Ukpe rọ vwọ kpahọn, e de ghwoghwo kẹ orua ri Bẹtẹl nẹ a guọnọ iniọvo re cha vwomakpahotọ wian vwẹ oghọn ukoko rọhẹ South Africa kidie, a bọn asan kpokpọ ra da cha teyen ẹbe vwẹ oboyin. Mi de si odẹ phiyotọ nẹ me cha ra, oma vwerhen ovwẹ ra vwọ sane ovwẹ. A je sane iniọvo erha efa re je ga vwẹ Bẹtẹl rọhẹ Canada na—Ken Nordin, Bill McLellan kugbe Dennis Leech. A vuẹ avwanre nẹ avwanre cha dia oboyin ọke grongron!

Me da vwẹ ifonu se oni mẹ, me da ta: “Mama, o vwo obo re me guọnọ vuẹ wẹ. Mi che kpo South Africa!” Oni mẹ ohwo ofuefun, ẹkẹvuọvo o vwo esegbuyota ọgangan vẹ omamọ rẹ oyerinkugbe vẹ Jihova. Ọ ghwa ta ota obuebun kẹ vwẹ-ẹ, dedena me riẹnre nẹ o che bicha vwẹ. Ọsẹ vẹ oni mẹ nama vwọso orhiẹnbro mẹ na-a, dede nẹ me cha yanjẹ ayen vwo kpo isiorho.

Avwanre iniọvo ẹne na ke kpo Bẹtẹl rọhẹ Brooklyn emeranvwe erha re yono obo ra vwẹ igini kpokpọ ro si eta vẹ ihoho phiyọ ẹbe vwo ruiruo. Ọyena vwọ wan nu, avwanre da ro okuna ro mu eghwa ro kpo Cape Town, South Africa. Mi ghwe te ẹgbukpe 20 vwobọ ọke yena. Ovwọvwọn yen avwanre vwọ ro itrani vwo nẹ Cape Town kpo Johannesburg, oyan na gronrin dẹn. Asan rẹsosuọ avwanre da domaji yen omo orho ọvo vwẹ Karoo, rọ họhọ aghwa. Obu vẹ ivwirhi vọnrọ, uvo na je gan. Avwanre ẹne na da riẹn ohọre wan ovakpo na ni otafe, je no oma avwanre nẹ, ọnana kẹ asan vọ? Mavọ yen iruo avwanre cha dia vwẹ oboyin? Ọke evo vwọ wan nu rẹ avwanre vwọ rhoma rhivwin rhe etinẹ, avwanre de rhi noso nẹ dakẹ orho itete nana pha yoyovwin, ihwo re dia je pha fuefun.

Imikpe evo mi ke vwo te oboyin, igini ra vwọ teyen Uwevwin Orhẹrẹ vẹ Awake! re se Linotype machine yen mi vwo ruiruo. Iruo nana vwerhoma dedena, o pha gangan. Oghọn ukoko rẹ South Africa na teyen ẹbe re vwo ruiruo vwẹ ẹkuotọ na vẹ ẹkuotọ rẹ efa buebun vwẹ Africa. Oma vwerhen avwanre nẹ igini kpokpọ ro mu avwanre nẹ Canada rhe na, a nabọ reyọ vwo ruiruo vọnvọn!

Ọke vwọ yanran me da wian vwẹ ofisi rọ vwẹrote ewian rẹ efanfan, ẹbe-ẹteyọn kugbe emuo rẹ ẹbe nana vwo rhe iniọvo na. Mi nabọ yeren uvi rẹ akpọ.

Vwẹ 1968, me da rọvwọn ọkobaro ọvo re se Laura Bowen rọ dia kẹrẹ Bethel. Oniọvo aye nana vwẹ ukẹcha kẹ Akon Iruo rẹ Efanfan vwọ vwẹ ikọmputa si eta rayen phiyotọ. Vwẹ ọke yena, a rhọnvwa kẹ ihwo re ghwa rọvwọn vwẹ Bẹtẹl nẹ ayen dia Bẹtẹ-ẹl, ọtiọyena ke wene iruo rẹ avwanre kpo iruo rẹ ọkobaro oghẹresan. Ọnana nẹrhẹ ovwẹ ro ẹnwan. Vwẹ ikpe ihwe re me dia Bẹtẹl na, a kẹ vwẹ emuọre vẹ asan re me dia, mavọ kọyen me sa vwọ hwosa rẹ enana vẹ imigho ra cha vwọ kẹ vwẹ kerẹ ọkobaro oghẹresan? 25 rand (rọ dia $35 rẹ U.S vwẹ ọke yena.) yen a kẹ avwanre ọvuọvo ọke yena, ọ da dianẹ avwanre se ru iche inọke, irhivwibrura, vẹ ẹbe re phiẹphiyada ra guọnọre. Igho yena ra cha kẹ avwanre na yen avwanre cha vwọ hwosa rẹ uwevwin ra cha dia, emuọre, omaẹfan, dẹ ihuvwun je vwẹrote edavwẹ efa.

Ẹmẹko ọvo rọ kẹrẹ omorere rẹ Durban vwẹ Indian Ocean yen e ji avwanre ra. Ihwo rẹ India buebun yen dia orho na, buebun rayen emọ rẹ ewiowian re ji kpo South Africa vwomrẹ ukpe ri 1875 ra wian vwẹ ifatri re de ruẹ oyubu. Ihwo na vwo iruo efa rẹ ayen ruẹ enẹna, ayen je sẹro rẹ ẹkuruemu vẹ udemu rayen ria vwẹ ọke awanre. Ayen je jẹ ephẹrẹ rẹ Oyibo rọ nẹrhẹ owian na lohọ kẹ avwanre.

Inọke 150 yen ekobaro oghẹresan ruẹ kemeranvwe kemeranvwe, ọtiọyena me vẹ Laura de ru ọrhuẹrẹphiyotọ re vwo ru inọke esan vwẹ ẹdẹ rẹsosuọ. Aruọke na rhorha, jẹ odju odjidjiro djuẹ. Avwanre vwo orhivwibrura vuọvo yẹrẹ ihwo ra vwe Bible yono-o, ọtiọyena iruo rẹ nuwevwin kpo uwevwin kọyen avwanre vwẹ inọke esan na vwo ru. Ọmọke vwọ wan rẹ avwanre vwọ tonphiyọ nu, mi de ni ughọjọ mẹ, nighere ibrẹro 40 ọvo yen avwanre rure! Ki mi roro nẹ, mavọ avwanre se vwo ru iruo rẹ ọkobaro oghẹresan na?

Ọmọke vwọ wan nu avwanre da rhe rhuẹrẹ ọke avwanre phiyọ. Avwanre se muegbe rẹ ememu vẹ ikọfi phiyọ ikula nene oma. Avwanre de che rovwonma, kẹ avwanre gua imimoto rẹ avwanre na phiyọ ophie rẹ otọ rẹ urhe. Ọkievo, emọ rẹ India vẹ erhuvwu mi mudia riariẹ avwanre jẹ ayen tẹnrovi avwanre kidie oma rẹ avwanre fẹnẹ ọ rẹ ayen. Ẹmẹdẹ evo vwọ wan nu, avwanre da rhe mrẹvughe nẹ, ọke rẹ inọke ivẹ yẹrẹ erha da wan nu, e rhi vwo ni ẹdẹ yena wan nu re.

Oma vwerhen avwanre nẹ avwanre sa ghwa uyota rẹ Baibol na rhi ihwo ghwologhwolo re dia ẹkuotọ na! Ihwo rẹ India na muọghọ gangan, ayen ji vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ. Ihwo rẹ Hindu buebun rhiabọreyọ ovuẹ rẹ avwanre ghwoghwo kẹ ayen. Ayen guọnọ yono kpahen Jihova, Jesu, Baibol na, akpọ kpokpọ rẹ ufuoma rọ cha vwẹ obaro na, kugbe iphiẹrophiyọ rọ herọ vwọ kẹ ihwo ri ghwuru. Ẹgbukpe ọvo vwọ wan nu, avwanre de rhi vwo ihwo 20 rẹ avwanre vwẹ Baibol vwo yono. Uwevwin rẹ ọvo vwẹ usun rẹ erua rẹ avwanre nene yono yen avwanre da ria emu rẹ oghẹruvo kẹdẹ kẹdẹ. Oma ghene vwerhen avwanre.

O kriri-i, e de wene iruo rẹ avwanre. E ji avwanre kpo iruo rẹ okinriariẹ vwẹ ekogho rehẹ orhoma rẹ urhiẹ oyoyovwin re se Indian Ocean. Iwevwin rẹ erua sansan yen avwanre wonphiyọ kudughwrẹn kudughwrẹn, avwanre mi ji nene ighwoghwota rehẹ ukoko na wiankugbe je bọn ayen gan. Ayen nabọ vwẹrote avwanre kerẹ ihwo rẹ orua rayen, avwanre je nabọ nene emọ vẹ ichuru rayen heha. Ẹgbukpe ivẹ da rhe wanvrẹn. Ẹdẹ ọvo avwanre rorophiyọ-ọ, use de nẹ oghọn ukoko rhe. Oniọvo na da ta: “Avwanre guọnọre nẹ ovwan rhivwin rhe Bẹtẹl.” Me da ta: “Obonẹ na je avwanreọ.” Dedena, avwanre choma re vwo kpo kasan kasan re ji avwanre ra.

Akon Iruo Rovwẹrote Iruo Ẹga Na yen me da wian vwẹ Bẹtẹl, mi vwo uphẹn mi vwo nene iniọvo ri tedje wiankugbe. Ọke yena, oniruo okinriariẹ de kin ukoko nu, ko siẹ iyẹnrẹn rọyen vwo rhe oghọn ukoko. Akon Iruo Rovwẹrote Iruo Ẹga Na da mrẹ iyẹnrẹn na nu, kẹ ayen che si ọbe rhe ukoko na kpahen iyẹnrẹn rẹ oniruo okinriariẹ na. E si ọbe tiọyena vwo phiuduphiyọ owọ rẹ iniọvo na je vwẹ odjekẹ ro fori vwọphia. Isiẹbe rẹ avwanre wian mamọ ọke yena vwọ fan iyẹnrẹn rẹ iniruo okinriariẹ na nẹ ephẹrẹ rẹ Xhosa, Zulu vẹ efa vwo kpo  Oyibo. Ayen me rha fan ọbe rẹ oghọn ukoko che si vwẹ Oyibo na kpo ephẹrẹ rẹ Africa efa. Oma vwerhen ovwẹ fikirẹ owian ọgangan rẹ efeta na, ayen ji nẹrhẹ mi vwo ẹruọ rẹ ebẹnbẹn rẹ iniọvo rẹ avwanre Ibiebi na hirharokuẹ.

Vwẹ ọke yena, ihwo ri, South Africa yerẹn vwẹ otọ rẹ usuon rọ hẹriẹ ihwo na eje ẹkuẹko, ihwo rẹ ohọroma ọvo me dia ekogho ọvo. Fikirẹ ọnana, ihwo ri vwo ohọrọma sansa rhe ghwe se ruẹ kuẹgbe-e. Iniọvo rẹ avwanre ibiebi ri nẹ Africa rhe na jẹ ephẹrẹ rẹ obọ rayen san, vwẹ ephẹrẹ rayen vwo ghwoghwo ota ji kpo ikoko ra da jẹ ephẹrẹ rayen.

Iniọvo ibiebi re dia ihwo rẹ Africa ri mi vugheri ghwe bu-un, kidie ekogho ra da jẹ ephẹrẹ Oyibo ọvo yen a ghare kẹ vwẹ. Enẹna, mi rhi vwo uphẹn ri mi vwo yono kpahen iniọvo avwanre ibiebi na re, ọtiọyen ji te ẹkuruemu rayen. Mi de rhi yono kpahen egbabọse rẹ ayen hirharokuẹ fikirẹ ẹkuruemu vẹ imuẹro ro rhe ihwo re dia ekogho na. Iniọvo na fiudugberi, ayen da sen ẹkuruemu rayen rẹ Baibol na rhọvwenphiyọ-ọ otiọyen ji te irueru ri churobọ si uruemu rẹ orhan dede nẹ orua vẹ ihwo rẹ orere na muẹkpahan ayen! Ihwo re dia eko rayen igbere. Buebun rẹ ihwo na kpo isikuru-u, dedena ayen muọghọ kẹ Baibol na.

Mi vwo uphẹn me vwọ vwẹ ukẹcha phia vwẹ eta ri churobọ si ugbomọphẹ rẹ ẹga vẹ e vwo je vwobọ vwẹ eta rẹ oseghe rẹ usuon. Esegbuyota mẹ ganphiyọ me vwọ mrẹ evun-ẹfuọn vẹ uduefiogbere rẹ emọ re dia Iseri ra djẹ nẹ isikuru kidie ayen rhọnvwe vwomaba emọ ichekọ nẹrhovwo yẹrẹ suine rẹ ẹga raye-en.

Iniọvo na ji mudia gan ọke rẹ ayen vwo hirharoku egbabọse ọfa vwẹ ẹkuotọ otete ọvo vwẹ African re se Swaziland ọke yena. Ọke rẹ Ovie Sobhuza II vwo ghwu, e jurhi nẹ ihwo eje vwobọ vwẹ irueru re vwo vwere ohwo ro ghwuru. Eshare cha wanre ẹto rayen muotọ, eya mi rhe bru ẹto rayen kpotọ. E mukpahen iniọvo rẹ avwanre mamọ kidie ayen senre nẹ ayen che se vwobọ vwẹ irueru nana rọ churobọ si ẹga ra vwọ kẹ esẹ ri ghwuru na-a. Evun-ẹfuọn rẹ iniọvo nana cha ghene vwerhen Jihova oma dẹn! Avwanre yono emu buebun kpahen evun-ẹfuọn vẹ edirin vwo mie iniọvo rẹ avwanre rehẹ Africa, ọnana ghene bọn esegbuyota rẹ avwanre gan.

Vwẹ 1981, a da rhoma ji vwe kpo asan ra da teyen ẹbe ra vwẹ ukẹcha phia kpahen ona ra sa vwọ vwẹ ikọmputa vwo ruiruo rẹ ẹbe-ẹteyọn. Erọnvwọn yovwẹn cha ọke yena re! Ona ra vwọ teyen ẹbe weneri mamọ re. Ikọmpini ọvo da vwẹ ikọmputa re se vwo siẹ ihoho iyoyovwin vwọ kẹ oghọn ukoko na, nẹ a de davwọn ni. Ọnana da nẹrhẹ a vwẹ ikọmputa kpokpọ nana iyorin vwo wene e rẹ awanre irhirin re vwori jovwo re se Linotype. A da je bọn asan kpokpọ ra da teyen ẹbe. Iruo rẹ ẹbe-ẹteyọn na kọ yan-obaro!

Ikọmputa je cha avwanre uko vwọ nabọ rhuẹrẹ ibieta re siri na phiyọ ọbe womarẹ MEPS, ro mudiaphiyọ Multilanguage Electronic Publishing System. E ru igini sansan re nẹrhẹ iruo rẹ ẹbe-ẹteyọn na yovwinphiyọ rhanvwẹ ọke rẹ avwanre iniọvo ẹne na vwo nẹ Oghọn Ukoko ri Canada rhe ọ rẹ South Africa! (Aiz. 60:17) Ọke yena, avwanre ighene eshare ẹne na rọvwọn ekobaro sasasa re nabọ vwo ẹguọnọ ri Jihova re. Mẹvwẹ vẹ oniọvo Bill je ga vwẹ Bẹtẹl. Oniọvo Ken kugbe Dennis vwiẹ emọ re, ayen dia kẹrẹ oghọn ukoko na ọke yena.

Iruo rehẹ oghọn ukoko na re buẹnphiyọ. Ephẹrẹ ra vwọ fan je teyen ẹbe rẹ ukoko na re buẹnphiyọ, e ji mu ẹbe nana evo kpo eghọn ukoko efa. Ọtiọyena, a da rhe guọnọ Oghọn Ukoko kpokpọ. Iniọvo na da bọn ọvo phiyọ ekogho oyoyovwin ọvo vwẹ Johannesburg, a da vwọ kpahotọ vwẹ 1987. Oma vwerhen ovwẹ nẹ mi vwobọ vwẹ iruo rẹ ebabọn na je ga vwẹ Umẹ Rọvwẹrote Oghọn Ukoko ri South Africa ikpe buebun.

O gbe avwanre nu mamọ re vwo durhie uvwe nẹ me rhe ga vwẹ Umẹ Rọvwẹrote Oghọn Ukoko ri United States vwẹ 2001. Dede nẹ ọ da avwanre mamọ rẹ avwanre vwọ yanjẹ iruo vẹ igbeyan avwanre vwo vwẹ South Africa, jẹ oma vwerhen avwanre ra vwo ton akpọ kpokpọ phiyọ kerẹ orua rẹ Oghọn Ukoko ri United States.

Udu bru avwanre nẹ avwanre cha yanjẹ oni rẹ aye mẹ rọ ghwore ọke yena vwo. Avwanre da hẹ New York avwanre cha sa vwẹ uvi rẹ ukẹcha vwọ kẹ-ẹ, ẹkẹvuọvo iniọvo ri Laura erha re dia eya da rhọnvwe nẹ ayen cha vwẹrote oni na. Ayen da ta: “Avwanre che se ruiruọ rẹ ẹga ọkieje na-a, jẹ avwanre da vwẹrote Mama, ọnana sa nẹrhẹ wọ sa dia iruo rẹ ovwan na.” Ayen ru kẹ avwanre mamọ.

Ọtiọyen yen oniọvo mẹ ọkpako vẹ aye rọyen re dia Toronto je vwẹrote oni mẹ rọ dia ayeuku. Vwẹ ọke yena, ayen kuarọ phiyọ uwevwin vrẹ egbukpe 20 re. Oma vwerhen avwanre kpahen oborẹ ayen nabọ vwẹrote re te ọke ro vwo ghwu. Ọke yena, avwanre ghwe rhivwin rhe New York obọ. Ọnana ebruphiyọ siẹrẹ ihwo rẹ orua da rhọnvwe nẹ ayen ru ewene vwẹ akpeyeren rere ayen vwọ vwẹrote esẹ vẹ ini re ghwore, kidie oghwa na lọhọre-e!

Vwẹ ikpe buebun, owian mẹ vwẹ United States churobọ si iruo rẹ ẹbe-ẹteyọn, ena rẹ iruo nana yovwinrin, ayen je lọhọ vwo nẹ obo ri jovwo. Okrinọ-ọ na, Akon Iruo Rọvwẹrote Ekuakua-Ẹdẹ kọyen me da wian. Oma vwerhen ovwẹ mamọ nẹ mẹvwẹ ọvo usun rẹ ihwo rehẹ oghọn ukoko ọrhuarho nana ikpe 20 re wanre na ro vwo iniọvo 5,000 re dia evun rọyen kugbe iniọvo 2,000 re dia otafe rẹ e vẹ ayen gbe wian kuẹgbe!

Ohwo da vuẹ vwẹ nẹ mi che yeren akpọ ọtiọna, o rhe muvwe ẹro-o. Aye mẹ Laura nabọ bicha vwẹ vwẹ ikpe nana eje. Me nabọ yeren uvi rẹ akpọ! Avwanre vwo ẹro ọghanghanre vwo ni iruo sansan rẹ avwanre ruru kugbe iniọvo rẹ avwanre vẹ ayen gbe wian kugbe, te e rẹ avwanre mrẹre vwẹ eghọn ukoko sansan rẹ avwanre kinrin. Kidie nẹ me vrẹ ẹgbukpe 80 re na, ewian itete kọyen me wian kidie ofori nẹ e yono ighene phiyọ ewian na.

Ọbuine na de si: “Ebruba kẹ orere rẹ Ọghẹnẹ rọye dia Ọrovwohwo.” (Une 33:12) Eta yena ghene uyota dẹn! Oma vwerhen ovwẹ nẹ mi se vwobọ vwẹ aghọghọ rẹ ihwo ri Jihova rẹ oma vwerhan.