vwọ vwẹrokere udje ri Pọl. Ọke ayen da tobọ vwẹ ọghwọku phia, ayen ruo vẹ ẹwẹn rẹ ayen vwọ vwẹ ọbọngan vwọ kẹ ihwo re guọnọ ukẹcha. Iniruo na bru iniọvo na uche vẹ arodọnvwẹ ukperẹ ayen vwo ni ayen kerẹ irumwemwu. Oniruo okinriariẹ ọvo rọ ga krẹre djere vwẹ idjerhe enẹ: “Iniọvo avwanre buebun guọnọ ru obo ri yovwirin, ẹkẹvuọvo ọkieje yen ayen vwo nene ofudjevwe vẹ oshọ muabọ, ayen ji vwo vwẹ ẹwẹn nẹ ayen vwẹ ẹgba rẹ ayen sa vwọ chọn oma rayen uko-o.” Iniruo sa dia uvi rẹ ọbọngan vwọ kẹ iniọvo tiọyena.​—Hib 12:​12, 13.

8, 9. (a) Diesorọ Pọl vwo wene oyan rọyen ro vwo kpo Siria? (b) Die yen nẹrhẹ ihwo ri Ju na vwo utuoma kpahen Pọl?

⁸ Pọl vwo nẹ Masidonia, o de kpo Kọrẹnt. b Ọ vwọ ghwọrọ emeranvwe erha vwẹ etiyin nu, o de vwo ẹwẹn ro vwo kpo Sẹnkria, rọ dia asan rọ da guọnọ ro okọ kpo Siria. Etiyin kọyen ọ cha wan kpo Jerusalẹm, rere ọ sa vwọ vwẹ itetoro rẹ iniọvo na torori vwọ kẹ iniọvo re guọnọ ukẹcha vwẹ oboyin. c (Iru 24:17; Ro 15:​25, 26) Ẹkẹvuọvo, obo re rhẹro rọye-en da rhe phia rọ nẹrhẹ Pọl wene oyan rọyen. Iruo rẹ Iyinkọn Na 20:3 niyẹnrẹn rọyen nẹ, “Ihwo ri Ju na jiroro rẹ ayen vwo hwe.”

⁹ Ihwo ri Ju na nẹ Pọl kerẹ ohwo ro yono obo re vwọso uyono rayen, ọtiọyena o rhe gbe avwanre unu nẹ ayen vwo utuoma kpahọ-ọn. Okrinọ-ọ na, aghwoghwo ri Pọl nẹrhẹ Krispọs kurhẹriẹ rọ dia ohwo ro vwo ẹdia rode vwẹ sinagọg ri Kọrẹnt. (Iru 18:​7, 8; 1Kọ 1:14) Vwẹ ọke ọfa, ihwo ri Ju na da vwọso Pọl ayen de muo bru Galio ra, rọ dia osun rẹ Akaya. Ẹkẹvuọvo, Galio niro nẹ Pọl ru chọ-ọ, orhiẹn nana de miovwo ihwo ri Ju na ivun mamọ. (Iru 18:​12-17) Ihwo ri Ju rehẹ Kọrẹnt na vworo vwẹ ẹwẹn nẹ Pọl cha ro okọ kpo Sẹnkria kẹrẹkpẹ, ọtiọyena ayen da jiroro rẹ ayen vwo fiọnko hẹrhẹ. Die yen Pọl che ru?

10. Pọl vwọ kẹnoma kẹ Sẹnkria na, ko mudiaphiyọ nẹ Pọl ọvwoshọ? Djekpahọn.

¹⁰ Pọl rhe kpo Sẹnkria-a, ọ da ra wan Masidonia, fikirẹ arhọ rọyen kugbe igho re mu kẹ yọnre na. Avwanre riẹnre nẹ idjerhe rẹ otọ rọ wanre na ji vwo imuoshọ robọ rọyen. Ọke buebun yen iji vwọ dia idjerhe vwẹ ọke rẹ awanre. Asan rẹ erhorha won re herọ vwẹ ọke yena je vọn vẹ imuoshọ. Ẹkẹvuọvo, Pọl brorhiẹn rọ vwọ wan idjerhe otọ ro muoshọ na ukperẹ Sẹnkria rẹ ihwo de fiọnko hẹrhẹ na. Oma vwerhen avwanre nẹ, ọ dia ọyen ọvo yen yan usu-un. Ihwo ri nenire vwẹ oyan ri imishọnare rọyen nana yen Aristakọs, Geyọs, Sẹkọndọs, Sopata, Timoti, Trofimọs kugbe Taekikọs.​—Iru 20:​3, 4.

11. Idjerhe vọ yen Inenikristi vwọ sẹro rẹ oma rayen vwo nẹ imuoshọ nonẹna, kẹ udje vọ yen Jesu phi phiyotọ vwẹ ẹdia nana?

 ¹¹ Nonẹna, Inenikristi vwẹrokere Pọl rẹ ayen vwọ davwẹngba vwọ sẹro rẹ oma rayen ọke rẹ ayen da hẹ iruo aghwoghwo na. Vwẹ asan evo, ayen yan ẹkuẹko yẹrẹ ọ da hanvwe mamọ ihwo ivẹ ukperẹ ohwo ọvo. Kẹ omukpahen vwo? Inenikristi riẹnre nẹ ayen cha sa vrabọ rẹ omukpahe-en. (Jọ 15:20; 2Ti 3:12) Dedena, ayen vwẹ arogba rayen vwo phi oma rayen phiyọ ẹdia rẹ imuoshọ-ọ. E jẹ e roro kpahen udje ri Jesu. O vwo ọke ọvo rẹ ihwo re vwọso Jesu vwẹ Jerusalẹm vwọ tọrọ ikuta rẹ ayen che vwo phio, “Jesu de siomanu, o de vrẹn nẹ uwevwin rẹ ẹga na.” (Jọ 8:59) Ọke vwọ yanran na, ihwo ri Ju na vwọ jiroro rẹ ayen vwo hwe, “Jesu rha yan vwẹ azagba vwẹ ohri rẹ ihwo ri Ju na-a, ẹkẹvuọvo o de vrẹn nẹ etiyin kpo ekogho rọ kẹrẹ aton na.” (Jọ 11:54) Jesu ru obo ro se ru rọ vwọ sẹro rẹ oma rọyen vwẹ idjerhe ro shephiyọ ọhọre rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ. Eriyin Inenikristi ji ruẹ nonẹna.​—Mt 10:16.

12, 13. (a) Mavọ yen oma ru iniọvo rehẹ ukoko na ọke ra vwọ rhọvwọn Yutikọs? (b) Iphiẹrophiyọ ri Baibol na vọ yen nẹrhẹ ẹwẹn rẹ ihwo totọ nonẹna ọke ohwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen de ghwu?

¹² Pọl vẹ iniọvo ri nenire na yan usun wan Masidonia, ẹkẹvuọvo ọke vwọ yanran na ayen da hẹriẹ oma. Jẹ, o muẹro nẹ ayen rhoma kuomakugbe vwẹ Troas. d Baibol na da ta: “Vwẹ uvwre rẹ ẹdẹ iyorin, avwanre da ra vwa ayen vwẹ Troas.” e (Iru 20:6) Etinẹ yen a da rhọvwọn eghene ọshare re se Yutikọs, kirobo re djunute vwẹ ọtonphiyọ rẹ uyovwinrota nana. Vwẹ ẹwẹn roro oborẹ oma vwerhen iniọvo na te rẹ ayen vwọ mrẹ nẹ a rhọvwọn Yutikọs nẹ ughwu! Kirobo ri Baibol na gbere, “oma da vwerhen ayen gangan.”​—Iru 20:12.

¹³ Vwọrẹ uyota, a mrẹ oka rẹ igbevwunu tiọyena nonẹna-a. Dedena, ohwo re vwo ẹguọnọ kpahen de ghwu, ẹwẹn rẹ avwanre se totọ siẹrẹ e de roro kpahen iphiẹrophiyọ rẹ evrẹnushi rọhẹ Baibol na. (Jọ 5:​28, 29) Kidie nẹ Yutikọs gbare-e, ọ da rhoma rhi ghwu ukuko na. (Ro 6:23) Ẹkẹvuọvo, ihwo ra cha rhọvwọn nushi rhe vwẹ akpọ kpokpọ na vwo iphiẹrophiyọ rẹ ayen cha vwọ dia akpọ na bẹdẹ! Vwọba, ihwo ra cha rhọvwọn kpo odjuvwu ri che nene Jesu sun na, che vwo jeghwo. (1Kọ 15:​51-53) Ofori oma vwọ nabọ “vwerhen” Inenikristi nonẹna, owenẹ ayen hẹ usun rẹ ihwo ra jẹreyọ na yẹrẹ “igodẹ efa” na.”​—Jọ 10:16.

14. Die yen Pọl vuẹ ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs ọke ro vwo nene ayen ta ota vwẹ Mailitọs?

¹⁴ Pọl vẹ iniọvo ri nenire na da yan nẹ Troas kpo Asọs, ayen de ji kpo Mitilini, Kiọs, Semọs kugbe Mailitọs. Ọdavwẹ ri Pọl ọyen ọ vwọ fobọ te Jerusalẹm fikirẹ Orẹ ri Pẹntikọst. Kidie nẹ o brokpakpa ro vwo te Jerusalẹm vwẹ ẹdẹ ri Pẹntikọst na, ghwe dje oboresorọ ri Pọl vwo brorhiẹn rọ vwọ ro okọ rọ cha wan Ẹfesọsi-i. Ẹkẹvuọvo, Pọl guọnọ nene ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs ta ota, eriyina, ọ da vwẹ ovuẹ rhe ayen nẹ ayen bro rhe vwẹ Mailitọs. (Iru 20:​13-17) Ọke rẹ ekpako na vwọ rhe, Pọl da ta kẹ ayen nẹ: “Ovwan nabọ riẹn obo me ghwa oma mẹ wan vwẹ ohri rẹ ovwan, vwo nẹ ẹdẹ rẹsosuọ ri mi phi owọ phiyọ ubrakpọ rẹ Esha, ri mi vwo gbodibo kẹ Ọrovwori na vẹ omaevwokpotọ eje kugbe ameoviẹ kugbe edavwini ri mi rhiẹromrẹ fikirẹ iroro rẹ umwemwu rẹ ihwo ri Ju na, dedena mi siomauko ri mi vwo jẹ ovwan ẹvuẹ erọnvwọn ri che fierere kẹ ovwa-an, yẹrẹ yono ovwan vwẹ azagba kugbe nẹ uwevwin kpo uwevwi-in. Ẹkẹvuọvo mi soseri ro fiotọ kẹ ihwo ri Ju kugbe ihwo ri Grik vwọ kpahen okurhẹriẹ vwo bru Ọghẹnẹ ra, kugbe esegbuyota kpahen Ọrovwavwanre Jesu.”​—Iru 20:​18-21.

15. Erhọ yen erere evo ra mrẹ vwẹ iruo rẹ nẹ uwevwin kpo uwevwin na?

¹⁵ O vwo idjerhe buebun re se vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na vwọ kẹ ihwo  nonẹna. Kerẹ Pọl, avwanre davwẹngba vwo kpo asan rẹ ihwo na hepha, ọkiọvo ọ sa dia asan ra da ro imoto, irhuvwun yẹrẹ afieki. Dedena, iruo rẹ nẹ uwevwin kpo uwevwin na yen idjerhe rọ ma kenu rẹ Iseri ri Jihova vwo ghwoghwo ota na. Diesorọ? Iroro rẹsosuọ yen, aghwoghwo rẹ nẹ uwevwin kpo uwevwin na nẹrhẹ ihwo eje vwo uphẹn rẹ ayen vwo nyo kpahen ovuẹ rẹ Uvie na ọkieje, ro djerephia nẹ Ọghẹnẹ ghwa oma phiyọ ẹbẹre ọvo-o. Ọrivẹ, ọ nẹrhẹ ihwo ri vwo ẹwẹn esiri mrẹ ukẹcha rẹ ayen guọnọre vwo nene ọdavwẹ rayen. Ọrerha, iruo rẹ nẹ uwevwin kpo uwevwin na nẹrhẹ ihwo ri vwobọ vwẹ iruo nana vwo edirin, ọ je bọn esegbuyota rayen gan. O muẹro nẹ, oka ọvo kiriguo re vwo vughe Inenikristi rẹ uyota nonẹna yen oruru rẹ ayen vwo soseri vwẹ “azagba kugbe nẹ uwevwin kpo” uwevwin.

16, 17. Idjerhe vọ yen Pọl vwo djephia nẹ ọyen fiudugberi vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na, kẹ mavọ yen Inenikristi vwẹrokere udje rọyen wan nonẹna?

¹⁶ Pọl vuẹ ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs nẹ ọyen riẹn imuoshọ rọ hẹrhẹ ọyen vwẹ Jerusalẹmu-u. “Dedena mi ni arhọ romobọ mẹ ghanghanre-e, takpe nẹ me sa djonẹ mẹ toba ji ruiruo rẹ odibo egbe rẹ Ọrovwori na Jesu vwọ kẹ vwẹ re, ri mi vwo soseri ro fiotọ kpahen iyẹnrẹn esiri rẹ ẹse rẹ Ọghẹnẹ re muwan rọye-en na.” (Iru 20:24) Pọl vwẹ uphẹn kẹ emu vuọvo, kerẹ ọga yẹrẹ omukpahen ọgangan nẹ ọ dobọ rẹ iruo ra vwọ kẹ na ji-i.

¹⁷ Nonẹna, Inenikristi ji chirakon rẹ ebẹnbẹn sansan. Evo dia ẹkuotọ rẹ igọmẹti da dobọ rẹ iruo avwanre ji yẹrẹ de muẹkpahan avwanre. Efa nene ọga rọ ghwọrọ oma ememerha muabọ. Ighene ri kpo isikuru hirharokuẹ ọnyẹ rẹ edjedje. O toro ẹdia avwanre hirharokuẹ-ẹ, Iseri ri Jihova sẹro rẹ ọyọnregan rayen kerẹ Pọl. Ayen muegbe rẹ ayen “vwo soseri ro fiotọ kpahen iyẹnrẹn esiri” na.

18. Mavọ yen Pọl vwo jẹ abe rẹ ọbara ẹriọ, idjerhe vọ yen ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs ji se vwo ru ọtiọyen?

¹⁸ Pọl vwẹ oma rọyen rudje ọke rọ vwọ vwẹ uchebro ri phiọngun vwọ kẹ ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs. Ẹsosuọ, ọ vuẹ ayen nẹ ọnana sa dia ọke rọ koba rẹ ayen cha vwọ mrẹ ohwohwo. Ọ da ta: “Abọ mẹ fonro vwo nẹ ọbara rẹ ihwo ejobi, kidie mi siomauko mi vwo jẹ ovwan ẹvuẹ kpahen ọhọre rẹ Ọghẹnẹ eje-e.” Mavọ yen ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs na sa vwọ vwẹrokere Pọl rọ da nẹrhẹ ayen jẹ abe rẹ ọbara ẹriọ? Pọl vuẹ ayen nẹ: “Ovwan nabọ ni oma rẹ ovwan kugbe igodẹ na ejobi so, rẹ ẹwẹn ọfuanfon na vwẹ ovwan vwo mu iniruo vwẹ ohri rayen, rẹ ovwan vwọ vwẹrote ukoko rẹ Ọghẹnẹ, rọ vwẹ ọbara rẹ Ọmọ robọ rọyen dẹ.” (Iru 20:​26-28) Pọl si ayen orhọ nẹ “iwofu” ri shenyẹ ihwo cha vwomaphia vwẹ ohri rẹ igodẹ na re cha “ta eta re chahenre vwo si idibo na nene oma.” Die yen ofori nẹ ekpako na ru? Pọl vuẹ ayen nẹ, “Ovwan rhẹrẹ ọkieje, je karophiyọ nẹ vwẹ ẹgbukpe erha, te ason te uvo vwọrẹ  jẹ obọ ẹdajo, ọyen mi vwo bru ovwan ohwo ọvuọvo uche vẹ ameoviẹ.”​—Iru 20:​29-31.

19. Die yen phiare vwẹ oba rẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ, kẹ die yen ọnana ghwa rhe ọke vwọ yanran na?

¹⁹ “Iwofu” ri shenyẹ ihwo na vwomaphia vwẹ oba rẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ na. Omarẹ 98 C.E., ọyinkọn Jọn de si: “Ihwo buebun re vwọsua Kristi tobọ vwomaphia re, . . . Ohri rẹ avwanre yen ayen nu yanran, jẹ ayen dia usun rẹ avwanre-e, ọ da dianẹ ayen hẹ usun rẹ avwanre jovwo, manẹ ayen rhe nene avwanre dia kugbe.” (1Jọ 2:​18, 19) Vwẹ ẹgbukpe ujorin erha, ihwo re vwọsua na da rhe vwẹ ẹko rẹ ilori rẹ Ẹga rẹ Efian vwo mu, o rhi vwo te ẹgbukpe ujorin rẹne, Osun ri Rom re se Constantine de phi ẹgba phiyọ ẹko rẹ “Inenikristi rẹ Efian” nana. Ilori rẹ ẹga ghene “ta eta re chahenre,” rẹ ayen vwọ reyọ irueru rẹ egọẹdjọ vwoba irueru rẹ Inenikristi, a da je vwẹ odẹ ri “Kristi” vwo se ayen. A je mrẹ eka rẹ iyono vẹ irueru re chahenre tiọna vwẹ Ẹga rẹ Efian nonẹna.

20, 21. Idjerhe vọ yen Pọl vwo dje uruemu rẹ omaevwoze phia, kẹ mavọ yen ekpako ji se vwo ru ọtiọyen nonẹna?

²⁰ Akpeyeren ri Pọl fẹnẹ ọ rẹ ihwo re cha rhoma ri shenyẹ igodẹ na dibidibi. Ọ wiowian rọ vwọ vwẹrote oma rọyen rere o vwo jẹ oghwa ẹdia vwọ kẹ ukoko na. Ọ dia erere romobọ yen mu Pọl vwo ru obo ro ru kẹ iniọvo na-a. Pọl vwẹ uchebro kẹ ekpako rẹ ukoko rẹ Ẹfesọs nẹ ayen ji vwo uruemu rẹ omaevwoze. Ọ da vuẹ ayen nẹ, “Ovwan vwẹ ukẹcha kẹ otu re vwiẹrẹre, ovwan me je rha karophiyọ eta rẹ Ọrovwori na Jesu, ọke rẹ ọyen komobọ vwọ tanẹ: ‘Omavwerhovwẹn herọ ra vwọ kẹ okẹ vrẹ ra vwọ reyọ.’ ”​—Iru 20:35.

²¹ Kerẹ Pọl, ekpako ji vwo uruemu rẹ omaevwoze nonẹna. Vwọ fẹnẹ ilori rẹ ẹga rẹ efian ri gborho ihwo rehẹ otọ rayen, ekpako ri vwo iruo rẹ ayen “vwọ vwẹrote ukoko rẹ Ọghẹnẹ,” ruiruo rayen ababọ rẹ urhuru rẹ igho. Omaẹkparọ vẹ ẹwẹn rẹ otitivwe cha sa dia ukoko na-a, kidie ihwo re guọnọ brọghọ phiyọ oma rayen cha ro okpetu vwẹ obaro obọ. (Isẹ 25:27) Ophọphọvwe yen nẹ uruemu rẹ omaẹkparọ cha.​—Isẹ 11:2.

22. Die yen nẹrhẹ ekpako rẹ Ẹfesọs vwo ẹguọnọ ri Pọl?

²² Uvi rẹ ẹguọnọ ri Pọl djephia kẹ iniọvo na nẹrhẹ ayen ji vwo ẹguọnọ rọyen. Kọyensorọ o vwo te ọke rọ cha vwọ yanjẹ ayen vwo, “ayen ejobi da viẹ gangan, ayen da gbane Pọl ayen da fiọnfiọn vwọrẹ ẹguọnọ.” (Iru 20:​37, 38) Vwọrẹ uyota, Inenikristi ghini vwo ẹguọnọ rẹ ihwo re pha kerẹ Pọl re vwẹ ọke, ẹgba kugbe ekuakua rayen kpahotọ fikirẹ igodẹ na. E vwo yono kpahen omamọ rẹ udje ri Pọl nure na, wọ cha rhọnvwe nẹ ọke ri Pọl vwọ ta nẹ “abọ mẹ fonro vwo nẹ ọbara rẹ ihwo ejobi,” ọ dia phuoma yẹrẹ o dje oma rọye-en.​—Iru 20:26.