E vwiẹ vwẹ vwẹ December 22, 1929 vwẹ Noville, ọmọko ro vwo idju irhirin rọ kẹrẹ Bastogne, vwẹ oghwaghwo ri Belgium. Oma vwerhen ovwẹ me da karophiyọ akpọ me vẹ ọsẹ kugbe oni mẹ yerin vwevunrẹ udju na vwẹ ọkiemọ. Mẹvwẹ vẹ oniọvo mẹ otete, Raymond, yen miẹ ameivie rẹ inama rẹ avwanre kẹdẹ kẹdẹ. Vwẹ ọmọko rẹ avwanre na, avwanre wian kuẹgbe vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ohwohwo.

Ọsẹ mẹ Emile vẹ oni mẹ Alice, kpo ẹga ri Fada. Kẹdidjana Kẹdidjana yen ayen vwo kpo Imasi. Ẹkẹvuọvo, omarẹ ukpe ri 1939, ekobaro ri nẹ England rhe, rhe ọko rẹ avwanre je vwẹ ukẹcha kẹ ọsẹ mẹ vwo durhie phiyọ imagazini re se Consolation (enẹna e se Awake!). O kriri ọsẹ mẹ ke riẹn nẹ ọnana yen uyota naa, ọ da ton ese ri Baibol na phiyọ ugege yena. Rọ vwọ dobọ rẹ Imasi ẹra ji, ihwo re dia kẹrẹ avwanre re dia igbeyan jovwo, ke vwọsuọ. Kẹ ayen kpokpo ọsẹ mẹ rere o rhivwin rhe ẹga ri Fada, ọ dia ọmọrhiẹ aphro yen ọnana soroo.

Ọ da vwẹ mamọ me vwọ mrẹ oborẹ ayen kpokpo ọsẹ mẹ te. Ọnana kọyen mu uvwe vwọ nẹrhovwo nẹ otọ rẹ udu rhe Ọghẹnẹ vwọ kẹ ukẹcha re me ta ota kpahen vwẹ obenu na. Ẹvwọsuọ na vwọ dobọ ji nu, ubiudu mẹ da rhe vọn vẹ aghọghọ. Ko rhi mu uvwe ẹro nẹ Jihova ghini “Nyo ẹrhovwo.”

Isodje ri Nazi Germany da ro Belgium vwẹ May 10, 1940, ọ da nẹrhẹ ihwo buebun djẹ nẹ ẹkuotọ na. Orua avwanre da djẹ kpo obọrhen ọnre ri France. Avwanre vwọ yanran vwẹ idjerhe, isodje ri Germany vẹ e ri France ri phi ofovwin de ke avwanre dje.

 Ọke rẹ avwanre vwo rhivwin kpo udju rẹ avwanre, avwanre da mrẹ nẹ e cho ekuakua rẹ avwanre buebun. Eranko rẹ avwanre Bobbie ọvo kọyen chekọ ro rhi dede avwanre. Obo re phiare na kọ nẹrhẹ mi roro, ‘Diesorọ ofovwin vẹ ojaẹriọ vwọ herọ?’

Vwẹ omarẹ ọke yena, avwanre mrẹ erere mamọ vwo nẹ ẹcha rẹ Oniọvo Emile Schrantz, a rọ dia ọkobaro kugbe ọkpako. O djere phephẹn vwo nẹ Baibol na rhe oboresorọ ojaẹriọ vwọ herọ je kpahenphiyọ enọ mẹ ri chekọ ri shekpahen akpeyeren. Ọnana da nẹrhẹ mẹvwẹ vẹ Jihova vwo uvi rẹ oyerinkugbe, o de ji rhi mu vwe ẹro dẹn nẹ ọyen Ọghẹnẹ rẹ ẹguọnọ.

Tavwen ofovwin na ke tobọ vwoba, jẹ orua rẹ avwanre vẹ iniọvo na sa mrẹ ohwohwo je ta ota ọkieje. Vwẹ August 1943, Oniọvo José-Nicolas Minet da rhe udju rẹ avwanre rhe ta ota. Ọ da nọ, “Ono yen guọnọ bromaphiyame?” Ọsẹ mẹ da rionbọ, ọtiọyena, me da je rionbọ. Avwanre de bromaphiyame vwẹ urhie ọvo rọ kẹrẹ udju avwanre na.

Vwẹ December 1944 isodje ri Germany de phi ofovwin rọ koba rẹ Ofovwin rẹ Akpọeje II vwẹ ẹbẹre ọnre shera rẹ Europe​​—ra riẹnphiyọ Battle of the Bulge. Avwanre dia kẹrẹ asan re de phi ofovwin na, avwanre de siomanu vwẹ uvun rọhẹ obotọ rẹ uwevwin rẹ avwanre vwẹ omarẹ emeranvwe ọvo. Ẹdẹ ọvo, me vwọ ro otafe ra vwẹ emu kẹ eranvwe, me da mrẹ nẹ a sa egbọnọ ride vwọ guọghọ ize rẹ erhu rọhẹ udju rẹ avwanre na. Isodje rẹ America ọvo rọ kẹrẹ asan rẹ eranvwe na hepha de kperi nẹ, “Sherhẹn totọ!” Me da djẹ re sherhẹn totọ kẹrẹ, ọ da vwẹ erhu rẹ ofovwin rọyen vwo tughe uyovwin mẹ rọ vwọ sẹro mẹ.

Ofovwin na vwo vwoba nu, ẹgbẹgba yen avwanre vwọ mrẹ ukoko ọvo vwẹ Liège rẹ avwanre vwomaba, rọ vwẹ imaili 56 vwo sheri kẹ ẹbẹrẹ rẹ ọnre shera rẹ asan rẹ avwanre dia. Ọke vwọ yanran na, avwanre da vwẹ ẹmẹko uyono ọvo vwo mu vwẹ Bastogne. Me da ton iruo rẹ osa rẹ uyovwin ephio phiyọ, ji yono kpahen urhi. Ọke vwọ yanran na, me da je wian vwẹ akon iruo rẹ Igọmẹti rọhẹ ekogho na. Vwẹ 1951 avwanre de ru osikoko rẹ  okinriariẹ otete vwẹ Bastogne. Omarẹ ihwo ujorin yen rhere, oniọvo aye rọ dia ọkobaro vẹ oruru re se Elly Reuter je rhe. Ọ vwẹ idjighere djẹ imaili 31 vwo kpo osikoko na. O kririi avwanre de rhi vwo ẹguọnọ rẹ ohwohwo je kọnphiyọ ohwohwo. E de durhie Elly vwo kpo Isikuru ri Giliẹd vwẹ United States. O de si rhe esiri ukoko vwọ vuẹ ayen oboresorọ rẹ o che se rhiabọreyọ edurhie naa. Oniọvo Knorr, rọ vwẹrote iruo rẹ Iseri ri Jihova ọke yena, da kpahenphiyọ ileta na rọ vwọ vuẹ nẹ ọkiọvo ọyen vẹ ọshare rọyen se vwo uphẹn rẹ ayen vwo kpo Giliẹd ẹdẹ ọvo. Avwanre da rọvwọn vwẹ February 1953.

Ukpe yena vuọvo na yen mẹvwẹ vẹ Elly kpo New World Society Assembly re ruru vwẹ Yankee Stadium, New York. Vwẹ osikoko na, oniọvo ọshare ọvo da vwẹ omamọ rẹ iruo ọvo kẹ vwẹ je vuẹ vwẹ nẹ me kua kpo United States. Avwanre vwọ nẹrhovwo rhe Jihova kpahen ota na nu, mẹvwẹ vẹ Elly da sen iruo na ji rhivwin kpo Belgium re bicha ẹmẹko rẹ ighwoghwota ihwe rehẹ Bastogne. Vwẹ ukpe rọ vwọ kpahọn, avwanre de vwiẹ ọmọshare, odẹ rọyen Serge. Ọ da ohwo mamọ nẹ emeranvwe ighwrẹn vwọ wan nu, Serge da muọga o de ghwu. Avwanre vuẹ Jihova obo rọ da avwanre te vwẹ ẹrhovwo, iphiẹrophiyọ rẹ evrẹnushi na da bọn avwanre gan.

Vwẹ October 1961, me da mrẹ iruo ubrọke rọ nẹrhẹ mi se ruiruo rẹ ọkobaro. Ẹdẹ yena vuọvo na, odibo rẹ oghọn ukoko ri Belgium de se vwe vwẹ ifonu. Ọ da nọ vwẹ sẹ me sa ga kerẹ odibo rẹ okinriariẹ (re se oniruo okinriariẹ enẹna). Me da nọ: “O rhe fo nẹ avwanre ga kerẹ ekobaro tavwen avwanre ki rhiabọreyọ iruo nana?” A da rhọnvwe kẹ avwanre. Avwanre vwọ ga kerẹ ekobaro vwe emeranvwe ẹrenren nu, avwanre da ton iruo rẹ ikiekin phiyọ vwẹ September 1962.

Avwanre vwo ruiruo rẹ ikiekin na vwẹ ẹgbukpe ivẹ nu, e de durhie avwanre kpo Bẹtẹl vwẹ Brussels da ra ga. Avwanre ton owian phiyọ vwẹ etiyin vwẹ October 1964. Iruo kpokpọ nana hwarhiẹ ebruphiyọ buebun rhe. O rhe krii, Oniọvo Knorr vwọ rhe Bẹtẹl rẹ avwanre hepha vwẹ 1965 nu, o gbe vwe unu ra vwọ reyọ ovwẹ mu odibo rọvwẹrote oghọn ukoko. Ọke vwọ yan obaro, e de durhie uvwe vẹ Elly kpo iklasi 41 rẹ Isikuru ri Giliẹd. Eta rẹ Oniọvo Knorr tare ẹgbukpe 13 re wanre na rugba re! Avwanre vwo wontọ nu, avwanre de rhivwin kpo Bẹtẹl rọhẹ Belgium.

Vwẹ ikpe re wanre na, me vwẹ ẹrianriẹn rẹ urhi ri mi vwori vwọ chochọn rẹ ugbomọphẹ rẹ ẹga rẹ avwanre vwẹ Europe vẹ asan efa. (Fil 1:7) Ọnana nẹrhẹ mi vughe ihwo rẹ igọmẹti buebun vwẹ ẹkuotọ re vrẹ 55, re de siobọ rẹ iruo rẹ avwanre kpotọ yẹrẹ daji. Ukperẹ mi vwo dje oma kerẹ ohwo rọ riẹn urhi, ke me vuẹ ayen nẹ mẹvwẹ “ohwo rẹ Ọghẹnẹ.” Ọkieje yen me vwọ guọnọ odjekẹ ri Jihova womarẹ ẹrhovwo, kidie “udu rẹ ovie [yẹrẹ oguẹdjọ] epha kerẹ uto rẹ ame  vwẹ obọ rẹ Ọrovwohwo na; o se kuo rhẹriẹ kirobo ri jere.”​​—Isẹ 21:1.

Emu ọvo rọ phiare rọ cha sa chọrọ ovwẹ ẹroo yen ota rẹ me vẹ ohwo ọvo rọ wian vwẹ European Parliament tare. Me nọre abọ buebun sẹ mẹ vẹ ọyen sa ta ota, ukuoto rọyen, ọ da rhọnvwe nẹ avwanre sa mrẹ. Ọ da ta, “Ibrẹro iyorin ọvo yen me kẹ wẹ, mi che phi baa.” Me da nuẹ uyovwin kpotọ, je nẹrhovwo. Ọshare na da nọ vwẹ obo ri mi ruẹ. Me vwọ kpare uyovwin mẹ, me da ta, “Me kpẹvwẹ Ọghẹnẹ kidie wẹwẹ ọvo usun rẹ idibo rọyen.” Ọ da nọ, “Die yen ota wẹn na mudiaphiyọ?” Mi de dje ọbe rẹ Rom 13:4 vwọ kẹ, kidie nẹ ọyen ohwo ro kpo ishọshi, ẹkpo ri Baibol na de te ẹwẹn. Die yen nẹ obuko rọyen rhe? Avwanre da ta ota ibrẹro ọgban, otaẹtakuẹgbe avwanre na fierere mamọ. Ọ tobọ tanẹ o vwo omavwerhovwẹn kpahen owian rẹ avwanre.   

Ikpe buebun rhire na, Iseri ri Jihova guẹdjọ buebun vwẹ Europe, ri shekpahen oboresorọ Inenikristi vwo jẹ ẹbẹre vuọvo ẹka, ẹroevwote rẹ ọmọ, ẹhwa rẹ osa uyovwin vẹ efa. Ọyen uphẹn rọde mi vwo vwobọ vwẹ buebun rayen, je mrẹ oborẹ Jihova kẹ avwanre ophikparobọ. Iseri ri Jihova phi ẹdjo re vrẹ 140 kparobọ re vwẹ European Court of Human Rights!

Uvwre rẹ ukpe rẹ 1990 fiẹ 1999, mẹ vẹ Oniọvo Philip Brumley, ro nẹ esiri rẹ ukoko rhe, kugbe Oniọvo Valter Farneti, ro nẹ Italy rhe, wian kugbe vwọ vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo rẹ avwanre rehẹ Cuba vwo vwo ugbomọphẹ rẹ ayen vwọ ga ẹga rọ dia asan re de siobọ rẹ iruo avwanre kpotọ. Mi de si rhe ọfisi rọ vwẹrote eta rẹ Cuba vwẹ Belgium, je mrẹ ohwo ọvo rọ wian vwẹ etiyin rọ cha vwẹrote ọdavwẹ rẹ avwanre. Vwẹ echidiotọ rẹsosuọ, avwanre ghwa sa rhuẹrẹ ota rọ nẹrhẹ e siobọ rẹ iruọ rẹ avwanre na kpotọọ.

Avwanre vwọ nokpen rẹ odjekẹ ri Jihova vwẹ ẹrhovwo nu, avwanre da vuẹ ayen nẹ ayen kẹ avwanre uphẹn re vwo mu Baibol 5,000 kpo Cuba, ayen da rhọnvwe. E vwo mu Baibol na te oboyin, a da ghare ayen kẹ iniọvo na, ọnana da nẹrhẹ o mu avwanre ẹro nẹ Jihova ghini bruba ẹgbaẹdavwọn rẹ avwanre. Avwanre da vuẹ ayen nẹ avwanre guọnọ mu Baibol ri te 27,500 efa yanran. Ayen da je rhọnvwe. Ukẹcha avwanre vwọ kẹ iniọvo na vwẹ Cuba vwo vwo Baibol romobọ kẹ vwẹ omavwerhovwẹn.

Mi kpo Cuba abọ buebun vwọ vwẹ ukẹcha phia rere avwanre sa vwọ nabọ ruiruo avwanre nene urhi. Oyan nana kọ nẹrhẹ mi vwo uvi rẹ oyerinkugbe vẹ ihwo re wian vwẹ ọfisi rẹ igọmẹti.

Vwẹ 1994, e hwe ihwo ri Tutsi re vrẹ 1,000,000 vwẹ ozighi rọ phiare vwẹ Rwanda. Vwẹ ozighi na, e ji hwe iniọvo avwanre evo. Ọmọke vwọ wan nu, e de ru ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ ẹko iniọvo evo vwọ ghare emu vẹ ekuakua kẹ iniọvo na.

Ọke rẹ ẹko avwanre vwo tẹ Kigali rọ dia otorere rẹ ẹkuotọ na, avwanre da mrẹ nẹ ọfisi ra da fan ẹbe vẹ asan re muẹ imagazini phiyọ vọnre vẹ egbọnọ. Avwanre nyo ikuegbe rẹ iniọvo ra vwẹ eda nyavwe hwe. Avwanre ji nyo ikuegbe rẹ ẹguọnọ iniọvo na djephia. Kerẹ udje, avwanre mrẹ oniọvo ọshare rọ dia ohwo ri Tutsi re si nu vwẹ ukpotọ vwẹ ẹdẹ 28, iniọvo rẹ Hutu yen vwẹrote. Vwẹ omẹvwa ọvo re ruru vwẹ Kigali, a da vwẹ ota rẹ Ọghẹnẹ vwọ bọn iniọvo re vrẹ 900 gan.

Avwanre de kpo Zaire (rọ dia Democratic Republic of the Congo enẹna) ra guọnọ iniọvo ri Rwanda buebun vwẹ asan rẹ ihwo rẹ ofovwin djẹ nẹ uwevwin dia rọ kẹrẹ orere rẹ Goma. Avwanre sa mrẹ ayeen, avwanre da nẹrhovwo rhe Jihova nẹ o sun avwanre kpo asan rẹ ayen hepha. Avwanre da mrẹ ohwo ọvo rọ yan cha, avwanre da nọ sẹ o vughe Oseri ri Jihova vuọvoo? Ọ da kpahen, “E, mẹvwẹ Oseri ri Jihova. Me sa reyọ ovwan bru umẹ rẹ ukẹcha rẹ ekogho na ra.” Avwanre vwọ mrẹ, je vwẹ ọbọngan kẹ iniọvo rẹ ume na nu, avwanre da je vwẹ uchebro kẹ ihwo ri te omarẹ 1,600 re dje nẹ uwevwin rayen ji phiuduphiyọ ayen awọ. Avwanre ji se ileta ro nẹ obọ rẹ Ẹko Rọvwẹrote na rhe vwọ kẹ ayen. Oma vwerhen ayen mamọ, ọke rẹ ayen vwo nyo eta rẹ ọbọngan re si phiyọ ileta na nẹ: “Avwanre karophiyọ ovwan vwẹ ẹrhovwo ọkieje. Avwanre riẹnre nẹ Jihova cha kpairoro vrẹ ovwaan.” Eta rẹ Ẹko Rọvwẹrote na ghene uyota. Nonẹna, Iseri ri Jihova re vrẹ 30,000 yen yan obaro vwẹ Rwanda!

Orọnvwe avwanre vwo te omarẹ ẹgbukpe 58 re, aye mẹ ọghanghanre Elly de ghwu vwẹ 2011. Jihova bru vwe uche ọke me vwọ vuẹ obo rọ da vwẹ te vwẹ ẹrhovwo. Me je mrẹ uchebro ọke me vwọ vuẹ ihwo re me vẹ ayen gba dia asan ọvo kpahen iyẹnrẹn esiri rẹ Uvie na.

Dede nẹ me vrẹ ẹgbukpe 90 re, mi ji vwobọ vwẹ iruọ rẹ aghwoghwo na kudughwrẹn kudughwrẹn. Oma vwerhen ovwẹ nẹ me je vwẹ ukẹcha kẹ Akon rẹ Iruo rọ Vwẹrote Eta ri Shekpahen Urhi vwẹ oghọn rẹ ukoko rọhẹ Belgium, ji gbikun rẹ obo ri mi rhiẹromrẹ kẹ ihwo efa, je vwẹ ọbọngan kẹ ighene rehẹ Bẹtẹl.

Ẹgbukpe 84 re wanre yen me vwọ nẹrhovwo rẹsosuọ mẹ vwo rhe Jihova. Ọke yena yen oyerinkugbe mẹ vẹ Jihova Ọghẹnẹ vwọ tonphiyọ. Oma vwerhen ovwẹ dẹn nẹ Jihova nyo ẹrhovwo mẹ vwẹ akpeyeren mẹ eje.​​—Un 66:19. b