1.  Vughe Babilọn Rode Na

2.  Ọke vọ Yen Mesaya na Cha Vwọ Vwomaphia?

3.  Ona rẹ Omaesivwo ro Churobọ si Ọbara

4.  Omaẹhẹriẹ rẹ Ihwo re Rọvwọnre

5.  Erẹ vẹ Irueru Efa

6.  Ega ri Pho Mu Ohwo

7.  Ekiẹchuọ vẹ Eta rẹ Urhi

 1. Vughe Babilọn Rode Na

Mavọ yen avwanre vwọ riẹn nẹ “Babilọn Rode na” mudiaphiyọ ẹga rẹ efian? (Ẹvwọphia 17:5) Roro kpahen erọnvwọn nana:

• Aye na hẹ akpọneje. E dje Babilọn Rode na nẹ o chidia enu rẹ “urogho kugbe ẹgborho” buebun. Aye nana vwo “isuesun vwẹ enu rẹ ivie rẹ akpọ na.”—Ẹvwọphia 17:15, 18.

• Aye na che se vwo ẹgba rẹ usuon rẹ oseghe yẹrẹ ọ rẹ ekiẹchuọ-ọ. “Ivie rẹ akpọ na” vẹ “ineki” na sivwinrhọ vwẹ ọke rẹ oghwọrọ rọyen.—Ẹvwọphia 18:9, 15

• Aye na ta erharhe eta kpahen Ọghẹnẹ. E sere igberadja kidie ọ vẹ usuon rẹ akpọ na wian kuẹgbe fikirẹ igho vẹ erere efa. (Ẹvwọphia 17:1, 2) Ọ phiẹn ihworakpọ na eje. Ọyen je so ughwu rẹ ihwo buebun.—Ẹvwọphia 18:23, 24.

Rhivwin kpo uyono 13 ẹkpo 6

 2. Ọke vọ Yen Mesaya na Cha Vwọ Vwomaphia?

Baibol na mraro nẹ ẹdidjana 69 che te tavwen Mesaya na ke rhe.—Se Daniẹl 9:25.

• Ọke vọ yen ẹdidjana 69 na vwọ tonphiyọ? Vwẹ ukpe ri 455 B.C.E. Ọke yena yen Osun Nehemaya vwo rhivwin rhe Jerusalẹm vwọ kẹ “ẹrhuẹrẹ phihọ” vẹ ẹrhomabọn rẹ orere na.—Daniẹl 9:25; Nehemaya 2:1, 5-8.

• Mavọ yen ẹdidjana 69 na gron te? Vwẹ aroẹmrẹ ri Baibol evo, ẹdẹ ọvo mudiaphiyọ ukpe ọvo. (Ukeri 14:34; Izikiẹl 4:6) Kọyen, ẹdidjana ọvo mudiaphiyọ ukpe ighwrẹn. Vwẹ aroẹmrẹ na, ẹdidjana 69 na bun te ikpe 483 (ẹdidjana 69 x ẹdẹ 7).

• Ọke vọ yen ẹdidjana 69 na vwo vwoba? E de si ikpe 483 vwo nẹ ukpe ri 455 B.C.E., ọ cha reyọ avwanre kpo ukpe ri 29 C.E. a Ukpe nana dẹn yen Jesu bromaphiyame, ọ da rhe dia Mesaya na!—Luk 3:1, 2, 21, 22.

Rhivwin kpo uyono 15 ẹkpo 5

 3. Ona rẹ Omaesivwo ro Churobọ si Ọbara

O vwo ona rẹ omaesivwo ra da reyọ ọbara rẹ ohwo re sivwẹn na vwo ruiruo. Inenikristi sen evo usun rayen kerẹ, e vwo se ọbara nẹ ohwo oma yẹrẹ sẹro rẹ ọbara rẹ ohwo na phiyọ asan vwọ hẹrhẹ omaẹbẹrẹ.—Urhi Rivẹ 15:23.

Ẹkẹvuọvo, ona rẹ omaesivwo efa se shephiyọ. Kerẹ a vwọ davwẹn ọbara nẹ, hemodialysis, hemodilution, kugbe cell-salvage yẹrẹ imashini re se heart-lung bypass. Onenikristi ọvuọvo yen che brorhiẹn rẹ obo ra cha vwẹ ọbara rọyen vwo ru vwẹ ona rẹ omaesivwo ọvo, ra vwọ davwan ọbara nẹ, yẹrẹ ona rẹ omaesivwo evo ra mrẹ nonẹna. Idọktọ ọvuọvo se ruẹ ayen vwẹ idjerhe rọ fẹnẹre emerha. Ọtiọyena, tavwen Onenikristi ki rhiabọreyọ oka rẹ omaẹbẹrẹ, ọbara ẹdavwọn, yẹrẹ ena efa, ofori nẹ ọ riẹn obo ra cha vwẹ ọbara rọyen vwo ruiruo wan. Roro kpahen enọ nana:

• Ọ da dianẹ e che se ọbara mẹ nẹ oma mẹ phiyọ asan ọfa yẹrẹ dobọ rẹ ẹdjẹ rọyen ji vwẹ ọmọke vwo? Ẹwẹn obrorhiẹn mẹ je cha rhọnvwe nẹ mi ni ọbara na kerẹ ẹbẹre ọvo rẹ oma mẹ, ọtiọyena mi rhe che “kuo phihọ” otọ-ọ?—Urhi Rivẹ 12:23, 24.

• Kẹ, ona rẹ omaẹbẹrẹ evo de churobọ si e vwo se ọbara mẹ nẹ oma mẹ, vwẹ ihuvwun evo gua, a me rhoma se phiyọ oma mẹ vwo? Ẹwẹn rẹ obrorhiẹn mẹ re me vwẹ Baibol na yono che kpokpo uvwe, yẹrẹ mi se rhiabọreyọ?

Rhivwin kpo uyono 39 ẹkpo 3

 4. Omaẹhẹriẹ rẹ Ihwo re Rọvwọnre

Ota rẹ Ọghẹnẹ jiri omaẹhẹriẹ-ẹ. O djere phephẹn nẹ omaẹhẹriẹ cha sa nẹrhẹ ohwo ra rọvwọn ohwo ọfa-a. (1 Kọrẹnt 7:10, 11) Ẹkẹvuọvo, o vwo ẹdia evo rẹ Inenikristi evo de brorhiẹn ayen vwọ hẹriẹ oma.

• A da vwẹ arogba vwọ kpairoro vrẹ ẹroevwote rẹ uwevwin na: Ọshare rha rhọnvwe vwẹ igho, emuọre yẹrẹ oborẹ orua na guọnọre kẹ aye-en.—1 Timoti 5:8.

• Ehwe ọgangan: Ehwe rọ sa nẹrhẹ aye yẹrẹ ọshare na no nẹ omakpokpọ yẹrẹ arhọ rọyen hẹ ẹdia rẹ imuoshọ.—Galesha 5:19-21.

• Imuoshọ vwọ kẹ oyerinkugbe rẹ ohwo vẹ Jihova: Ọshare yẹrẹ aye sa nẹrhẹ ọ dia bẹnbẹn ọrivẹ rọyen vwọ ga Jihova.—Iruo Rẹ Iyinkọn Na 5:29.

Rhivwin kpo uyono 42 ẹkpo 3

  5. Erẹ vẹ Irueru Efa

Inenikristi vwobọ vwẹ erẹ ri tuẹ Ọghẹnẹ oma-a. Ẹkẹvuọvo Onenikristi ọvuọvo yen cha vwẹ ẹwẹn obrorhiẹn rọyen ra vwẹ Baibol yono vwo brorhiẹn rẹ obo ro ru kpahen ẹdia ri shekpahen erẹ tiọyena. Roro kpahen idje evo.

• Ohwo ovo yerin uwe uyeren rẹ orẹ na. Wọ sa ta, “Wẹ kobiruo.” Ẹkẹvuọvo, siẹrẹ ohwo na da guọnọ riẹn kpobarophiyọ, wo se djefiotọ kẹ oboresorọ wo vwobọ vwẹ orẹ na-a.

• Ọrivẹ rẹ orọnvwe wẹn rọ dia Oseri ri Jihova-a durhie uwe nẹ wọ vwomaba imoni rọyen vwọ kẹ udemu vwẹ ọke rẹ orẹ. Ẹwẹn rẹ obrorhiẹn wẹn da rhọnvwe nẹ wọ ra, wọ sa vuẹ ọrivẹ rẹ orọnvwe wẹn phiyotọ nẹ udemu na de churobọ si irueru rẹ ẹga rẹ efian wo che vwobọ vwọ-ọ.

• Ohwo wo ruiruo kẹ ruẹse kẹ wẹ vwẹ ọke rẹ orẹ. Ofori nẹ wọ sen okẹ na? Ọ ghwa dia urhi-i. Ohwo wo ruiruo kẹ na ni okẹ na kerẹ ẹbẹre ọvo rẹ orẹ na, gbanẹ o niro kerẹ idjerhe ọvo ro se vwo dje ọdavwaro phia fikirẹ iruo esiri ru wo ruẹ?

• Ohwo ọvo kẹ wẹ okẹ vwẹ ọke rẹ orẹ. Ohwo rọ kẹ wẹ okẹ na sa ta: “Me riẹnre nẹ wo ru orẹ nana-a, jẹ me guọnọ vwọ kẹ wẹ.” Ọkiọvo ọ sa dianẹ ohwo na de guọnọ ruẹse kẹ wẹ. Jẹ, o vwo oboresorọ e vwo roro nẹ ohwo na guọnọ davwen esegbuyota wẹn nẹ yẹrẹ ọ guọnọ nẹ wọ vwomaba orẹ na? Wo de roro kpahen ọyena nu, wẹwẹ ọvo kọyen che brorhiẹn sẹ wo che rhiabọreyọ okẹ na. Vwẹ orhiẹn rẹ avwanre eje, avwanre guọnọ vwo ẹwẹn obrorhiẹn rọ fonro, je fuevun kẹ Jihova.—Iruo Rẹ Iyinkọn Na 23:1

Rhivwin kpo uyono 44 ẹkpo 1

 6. Ega ri Pho Mu Ohwo

Kidie nẹ avwanre vwo ẹguọnọ rẹ ihwo, avwanre jomaotọ rere ọga na wo jẹ mu ihwo efa womarẹ avwanre. Ofori nẹ e ru ọtiọyen te ọ dianẹ avwanre vwo ọga ro pho yẹrẹ a mrẹ oka ro djerephia nẹ ọga na hẹ oma avwanre. Avwanre ru ọtiọyen kidie Baibol na jurhi nana: “Wọ me guọnọ ọrivẹ wẹn kirobo ru wọ guọnọ oma wẹn.”—Rom 13:8-10.

Mavọ yen ohwo ro vwo ọga ro pho sa vwọ yọnrọn urhi nana? Ohwo ro vwo ọga ro pho mu ohwo cha kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ gbanẹ ihwo yẹrẹ fiọnfiọn ihwo unu. O fo nẹ ivun miovwo siẹrẹ ihwo evo rhe durhie kpo uwevwin raye-en, kidie nẹ ayen guọnọ sẹro rẹ orua rayen. O ki bromaphiyame, ofori nẹ ọ vuẹ ọrọvwẹrote iruo rẹ ekpako na kpahen ẹdia rọyen rere a sa vwọ sẹro rẹ ihwo efa ri ji che bromaphiyame. Tavwen ọ ke kọn phiyọ ohwo, ofori nẹ ohwo ro vwo ọga ro pho ra davwen oma rọyen ni. Vwẹ idjerhe nana, ohwo na djephia nẹ o vwo ọdavwẹ rẹ ihwo efa, ọ je “guọnọ erhuvwu rẹ oma rọye ọvo-o, ẹkẹvuọvo . . . [ọ] je guọnọ erhuvwu rẹ ihwo efa.”—Filipae 2:4.

Rhivwin kpo uyono 56 ẹkpo 2

 7. Ekiẹchuọ vẹ Eta rẹ Urhi

A sa kẹnoma kẹ ebẹnbẹn buebun siẹrẹ e de si eta ri churobọ si igho phiyotọ, ọ da tobọ dianẹ a vẹ Onenikristi yen gba chueki na. (Jerimaya 32:9-12) Dedena, Inenikristi se vwo ẹmẹghwọ fikirẹ eta ri shekpahen igho yẹrẹ erọnvwọn efa. Ofori nẹ ayen rhuẹrẹ ẹghwọ na phiyọ kpakpata vwọrẹ ufuoma vwẹ odjahọn.

Kẹ, mavọ yen ofori nẹ a rhuẹrẹ okpota kerẹ ọghware kugbe eta re vwo miovwo odẹ rẹ ohwo phiyọ? (Se Matiu 18:15-17.) Jesu vwẹ owọẹjẹ erha vwọ kẹ avwanre:

1. Davwẹngba vwo nene ohwo na rhuẹrẹ kugbe.—Ni owọ 15.

2. Ọyena rha wia-an, wẹ vẹ oniọvo ọvo yẹrẹ ivẹ ri tedje vwẹ ukoko na bro ra.—Ni owọ 16.

3. A rha je sa rhuẹrẹ ota na phiyọ-ọ, ovwan gbe mu ota na bru ekpako na ra.—Ni owọ 17.

Vwẹ ẹdia buebun, ofori nẹ e mu iniọvo kpo aguare-e kidie ọyena sa nẹrhẹ a vwẹ ẹro ọchọchọ vwo ni Jihova vẹ ukoko na. (1 Kọrẹnt 6:1-8) Ẹkẹvuọvo, o vwo ẹdia evo ro de fo nẹ a rhuẹrẹ ota na phiyọ vwẹ aguare: kerẹ ọbe ra vwọ fan orọnvwe, ohwo rọ cha yọnre ọmọ, brorhiẹn rẹ uchunu rẹ igho ra cha hwa vwọ vwẹrote ọmọ, brorhiẹn rẹ ihwo ra vwẹ igho kẹ siẹrẹ eki de she, kugbe re vwo brorhiẹn rẹ ohwo rọ cha riuku. Onenikristi da rhuẹrẹ ota na phiyọ vwo nene urhi vwẹ idjerhe rẹ ufuoma, ọ vwọso uchebro ri Baibol na-a.

Onenikristi da niyẹnrẹn kẹ ihwo ri vwo ogangan rẹ usuon kpahen ohwo ro ru umwemwu ọgangan kerẹ a vwọ gba ohwo duẹ, e vwo gbe omotete ẹgua, a vwọ wan ohwo oma mamọ, re vwo hwe ohwo ghwẹ, yẹrẹ cho okpuji ọ churhi ri Baibol na-a.

Rhivwin kpo uyono 56 ẹkpo 3