1. Die yen sa cha avwanre uko vwo vwo omavwerhovwẹn kpahen eyono rẹ aroẹmrẹ rehẹ Baibol na?

 “MI VWO omavwerhovwẹn kpahen eyono rẹ aroẹmrẹ rehẹ Baibol,” ọtiọyen oniọvo eghene ọvo re se Ben tare. Wọ rhọnvwephiyọ obo rọ tare na? Gbanẹ wọ mrẹ bẹnbẹn wo vwo vwo ẹruọ rayen? Wo se no nẹ ofu se dje ohwo re vwo yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na. Ẹkẹvuọvo, wọ da riẹn oboresorọ ri Jihova vwọ vwẹ ayen vwọba ota rọyen, ọ sa nẹrhẹ wo vwo owenvwe wo vwo yono kpahen ayen.

2. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono nana?

² Vwẹ uyono nana a cha ta ota kpahen oboresorọ re vwo yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol kugbe obo re se vwo ru ọtiọyen. A cha fuẹrẹn aroẹmrẹ ivẹ rehẹ ọbe ri Daniẹl kugbe obo re sa vwọ cha avwanre uko enẹna.

3. Die yen ofori nẹ e ru siẹrẹ a da guọnọ vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ rehẹ Baibol na?

³ Ofori nẹ a nokpẹn rẹ ukẹcha siẹre a da guọnọ vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ rọhẹ Baibol na. Roro kpahen udje nana. Vwẹ ẹwẹn roro nẹ wo kpo asan ru wo ghwe vughe-e, ẹkẹvuọvo wẹ vẹ ugbeyan wẹn rọ nabọ vughe asan na yen gba yanran na. O vughe asan rẹ ovwan hepha na kugbe asan rẹ idjerhe ọvuọvo sun ohwo ra. Aphro herọ-ọ, oma cha vwerhen owẹ nẹ ugbeyan wẹn na rhọnvwere nẹ ọyen che nene uwe! Vwẹ idjerhe vuọvo na, Jihova riẹn ọke rẹ avwanre de yerẹn na kugbe obo re cha phia vwẹ obaro na. Ọtiọyena, e se vwo vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ rehẹ Baibol na, ofori nẹ a vwomakpotọ nokpẹn rẹ ukẹcha ri Jihova.​—Da 2:28; 2Pi 1:​19, 20.

4. Diesorọ Jihova vwọ reyọ ihwo vwo si aroẹmrẹ rọyen phiyotọ vwẹ Baibol na? (Jerimaya 29:11) (Ni uhoho na.)

⁴ Kirobo rẹ emiọvwọn guọnọ erhuvwu rẹ emo rayen ye, ọtiọyen Jihova je guọnọ nẹ avwanre yeren omamọ rẹ akpọ.  (Se Jerimaya 29:11.) Ẹkẹvuọvo vwọ fẹnẹ ihworakpọ, Jihova sa ta obo re cha phia vwẹ obaro na gbagba. Ọ reyọ ihwo evo vwo si aroẹmrẹ rọyen phiyotọ vwẹ Baibol na rere avwanre sa vwọ riẹn kpahen erọnvwọn eghanghanre re cha vwẹ obaro tavwen e ke phia. (Aiz 46:10) Aroẹmrẹ rehẹ Baibol na eyen okẹ re pha ghanghanre ri nẹ obọ rẹ Ọsẹ rẹ avwanre rọhẹ odjuvwu rhe. Jẹ, mavọ wo se vwo vwo imuẹro nẹ obo ri Baibol na ta phiyotọ che ghini rugba?

5. Die yen ighene se yono vwo nẹ udje ri Max?

⁵ Ihwo ri nene odjekẹ ri Baibol na-a, yen riariẹ ighene rẹ avwanre phiyọ vwẹ obẹ isikuru. Eta vẹ iruemu rayen sa nẹrhẹ oniọvo rọ dia eghene vwo ẹwẹn ivivẹ. Roro kpahen udje rẹ oniọvo ọshare ọvo re se Max. Ọ tare nẹ, “Ọke me vwọ hẹ eghene, mi de rhi vwo ẹwẹn ivivẹ sẹ oborẹ ọsẹ vẹ oni mẹ yono uvwe yen ghini uyota na, sẹ Baibol na ghini ota rẹ Ọghẹnẹ.” Die yen ọsẹ vẹ oni rọyen ruru? Ọ da ta, “Dede nẹ obo me tare na ghwa vwerhen ayen oma-a, ophu mu aye-en.” Ọsẹ vẹ oni ri Max da reyọ Baibol na vwọ kpahen phiyọ enọ rọyen. Max de ji ru emuọvo. Ọ da ta, “Mi yono aroẹmrẹ rehẹ Baibol na komobọ, mi de ji nene ighene efa ta ota kpahen obo ri mi yonori.” Kẹ, die yen nẹ obuko rọyen rhe? Max da je ta, “Mi vwo ru ọnana nu, o de rhi mu vwe ẹro nẹ Baibol na ghini ota rẹ Ọghẹnẹ!”

6. Ọ da dianẹ wo vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen Baibol na die yen ofori nẹ wo ru, kẹ diesorọ?

⁶ Ọ da dianẹ wo vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen Baibol na kerẹ Max, wo jẹ oma vo wẹ-ẹ. Ẹkẹvuọvo, ofori nẹ wọ wian kpahọn kpakpata. Ẹwẹn ivivẹ pha kerẹ ekangba. A rha fobọ wian kpahọ-ọn, ememerha na ọ sa guọghọ obo re pha ghanghanre. Wo se vwo si “ekangba” ọtiọyen nẹ esegbuyota wẹn, ofori nẹ wọ nọ oma wẹn, ‘Mi vwo imuẹro rẹ obo ri Baibol na ta kpahen obaro na?’ O rhe mu we ẹro-o, ofori nẹ wo yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na ri ru gbare. Idjerhe vọ yen wo se vwo ru ọtiọyen?

7. Udje vọ yen Daniẹl phi phiyotọ kpahen obo re se vwo yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na? (Daniẹl 12:10) (Ni uhoho na.)

⁷ Daniẹl phi uvi udje phiyotọ kpahen obo re se vwo yono aroẹmrẹ rehẹ Baibol na. O yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na vẹ ẹwẹn rọ vwọ riẹn uyota na. Daniẹl ohwo rọ vwomakpotọ, ọ je mrẹvughe nẹ siẹrẹ ihwo de sikẹre Jihova ji yeren akpọ nene iwan rọyen, ọ vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwo vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ rọyen. (Da 2:​27, 28; se Daniẹl 12:10.) Daniẹl djerephia nẹ ọyen ohwo rọ vwomakpotọ kidie ọ vwẹroso ukẹcha ri Jihovah. (Da 2:18) Daniẹl nabọ frẹkotọ yono. Ọ hiẹ guọnọ ẹkpahọnphiyọ vwẹ ẹbẹre ri Baibol re herọ vwẹ ọke yena. (Jer 25:​11, 12; Da 9:2) Mavọ wọ sa vwọ vwẹrokere Daniẹl?

8. Diesorọ ihwo evo vwọ sian nẹ aroẹmrẹ rehẹ Baibol na dia uyota-a, kẹ die yen ofori nẹ e ru?

⁸ Roro kpahen obo ri mu we vwo yono  kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na. Owenvwe wọ vwọ riẹn uyota na yen mu we vwo yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na? Ọ da dia ọtiọyen, Jihova cha cha wẹ uko. (Jọ 4:​23, 24; 14:​16, 17) Iroro ọfa vọ yen mu ihwo vwo yono kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na? Ihwo evo ru ọtiọyen ayen se vwo djephia nẹ Baibol na dia ota rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Ọtiọyena, kẹ ayen roro nẹ ayen ọvo se brorhiẹn rẹ obo ri yovwirin vẹ obo re chọre ji yeren akpọ nene iwan romobọ rayen. Ẹkẹvuọvo, ofori nẹ e yono vẹ ẹwẹn ra vwọ riẹn uyota na. Vwọba, o ji vwo uruemu ọghanghanre ọvo ra guọnọre e se vwo vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ ri Baibol na.

9. Uruemu vọ yen a guọnọre e se vwo vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ rọhẹ Baibol na? Djekpahọn.

⁹ Vwomakpotọ. Jihova veri nẹ ọyen cha vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re vwomakpotọ. (Jem 4:6) Ọtiọyena, ofori a rẹ nẹ ọ cha avwanre uko e se vwo vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ rehẹ Baibol na. O ji fo nẹ e rhiabọreyọ ukẹcha ro nẹ obọ rẹ odibo rọ fuevun na cha ọke ro fori. (Lu 12:42) Jihova ọyen Ọghẹnẹ rẹ ọrhuẹrẹphiyotọ, ọtiọyena, ọyen emu rẹ aghwanre rọ vwọ womarẹ ugbo vuọvo vwọ cha avwanre uko vwo vwo ẹruọ rẹ uyota rehẹ Ota rọyen.​—1Kọ 14:33; Ẹf 4:​4-6.

10. Die yen udje ri Esther yono uwe?

¹⁰ Nabọ frẹkotọ ru ehiahiẹ. Reyọ uyovwinrota aroẹmrẹ ọvo ro me je we vwọ tonphiyọ. Ọnana yen oborẹ oniọvo aye ọvo re se Esther ruru. O vwẹ omavwerhovwẹn kpahen aroẹmrẹ re ta ota kpahen ẹcha ri Mesaya na. Ọ da ta, “Ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe 15, me da ton ehiahiẹ phiyọ ro djerephia nẹ aroẹmrẹ nana e si ayen phiyotọ tavwen a ke rhe mrẹ ọke ri Jesu.” Obo ro yonori ro vwo se kpahen Ukpirhin ri Dead Sea na da nẹrhẹ imuẹro rọyen gan. O da ta, “E si evo rayen phiyotọ tavwen a ke rhe mrẹ ọke ri Jesu, ọtiọyena aroẹmrẹ rehẹ evun rọyen, obọ rẹ Ọghẹnẹ yen i nurhe. Mi se ayen abọ buebun tavwen mi ki rhi vwo ẹruọ rayen.” Ẹkẹvuọvo, oma vwerhen rọ nẹ ọ davwẹngba vwo ru ehiahiẹ na. Rọ vwọ nabọ frẹkotọ ru ehiahiẹ kpahen aroẹmrẹ evo rehẹ Baibol na nu, ọ da ta, “Ko rhi mu vwe ẹro dẹn nẹ obo ri Baibol na tare uyota!”

11. Siẹrẹ e de vwo imuẹro nẹ eta rehẹ Baibol na uyota, erere vọ yen a cha mrẹ?

¹¹ A da mrẹ oborẹ aroẹmrẹ evo vwẹ Baibol na rugba wan re, kọ nẹrhẹ ẹroẹvwọsuọ rẹ avwanre vwo kpahen Jihova vẹ odjekẹ rọyen ganphiyọ. Vwọba, aroẹmrẹ rehẹ Baibol na cha avwanre uko vwọ sẹro uvi rẹ iphiẹrophiyọ re vwo kpahen obaro na, o toro ebẹnbẹn e hirharokuẹ enẹna-a. E jẹ a ta ota kpahen aroẹmrẹ ivẹ ri Daniẹl si phiyotọ ri ruẹgba enẹna. E de vwo ẹruọ rayen e sa cha avwanre uko vwo brorhiẹn rẹ aghwanre.

12. Die yen awọ rẹ oma ra vwẹ “utehru vẹ ọphiẹn” gua kugbe na mudiaphiyọ? (Daniẹl 2:​41-43)

¹² Se Daniẹl 2:​41-43. Vwẹ evwerhẹn ri Daniẹl fan otọ rọyen kẹ Ovie Nebukadreza na, “a gua utehru vẹ ọphiẹn kugbe” vwo ru awọ  rẹ oma na. A da reyọ aroẹmrẹ nana vwọ vwanvwẹ efa rehẹ ọbe ri Daniẹl vẹ Ẹvwọphia, ka cha riẹn nẹ awọ na mudiaphiyọ usuon rẹ Anglo-America, rọ dia ẹgba rẹ usuon rọ herọ nonẹna. Kpahen ẹgba rẹ usuon nana, Daniẹl tare nẹ “ẹbẹre ọvo ganre, ẹbẹre ọvo ghwẹ.” Diesorọ ẹbẹre ọvo vwo ghwẹ? Kidie ihwo ghevweghe re vwo dje ọphiẹn na nẹrhẹ bẹn kẹ ọ vwọ reyọ ẹgba rọyen re vwo dje utehru na vwo ruiruo. b

13. Iyono eghanghanre vọ yen avwanre yono vwo nẹ aroẹmrẹ nana rhe?

¹³ Avwanre yono uyota eghanghanre evo vwo nẹ obo ri Daniẹl djisẹ rẹ oma na, marho kẹ awọ rọyen. Ẹsosuọ, Ẹgba rẹ Usuon rẹ Anglo-America na dje ogangan rọyen phia vwẹ idjerhe evo. Kerẹ udje, ayen phi Ofovwin rẹ Akpọeje I vẹ ọ rẹ Akpọeje II kparobọ. Ẹkẹvuọvo, ẹgba rẹ usuon nana vwiẹre, ọ je cha rha vwiẹrẹ phiyọ fikirẹ oseghe rọhẹ uvwre rẹ ihwo rehẹ otọ rẹ usuon rọyen. Ọrivẹ, Ẹgba rẹ usuon nana yen che sun koba tavwen Uvie rẹ Ọghẹnẹ ki phi oba phiyọ isuon rẹ ihworakpọ eje. Dede nẹ ẹkuotọ efa cha vwọso Ẹgba rẹ Usuon rẹ Anglo-America na, jẹ ayen cha sa reyọ ẹdia rọye-en. Avwanre riẹn ọnana kidie “oragha” re vwo dje Uvie rẹ Ọghẹnẹ na cha guọghọ awọ rẹ oma na, ro mudiaphiyọ Anglo-America na.​—Da 2:​34, 35, 44, 45.

14. Mavọ yen ẹruọ rẹ aroẹmrẹ ro shekpahen awọ rẹ utehru vẹ ọphiẹn na sa vwọ cha avwanre uko vwo brorhiẹn rẹ aghwanre?

¹⁴ O mu we ẹro nẹ aroẹmrẹ ri Daniẹl ro shekpahen awọ rẹ utehru vẹ ọphiẹn na ghini uyota? Ọ da dia ọtiọyen, ọnana che wene obo wo yeren akpọ wan. Wo rhe che koko ekuakua rẹ akpeyeren vwẹ akpọ nana rọ cha ghwọrọ kufia kẹrẹkpẹ na-a. (Lu 12:​16-21; 1 Jọ 2:​15-17) Wo de vwo ẹruọ rẹ aroẹmrẹ nana, ọ cha cha wẹ uko vwọ mrẹ ọghanrovwẹ rẹ iruo rẹ aghwoghwo vẹ eyono na. (Mt 6:33; 28:​18-20) Wo de yono kpahen aroẹmrẹ nana nu, gba nọ oma wẹn, ‘Orhiẹn ri mi brẹ djephia nẹ mi vwo imuẹro nẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ che phi oba phiyọ usuon rẹ ihworakpọ eje kẹrẹkpẹ?’

15. Ono yen “ovie rẹ obọhwẹre rẹ ọnre” vẹ “ovie rẹ obọrhen rẹ onre” na nonẹna? (Daniẹl 11:40)

¹⁵ Se Daniẹl 11:40. Daniẹl uyovwin 11 ta ota kpahen ẹgba rẹ usuon yẹrẹ ivie ivẹ ri sivwẹn oseghe rẹ usuon. A da reyọ aroẹmrẹ nana vwọ vwanvwe efa rehẹ Baibol na, a cha riẹn nẹ “ovie rẹ obọhwẹre onre” na yen Russia vẹ ẹkuotọ efa re ka ẹbẹre rọyen, “ovie rẹ obuko ọnre yẹrẹ [obọrhen rẹ ọnre]” na ke rha hẹ Ẹgba rẹ Usuon ri Anglo-America. c

16. Ebẹnbẹn vọ yen ihwo rehẹ otọ rẹ usuon rẹ “ovie rẹ obohwẹre ọnre” na hirharokuẹ?

¹⁶ Ihwo rẹ Ọghẹnẹ rehẹ otọ rẹ usuon rẹ “ovie rẹ obohwẹre rẹ ọnre” na chirakon rẹ omukpahen rọ nẹ obọ rẹ ovie na cha. E hwe iniọvo evo ji do ayen phiyọ uwodi fikirẹ esegbuyota rayen. Ukperẹ oshọ rẹ omukpahen rẹ “ovie rẹ obohwẹre ọnre” na vwo mu ayen, o de ru esegbuyota rayen gan. Diesorọ? Iniọvo rẹ avwanre riẹnre nẹ omukpahen rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ ruẹ orugba rẹ aroẹmrẹ ri Daniẹl si phiyotọ. d (Da 11:41) Ọnana avwanre riẹnre na sa cha avwanre uko vwọ sẹro rẹ iphiẹrophiyọ vẹ ọyọnregan re vwo kpahen Jihova.

17. Ebẹnbẹn vọ yen ihwo rẹ Ọghẹnẹ rehẹ otọ rẹ usuon rẹ “ovie rẹ obọrhen rẹ ọnre” na hirharoku?

 ¹⁷ Vwẹ ọke re wanre, “ovie rẹ obọrhen rẹ ọnre” na je vwọso ihwo ri Jihova. Kerẹ udje, uvwre rẹ ukpe ri 1901 fiẹ 1950, e mu iniọvo buebun phiyọ uwodi kidie ayen rhọnvwe ka ẹbẹre rẹ usuon vuọvo-o, fikirẹ ọnana a je djẹ emọ rẹ iniọvo buebun nẹ isikuru. Vwẹ ikpe evo rhire na, a davwen evun-ẹfuọn re idibo ri Jihova rehẹ otọ rẹ usuon rẹ ovie yena vwẹ idjerhe efa. Kerẹ udje, siẹrẹ a da djegbada rẹ oseghe rẹ usuon, Onenikristi ro nomaso-o sa ka ẹbẹre ọvo yẹrẹ ọfa. Ọ sa dianẹ ọ dia o che re phi obọ phiyọ ekpeti-i; ẹkẹvuọvo vwẹ ẹwẹn yẹrẹ ubiudu rọyen, o vwo ohwo rọ guọnọre nẹ usuon na te obọ. Ẹkẹvuọvo e vwo jẹ ẹbẹre ọvo yẹrẹ ọfa ẹka, ofori nẹ a jomaotọ kpahen iroro avwanre vẹ obo re ruẹ!​—Jọ 15:​18, 19; 18:36.

18. Mavọ yen oma ruẹ avwanre siẹrẹ “ovie rẹ obọrhen rẹ ọnre” vẹ “ovie rẹ obohwẹre rẹ ọnre” na da họnra? (Ni uhoho na.)

¹⁸ Oshọ se mu ihwo ri vwo esegbuyota kpahen aroẹmrẹ ri Baibol na-a, siẹrẹ ayen da  mrẹ “ovie rẹ obọrhen rẹ ọnre” rọ nene “ovie rẹ obohwẹre rẹ ọnre” na họnra. (Da 11:40) Ivie ivẹ nana vwo ekuakua rẹ ofovwin re sa ghwọrọ erọnvwọn eje ri vwo arhọ vwẹ otọrakpọ na. Ẹkẹvuọvo avwanre riẹnre nẹ Jihova cha vwẹ uphẹn kẹ orọnvwọn vuọvo ọtiọyen nẹ ọ phia-a. (Aiz 45:18) Ọtiọyena, ukperẹ udu vwo bru avwanre kpahen ohọnre rọhẹ uvwre rẹ “ovie rẹ obohwẹre rẹ ọnre” vẹ “ovie rẹ obọrhen rẹ ọnre” na, ọnana kọ nẹrhẹ esegbuyota rẹ avwanre rhoma ganphiyọ. Ọ kẹ avwanre imuẹro nẹ oba rẹ eyeren nana sikẹre re.

19. Die yen ofori nẹ a riẹn kpahen aroẹmrẹ rehẹ Baibol na?

¹⁹ Avwanre riẹn oborẹ aroẹmrẹ ri Baibol evo che rugba wa-an. Ọmraro Daniẹl dede tobọ vwo ẹruọ rẹ erọnvwọn eje ro si phiyotọ-ọ. (Da 12:​8, 9) Ọtiọyena e rhe vwo ẹruọ rẹ oborẹ aroẹmrẹ ri Baibol ọvo che rugba wa-an, ọ dia ọyen o vwo mudiaphiyọ nẹ o che je ruẹgba-a. Aphro herọ-ọ, avwanre sa vwẹroso Jihova nẹ ọ cha vuẹ avwanre obo ro fori nẹ a riẹn vwẹ ọke ro fori, kerẹ obo ro ruru vwẹ ọke re wanre.​—Emọs 3:7.

20. Aroẹmrẹ ri Baibol vọ yen che rugba kẹrẹkpẹ, kẹ die yen ofori nẹ e rhe ruẹ ọkieje?

²⁰ E che kperi ukperi rẹ “ufuoma kugbe ofuvwegbe.” (1Tẹ 5:3) O rhe che kri-i, ẹgba rẹ usuon rẹ akpọ na cha vwọso ẹga refian je ghwọrọ kufia. (Ẹvw 17:​16, 17) Kẹ ayen cha vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ. (Izi 38:​18, 19) Enana da phia re, ofovwin rẹ Amagidọn kọ cha tonphiyọ. (Ẹvw 16:​14, 16) O mu avwanre ẹro nẹ enana eje cha phia kẹrẹkpẹ. Bẹsiẹ rẹ ọke yena ki te, e jẹ e rhe dje ọdavwaro phia kẹ Ọsẹ rẹ avwanre rọhẹ odjuvwu womarẹ e vwo yono aroẹmrẹ rehẹ Baibol na ji cha ihwo efa uko vwo ru ọtiọyen.