1, 2. (a) Mavọ orọnvwe tonphiyọ wan? (b) Die yen aye vẹ ọshare ẹsosuọ na sa mrẹvughe kpahen orọnvwe? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

ORỌNVWE, ọyen ẹbẹre ọvo rẹ akpeyeren. A da fuẹrẹn ọtonphiyọ vẹ ọdavwẹ rọyen, ọ cha chọn avwanre uko vwọ vwẹ ẹro abavo vwo no, ka je cha mrẹ ebruphiyọ ro no cha vọnvọn. Ọghẹnẹ vwọ ma Adam nu, ọ da kẹ owian ro vwo mu odẹ kẹ eranvwe na. Ẹkẹvuọvo, “vwọ kẹ ekpuyovwi rẹ ohwo na a gbe mrẹ ọchuko ro fori vwọ kẹ-ẹ.” Ọghẹnẹ da nẹrhẹ Adam vwerhẹn ovwerhẹn okokodo, ọ da reyọ ubiedada nẹ oma rọyen, ọ da vwọ ma aye kẹ, o de vwo rhe ọshare na. (Se Jẹnẹsis 2:20-24.) Ọtiọyena, obọ rẹ Ọghẹnẹ yen orọnvwe nurhe.

² Jesu djerephia nẹ Jihova yen ta ota nana: “Fiki rẹ ọnana ọshare vwo jẹ ọsẹ vẹ oni rọye vwo ọ me ra gbanọ aye rọye, ayen ivẹ na ke cha dia oma ọvo.” (Mat. 19:4, 5) Ọghẹnẹ reyọ ubiedada rẹ Adam vwọ ma aye na, ro djerephia nẹ ayen kpẹkpẹre mamọ. Ọrhuẹrẹphiyotọ vuọvo herọ kpahen orọnvwe-ẹfan yẹrẹ eya ivẹ-ẹ.

3. Die yen orọnvwọn ọghanghanre ọvo rọ nẹrhẹ Ọghẹnẹ ru ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ orọnvwe?

³ Adam vwo ẹguọnọ rẹ aye rọyen, ro seri nẹ Ivi. Ọ vwọ dianẹ Ivi ọyen ohwo ro “fori” vwọ kẹ na, kọ cha dia “ọchuko” rọyen, ayen ki che ru obo re cha kẹ ayen omavwerhovwẹn kẹdẹ kẹdẹ rẹ ayen che vwo yerin kerẹ aye gbe ọshare na. (Jẹn. 2:18) Orọnvwọn ọghanghanre ọvo rọ nẹrhẹ Ọghẹnẹ ru ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ orọnvwe, ọyehẹ re vwo vwiẹ akpọ na vọn. (Jẹn. 1:28) Dede nẹ emọ vwo ẹguọnọ rẹ esẹ vẹ ini rayen, ayen yanjẹ ayen vwo, ra rọvwọn rere ayen vwo vwo evwruwevwin romobọ rayen. Ihworakpọ ki vwiẹ akpọ na vọn, ji ru akpọ na ejobi phiyọ iparadaisi.

4. Die yen phia kẹ orọnvwe ẹsosuọ na?

⁴ Orọnvwe ẹsosuọ na rhiẹromrẹ ebẹnbẹn kidie Adam vẹ Ivi reyọ ọmuvwiẹ rayen vwo gbevwọso Jihova. “Ọrọdekọ rẹ awanre na,” rọ dia Idẹbono vẹ Eshu na, phiẹn Ivi ro vwo vwo imuẹro nẹ ọ da re omamọ rẹ “urhe rẹ erianriẹn rẹ erhuvwu vẹ umiovwo na,” ko che vwo erianriẹn rẹ oghẹresan rọ cha nẹrhẹ o se brorhiẹn rẹ obo ri yovwirin vẹ obo ri miovwirin komobọ rọyen. O muọghọ vwọ kẹ ẹdia rẹ ọgbuyovwin rẹ ọshare rọye-en, kidie ọ nọrọ kpahọn tavwe-en. Ukperẹ Adam vwo nyupho rẹ Ọghẹnẹ, o de gbe nene aye rọyen vwọ re omamọ na.—Ẹvwọ. 12:9; Jẹn. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Die yen avwanre se yono nẹ oborẹ Adam vẹ Ivi kpahen kẹ Jihova?

⁵ Ọke rẹ Ọghẹnẹ vwọ nọ ayen orhiẹn, Adam de gun nyẹ aye rọyen nẹ, “Aye ru wọ vwọ kẹ vwẹ nẹ o nene uvwe dia, ọye vwẹ emamọ rẹ urhe na kẹ vwẹ, me da re.” Ivi de rhe gun nyẹ ọrọdekọ na. (Jẹn. 3:12, 13) Kẹ ayen guomariase! Kidie nẹ ayen churhi rẹ Jihova, ayen da rhe dia ihwo ri gbevwọso, ri vwo iphiẹrophiyọ-ọ. Ọnana orhọ-esio vwọ kẹ avwanre! Orọnvwe se vwo phikparobọ, ofori nẹ ayen ivẹ na rhọnvwe oruchọ rayen ji nyupho rẹ Jihova.

6. Dje oborẹ Jẹnẹsis 3:15 mudiaphiyọ.

⁶ Dede nẹ Eshu gbevwọso Jihova vwẹ Idẹn, Jihova vwo iphiẹrophiyọ vwọ kẹ ihworakpọ vwẹ aroẹmrẹ rẹsosuọ rẹ Baibol na. (Se Jẹnẹsis 3:15.) ‘Ọmọ’ rẹ “aye na” cha ghwọrọ Eshu. Jihova chọn avwanre uko vwo vwo ọmrẹvughe rẹ oka rẹ oyerinkugbe rọhẹ uvwre rọyen vẹ emekashe re ga vwẹ odjuvwu. Baibol na djerephia nẹ Ọghẹnẹ che ji ohwo ọvo vwo nẹ ukoko rọyen rọ pha kerẹ aye rọyen na, ohwo na cha “ghwiẹ” Idẹbono hwe, ọ me je gbẹn idjerhe vwọ kẹ ihworakpọ ayen vwo vwo iphiẹrophiyọ rẹ arhọ rẹ bẹdẹ vwẹ otọrakpọ na, vwo nene ọhọre rẹ Jihova rẹ Adam vẹ Ivi kufia.—Jọn 3:16.

7. (a) Die yen phia kẹ orọnvwe sansan vwo nẹ ọke rẹ ẹvwọsuọ rẹ Adam rhe? (b) Die yen Baibol na guọnọ mie eshare vẹ eya?

⁷ Ẹvwọsuọ rẹ Adam vẹ Ivi djobọte orọnvwe rayen vẹ ọ rẹ emọ rayen. Kerẹ udje, Ivi vẹ emọ rọyen re dia eya che rhiẹromrẹ odjadja siẹrẹ ayen da mrevun, vẹ ọke rẹ uvwiẹ. Eya che vwo ẹguọnọ rẹ eshare rayen, ẹkẹvuọvo eshare che sun eya rayen, ayen tobọ shenyẹ eya rayen kirobo ra mrẹ nonẹna. (Jẹn. 3:16) Baibol na tare nẹ eshare dia igbuyovwin ri vwo ẹguọnọ. Eya me je vwomakpotọ kẹ eshare rayen. (Ẹfe. 5:33) Fikirẹ omamọ rẹ oyerinkugbe rọhẹ uvwre rẹ eshare vẹ eya  re dia idibo rẹ Ọghẹnẹ, ayen ki se phi ebẹnbẹn kparobọ.

8. Vwo nẹ ọke rẹ Adam re te Oghwe na, idjerhe vọ yen ihwo vwọ rọvwọn?

⁸ Adam vẹ Ivi vwiẹ emọ nu tavwen ayen ki ghwu fikirẹ umwemwu vẹ jẹgba. (Jẹn. 5:4) Ken rọ dia ọmọ rẹsosuọ rayen, rọvwọn ọvo usun rẹ iniọvo rọyen. Lamek ro nẹ uvwiẹ rẹ Ken rhe, yen ohwo rẹsosuọ ra niyẹnrẹn rọyen nẹ ọ rọvwọn eya ivẹ. (Jẹn. 4:17, 19) Ihwo re seri nẹ idibo rẹ Jihova vwo nẹ ọke rẹ Adam re te Oghwe rẹ Noa, ghwe bu-un. Evo rayen yen Ebẹl, Inọk, kugbe Noa vẹ orua rọyen. Baibol na tare nẹ vwẹ ọke rẹ Noa, “emọ rẹ Ọghẹnẹ da mrẹ emetẹ rẹ ihwo nẹ iyovwiri gangan; ayen da reyọ uche ri je ayen vwọ rọvwọ.” Orọnvwe rẹ emekashe nana vẹ ihworakpọ na da nẹrhẹ ayen vwiẹ erhuaran re se Nefilim. “Ọrovwohwo da mrẹ nẹ evun umwemwu rẹ ohwo rhoro gangan vwẹ evun rẹ akpọ na, ọ da je mrẹ nẹ iroro rẹ udu rọye pha brabra vwẹ ọke ejobi.”—Jẹn. 6:1-5.

9. Die yen Jihova ru irumwemwu rẹ ọke rẹ Noa, die yen obo re phiare ọke yena yono avwanre?

⁹ Jihova reyọ Oghwe rẹ ọke rẹ Noa vwọ ghwọrọ irumwemwu na. Vwẹ ọke yena, ihwo gbomavwra irueru rẹ akpọ na mamọ ayen rha vwẹ ẹro ọghanghanre vwo ni oborẹ “Noa, aghwoghwo rẹ ọvwata,” vuẹ ayen kpahen oghwọrọ rọ cha na-a. (2 Pita 2:5) Jesu vwẹ iruemu rẹ ọke yena vwọ vwanvwen obo ra mrẹ nonẹna. (Se Matiu 24:37-39.) Nonẹna, ihwo buebun sian ayen vwọ kerhọ kẹ iyẹnrẹn esiri rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ re ghwoghwo vwẹ otọrakpọ na rọ vwọ dia oseri kẹ ẹgborho na ejobi tavwen oba na ki te. E jẹ a vwẹ uphẹn kẹ erọnvwọn kerẹ orọnvwe vẹ emọ, nẹ i djobọte ẹwẹn rẹ okpakpa re vwo kpahen ẹdẹ rẹ Jihova-a.

10. (a) Die yen ẹkuruemu rẹ asan buebun? (b) Omamọ udje vọ yen Ebraham vẹ Sera phi phiyotọ kpahen orọnvwe?

¹⁰ Dede nẹ Noa vẹ emọ rọyen erha vwo eya ọvuọvo, uruemu ra vwọ rọvwọn eya buebun herọ vwẹ ọke yena mamọ. Vwẹ asan buebun, ọfanrhiẹn ghwa hẹ ẹkuruemu, tobọ vwevunrẹ ẹga. Ọke rẹ Ebram (Ebraham) vẹ aye rọyen Serai (Sera) vwo nyupho rẹ Ọghẹnẹ, ayen de kpo Kenan, orere na vọnre vẹ iruemu ri djerephia nẹ ayen ni orọnvwe fiemu-u. Jihova da tanẹ ọ cha ghwọrọ Sodọm vẹ Gomorha kidie ayen gbe ọfanrhiẹn ra ghẹmrẹ. Ebraham, ọyen uvi rẹ ọgbuyovwin rọ nabọ sun orua rọyen, Sera ji dje omamọ rẹ udje rẹ omaevwokpotọ phia. (Se 1 Pita 3:3-6.) Ebraham vwo imuẹro nẹ ọmọ rọyen Aizik rọvwọn aye rọ ga Jihova. Ọdavwẹ rẹ ẹga rẹ uyota yen ji sun iroro rẹ Jekọp, ohwo rẹ emọ rọyen rhe dia esẹ ride rẹ uvwiẹ 12 rẹ Izrẹl.

11. Idjerhe vọ yen Urhi rẹ Mosis na vwọ sẹro rẹ emọ rẹ Izrẹl?

¹¹ Ọke vwọ yanran na, Jihova vẹ emọ rẹ Izrẹl da rhe riọphọ. Urhi rẹ Mosis yen suẹn irueru rẹ orọnvwe vwẹ ọke yena, ro ji churobọ si ihwo re guọnọ rọvwọn vrẹ aye ọvo. Ọ sẹro rẹ ẹdia rẹ ẹwẹn rẹ emọ rẹ Izrẹl na kidie Urhi na rhọnvwere nẹ ayen rọvwọn ihwo re ga ẹga rẹ efia-an. (Se Urhi Rivẹ 7:3, 4.) Ọke sansan  ebẹnbẹn da vwomaphia vwevunrẹ orọnvwe, ekpako na vwẹ ukẹcha vwọphia. Ayen je vwẹrote ẹdia kerẹ jẹ evun-ẹfuọn, omaẹriọ vẹ jẹ ẹroẹvwọsua rẹ ọrivẹ rẹ ohwo. Aye gbe ọshare sa fan orọnvwe, ẹkẹvuọvo o ji vwo urhi ro suon. Ọshare sa fan orọnvwe na siẹrẹ ọ da mrẹ “ijẹfuọn” vwẹ oma rẹ aye rọyen. (Urhi 24:1) A ghwa riẹn oborẹ “ijẹfuọn” na mudiaphiyọ-ọ, jẹ o muẹro nẹ ọ vrẹ erọnvwọn itete.—Liv. 19:18.

12, 13. (a) Die yen eshare evo ruẹ eya rayen vwẹ ọke rẹ Malakae? (b) Nonẹna, ohwo ro bromaphiyame nure de hworo ona ra rọvwọn aye yẹrẹ ọshare rẹ ohwo ọfa, die yen che nẹ obuko rọyen rhe?

¹² Vwẹ ọke rẹ ọmraro Malakae, eshare buebun fan orọnvwe rayen fikirẹ erọnvwọn sansan ri fiemu-u. Ọ sa dianẹ eshare nana djẹ eya rẹ ọkiemọ rayen kpo fikirẹ eya efa re dia ighene yẹrẹ eya re tobọ ga ẹdjọ. Ọke rẹ Jesu vwọ hẹ otọrakpọ na dede, eshare rẹ Ju na ji “siobọ nẹ” eya rayen fikirẹ erọnvwọn ri fiemu-u. (Mat. 19:3) Jihova vwo utuoma kpahen oka rẹ orọnvwe-ẹfan tiọyena.—Se Malakae 2:13-16.

¹³ Nonẹna, ukoko rẹ Jihova vwẹ uphẹn kẹ oka rẹ uruemu tiọyena-a. Jẹ, ọ da rha dianẹ ohwo rọ rọvwọnre, ro ji bromaphiyame nure, da fan orọnvwe rọyen siẹnẹ ọ sa vwọ rọvwọn aye yẹrẹ ọshare rẹ ohwo ọfa vwo? O rhe kurhẹriẹ-ẹ, ka djẹ ohwo tiọyena nẹ ukoko na rere a sa vwọ sẹro rẹ ofuanfon rẹ ukoko na. (1 Kọr. 5:11-13) Ohwo tiọyena ko dje “emamọ rẹ ekuorhẹriẹ ro fori phia” tavwen a ke sa reyọ rhivwin. (Luk 3:8; 2 Kọr. 2:5-10) O ghwe vwo ọke ro krite a ke reyọ ohwo tiọyena rhivwin rhe ukoko na-a. Dede nẹ a fobọ mrẹ oka rẹ uruemu rẹ jẹ evun-ẹfuọn tiọyena-a, jẹ ọ da phia ofori nẹ a vwẹ ẹro okueku vwo ni ẹdia nana-a. Ofori nẹ a vwẹ ọke kẹ orumwemwu na o vwo dje okurhẹriẹ phia, o se te ẹgbukpe ọvo yẹrẹ tobọ vrẹ ọtiọyen. Ọ da tobọ dianẹ a reyọ ohwo na rhivwin rhe ukoko na, ọ je cha vwẹ unu gbikun rẹ oma rọyen vwẹ “obaro rẹ ekete rẹ ẹdjeguo rẹ Ọghẹnẹ.”—Rom 14:10-12; ji ni Uwevwin Orhẹrẹ rẹ November 15, 1979, aruẹbe 31-32, ọ rẹ oyibo.

14. Ukẹcha vọ yen Urhi na vwọphia?

¹⁴ Emọ rẹ Izrẹl na hẹ otọ rẹ Urhi rẹ Mosis na vwẹ ikpe re vrẹ 1,500. Ọ nẹrhẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ nene omamọ rẹ odjekẹ siẹrẹ ayen de hirharoku ebẹnbẹn rẹ orua kugbe ẹdia efa, ọ je sẹro rayen bẹsiẹ Mesaya na ke rhe. (Gal. 3:23, 24) Ughwu rẹ Jesu vwo phi oba phiyọ Urhi yena nu, Ọghẹnẹ da ton ọrhuẹrẹphiyotọ kpokpọ phiyọ. (Hib. 8:6) Ọrhuẹrẹphiyotọ nana de rhi phi oba phiyọ erọnvwọn evo rẹ Urhi rẹ Mosis vwẹ uphẹn kẹ jovwo.

15. (a) Urhi vọ kpahen orọnvwe yen Inenikristi nene? (b) Erọnvwọn vọ yen Onenikristi roro kpahen o de vwo ẹwẹn rọ vwọ fan orọnvwe rọyen?

¹⁵ Ọke rẹ Jesu vwọ kpahenphiyọ onọ rẹ ihwo rẹ Farisi na, ọ da tanẹ Mosis phi uphẹn phiyotọ nẹ a sa fan orọnvwe, “ẹkẹvuọvo notọrhe ọ dia ọtiọye-e.” (Mat. 19:6-8) Jesu de dje fiotọ nẹ urhi rẹ Ọghẹnẹ ji kpahen orọnvwe vwẹ ogba Idẹn, yen Inenikristi che nene. (1 Tim. 3:2, 12) Kidie  nẹ ayen “oma ọvo,” aye gbe ọshare na ki tinka mu ohwohwo, ẹguọnọ vwọ kẹ Ọghẹnẹ vẹ ohwohwo yen cha nẹrhẹ orọnvwe rayen nabọ gan. Ọfanrhiẹn yen nẹrhẹ ayen fan orọnvwe, ọ rha dia ọtiọye-en, ohwo cha sa rọvwọn ohwo ọfa-a. (Mat. 19:9) Dedena, ohwo se brorhiẹn nẹ o che vwo ghovwo ọrivẹ rọyen ro gbe igberadja ro ji vwọ ẹwẹn rẹ okurhẹriẹ, kirobo rẹ ọmraro Hosia vwo ghovwo aye rọyen Goma ro gbe ọfanrhiẹn rhurho. Vwẹ idjerhe vuọvo na, Jihova ji gbe arodọnvwẹ kẹ emọ rẹ Izrẹl ri kurhẹriẹ ọke rẹ ayen vwo gbe ọfanrhiẹn rẹ ẹwẹn. (Hos. 3:1-5) E jẹ e noso nẹ ohwo da riẹn nẹ ọrivẹ rọyen gbe igberadja, o de ji nene vwerhẹn kọyen o vwo ghovwo nure, ọ rha cha sa fan orọnvwe na ọfa-a.

16. Die yen Jesu ta kpahen ẹdia rẹ kpogono?

¹⁶ Jesu vwo dje phephẹn nẹ ọfanrhiẹn ọvo yen sa nẹrhẹ Onenikristi fan orọnvwe nu, ọ da ta ota kpahen “otu” ri vwo okẹ rẹ ayen vwọ dia kpogono. Ọ da ta: “Ohwo rẹ udu rọye gbarọ e jẹ reyọ ota nana.” (Mat. 19:10-12) Iniọvo evo brorhiẹn nẹ ayen cha rọvwọ-ọn rere ayen sa vwọ tẹnrovi ẹga rẹ Jihova vọnvọn. Ayen fo ejiro.

17. Die yen sa chọn Onenikristi uko vwo brorhiẹn sẹ ọ cha rọvwọn yẹrẹ ọ cha rọvwọ-ọn?

¹⁷ Ohwo vuọvo yen che brorhiẹn sẹ ọ rọvwọn yẹrẹ ọ cha dia kpogono. Ọyinkọn Pọl jiri ẹdia rẹ kpogono; dedena, ọ da ta: “Fiki rẹ ọdavwini rẹ ọfanrhiẹ egbe, e jẹn dọshare daye rọye vwo rere daye dọshare rọye vwo.” Ọ da je ta: “Ẹkẹvuọvo ayen rhe se chiri oma-a, e gbe jẹn ayen rọvwọ. Kidie o fori ra vwọ rọvwọ nọ ọ ra da ton vẹ urhuru sivwe.” Orọnvwe sa nẹrhẹ ohwo vrabọ rẹ ọfanrhiẹn vẹ uruemu re vwo du omobọ. O ji fo nẹ e roro sẹ a ghwanre tedje re, kidie ọyinkọn Pọl tare nẹ, ọ da dianẹ ohwo rọ je rọvwọ-ọn rhe se sun oma rọye-en, jẹ ọ ghwanre tedje re, e jẹ ọ rọvwọn. Ọyena dia umwemwu-u. (1 Kọr. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Ẹkẹvuọvo, ofori ohwo vwọ rọvwọn fikirẹ urhurusivwe ọgangan ro rhere vwẹ ọke ighene rọye-en. Ọ sa dianẹ ọ je ghwanre te ohwo ro se mu oghwa rẹ orọnvwe-e.

18, 19. (a) Mavọ yen ofori nẹ orọnvwe rẹ Inenikristi tonphiyọ wan? (b) Die yen uyono rọ vwọ kpahen ọnana che djekpahen?

¹⁸ Ofori orọnvwe rẹ Inenikristi tonphiyọ vwẹ idjerhe nana; ọshare vẹ aye re cha rọvwọn ohwohwo na dia ihwo re vwomakpahotọ kẹ Jihova, ri ji vwo ẹguọnọ rọyen nẹ otọ rẹ ẹwẹn rhe. Ofori nẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen ohwohwo mamọ, ẹguọnọ nana kọyen che mu ayen vwọ rọvwọn. Ayen cha mrẹ ebruphiyọ kidie ayen nene uchebro ra vwọ rọvwọn vwevunrẹ “Ọrovwohwo” na. (1 Kọr. 7:39) Aphro herọ-ọ, ayen vwo imuẹro nẹ omavwerhovwẹn cha dia orọnvwe rayen siẹrẹ ayen de nene odjekẹ rẹ Baibol na ọkieje.

¹⁹ Uyono rọ vwọ kpahen ọnana che djekpahen ẹkpo rẹ Baibol re sa vwẹ ukẹcha kẹ Inenikristi re rọvwọnre vwo yerin ghene egbabọse re herọ vwẹ “oba rẹ ẹdẹ” na rẹ eya gbe eshare de vwo iruemu re sa hra orọnvwe totọ na. (2 Tim. 3:1-5) Vwevunrẹ Baibol na, Jihova kẹ avwanre obo ra guọnọre e se vwo vwo omamọ rẹ orọnvwe rọ vọnre vẹ omavwerhovwẹn, rẹ avwanre vwọ hẹ idjerhe rẹ arhọ rẹ bẹdẹ na.—Mat. 7:13, 14.