1, 2. (a) Imuoshọ vọ yen Pọl vẹ usun rọyen hirharoku vwẹ Ẹfesọs? (b) Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyovwinrota nana?

 UKPERI rẹ oviẹ kugbe edo rẹ ihwo buebun re djonẹ yen nyo vwẹ irhuvwun rehẹ Ẹfesọs. A vwẹ otu rẹ ogbarogba vwo mu ri nudje nene asan eje! E mu eshare ivẹ re vẹ Pọl gba yan oyan rẹ imishọnare rọyen na jẹ e ji kpono ayen yanran. Siẹvuọvo na, urhuvwun rọ pha hẹhẹre ro ji vwo ushoghwa buebun na de ho kpregede rẹ otu na vwọ djẹ rua uwevwin rẹ afieha rẹ orere na. Uwevwin rẹ afieha nana sa gba ihwo ri te 25,000. Ihwo buebun rehẹ evunrẹ afieha na tobọ riẹn obo re sua edo na-a, ẹkẹvuọvo ayen de vwẹ ẹwẹn roro nẹ e gbe vwọso ọghẹnẹ rayen Atẹmis kugbe uwevwin rẹ ẹga rọyen. Ọtiọyena, kẹ ayen kperẹ jẹ ayen ta: “Atẹmis rẹ ihwo rẹ Ẹfesọs na rhoro!”​—Iru 19:34.

² Ọnana ẹdia ọfa rẹ Eshu vwọ guọnọ reyọ ọyanghan rẹ otu rẹ ogbarogba sua vwọ dobọ rẹ aghwoghwo rẹ iyẹnrẹn esiri rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ ji. Vwọrẹ uyota, ọ dia ona nana ọvo yen Eshu reyọ vwo ruiruo-o. Vwẹ uyovwinrota nana, a cha ta ota kpahen ena evo rẹ Eshu reyọ vwo ruiruo rere ọ sa vwọ dobọ rẹ iruo rẹ aghwoghwo na ji, je guọghọ oyerinkugbe rọhẹ uvwre rẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ. Ọ rọ ma ghanre re che yono yen oborẹ ena rọyen eje vwo shefia, kidie “vwẹ idjerhe rode, ota ri Jihova kọ rhuaphiyọ je hẹrẹphiyọ.” (Iru 19:20) Die yen vwẹ ukẹcha vwọ kẹ Inenikristi yena ayen se vwo phi Eshu kparobọ? Obo re vwẹ ukẹcha kẹ avwanre nonẹna yen je vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ayen. Vwọrẹ uyota, obọ ri Jihova yen ophikparobọ nẹ cha, ọ dia ogangan rẹ avwanre-e. Ẹkẹvuọvo, kerẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ, ofori nẹ e ru nene odjekẹ ra vwọ kẹ avwanre. Womarẹ ukẹcha rẹ ẹwẹn ọfuanfon ri Jihova, e se vwo iruemu re cha nẹrhẹ iruo rẹ aghwoghwo avwanre yan obaro. Ẹsosuọ, e ja ta ota kpahen udje rẹ Apolọs.

3, 4. Orọnvwọn ọghanghanre vọ yen Akuila vẹ Prisila niso nẹ Apolọs je rhe riẹ-ẹn, kẹ die yen ayen ruru?

³ Ọke ri Pọl vwọ hẹ idjerhe kpo Ẹfesọs vwẹ oyan rẹ imishọnare rọyen rerha, jẹ ohwo ri Ju ọvo re se Apolọs te orere na re. Orere rẹ Alẹzandria rẹ Ijipt ra riẹn odẹ rọyen yen Apolọs nurhe. Apolọs vwo ena rẹ oghẹrasan evo. Ọ nabọ riẹn ota ta. Vwọba ọyena, “ọ je nabọ riẹn Isiesi Ọfuanfon na.” Ọyen ohwo rọ je vọn vẹ “oruru womarẹ ẹwẹn na.” Oruru nana de mu Apolọs vwọ ta ota vẹ uduoyivwin vwẹ obaro rẹ ihwo ri Ju rehẹ sinagọg na.​—Iru 18:​24, 25.

⁴ Akuila vẹ Prisila nyo Apolọs rọ vwọ ta ota. Aphro herọ-ọ nẹ, oma vwerhen ayen ayen vwo nyo ro vwo “yono erọnvwọn ri shekpahen Jesu gbagba.” Obo ro yono kpahen Jesu gbare. Ẹkẹvuọvo, okriri-i, aye gbe ọshare nana de vwo oniso nẹ o vwo orọnvwọn ọvo rọ pha ghanghanre rẹ Apolọs je rhe riẹ-ẹn. “Omaebrophiyame ri Jọn ọvo yen ọ riẹnre.” Ona rẹ ota ẹta yẹrẹ ẹbe eyono rẹ Apolọs nẹrhẹ oshọ mu aye gbe ọshare nana ri rhuon ibọkpọ na-a. Ukperẹ ọtiọyen, “ayen da reyọ boma, ayen da nabọ dje idjerhe rẹ Ọghẹnẹ na kẹ gbagba.” (Iru 18:​25, 26) Die yen ọshare nana rọ riẹn ota ta ro ji kpo isikuru sheri na ru kpahen uyono ra vwọ kẹ na? O muẹro nẹ o dje uruemu rẹ omaevwokpotọ phia rọ dia ọvo usun rẹ iruemu re ma ghanre ro fori nẹ Onenikristi vwo.

5, 6. Die yen vwẹ ukẹcha vwọ kẹ Apolọs vwọ dia odibo ri Jihova rọ nabọ tẹn ona, kẹ die yen avwanre se yono vwo nẹ udje rẹ Apolọs na rhe?

⁵ Apolọs da rhe dia odibo ri Jihova rọ nabọ tẹn ona kidie nẹ o rhiabọreyọ ukẹcha rẹ Akuila vẹ Prisila vwọ kẹ na. O kpo Akaya rọ dia asan rọ da “nabọ vwẹ ukẹcha kẹ” otu ri segbuyota na. Iruo rẹ aghwoghwo rọyen ji gbe ota phiyọ unu rẹ ihwo ri Ju rehẹ ekogho yena re tanẹ ọ dia Jesu yen Mesaya re ve phiyọ na-a. Luk da ta: “Ọ nabọ djephia vwẹ azagba vẹ oruru ọgangan nẹ iyono rẹ ihwo ri Ju na chọre, rọ vwọ vwẹ Isiesi Ọfuanfon na vwo dje kẹ ayen nẹ Jesu yen Kristi na.” (Iru 18:​27, 28) Apolọs ghini uvi rẹ ukẹcha vwọ kẹ ukoko na! Kọyen a sa tanẹ ọ nẹrhẹ “ota ri Jihova” hẹrephiyọ. Die yen udje rẹ Apolọs na se yono avwanre?

⁶ Ọyen obo re ghanre mamọ rẹ Onenikristi vwo vwo uruemu rẹ omaevwokpotọ. Ohwo ọvuọvo vwo okẹ sansan, ọ sa dia ena ra tẹnre, oborerhiẹromrẹ vwẹ akpeyeren re yẹrẹ erianriẹn re vwori. Ẹkẹvuọvo, ofori nẹ omaevwokpotọ avwanre rho vrẹ ena re vwori. Ọ rha dia ọtiọye-en, ena re vwori sa rhe so ebẹnbẹn kẹ avwanre. Ọ me rhe nẹrhẹ uruemu rẹ omaẹkparọ va rhe vwẹ oma rẹ avwanre. (1Kọ 4:7; Jem 4:6) A da ghene dia ihwo re vwomakpotọ, ke che no nẹ ihwo efa yovwin nọ avwanre. (Fil 2:3) Uruemu nana cha chọn avwanre uko vwo rhiabọreyọ ọkpọvi yẹrẹ uyono rẹ ihwo efa vwọ kẹ avwanre. Ọnana rha cha nẹrhẹ e churumu ọ rẹ avwanre ọvo ọ da dianẹ ẹwẹn ọfuanfon na mu ukoko na vwọ vwẹ odjekẹ ọfa vwọphia-a. A cha dia ihwo ri Jihova vẹ Ọmọ rọyen cha reyọ vwo ruiruo ọke ra da vwomakpotọ ọkieje.​—Lu 1:​51, 52.

7. Idjerhe vọ yen Pọl vẹ Apolọs vwo dje uruemu rẹ omaevwokpotọ phia?

⁷ Omaevwokpotọ je cha chọn avwanre uko vwọ kẹnoma kẹ omaẹriọ. Wọ sa  vwẹ ẹwẹn roro oborẹ oma vwerhen Eshu te rọ vwọ davwan rọ vwọ so ohra vwẹ ukoko na vwẹ ọke rẹ awanre? Ọnana cha dia emu rẹ omavwerhovwẹn dẹn vwọ kẹ Eshu siẹrẹ eshare ivẹ nana re nabọ tẹn ona na da rioma kpahen ohwohwo, ọkiọvo fikirẹ ọrho vwẹ ukoko na! Ọnana cha bẹn ayen eruo-o. Vwẹ Kọrẹnt, Inenikristi evo tanẹ “Mẹvwẹ ọ ri Pọl,” efa je ghwa tanẹ “Mẹvwẹ ọ rẹ Apolọs.” Pọl vẹ Apolọs toroba ohẹriẹ nana? Ẹjo! Pọl dede tobọ ta ota vwọ kpahen owian rẹ Apolọs ruru vwo toroba iruo rẹ Uvie na, ọ da je rhoma vwẹ ewian efa vwọ kẹ. Apolọs komobọ de ji nene odjekẹ ri Pọl vwọ kẹ. (1Kọ 1:​10-12; 3:​6, 9; Tai 3:​12, 13) Ọnana ghini uvi rẹ udje rẹ ọwian kugbe yen ayen phi phiyotọ kẹ avwanre nonẹna!

8. Idjerhe vọ yen Pọl wan rhivwin kpo Ẹfesọs, kẹ diesorọ?

⁸ Pọl veri nẹ ọyen che rhivwin kpo Ẹfesọs, o de ghini ru nene obo ro veri na. a (Iru 18:​20, 21) Jokaphiyọ idjerhe rọ wan vwo rhivwin kpo Ẹfesọs. Ọke ra vwọ ta ota kpahen Pọl kuko jọ hẹ Antiọk ri Siria. O se vwo te Ẹfesọs, ọ rha sa yan oyan ro ghwe gro-on vwo kpo Sẹlusha, ọ me rha ro okọ nẹ etiyin vwo kpo oboyin. Ukperẹ ọtiọyen, ọ da wan “idjerhe otọ ro sheri kẹ abadi.” Vwẹ ikekeri ọvo re ruru, e djere nẹ oyan ri Pọl yanre ra vwọphia vwẹ Iruo rẹ Iyinkọn Na 18:23 vẹ 19:1 te omarẹ imaili 1000! Diesorọ Pọl vwo brorhiẹn rọ vwọ wan idjerhe oshesheri ọtiọyena? Kidie ọdavwẹ rọyen yen ọ “vwọ bọn idibo na ejobi gan.” (Iru 18:23) Oyan rẹ imishọnare rọyen rerha na cha reyọ ọke vẹ ẹgba rọyen mamọ kirobo rẹ ivẹ re wanre na hepha. Ẹkẹvuọvo, o niro nẹ ọyen obo ro fori nẹ ọyen ru. Iniruo okinriariẹ vẹ eya rayen ji vwo ọkpọ rẹ ẹwẹn tiọyena nonẹna. Avwanre kpẹvwẹ ayen fikirẹ ẹwẹn rẹ omaevwoze rẹ ayen djephia!

9. Diesorọ o vwo fo nẹ a rhoma bru idibo evo phiyame, kẹ die yen avwanre se yono vwo nẹ uruemu rẹ ayen djephia rhe?

⁹ Pọl vwo te Ẹfesọs, ọ da mrẹ ihwo ri te omarẹ 12 re dia idibo ri Jọn ro Brẹ Ihwo Phiyame. E bru ayen phiyame vwo nene omaebrophiyame ri Jọn rọ dia ọrhuẹrẹphiyotọ ro kpo awanre re. Vwọba, ọ je họhọ nẹ ayen ghwe vwo erianriẹn kpahen oborẹ ẹwẹn ọfuanfon na mudiaphiyọ-ọ. Pọl da nabọ dje kẹ ayen ọghanrovwẹ re vwo bromaphiyame vwẹ odẹ ri Jesu. Kerẹ Apolọs, ayen ji dje ẹwẹn rẹ omaevwokpotọ vẹ owenvwe phia rẹ ayen vwo yono kpobarophiyọ. Ọke re vwo bru ayen phiyame vwẹ odẹ ri Jesu nu, ayen de rhi vwo ẹwẹn ọfuanfon na, kẹ ayen jẹ ejajẹ ọrhorha je mraro. O phẹnre dẹn nẹ a cha mrẹ ebruphiyọ siẹrẹ e de ru nene odjekẹ rẹ ukoko ri Jihova vwọphia ọkieje.​—Iru 19:​1-7.

10. Diesorọ Pọl vwo nẹ sinagọg na vwo kpo ọguan ọvo, kẹ udje vọ yen o phi phiyotọ kẹ avwanre vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na?

¹⁰ O rhe kri-i, emu ọfa rọ vwerhen oma da vwomaphia. Pọl fiudugberi ghwoghwo ota vwẹ sinagọg na vwẹ emeranvwe erha. Dede nẹ ọ “davwẹngba  rọ vwọ nẹrhẹ ayen vwo imuẹro kpahen Uvie rẹ Ọghẹnẹ,” jẹ ihwo evo ji ru uyovwin gangan, ayen da vwọsuọ. Ukperẹ ọ vwọ ghwọrọ ọke vẹ ihwo re “ta eta ebrabra vwọ kpahen Idjerhe Na,” Pọl de ru ọrhuẹrẹphiyotọ ro vwo ghwoghwo ota na vwẹ ọguan rẹ isikuru ọvo. (Iru 19:​8, 9) Ofori nẹ ihwo re guọnọ sikẹre Jihova phiyọ kparoma nẹ sinagọg na vwo kpo ọguan na. Kirobo ri Pọl ruru, ọkiọvo a sa dobọ rẹ ota ra vẹ ọrovwuwevwin na ta ji siẹrẹ e de noso nẹ ọ guọnọ kerhọ-ọ yẹrẹ ọ guọnọ phraphro. O ji vwo ihwo buebun re họhọ igegede re guọnọ nyo ovuẹ rọ bọn ohwo gan rẹ avwanre ghwoghwo na!

11, 12. (a) Udje vọ yen Pọl phi phiyotọ kpahen ra vwọ dia ọgbowian kugbe oghwoghwota rọ nuẹ? (b) Idjerhe vọ yen Iseri ri Jihova vwo djephia nẹ ayen egbowian kugbe ighwoghwota re nuẹ?

¹¹ Ọ sa dianẹ Pọl ghwoghwo ota na kẹdi kẹdẹ vwẹ ọguan rẹ isikuru na vwo nẹ omarẹ ughọjọ 11:00 urhiọke re te omarẹ ughọjọ 4:00 ovwọnvwọn. (Iru 19:9) Ọ họhọre nẹ ọnana yen ọke rẹ asan eje ma vwọ fọ kugbe ọke rẹ aruọke na je ma vwọ rhorha, rẹ ihwo buebun da dobọ rẹ iruo rayen jẹ rere ayen sa vwọ re emu ji rovwonma. Di vwẹ ẹwẹn roro nẹ Pọl nene ọrhuẹrẹphiyotọ yena vwẹ ẹgbukpe ivẹ soso, ọ cha ghwọrọ inọke re vrẹ 3,000 vwo yono ihwo, kọyen inọke 125 kemeranvwe kemeranvwe. b Ọnana yen iroro ọfa rọ sorọ ota ri Jihova vwọ rhuaphiyọ je hẹrẹphiyọ. Pọl ọgbowian, ọyen jẹ oghwoghwota rọ nuẹ. O ru ewene phiyọ ọrhuẹrẹphiyotọ rọyen rere o se vwo ghwoghwo ota vwọ kẹ ihwo rehẹ ekogho yena. Die yen nẹ obuko rẹ ọnana rhe? “Ihwo eje re dia ubrakpọ rẹ Esha” de “nyo ota rẹ Ọrovwori na, te ihwo ri Ju te ihwo ri Grik.” (Iru 19:10) Ọnana djerephia nẹ ọ nabọ soseri ro fiotọ!

¹² Nonẹna, Iseri ri Jihova ji djephia nẹ  ayen egbowian kugbe ighwoghwota re nuẹ. Avwanre davwẹngba e se vwo ghwoghwo ota vwọ kẹ ihwo vwẹ kasan kasan vẹ ọke ra da sa mrẹ ayen. Avwanre ghwoghwo vwẹ irhuvwun, eki kugbe asan ra da ro imoto. Avwanre ji se ghwoghwo kẹ ihwo womarẹ ifonu yẹrẹ ileta. Vwẹ iruo rẹ nẹ uwevwin kpo uwevwin na, avwanre davwẹngba vwo brẹ ihwo ra vwẹ ọke ra da sa mrẹ ayen vwẹ uwevwin.

13, 14. (a) Die yen Jihova chọn Pọl uko vwo ru? (b) Ughẹnghẹn vọ yen emeshare ri Siva gberi, kẹ mavọ yen ihwo buebun vwẹ ẹga rẹ efian nonẹna ji vwo gbughẹnghẹn ọtiọyena?

¹³ Luk vuẹ avwanre nẹ ọke rẹ oghẹresan ọvo vwomaphia, ọyen ọke ri Jihova vwọ chọn Pọl uko vwo “ruiruo rẹ igbevwunu ride.” A tobọ reyọ emwa vẹ eprọni rọyen vwo rhe ihwo re muọga, ega rayen de kpo. Emwa vẹ eprọni na dede je djẹ ẹwẹn rẹ Idẹbono nẹ ihwo oma. c (Iru 19:​11, 12) Ọnana rọ phiare re vwo phi Eshu vẹ emekashe rọyen kparobọ na nẹrhẹ ihwo buebun kerhọ, ẹkẹvuọvo, o ji vwo ihwo evo re vwọsuọ.

¹⁴ “Ihwo ri Ju evo ri nẹ asan kpo asan” ri djẹ ẹwẹn rẹ Idẹbono phia guọnọ ji ru ọkpọ rẹ igbevwunu ri Pọl ruẹ na. Ihwo ri Ju na evo guọnọ davwẹngba vwọ reyọ odẹ ri Jesu vẹ Pọl vwọ djẹ ẹwẹn rẹ Idẹbono nẹ ihwo oma. Luk djudje rẹ emeshare rẹ ighwrẹn ri Siva rọ dia orherẹn rode re davwẹngba rẹ ayen vwo ru ọnana. Ẹwẹn rẹ Idẹbono na da ta kẹ ayen: “Me riẹn Jesu, me je riẹn Pọl; ẹkẹvuọvo ono yen ovwan?” Ọshare rẹ ẹwẹn rẹ Idẹbono hẹ oma rọyen na de pho mu ayen kerẹ eranvwe rọ djoma, ayen da djẹ jovwo ẹbẹban vẹ era vwẹ oma rayen. (Iru 19:​13-16) Ọnana rọ phiare na nẹrhẹ “ota ri Jihova” phikparobọ kidie a nabọ mrẹ ofẹnẹ rode rọhẹ uvwre rẹ ẹgba ra vwọ kẹ Pọl kugbe itu rẹ ẹga rẹ efian ri vwo ẹgba vuọvo-o na. O ji vwo ihwo buebun nonẹna ri roro nẹ e di vwo se odẹ ri Jesu yẹrẹ a de vwọ tanẹ mẹvwẹ “Onenikristi” yen obo ra ghwa guọnọ. Ẹkẹvuọvo, kirobo ri Jesu nabọ dje, ihwo ri ru ọhọre rẹ Ọsẹ na ọvo yen se vwo uvi rẹ iphiẹrophiyọ kpahen obaro na.​—Mt 7:​21-23.

15. Mavọ yen udje rẹ ihwo rẹ Ẹfesọs sa vwọ chọn avwanre uko siẹrẹ a da ta ota kpahen uruemu rẹ orhan kugbe ekuakua ri churobọ sio?

¹⁵ Ophọphọvwe rẹ emeshare ri Siva rhiẹromrẹ nẹrhẹ ihwo buebun djoshọ rẹ  Ọghẹnẹ, ayen da rhe dia Inenikristi je kpairoro vrẹ iruemu orhan rẹ ayen vwobọ vwọ jovwo. Ẹkuruemu rẹ ihwo rẹ Ẹfesọs churobọ si uruemu rẹ orhan. Uruemu rẹ ephaẹbọ vẹ erọnvwọn rẹ ekpọfia re kuẹphiyọ oma vọn asan eje vwẹ Ẹfesọs, ọtiọyen ji te eta rẹ erhuan vẹ eta ra ta ọke ra da bọn epha re je dia obo ra mrẹ vwẹ ọbe. Ọnana da nẹrhẹ ihwo rẹ Ẹfesọs buebun mu ẹbe rayen ri shekpahen orhan phia, ayen da torhẹ ayen vwẹ azagba. Ayen ru ọnana dede nẹ uchunu rẹ igho rẹ ẹbe na vrẹ idọla uriorin buebun. d Luk da ta: “Ọtiọyena vwẹ idjerhe rode, ota ri Jihova kọ rhuaphiyọ je hẹrẹphiyọ.” (Iru 19:​17-20) Ọnana ghini odjephia nẹ uyota na phi ẹga rẹ efian vẹ uruemu rẹ orhan kparobọ! Ihwo yena ri fuevun na phi omamọ rẹ udje phiyotọ kẹ avwanre nonẹna. Avwanre ji yerẹn vwẹ akpọ rọ vọnre vẹ ihwo ri vwo uruemu re vwo nene emekashe rẹ Idẹbono ruẹ kuẹgbe. Siẹrẹ e de noso nẹ avwanre vwo erọnvwọn evo ri churobọ si uruemu rẹ orhan, e che bru okpakpa guọghọ kirobo rẹ ihwo rẹ Ẹfesọs ruru! E jẹ avwanre kẹnoma kẹ uruemu ogbongbon nana, o toro obo rẹ avwanre che vwo ze-e.

16, 17. (a) Djisẹ rẹ oborẹ Dimitrọs ruru rọ so vwọ tuẹn udje re nuru vwẹ Ẹfesọs. (b) Die yen ihwo rẹ Ẹfesọs ruru vwo djephia nẹ ayen vwo ẹguọnọ rọ vrẹka kpahen ẹga rayen?

¹⁶ Asaọkiephana, avwanre cha ta ota vwọ kpahen ona rẹ Eshu ri Luk djisẹ rọyen ro vwo si nẹ “oyanghan rode da vwomaphia vwọ kpahen Idjerhe Na.” Obo re phiare dẹn yen o dje kpahen. e (Iru 19:23) Odjogun ọvo re se Dimitrọs yen tuẹn okpetu na phiyọ. O si idjogun efa boma womarẹ ọ vwọ karophiyọ ayen nẹ ema rẹ ayen shẹ na yen nẹrhẹ ayen dia edafe. Ọ da je vuẹ ayen nẹ ovuẹ ri Pọl ghwoghwo na che miovwo eki rayen kidie Inenikristi na vwẹ ẹga kẹ ema-a. Ọ da ta ota kpahen uturhi rayen kerẹ emotọ rọ dia oborẹ ihwo na vwọ yonma. O de si ayen orhọ nẹ Atẹmis rọ dia ọghẹnẹ rẹ aye rayen na kugbe uwevwin ẹga rẹ akpọeje riẹnre ra bọn kẹ na ”‏rhe che vwo urinri-in.”​—Iru 19:​24-27.

¹⁷ Oborẹ Dimitrọs guọnọ da ghene phia. Idjogun na ke van jẹ ayen ta “Atẹmis rẹ ihwo rẹ Ẹfesọs na rhoro!” orere na da rhe yanghan ku, ọ da nẹrhẹ otu rẹ ogbarogba ton udje eno phiyọ kirobo re djisẹ rọyen vwẹ ọtonphiyọ rẹ uyovwinrota nana. f Pọl guọnọ ro evunrẹ afieha ra ta ota vwọ kẹ otu na fikirẹ ẹwẹn rẹ  omaevwoze ro vwori, ẹkẹvuọvo, idibo na da vuẹ nẹ o sioma rọyen tuko rọ sa vwọ vrabọ rẹ okpetu. Ohwo ọvo re se Alẹkzanda de mudia obaro rẹ otu na, kọ guọnọ guẹn ẹkẹn unu rọyen. Ọ vwọ dianẹ ọyen ohwo ri Ju na, ọ sa dianẹ ọ guọnọ ta ota vwọ kpahen ofẹnẹ rẹ ihwo ri Ju vẹ Inenikristi. Odjefiotọ yena che fiemu vuọvo vwọ kẹ otu na-a. Ẹkẹvuọvo ọke rẹ ayen vwọ mrẹvughe nẹ ohwo ri Ju yen o ruẹ, ayen eje ki kperẹ vẹ upho ọvo vwẹ omarẹ inọke ivẹ nẹ: “Atẹmis rẹ ihwo rẹ Ẹfesọs na rhoro!” Ẹguọnọ rọ vrẹka rẹ ihwo vwo kpahen ẹga ji rhi wene te ọke na-a. Ọ je nẹrhẹ ihwo ruẹ kerẹ ẹkpa rhi te nonẹna.​—Iru 19:​28-34.

18, 19. (a) Mavọ yen ohwo rọ ma rho vwẹ orere na vwọ nẹrhẹ otu na fọ vwẹ Ẹfesọs? (b) Idjerhe vọ yen ihwo ri Jihova vwọ mrẹ ochọnvwe vwẹ obọ rẹ ihwo ri vwo ogangan rẹ usuon, kẹ die yen e se ru vwọ mrẹ ochọnvwe ọtiọyen?

¹⁸ Ukuotọ rọyen, ohwo rọ ma rho vwẹ orere na da nẹrhẹ otu na fọ. Onotu nana ro vwo ọhọ na vwẹ imuẹro kẹ otu na nẹ Inenikristi nana ru emu vuọvo rọ brare kpahen uwevwin rẹ ẹga rayen vẹ Atẹmis na-a, nẹ Pọl vẹ usun rọyen dia imuoshọ kẹ uwevwin rẹ ẹga rayen na-a, nẹ o vwo idjerhe ro fori rẹ ayen rhe vwo nene esiri rẹ ota nana jovwo. Ọ sa dianẹ ọ womarẹ ota nana vwọ karophiyọ otu na nẹ, ọghwẹgbe nana nene urhi kakaka-a, nẹ ihwo ri Rom sa vwẹ urhi rayen vwọ yọnrọn ayen fikirẹ uruemu nana. Eriyina, ọ da vẹn ọghwẹgbe na. Ophu ro mu ayen djọghrọdjọghrọ jovwo na de ghwe fuen fikirẹ eta rẹ aghwanre nana ra vwọ bọrọ ẹwẹn rayen na.​—Iru 19:​35-41.

¹⁹ Ọ dia ọnana yen obọ rẹsosuọ rẹ ohwo ro vwo ogangan rẹ usuon ro ji vwo ọhọ vwọ chochọn rẹ idibo ri Jesu-u, ọ dia ọyen je cha dia ọ rọ koba-a. Vwọrẹ uyota, ọyinkọn Jọn mrẹ emramrẹ nẹ vwẹ ẹdẹ re koba na, ihwo rehẹ ẹdia ride vwẹ akpọ na re vwo dje otọrakpọ na cha chochọn rẹ idibo ri Jesu vwo nẹ obọ rẹ ẹvwọsua rẹ Eshu. (Ẹvw 12:​15, 16) Ọnana ghene vwomaphia re. Vwẹ ẹdia buebun, iguẹdjọ ri vwo ẹwẹn esiri chochọn rẹ uturhi rẹ Iseri ri Jihova vwori rẹ ayen vwọ ga ẹga ji ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na kẹ ihwo efa. Obo rọ hepha, uruemu rẹ avwanre djephia se toroba ophikparobọ ọtiọyena. Ọ họhọre nẹ uruemu ri Pọl djephia nẹrhẹ isun evo vwẹ Ẹfesọs muọghọ kẹ, eriyina ayen rha guọnọ nẹ emu rẹ imuoshọ te oma-a. (Iru 19:31) E jẹ uruemu rẹ evun-ẹfuọn kugbe ọghọemuo avwanre je teyenphia kẹ ihwo mrẹ. Kidie avwanre ghwa riẹn erhuvwu rọ cha ghwa rhe-e.

20. (a) Mavọ yen oma ru we kpahen oborẹ ota ri Jihova vwọ hẹrephiyọ vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ kugbe nonẹna? (b) Die yen wo che ru vwo toroba ophikparobọ ri Jihova nonẹna?

²⁰ Ọ rha vwerhen oma re vwo roro kpahen oborẹ “ota ri Jihova . . . [vwọ] rhuaphiyọ je hẹrẹphiyọ” vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ? Ọ je vwerhen oma ra vwọ mrẹ oborẹ Jihova vwọ chọn avwanre uko vwo phiẹkparobọ nonẹna. Wọ guọnọ toroba ophikparobọ tiọyena? O da dia ọtiọyen, gbe yono vwo nẹ idje rẹ ihwo re yono kpahen re na. Vwomakpotọ ọkieje, nene ukoko ri Jihova rọ yan obaro na kpẹkpẹkpẹ, dia ọgbowian, kẹnoma kẹ uruemu rẹ orhan, wọ me je davwẹngba vwọ womarẹ uruemu rẹ evun-ẹfuọn vẹ ọghọemuo wẹn vwo soseri ro fiotọ.