1, 2. (a) Die yen djerephia nẹ wẹwẹ ọmotọ rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ? (b) Diesorọ Iseri ri Jihova vwọ họnra kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga vwẹ ọke evo?

WẸWẸ ọmotọ rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ? Wọ da dia Oseri ri Jihova, kọyen wọ ọmotọ! Die yen djerephia nẹ wẹwẹ ọmotọ? Ọ dia ọbe rẹ urhi wọ ghwobọphiyọ yen djerephia-a. Ukperẹ ọtiọyen, obo wọ ga Jihova Ọghẹnẹ wan yen djerephia. Ẹga rẹ uyota vrẹ e di vwo vwo esegbuyota ghevweghe. O churobọ si obo wo ruẹ, rọ dia re vwo nene irhi rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ. Ẹga rẹ avwanre djobọte akpeyeren avwanre eje, ji te idjerhe ra vwọ yọnrọn emọ kugbe orhiẹn ri shekpahen omaesivwo.

² Ẹkẹvuọvo, akpọ nana muọghọ kẹ ẹdia rẹ avwanre hepha kerẹ emotọ rẹ Uvie na-a, ayen ji muọghọ kẹ irhi rẹ avwanre nene-e. Ihwo evo ri suẹn davwẹngba ayen vwọ dobọ rẹ ẹga rẹ avwanre ji kare kare. Ọke evo, idibo ri Jesu tobọ họnra rere ayen se vwo vwo ugbomọphẹ vwọ yọnrọn irhi rẹ Ovie avwanre. Ọnana gbe avwanre unu? Ẹjo. Ihwo ri Jihova vwẹ ọke awanre je họnre vwọ kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga.

3. Ohọnre vọ yen ihwo rẹ Ọghẹnẹ hirharoku vwẹ ọke rẹ Ẹsta?

³ Kerẹ udje, vwẹ ọke rẹ Ẹsta, ihwo rẹ Ọghẹnẹ họnre vwọ kẹ arhọ rayen. Diesorọ? Haman rọ dia ohwo vẹ ọkon na, da vuẹ Ovie ri Pẹsha re se Ahasuerus nẹ e hwe ihwo ri Ju eje re dia otọ rẹ usuon rẹ ovie na kidie “urhi rayen vẹ ọ rẹ ihwo efa dia ọvo-o.” (Ẹsta 3:8, 9, 13) Jihova kpairoro vrẹ idibo rọyen? Ẹjo, o ku ebruphiyọ ku ẹgbaẹdavwọn rẹ Ẹsta vẹ Modekai re ta ota kẹ ovie na nẹ ọ sẹro rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ.—Ẹsta 9:20-22.

4. Die yen e che yono vwẹ uyovwinrota nana?

⁴ Kẹ nonẹna vwo? Kirobo ra mrẹre vwẹ uyovwinrota 14 na, ihwo ri suẹn vwọso Iseri ri Jihova vwẹ ọke evo. Vwẹ uyovwinrota nana, avwanre cha fuẹrẹn idjerhe evo rẹ ihwo ri suẹn vwọ davwẹngba vwọ dobọ rẹ ẹga avwanre ji. A cha tẹnrovi ẹdia erha: (1) ugbomọphẹ ra vwọ vwẹ ukoko avwanre vwo mu vwẹ ẹkuotọ sansan je ga ẹga vwẹ idjerhe rẹ avwanre guọnọre, (2) ugbomọphẹ ra vwọ jẹ ona  rẹ omaesivwo ro shephiyọ oborẹ Baibol na tare, kugbe (3) ugbomọphẹ rẹ emiọvwọn vwọ yọnrọn emọ rayen vwo nene iji ri Jihova. Vwẹ ẹdia ọvuọvo, avwanre cha mrẹ oborẹ idibo ri Jihova vwọ họnre vwọ chochọn rẹ ẹdia rayen kerẹ emotọ rẹ Uvie na kugbe ebruphiyọ rẹ ayen rhiẹromrẹ.

5. Erere vọ yen Inenikristi rhiavwerhen rọyen siẹrẹ a da vwẹ ukoko na vwo mu vwo nene urhi?

⁵ Ofori nẹ ihwo ri suẹn vughe avwanre a ke sa ga Jihova? Ẹjo, ẹkẹvuọvo a da vwẹ ukoko na vwo mu vwo nene urhi, o che ru erọnvwọn lọhọ kẹ avwanre; kerẹ udje, ọ cha nẹrhẹ a vwoma vwẹ Eguan Ruvie vẹ Eguan Romẹvwa odedede, a me je teyen ẹbe ukoko na ji mu ayen kpo asan sansan, ọ je cha nẹrhẹ e ruiruo aghwoghwo na ghwologhwolo. Vwẹ ẹkuotọ buebun, e si odẹ rẹ Iseri ri Jihova phiyotọ kerẹ ẹga ra nabọ riẹn, ayen je riavwerhen rẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga kerẹ ẹga efa ra je riẹn. Dedena, die yen phiare ọke sansan rẹ ihwo ri suẹn rha rhọnvwephiyọ ẹga rẹ avwanre-e yẹrẹ ayen da davwẹngba vwọ dobọ rẹ ugbomọphẹ rẹ avwanre evo ji?

6. Egbabọse vọ yen Iseri ri Jihova rehẹ Australia hirharoku vwẹ ọtonphiyọ rẹ ikpe re kpahen 1940?

⁶ Australia. Vwẹ ọtonphiyọ rẹ ikpe re kpahen 1940, Osun rẹ Australia niro nẹ iyono rẹ avwanre “vwọso” ofovwin. Ọtiọyena, ọ da dobọ rẹ iruo avwanre ji. Iniọvo na rha sa vwoma ji ghwoghwo ota odedede-e, ihwo ri suẹn na da dobọ rẹ iruo re ruẹ vwẹ Bẹtẹl ji, je kanre Eguan Ruvie. Ohwo de vwo Baibol na jẹ ọ churhi. Iniọvo na ki siomanẹ vwo ruiruo rayen; ikpe evo vwọ wan nu, ayen de rhi vwo ufuoma. Vwẹ June 14, 1943, Aguare Rode rẹ Australia de ku orhiẹn na rhẹriẹ.

7, 8. Djisẹ rẹ ofovwin rẹ iniọvo avwanre rehẹ Russia phiri fikirẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga.

⁷ Russia. A dobọ rẹ iruo rẹ Iseri ri Jihova ji vwẹ ikpe buebun rhi duvwun ukpe rẹ 1991. Soviet Union vwọ ghare nu, a da rhọnvwe nẹ avwanre sa vwẹ ukoko avwanre vwo mu vwo nene urhi vwẹ Russia vwẹ 1992. Ẹkẹvuọvo, o kriri-i, ọke rẹ ihwo re vwọsua vwọ mrẹ ebuon rẹ avwanre, ophu de mu ayen mamọ, ma rho kẹ ihwo rehẹ Russian Orthodox Church. Vwo nẹ 1995 fiẹ 1998, ihwo nana de si eta kpahen avwanre abọ iyorin nẹ avwanre ihwo rẹ okpetu. Jẹ kọke kọke rẹ ayen de si eta nana, a mrẹ orọnvwọn vuọvo ro djerephia nẹ avwanre ihwo rẹ okpetu-u. Vwẹ 1998, ihwo nana re vwọsua na de mu iniọvo na kpo aguare nẹ ayen churhi sansan. Ẹsosuọ, e de brorhiẹn kẹ iniọvo na, ẹkẹvuọvo ihwo re vwọsua na de mu ẹdjọ na kpo aguare ọfa, oboyin kọyen e de bru hwe iniọvo na vwẹ May 2001. A da rhoma ton ẹdjọeguo na phiyọ vwẹ October 2001, ukuotọ  rọyen vwẹ 2004, e de brorhiẹn nẹ a cha dobọ rẹ iruo rẹ iniọvo na ji vwẹ Moscow.

⁸ Omukpahen ọgangan da rhe vwomaphia. (Se 2 Timoti 3:12.) A vwẹ oja riẹ iniọvo na mamọ. E mu ẹbe rayen eje reyọ, a je sen nẹ ayen yare asan yẹrẹ bọn iwevwin rẹ ayen da ga ẹga-a. Vwẹ ẹro roro ebẹnbẹn rẹ iniọvo na rhiẹromrẹ vwẹ ọke yena! Iniọvo na de mu ota na kpo aguare re se European Court of Human Rights (ECHR) vwẹ 2001, ayen da je vwẹ evuẹ efa vwo rhe aguare na vwẹ 2004. Vwẹ 2010, ECHR na de brorhiẹn rọyen. Aguare na mrẹrẹ gbonozẹ nẹ utuoma re vwo kpahen ẹga yen nẹrhẹ Russia dobọ rẹ iruo rẹ Iseri ri Jihova ji, ayen da je tanẹ rọ vwọ dianẹ Iseri na ru emu vuọvo na-a, ayen cha sa rhọnvwephiyọ orhiẹn rẹ aguare itete na-a. Aguare na da je tanẹ ihwo ri suẹn na guọnọ reyọ ugbomọphẹ rẹ Iseri ri Jihova mie ayen. Aguare na de brorhiẹn nẹ a vwẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga vwọ kẹ Iseri na. Dede nẹ usuon rẹ ekogho evo vwẹ Russia rhọnvwe ru nene orhiẹn-ebro rẹ ECHR na-a, jẹ ophikparobọ nana vwẹ uduefiogbere vwọ kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ.

9-11. Vwẹ Greece, mavọ yen ihwo ri Jihova vwọ họnre vwọ kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga, erere vọ yen nuro rhe?

⁹ Greece. Vwẹ 1983, Titos Manoussakis da hwosa phiyọ ubruwevwin ọvo vwẹ Heraklion, Crete, rere ẹmẹko rẹ iniọvo na sa vwọ mrẹ asan vwọ ga ẹga. (Hib. 10:24, 25) O kriri-i, orherẹn rẹ ishọshi rẹ Orthodox de mu ẹdjọ rhe ihwo ri suẹn nẹ ofori iniọvo na vwọ ga ẹga vwẹ ubruwevwi-in. Diesorọ? Kidie esegbuyota rẹ iniọvo na fẹnẹ ọ rẹ ishọshi rẹ Orthodox! Ihwo ri suẹn de ghini nenesi rẹ ota na, nẹ Titos Manoussakis vẹ iniọvo erha efa churhi. E de bru eho kẹ ayen ji mu ayen phiyọ uwodi vwẹ emeranvwe ivẹ. Kerẹ emotọ rẹ Uvie na, iniọvo na niro nẹ orhiẹn-ebro rẹ aguare na gbevwọso ugbomọphẹ rẹ ẹga ro rhe ayen, ọtiọyena, ayen de mu ota na kpo aguare efa, ukuotọ rọyen o de rhi te obọ rẹ aguare rẹ ECHR na.

¹⁰ Vwẹ 1996, ECHR na de brorhiẹn rọ ghwa ophọphọvwe vwo rhe ihwo re vwọsua ẹga rẹ uyota. Aguare na tare nẹ “ukoko rẹ Iseri ri Jihova, ọyen ẹga ra ‘riẹnre’ dẹn kirobo rẹ urhi ri Greece djere, vwọba orhiẹn-ebro rẹ aguare itete na ‘churobọ si ọke rẹ ohwo da guọnọ’ vwo ugbomọphẹ rẹ ẹga.” Aguare na da je mrẹvughe nẹ ọ dia usuon ri Greece yen che “brorhiẹn sẹ esegbuyota rẹ ẹga yẹrẹ oborẹ ayen ga ẹga wan shephiyọ yẹrẹ oshephiyọ-ọ.” A da rhẹriẹ orhiẹn re bru hwe iniọvo na, ayen de rhi vwo ugbomọphẹ rẹ ẹga!

¹¹ Ophikparobọ nana rhuẹrẹ erọnvwọn phiyọ vwẹ Greece? Ẹjo, kakaka. Vwẹ 2012, ọ reyọ ẹgbukpe 12 a ke sa rhuẹrẹ  oka rẹ ota nana phiyọ vwẹ orere rẹ Kassandreia rọhẹ Greece. Vwẹ ẹdia nana olori rẹ ẹga rẹ Orthodox yen mukpahen iniọvo na. Aguare rode rọhẹ Greece re se Council of State de brorhiẹn kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ. Orhiẹn-ebro na de djunute urhi ri Greece rọ rhọnvwephiyọ ugbomọphẹ rẹ ẹga, ọ da je tanẹ ẹga rẹ Iseri ri Jihova ghini ẹga ra mrẹvughe. Aguare na da ta: “Iyono rẹ ẹga rẹ ‘Iseri ri Jihova’ djahenre-e, ọyen ẹga ra nabọ riẹn.” Asaọkiephana, oma nabọ vwerhen iniọvo rehẹ ukoko otete ọvo vwẹ Kassandreia kidie ayen ruẹ uyono vwẹ Ọguan Ruvie rayen.

12, 13. Vwẹ France, mavọ yen ihwo evo re vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwọ “vwẹ urhi na ruẹ emu ogbarogba,” erere vọ yen nuro rhe?

¹² France. Ihwo evo re vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ “vwẹ urhi na ruẹ emu ogbarogba.” (Se Une Rẹ Ejiro 94:20.) Kerẹ udje, vwẹ omarẹ ukpe rẹ 1995, ihwo ri suẹn vwẹ France da fuẹrẹn igho rẹ Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), rọ dia ọvo usun rẹ ikoko rẹ Iseri ri Jihova vwo ruiruo vwẹ France. Ohwo rẹ igọmeti rọ vwẹrote irueru rẹ igho, de dje oboresorọ ayen cha vwọ fuẹrẹn igho ukoko na: “Ẹfuẹrẹn nana sa nẹrhẹ a mrẹ orọnvwọn ra sa vwọ yọnrọn ayen . . . , ọnana mi rhe djobọte ukoko na yẹrẹ nẹrhẹ a dobọ iruo rẹ ukoko na ji.” Ihwo rẹ usuon na mrẹ orọnvwọn vuọvo rọ chọre vwẹ ẹfuẹrẹn na-a, dedena ayen de bru osa uyovwin buebun vwọ kẹ ukoko na (ATJ). Mane kẹ ayen mrẹ orọnvwọn rẹ ayen vwọ yọnrọn ukoko na jovwo, ayen rha shẹ oghọn rẹ ukoko na vwọ hwa osa uyovwin na. Ọnana ọke ọgangan dẹn, ẹkẹvuọvo oma rhọ ihwo rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Iseri na rhọnvwephiyọ orhiẹn rẹ eku nana-a, vwẹ 2005, iniọvo na de mu ẹdjọ na kpo ECHR.

¹³ Vwẹ June 30, 2011, Aguare na de brorhiẹn rọyen. Ọ da tanẹ ofori nẹ Usuon phi oma phiyọ iyono rẹ ẹga yẹrẹ oborẹ ayen ga ẹga wa-an kidie ayen vwo ugbomọphẹ rẹ ẹga, jokpanẹ okpemu ọvo yen sorọ. Aguare na da je ta: “Osa uyovwin na . . . cha nẹrhẹ ekuakua eghanghanre rẹ ukoko na vwori va ayen abọ, ọke yena ihwo rẹ ukoko na rhe che vwo ugbomọphẹ vwo ruiruo rẹ ẹga na vwẹ kẹdia kẹdia-a.” Aguare na de kwunugbe vwo brorhiẹn kẹ Isẹri ri Jihova! Oma vwerhen ihwo ri Jihova ọke rẹ usuon ri France vwọ rhoma rhan igho obuebun rẹ ukoko na hware fikirẹ osa uyovwin nana, ayen je hwa igho rẹ esuon vwo nene, Aguare na da je tanẹ ayen djobọte ekuakua rẹ ukoko na vuọvo-o.

14. Mavọ yen wọ sa vwọ họnre vwọ kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga?

¹⁴ Kerẹ Ẹsta vẹ Modekai, ihwo ri Jihova nonẹna je họnra vwọ kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga vwẹ idjerhe rẹ Jihova tare nẹ e ru. (Ẹsta 4:13-16) Wo se vwobọ vwọ? E. Wọ sa nẹrhovwo ọkieje vwọ kẹ iniọvo re rioja fikirẹ oka rẹ oshenyẹ tiọyena. Ẹrhovwo tiọyena sa vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo ri hirharoku  omukpahen na. (Se Jems 5:16.) Jihova kpahenphiyọ ẹrhovwo tiọyena? Ophikparobọ sansan rẹ avwanre rhiẹromrẹ na djerephia nẹ ọ kpahanphiyọ!—Hib. 13:18, 19.

15. Ẹro vọ yen ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo ni ẹreyọ rẹ ọbara?

¹⁵ Kirobo re yonori vwẹ Uyovwinrota 11, emotọ rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ rhiabọreyọ odjekẹ ra vwọ sen uruemu rọ vọn asan eje nonẹna, rọ dia ẹreyọ rẹ ọbara. (Jẹn. 9:5, 6; Liv. 17:11; se Iruo Rẹ Iyinkọn Na 15:28, 29.) Dede nẹ avwanre reyọ ọbara-a, jẹ avwanre guọnọ omamọ rẹ omaesivwo vwọ kẹ oma avwanre vẹ ihwo rẹ avwanre vwo ẹguọnọ kpahen, takpẹ ọ vwọso urhi rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Eguare re ma rho vwẹ ẹkuotọ buebun mrẹvughe nẹ ihwo vwo uturhi rẹ ayen vwo brorhiẹn rẹ oka rẹ omaesivwo ro shephiyọ ẹwẹn obrorhiẹn rayen vẹ ẹga rayen. Vwẹ ẹkuotọ evo, ihwo rẹ Ọghẹnẹ hirharoku egbabọse ọgangan vwẹ ẹdia nana. E jẹ a fuẹrẹn evo.

16, 17. Oka rẹ ona omaesivwo vọ yen idọktọ vwọ kẹ oniọvo rẹ aye ọvo vwẹ Japan, kẹ mavọ yen Jihova vwọ kpahenphiyọ ẹrhovwo rọyen?

¹⁶ Japan. Misae Takeda, ọyen aye-uwevwin rọhẹ ẹgbukpe 63 vwẹ Japan rọ guọnọ omaẹbẹrẹ. Kerẹ ọmotọ rẹ Uvie na, ọ da vuẹ idọktọ rọyen phephẹn nẹ ọ guọnọ ọbara-a. Dedena, emeranvwe evo vwọ wan nu, o de gbe unu rọ vwọ riẹn nẹ e se ọbara phiyọ oma rọyen ọke ra vwọ bẹrẹ. Ophu de muo gangan kidie o niro nẹ a phiẹnrẹ, ọtiọyena o de mu idọktọ rehẹ họspito na kpo aguare vwẹ June 1993. Aye nana rọ pha dẹndẹn na vwo esegbuyota ọgangan. Dede nẹ oma rọyen ghwa ga-an, jẹ o fiudugberi vwọ ta ẹkunu rọyen vwẹ irharo rẹ ihwo eje rehẹ aguare na, o mudia vrẹ unọke ọvo soso. Ọ vwomaphia vwẹ aguare na kuko vwẹ omarẹ emeranvwe ọvo tavwen o ki ghwu. Oma vwerhen avwanre kpahen uduefiogbere vẹ esegbuyota rọyen? Oniọvo Takeda tare nẹ ọkieje yen ọ vwọ yare Jihova nẹ o ku ebruphiyọ ku ohọnre rọyen na. O vwo imuẹro dẹn nẹ a cha kpahenphiyọ ẹrhovwo rọyen na. A ghene kpahenphiyọ?

¹⁷ Ẹgbukpe erha Oniọvo Takeda vwo ghwu nu, Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Japan de brorhiẹn kẹ, rọ vwọ tanẹ ọ chọre re vwo se ọbara phiyọ oma rọyen kidie ọ vwọso orhiẹn-ebro rọyen. Vwẹ February 29, 2000, e de brorhiẹn nẹ vwẹ ẹdia nana “ofori nẹ e muọghọ kẹ uturhi rẹ ohwo vwori ro vwo brorhiẹn romobọ rọyen.” Oma vwerhen avwanre kpahen ẹgbaẹdavwọn rẹ Oniọvo Takeda rọ vwọ họnre vwọ kẹ ugbomọphẹ rọ vwọ jẹ ona rẹ omaesivwo ro shephiyọ vẹ ẹwẹn obrorhiẹn rọyen ra vwẹ Baibol yono, asaọkiephana iniọvo rehẹ Japan se kpo omaesivwo, ọshọ rhe mu ayen nẹ a cha gba ayen vwọ reyọ ọbara-a.

18-20. (a) Mavọ yen aguare ọvo vwẹ Argentina vwo brorhiẹn nẹ e muọghọ kẹ ọbe rẹ omaesivwo rẹ ohwo ghwobọphiyọ rọ vwọ sen nẹ ọ cha reyọ ọbara-a? (b) Vwọ kpahen ẹreyọ rẹ ọbara, mavọ yen avwanre sa vwọ vwomakpotọ kẹ usuon ri Jesu?

 ¹⁸ Argentina. Mavọ yen emotọ rẹ Uvie na vwo muegbe phiyotọ siẹrẹ ohwo rọ guọnọ omaesivwo na rha sa ta ota-a? Ofori nẹ a ghwa ọmọbe rọ cha ta ota vwọ kẹ avwanre nene oma kirobo rẹ Pablo Albarracini ruru. Vwẹ May 2012, iji de bro rhe, ayen da sa abọ buebun. E de mu kpo họspito, jẹ ọ sa ta ọta-a, ọtiọyena o rhe se dje ẹdia rọ kare vwẹ ota rẹ ọbara re se phiyoma-a. Ẹkẹvuọvo, ọmọbe rọ nabọ ghwobọphiyọ omarẹ ẹgbukpe ẹne re wanre rhere. Dede nẹ omaẹwan rọyen na ganre mamọ, idọktọ evo ji no nẹ e ki se sivwin arhọ rọyen ke se ọbara phiyọ oma, jẹ ihwo re wiowian vwẹ họspito na choma rẹ ayen vwo muọghọ kẹ orhiẹn rọyen na. Ẹkẹvuọvo, ọsẹ ri Pablo rọ dia Oseri ri Jihova-a, da reyọ ọbe vwẹ aguare rọ cha nẹrhẹ e wene orhiẹn rẹ ọmọ rọyen na.

¹⁹ Ilọya rẹ aye ri Pablo de mu ota na kpo aguare ọfa. O kriri-i, aguare na de wene orhiẹn-ebro rẹ aguare otete na, o de brorhiẹn nẹ e ru ọdavwẹ rẹ ohwo na kirobo re si phiyọ ọmọbe na. Ọsẹ ri Pablo de mu ẹdjọ na kpo Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Argentina. Ẹkẹvuọvo, Aguare rọ Marho Kparobọ na sa mrẹ “orọnvwọn vuọvo ro djerephia nẹ [ọmọbe rẹ Pablo ghwobọphiyọ na, rọ vwọ sen ọbara na] dia ọbe re mu si-i.” Aguare na da ta: “Kohwo kohwo ro tedje vwo uturhi ro vwo brorhiẹn rẹ omaesivwo [rọ] guọnọre phiyotọ, ọ sa sen yẹrẹ rhọnvwephiyọ ona rẹ omaesivwo ro jere . . . Ofori nẹ idọktọ muọghọ kẹ orhiẹn nana.”

²⁰ Oma rẹ Oniọvo Albarracini kpori rhabae re. Oma vwerhenrọ vẹ aye rọyen nẹ ọ ghwobọphiyọ ọmọbe rẹ omaesivwo na. O djerephia nẹ ọ vwomakpotọ kẹ usuon ri Kristi womarẹ owọẹjẹ ọghanghanre nana. Wọ vẹ orua wẹn ji ru ọtiọyen re?

21-24. (a) Orhiẹn vọ yen Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Canada bruru kpahen imitete kugbe ọbara ẹreyọ? (b) Mavọ yen ẹdjọ nana vwo phiuduphiyawọ rẹ ighene re dia idibo ri Jihova?

²¹ Canada. Aguare buebun riẹnre nẹ emiọvwọn yen vwo uturhi rẹ ayen vwo brorhiẹn rẹ omaesivwo rẹ emọ rayen guọnọre. Ọke evo, aguare evo tobọ brorhiẹn nẹ e muọghọ kẹ orhiẹn rẹ ọmọ rọ ghwanre emerha re, ro shekpahen omaesivwo. Ọnana yen phia kẹ April Cadoreth. Ọke rọ vwọ hẹ ẹgbukpe 14, e de phi April phiyọ ehwa fikirẹ ọbara ro hwẹ phiyọ evunrẹ ọma rọyen. Emeranvwe evo tavwen ọnana ke phia, ọ ghwobọphiyọ ikadi re se Advance Medical Directive ro si phiyọ nẹ a vwẹ ọbara kẹ ọye-en, ọ da tobọ dianẹ arhọ rọyen hẹ ẹdia rẹ imuoshọ. Idọktọ rọ vwẹrote April, da kpairoro vrẹ orhiẹn-ebro rọyen, ọ da ra reyọ ọbe vwẹ aguare rere o se vwo se ọbara phiyọ April. Ọtiọyena, ọ da gba April vwọ reyọ ọbara. April reyọ obo re phia kẹ na vwo dje ohwo ra gba du.

²² April kugbe ọsẹ vẹ oni rọyen de mu ota na kpo aguare. Ẹgbukpe ivẹ vwọ wan nu, ota na de te obọ rẹ Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Canada. Dede nẹ Aguare na rhọnvwephiyọ urhi rọ vwẹ ẹgba kẹ idọktọ nẹ ayen sa vwẹ ona rẹ omaesivwo ro je ayen vwọ kẹ ọmọ ro jẹ ẹgbukpe 16 ete, jẹ Aguare na je tanẹ a rhan igho rẹ April ghwọrọre vwọ kẹ, o de ji brorhiẹn kẹ April vẹ emọ efa re je ghwanre emerha re, re guọnọ brorhiẹn rẹ ona rẹ omaesivwo rayen komobọ. Aguare na da ta: “Vwẹ ota rẹ omaesivwo, e jẹ a vwẹ uphẹn kẹ emọ ri ji te ẹgbukpe 16 dede-e, rere ayen vwo djephia sẹ ayen vwo ọhọ vẹ iroro rẹ ayen vwo brorhiẹn rẹ omaesivwo rayen.”

²³ Ẹdjọ nana kperusi kidie Aguare rọ Marho Kparobọ na ta ota kpahen uturhi ro rhe emọ re ghwanre emerha re. Tavwen e ki brorhiẹn nana, aguare ri Canada sa tanẹ a vwẹ ona rẹ omaesivwo ọvo vwo ruiruo kẹ ọmọ ro jẹ ẹgbukpe 16 ete, takpẹ omaesivwo na yen che me yovwin vwọ kẹ ọmọ na. E ghwe vwo brorhiẹn rẹ April na nu, o rhe vwo aguare  vuọvo ro vwo ẹgba rẹ ayen vwọ vwẹ ona rẹ omaesivwo rọ vwọso orhiẹn rẹ emọ ri jẹ ẹgbukpe 16 ete-e, ẹkẹvuọvo ofori nẹ ayen vwẹ uphẹn kẹ emọ tiọyena rere ayen se vwo djephia sẹ ayen vwo ọhọ vẹ iroro rẹ ayen vwo brorhiẹn rẹ omaesivwo rayen.

²⁴ Ofovwin rẹ ẹgbukpe erha nana ghwa erere rhe? “E!” Ọtiọyen April tare. Oma rẹ April nabọ gan re, ọ je ga kerẹ ọkobaro enẹna, ọ da ta: “Oma nabọ vwerhen ovwẹ nẹ mi vwobọ vwẹ etito rẹ odẹ rẹ Ọghẹnẹ ji dje Eshu phiyọ ọvwọrefian.” Obo re phia kẹ April djerephia nẹ imitete dede se fiudugberi vwo dje oma rayen phia kerẹ emotọ rẹ Uvie na.—Mat. 21:16.

25, 26. Ẹdia vọ yen vwomaphia ọkiọvo siẹrẹ orọnvwọn da fan?

²⁵ Jihova vwo oghwa kẹ emiọvwọn ayen vwọ vwẹ irhi rọyen vwo yono emọ rayen. (Urhi 6:6-8; Ẹfe. 6:4) Oghwa nana lọhọre-e, ẹkẹvuọvo ọ sa tobọ ganphiyọ vwẹ uwevwin ra da fan orọnvwe. Idjerhe rẹ ihwo re fan orọnvwe vwọ yọnrọn emọ sa fẹnẹ ohwohwo. Kerẹ udje, ọmiọvwọn rọ dia Oseri ri Jihova se vwo ẹwẹn ro vwo yono ọmọ rọyen nene iji ri Baibol na, jẹ ọ ro chekọ na sa sen kidie ọ dia Oseri-i. Vwọrẹ uyota, ofori nẹ ọmiọvwọn rọ dia Oseri na je riẹn nẹ dede nẹ ayen fan orọnvwe re, jẹ ayen ji vwo oghwa rẹ ẹroevwote rẹ ọmọ na.

²⁶ Ọmiọvwọn rọ dia Oseri na-a se kpo aguare nẹ ọ guọnọ vwẹrote ọmọ rọyen rere o se muo kpo ẹga rọ guọnọre. Evo tare nẹ ra vwọ yọnrọn ọmọ vwẹ ẹga rẹ Iseri ri Jihova sa ghwa imuoshọ vwo rhe ọmọ na. Ayen sa tanẹ emọ na rhe che vwobọ vwẹ erẹ kerẹ ẹkarophiyọ rẹ ẹdẹ re vwiẹ ohwo-o, kugbe vwẹ ọke rẹ omaesivwo a rha cha vwẹ ọbara kẹ ayen e se vwo “sivwin arhọ” raye-en. Oma vwerhen avwanre nẹ aguare buebun brorhiẹn nene obo re cha ma dia erere vwọ kẹ emọ na, ukperẹ ayen vwo brorhiẹn sẹ ẹga rẹ ọmiọvwọn ọvo vọnre vẹ imuoshọ. E jẹ e djekpahen idje evo.

27, 28. Orhiẹn vọ yen Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Ohio bruru kpahen efian re gunru nẹ ọyen emu rẹ imuoshọ ra vwọ yọnrọn ọmọ kerẹ Oseri ri Jihova?

²⁷ United States. Vwẹ 1992, Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Ohio de chidia phiyọ ota ọvo ro shekpahen ọshare ọvo rọ dia Oseri-i, rọ tare nẹ ọyen emu rẹ imuoshọ ra vwọ yọnrọn ọmọshare rọyen kerẹ Oseri ri Jihova. Aguare otete na da rhọnvwe, e de mu ọmọ na kẹ ọsẹ na. Dede nẹ a vwẹ uphẹn kẹ oni na re se Jennifer Pater nẹ ọ sa kọn bru ọmọ na ra, jẹ ọ cha nama “vwẹ iyono rẹ Iseri ri Jihova vwo yono ọmọ na kakaka-a.” Orhiẹn nana rẹ aguare otete na bruru na nẹrhẹ ọ bẹn vwọ kẹ Oniọvo Pater rọ vwọ tobọ ta ota kẹ  ọmọ rọyen re se Bobby kpahen Baibol na yẹrẹ irhi rọyen! Oma cha ghene bajọ dẹn! Jennifer de muomaphiyọ mamọ, ẹkẹvuọvo ọ da tanẹ o de rhi vwo odirin je hẹrhẹ Jihova. Ọ da je ta: “Jihova chọn vwẹ uko mamọ.” Womarẹ ukẹcha rẹ ukoko na ilọya rọyen de mu ota na kpo Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Ohio.

²⁸ Aguare na rhọnvwephiyọ orhiẹn rẹ aguare otete na bruru na-a, ọ da tanẹ “emiọvwọn vwo uturhi rẹ ayen vwo yono emọ rayen, ọnana ji churobọ si eyono rẹ omamọ rẹ uruemu vẹ ẹga.” Aguare na da je tanẹ jokpanẹ ke se djephia nẹ ẹga rẹ Iseri ri Jihova cha wan ọmọ na oma yẹrẹ o che djobọte iroro rọyen, ọ rha dia ọtiọye-en, aguare na cha sa dobọ rẹ ẹroevwote rẹ ọmọ ji fikirẹ ẹga rẹ ọmiọvwọn na-a. Aguare na mrẹ emu vuọvo rọ sa so omaẹwan yẹrẹ djobọte iroro rẹ ọmọ vwẹ ẹga rẹ Iseri ri Jihova-a.

29-31. Diesorọ e vwo mu ọmọ rẹ oniọvo aye ọvo vwo mie vwẹ Denmark, kẹ orhiẹn vọ yen Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Denmark bruru kpahen ota na?

²⁹ Denmark. Anita Hansen ji hirharoku ebẹnbẹn tiọyena ọke rẹ ọshare rọyen ri jovwo vwo muo kpo aguare fikirẹ ọmọ rọyen rọhẹ ẹgbukpe 7 re se Amanda. Dede nẹ aguare na brorhiẹn nẹ e mu ọmọ na kẹ Oniọvo Hansen vwẹ 2000, ọsẹ rẹ Amanda de mu ẹdjọ na kpo aguare rode, aguare na de wene orhiẹn rẹ aguare rẹsosuọ na, e de mu ọmọ na kẹ  ọsẹ na. Aguare rode na niro nẹ ọ vwọ dianẹ ọsẹ vẹ oni vwo iroro re fẹnẹ ohwohwo kpahen ẹga rayen na, ọsẹ na kọyen che brorhiẹn rẹ ẹga rẹ ọmọ na cha ra. E de mu ọmọ na mie Oniọvo Hansen kidie ọyen Oseri ri Jihova!

³⁰ Vwevunrẹ ọke nana eje, ofu dje Oniọvo Hansen mamọ te ẹdia ọ rha riẹn obo rọ cha nẹrhovwo kpahe-en. Ọ da ta: “Ẹkẹvuọvo, ota rọhẹ Rom 8:26 vẹ 27 bọn vwẹ gan dẹn. Ọkieje mi vwo vwo imuẹro nẹ Jihova riẹn obo mi hirharokuẹ. Ọ vwẹrote vwe ọkieje, ọ cha yanjuvwe vwo-o.”—Se Une Rẹ Ejiro 32:8; Aizaya 41:10.

³¹ Oniọvo Hansen de mu ota na kpo Aguare rọ Marho Kparobọ vwẹ Denmark. Aguare na de brorhiẹn nana: “Ofori nẹ e brorhiẹn rẹ ohwo rọ cha vwẹrote ọmọ vwo nene obo re cha ma dia erere kẹ ọmọ na.” Vwọba, Aguare na je tanẹ e brorhiẹn nana vwo nene oborẹ ọmiọvwọn ọvuọvo ruẹ vwẹ ọke rẹ ebẹnbẹn, ukperẹ e vwo brorhiẹn na fikirẹ “iyono vẹ ẹdia” rẹ Iseri ri Jihova. Ọke rẹ Aguare na vwọ mrẹvughe nẹ Oniọvo Hansen yen muwan rọ vwọ vwẹrote ọmọ na, e ji vwo mu Amanda vwọ kẹ nu, Oniọvo Hansen de kuẹwẹn totọ.

32. Mavọ yen European Court of Human Rights vwọ sẹro rẹ emiọvwọn re dia Iseri ri Jihova vwo nẹ oshenyẹ?

³² Ẹkuotọ sansan vwẹ Europe. Vwẹ ẹdia evo, e mu ẹdjọ ri shekpahen ohwo rọ cha vwẹrote ọmọ vwo kpo eguare re marho vwẹ ẹkuotọ na. Aguare re se European Court of Human Rights (ECHR) ji gun oka rẹ ẹdjọ nana re. Vwẹ ẹdia ivẹ, ECHR na mrẹvughe nẹ ẹdjọ ro shekpahen ọmiọvwọn rọ dia Oseri ri Jihova vẹ ọ rọ dia Oseri-i, aguare itete na brorhiẹn rẹ ọmiọvwọn rọ cha vwẹrote emọ fikirẹ ẹga. ECHR na niro nẹ ọyena oshenyẹ, o de brorhiẹn nẹ “e che rhiabọreyọ orhiẹn re bruru fikirẹ ẹga ọvo-o.” Oniọvo aye ọvo rọ mrẹ erere vwo nẹ orhiẹn rẹ ECHR na da ta: “Ọ da vwẹ mamọ ra vwọ tanẹ me cha so omaẹwan kẹ emọ mẹ, je me davwẹngba me vwọ kẹ ayen obo ri me yovwin, rọ dia akpeyeren rẹ Inenikristi.”

33. Mavọ yen emiọvwọn re dia Iseri ri Jihova sa vwọ reyọ uchebro rẹ Jems 3:17 vwo ruiruo?

³³ Vwọrẹ uyota, emiọvwọn re dia Iseri ri Jihova ri hirharoku egbabọse ro shekpahen ohwo rọ cha vwẹ iji ri Baibol na vwo yono emọ rayen je davwẹngba vwo ruẹ dẹndẹn. (Se Jems 3:17) Kirobo rẹ oma vwerhen ayen siẹrẹ a da kẹ ayen uphẹn vwo yono emọ rayen vwẹ idjerhe ri Jihova yen, o ji fo nẹ ayen riẹn nẹ ọmiọvwọn rọ dia Oseri na-a ji vwo oghwa rẹ ẹroevwote rẹ ọmọ na siẹrẹ ọ da guọnọ. Ẹro vọ yen ọmiọvwọn rọ dia Oseri ri Jihova vwo nẹ oghwa rọ vwọ vwẹrote ọmọ na?

34. Die yen emiọvwọn se yono vwo nẹ udje rẹ ihwo ri Ju vwẹ ọke ri Nehemaya?

³⁴ E jẹ a fuẹrẹn obo re phiare vwẹ ọke ri Nehemaya. Ihwo ri Ju wianre gangan vwọ rhuẹrẹ je rhoma bọn igbẹhẹ  ri Jerusalẹm. Ayen riẹnre nẹ ọnana cha sẹro rayen vẹ erua rayen vwo nẹ abọ rẹ ivwighrẹn rayen eje. Ọtiọyena, Nehemaya da vuẹ ayen: “Wa họnre kẹ imoni, emọ wẹn, emetẹ wẹn, eya wẹn kugbe uwevwi wẹn.” (Neh. 4:14) Vwọ kẹ ihwo ri Ju na, ọnana ohọnre rẹ ayen che se gboja. Ọtiọyen ọ je hepha nonẹna, emiọvwọn re dia Iseri ri Jihova davwẹngba vwọ vwẹrote emọ rayen vwẹ idjerhe rẹ uyota na. Ayen riẹnre nẹ emọ na hirharokuẹ egbabọse sansan vwẹ isikuru vẹ ekogho rẹ ayen dia. Egbabọse nana sa shọrọ ro uwevwin na womarẹ ughe rẹ ayen nẹ. Emiọvwọn, ovwan karophiyọ nẹ ovwan cha davwen mamọ vwọ họnre vwọ kẹ emọ rẹ ovwan rere ayen sa vwọ sasa vwẹ ẹga rẹ Ọghẹnẹ.

35, 36. Erere vọ yen Iseri ri Jihova mrẹre fikirẹ ohọnre rẹ ayen họnre vwọ kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga, kẹ die yen orhiẹn-ebro wẹn asaọkiephana?

³⁵ Jihova ku ebruphiyọ ku ẹgbaẹdavwọn rẹ ukoko rọyen vwọ họnra vwọ chochọn rẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga. Womarẹ ohọnre nana, ihwo rẹ Ọghẹnẹ na soseri vwẹ aguare, je vwọ kẹ ihwo buebun. (Rom 1:8) Erere ọfa rẹ ophikparobọ nana ghwa rhe kẹ ọna; ọ nẹrhẹ ihwo re tobọ dia Iseri ri Jihova dede-e je riẹn ugbomọphẹ ro rhe ayen. Ẹkẹvuọvo, avwanre dia ihwo re rhuẹrẹ irhi rẹ ẹkuotọ-ọ, avwanre je guọnọ ophikparobọ romobọ-ọ. Iseri ri Jihova mu ẹdjọ kpo aguare kidie ayen guọnọ vwẹ ẹga rẹ uyota vwo mu kokoroko.—Se Filipae 1:7.

³⁶ E jẹ a vwẹ ẹro phovwin vwo nẹ obo re yono mie ihwo re họnre vwọ kẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga ri Jihova-a! E jẹ a fuevun ji vwo imuẹro nẹ Jihova che bicha iruo rẹ avwanre je kẹ avwanre ẹgba re vwo ru ọhọre rọyen.—Aiz. 54:17.