1, 2. (a) Diesorọ ihwo buebun vwọ nabọ riẹn eta rehẹ Urhi Rivẹ 6:4? (b) Diesorọ Mosis vwọ ta eta nana?

VWẸ ikpe buebun, ihwo rẹ Ju reyọ eta rehẹ Urhi Rivẹ 6:4 na vwọba nẹrhovwo rayen. Ayen nẹrhovwo na kẹdẹ kẹdẹ, te urhiọke te ovwọnvwọn. Ayen se ẹrhovwo nana, Shema, rọ je dia ubiota rẹsosuọ rẹ ẹkpo rẹ Baibol nana vwẹ Hibru. Ihwo rẹ Ju na vwẹ ẹrhovwo nana vwo djephia nẹ Jihova ọvo yen ayen vwẹ ẹga kẹ.

² Eta yena, ẹbẹre ọvo rẹ eta re koba rẹ Mosis vuẹ ihwo rẹ Izrẹl vwẹ ugbenu rẹ Moab vwẹ ukpe rẹ 1473 B.C.E. Ihwo rẹ Izrẹl muegbe ayen vwọ shariẹ urhie rẹ Jọdan vwọ ro Otọ rẹ Uve na. (Urhi 6:1) Mosis sun ayen omarẹ ẹgbukpe 40 re, ọ guọnọre nẹ ayen fiudugberi fikirẹ egbabọse rọ hẹrhẹ ayen vwẹ obaro na. Ofori nẹ ayen fuevun kẹ Jihova, je vwẹrosuọ kerẹ Ọghẹnẹ rayen. Eta re koba rẹ Mosis na che ghini djobọte ayen mamọ. Mosis vwo djunute Irhi Ihwe na vẹ irhi efa rẹ Jihova vwọ kẹ ayen nu, o da ta eta ri vwo ẹgba mamọ rehẹ Urhi Rivẹ 6:4, 5. (Se.)

3. Enọ vọ yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana?

 ³ Ko mudiaphiyọ nẹ ihwo rẹ Izrẹl na rha riẹn nẹ Jihova rọ dia Ọghẹnẹ rayen na “ọvuọvo”? Ẹjo, ayen riẹnre. Ihwo rẹ Izrẹl re fuevun riẹnre nẹ Ọghẹnẹ vuọvo yen herọ, rọ dia Ọghẹnẹ rẹ Ebraham, Aizik, vẹ Jekọp, ọyen ayen je ga. Ọ da dia ọtiọyen, kẹ diesorọ Mosis vwọ vuẹ ayen nẹ Jihova Ọghẹnẹ rayen na “ọvuọvo”? Rọ vwọ dianẹ Jihova ọvuọvo na, mavọ yen ọnana churobọ si ẹguọnọ rẹ ohwo vwo kpahọn vẹ ubiudu rọyen eje, oma rọyen eje, kugbe ẹgba rọyen eje kirobo owọ 5 tare? Kẹ mavọ yen eta nana vwo djobọte avwanre nonẹna?

4, 5. (a) Die yen o mudiaphiyọ ra vwọ tanẹ Jihova “ọvuọvo”? (b) Idjerhe vọ yen Jihova vwọ fẹnẹ eghẹnẹ rẹ irere efa?

⁴ Oghẹresan. Ubiota na “ọvuọvo” vwẹ Hibru vẹ ejajẹ efa, se mudiaphiyọ orọnvwọn ọfa vwọ vrẹn ukeri ghevweghe. O se mudiaphiyọ obo re dia oghẹresan, ra mrẹ ọkpọ rọye-en. Ọ diẹ Mosis ta ota kpahen uyono rẹ efian rẹ eghẹnẹ erha ri kuomagbe dia ọvo-o. Jihova yen Ọmemama rẹ odjuvwu vẹ akpọ, Osun rẹ odjuvwu vẹ akpọ. Ọyen ọvo yen Ọghẹnẹ rọ herọ dẹn, Ọghẹnẹ rẹ uyota vuọvo. (2 Sam. 7:22) Ọtiọyena, Mosis vwẹ ẹkarophiyọ vwọ kẹ emọ rẹ Izrẹl nẹ, Jihova ọvo yen ayen vwẹ ẹga vwọ kẹ. Ayen ga eghẹnẹ efa kirobo rẹ irere re riariẹ ayen phiyọ na ruẹ-ẹ. Ihwo evo niro nẹ eghẹnẹ nana sun erọnvwọn sansan vwẹ akpọ na. O vwo eghẹnẹ efa re pha kerẹ oka rẹ ọghẹnẹ ọvo.

⁵ Kerẹ udje, ihwo rẹ Ijipt vwẹ ẹga kẹ Ra rọ dia ọghẹnẹ rẹ ọnre, Nut rọ dia ọghẹnẹ rẹ irharheghe, Geb rọ dia ọghẹnẹ rẹ otọ na, Hapi rọ dia ọghẹnẹ rẹ urhie rẹ Nile, kugbe eranvwe sansan re vwo ru eghẹnẹ. Buebun rẹ eghẹnẹ nana yen Jihova reyọ Etiekọ Ihwe vwọ ghwọrọ. Ọ rọ ma rho usun rayen yen Baal, ọghẹnẹ rẹ ihwo rẹ Kenan, ọnana ọghẹnẹ rọ vwẹ emọ kẹ ihwo, rọ je dia ọghẹnẹ rẹ irharheghe, osio vẹ ogiribo. Vwẹ asan buebun, Baal na yen ayen je ga. (Ukeri 25:3) Ofori nẹ ihwo rẹ Izrẹl karophiyọ nẹ Ọghẹnẹ rayen na “Ọghẹnẹ” rẹ uyota, Jihova “ọvuọvo.”—Urhi 4:35, 39.

6, 7. Die yen ubiota na “ọvuọvo” ji mudiaphiyọ, kẹ mavọ yen Jihova vwo djephia nẹ ọyen “ọvuọvo”?

⁶ Ọ fuevun, o ji wene-e. Ubiota na “ọvuọvo” ji churobọ si okugbe vwọrẹ iroro vẹ iruo. Jihova dia Ọghẹnẹ rẹ ohẹriẹ yẹrẹ ohwo rọ bẹn ẹriẹ-ẹn. Ọyen ohwo rọ fuevun, o wene-e, ro vwo ẹguọnọ ro jẹ rhẹriẹ, ohwo rẹ uyota. Jihova ve kẹ Ebraham nẹ emọ rọyen cha vwẹ Otọ rẹ Uve na vwọ riuku, o de ji ru emu igbunu buebun rere uve rọyen na se vwo rugba. Ikpe 430 re wanvrẹ tavwen ive na ki rugba na, djobọte orhiẹn rẹ Jihova-a.—Jẹn. 12:1, 2, 7; Eyan. 12:40, 41.

⁷ Ikpe buebun vwọ wan nu, ọke rẹ Jihova vwo se emọ rẹ Izrẹl na iseri rọyen, ọ da vuẹ ayen: “Mẹvwẹ ọye. Tavwe Me ke herọ ya je ma eghẹnẹ vuọvo-o, eye ọfa ra je cha ma vwẹ obuko mẹ herọ-ọ.” Rọ vwọ kanrunumuẹ ọhọre rọyen ro jẹ rhẹriẹ, Jihova da je ta: “Kẹ etinẹ yanran Mẹvwẹ Ọye.” (Aiz. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Mavọ uphẹn na rho te vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl vẹ avwanre nonẹna, ra vwọ dia idibo rẹ Jihova, Ọghẹnẹ ro wene-e, rọ je fuevun ọkieje!—Mal. 3:6; Jems 1:17.

8, 9. (a) Die yen Jihova guọnọ mie idibo rọyen? (b) Idjerhe vọ yen Jesu vwọ kanrunumu oborẹ eta rẹ Mosis na mudiaphiyọ?

 ⁸ Mosis vwẹ ẹkarophiyọ vwọ kẹ ihwo na nẹ Jihova wene-e, ẹguọnọ vẹ ẹroevwote rọyen ji wene-e. Ọ vwọ dia ọtiọyena, ka rhẹro rọyen nẹ Jihova ọvo yen ayen vwẹ ẹga kẹ, ayen mi ji vwo ẹguọnọ kpahọn vẹ ubiudu, oma kugbe ẹgba rayen eje. A je rhẹro rẹ ẹga ọsoso nana vwo mie emọ kidie esẹ vẹ ini rayen che yono ayen kpahọn ọkeneje.—Urhi 6:6-9.

⁹ Oborẹ Jihova guọnọ mie idibo rọyen wene-e, kidie ọhọre rọyen wene-e. Tavwen o ki se rhiabọreyọ ẹga rẹ avwanre, ofori nẹ a vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ ji vwo ẹguọnọ kpahọn vẹ ubiudu, iroro kugbe ẹgba rẹ avwanre eje. Ọnana yen ghwa hẹ oborẹ Jesu Kristi vuẹ ohwo ọvo rọ nọrọ onọ. (Se Mak 12:28-31.) E jẹ a mrẹ idjerhe ra sa vwọ reyọ uruemu rẹ avwanre vwo djephia nẹ, a nabọ riẹn nẹ “Ọrovwohwo Ọghẹnẹ rẹ avwanre na, Ọrovwohwo ọvuọvo.”

10, 11. (a) Idjerhe vọ yen ẹga rẹ avwanre kẹ Jihova vwọ dia ọ rẹ ọsoso? (b) Mavọ yen ighene rẹ Hibru rehẹ Babilọn vwo djephia nẹ ayen vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ Jihova?

¹⁰ Jihova ke sa dia Ọghẹnẹ vuọvo kẹ avwanre, ofori nẹ a vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ. O che se nene eghẹnẹ efa ghare ẹga rẹ avwanre-e, o ji che se rhiabọreyọ ẹga ra vwẹ iyono efa vwọ gua-a. E jẹ avwanre karophiyọ nẹ Jihova dia ọvo usun rẹ eghẹnẹ buebun yena-a, yẹrẹ kọyen me kpenu vwẹ ohri raye-en. Jihova ọvo kpoi ọyen a ga.—Se Ẹvwọphia 4:11.

¹¹ Vwẹ ọbe rẹ Daniẹl, avwanre se kpahen ighene rẹ Hibru ẹne re se Daniẹl, Hananaya, Mishel, vẹ Azaraya. Ayen vwẹ idjerhe ivẹ vwo djephia nẹ Jihova yen fo ohwo ra vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ. Ẹsosuọ, ayen riemu ri che gbe ayen ẹgua-a, ọrivẹ ayen rhọnvwe vwẹ ẹga kẹ oma rẹ oro rẹ Nẹbukadreza-a. Oborẹ ayen tẹnrovi kẹ ọna: ayen cha vwẹ uphẹn kẹ emu vuọvo nẹ o miovwo ẹga raye-en.—Dan. 1:1–3:30.

12. Die yen avwanre kẹnoma kẹ siẹrẹ a da vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ Jihova?

¹² E jẹ avwanre kẹnoma kẹ kemu kemu rọ cha reyọ ẹdia rẹ Jihova vwẹ akpeyeren rẹ avwanre yẹrẹ orọnvwọn rọ cha nẹrhẹ e siobọ rẹ ẹga rọyen kpotọ. Erọnvwọn kerẹ die? Vwevunrẹ Irhi Ihwe na, Jihova da ta phephẹn nẹ ihwo rọyen ga eghẹnẹ efa-a, ayen ji vwobọ vwẹ koka koka rẹ edjọẹgọ-ọ. (Urhi 5:6-10) Nonẹna, edjọẹgọ vwo oka sansan, ọ sa tobọ bẹn ra vwọ riẹn nẹ evo ghini edjọẹgọ. Jẹ urhi rẹ Jihova ji wene-e, ọyen jehẹ Jihova “ọvuọvo” na. E jẹ a mrẹ oborẹ ọyena mudiaphiyọ kẹ avwanre.

13. Die yen sa reyọ ẹdia rẹ ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Jihova?

¹³ Vwẹ Kọlose 3:5 (se), a mrẹ orhọ-esio ọgangan ra vwọ kẹ Inenikristi ro shekpahen obo re sa guọghọ oyerinkugbe rayen vẹ Jihova. Jokaphiyọ nẹ urhuru-evwo churobọ si edjọẹgọ. Kidie obo ri si ohwo urhuru gangan, erọnvwọn kerẹ efe yẹrẹ akpeyeren rode, sa rhe dia obo ri suẹn akpeyeren rẹ ohwo na te ẹdia rẹ ọ da dia ọghẹnẹ vwọ kẹ. Ẹkẹvuọvo, kirobo rọ hepha vwẹ ẹkpo rẹ Baibol na, imwemwu efa re ji djunute na ji churobọ si urhuru-evwo vẹ edjọẹgọ. Ẹvwọtua rẹ erọnvwọn tiọyena sa reyọ  ẹdia rẹ ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Ọghẹnẹ. Ofori nẹ a vwẹ uphẹn kẹ erọnvwọn nana nẹ i sun avwanre te ẹdia rẹ Jihova rha dia “ọvuọvo” kẹ avwanre-e? Ẹjo, kakaka.

14. Orhọ-esio vọ yen ọyinkọn Jọn vwọphia?

¹⁴ Ọyinkọn Jọn je ta ota kpahen ọnana rọ vwọ kẹ avwanre orhọ-esio na nẹ kohwo kohwo ro vwo ẹguọnọ rẹ akpọ nana—“urhuru si vwe rẹ ugboma, ojevwe rẹ ẹro kugbe eheri rẹ akpọ na,”—kọyen “ẹguọnọ rẹ Ọsẹ na gbi rhe-e.” (1 Jọn 2:15, 16) Ọtiọyena, ofori nẹ a fuẹrẹn ubiudu rẹ avwanre ọkieje sẹ erọnvwọn ra vwọ diotọ, igbeyan, vẹ osẹnvwe rẹ akpọ nana ji si avwanre urhuru. Ẹguọnọ rẹ akpọ na ji se churobọ si ẹvwọtua rẹ “imu ride” kerẹ isikuru ride. (Jer. 45:4, 5) Akpọ kpokpọ na sikẹre mamọ re. Eriyin na, ọ pha ghanghanre mamọ re vwo phi eta rẹ Mosis na phiyọ ẹwẹn. E de vwo ọmrẹvughe vẹ imuẹro ọgangan nẹ “Ọrovwohwo Ọghẹnẹ avwanre na Ọrovwohwo ọvuọvo,” avwanre cha davwẹngba eje vwọ vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ, je ga vwẹ idjerhe rọ guọnọre.—Hib. 12:28, 29.

15. Diesorọ Pọl vwọ karophiyọ Inenikristi nẹ Jihova ọyen Ọghẹnẹ “ọvuọvo”?

¹⁵ Ẹdia rẹ ọvuọvo rẹ Jihova ji mudiaphiyọ oyerinkugbe vẹ ọhọre vuọvo, ro dia oborẹ avwanre ji vwo. Ihwo rẹ Ju, Grik, Rom vẹ ẹkuotọ sansan yehẹ ukoko rẹ Inenikristi rẹsosuọ. Ayen nẹ ẹga sansan rhe, iruemu vẹ iroro rayen je fẹnẹ. Fikirẹ ọnana, evo ke mrẹ bẹnbẹn rẹ ayen vwo siobọnu iruemu rẹ ayen vwori jovwo, ji rhiabọreyọ ẹga kpokpọ na. Kọyensorọ, ọyinkọn Pọl  vwọ karophiyọ ayen nẹ Ọghẹnẹ vuọvo yen Inenikristi vwori rọ dia Jihova.—Se 1 Kọrẹnt 8:5, 6.

16, 17. (a) Aroẹmrẹ vọ yen ruẹgba nonẹna, kẹ die yen nẹ obuko rọyen rhe? (b) Die yen se gbowọphiyọ oyerinkugbe rẹ avwanre?

¹⁶ Kẹ ukoko rẹ Inenikristi nonẹna vwo? Ọmraro Aizaya tare nẹ “vwẹ ukuko rẹ ẹdẹ na,” ihwo rẹ ẹkuotọ eje ki che rhuriẹ ro ẹga rẹ Jihova. Ayen cha tanẹ, Jihova che “yono avwanre idjerhe rọye re avwanre nene ada rọye.” (Aiz. 2:2, 3) Mavọ ọ vwerhoma te ra vwọ mrẹ orugba rẹ aroẹmrẹ nana! Ọnana yen sorọ vwẹ ikoko buebun, ihwo rẹ ẹkuotọ sansan, ri vwo ẹkuruemu sansan, re jẹ ejajẹ sansan vwo kuomakugbe jiri Jihova. Ẹkẹvuọvo, ofẹnẹ nana sa so egbabọse evo ro fori nẹ avwanre nabọ niso.

¹⁷ Kerẹ udje, ẹro vọ wo vwo nẹ iniọvo rẹ ẹkuruemu rayen fẹnẹ ọwẹn? Ejajẹ, osẹnvwe, uruemu, vẹ emu rayen sa fẹnẹ ọwẹn. Wọ kẹnoma kẹ ayen, wọ me rha vwẹ ugbeyan mu ihwo rẹ ejajẹ yẹrẹ ẹkuruemu rayen họhọ ọwẹn? Ọ da rha dianẹ ekpako re vwo mu vwẹ ukoko wẹn, okinriariẹ wẹn yẹrẹ vwẹ oghọn ukoko na da dia ihwo wo vienri yẹrẹ ihwo ri nẹ ẹkuotọ ọfa rhe vwo? Wọ vwẹ uphẹn kẹ ẹdia tiọyena nẹ i gbowọphiyọ oyerinkugbe rọhẹ uvwre rẹ ihwo rẹ Jihova?

18, 19. (a) Uchebro vọ yen e djunute vwẹ Ẹfesọs 4:1-3? (b) Mavọ yen e se vwo toroba okugbe rẹ ukoko na?

¹⁸ Die yen sa chọn avwanre uko vwọ kẹnoma kẹ imuoshọ tiọyena? Pọl vwẹ uchebro vwọ kẹ Inenikristi rehẹ Ẹfesọs, asan ra nabọ riẹn, rẹ ihwo rẹ ẹkuotọ sansan je vọn. (Se Ẹfesọs 4:1-3.) Jokaphiyọ nẹ Pọl ke djunute iruemu kerẹ omaevwokpotọ, dẹndẹn, akoechiro, vẹ ẹguọnọ. Enana pha kerẹ uchivwo rọ yọnrọn uwevwin mudia. Ẹkẹvuọvo, vwọ vrẹ uchivwo ọgangan, uwevwin na je guọnọ ẹroevwote ọkieje rere o vwo jẹ ẹghwọrọ. Pọl vuẹ iniọvo rehẹ Ẹfesọs nẹ ayen davwẹngba vwọ “yọnre okugbe rẹ [“ẹwẹn,” NW] na.”

¹⁹ E jẹ ọ dia owian rẹ avwanre eje ra vwọ sẹro rẹ okugbe rẹ ukoko na. Die yen e se ru? Ẹsosuọ, vwo iruemu rẹ omaevwokpotọ, dẹndẹn, akoechiro, vẹ ẹguọnọ rẹ Pọl djunute na. Wọ me rha davwẹngba wo vwo toroba “ufuoma” rẹ ukoko na. E jẹ a rhuẹrẹ kemu kemu rọ sa so eghrẹn phiyọ. Ọnana idjerhe ọvo re vwo toroba ufuoma vẹ okugbe rẹ ukoko na.

20. Mavọ e se vwo djephia nẹ e vwo ẹruọ rẹ ota na, “Ọrovwohwo Ọghẹnẹ avwanre na Ọrovwohwo ọvuọvo”?

²⁰ “Ọrovwohwo Ọghẹnẹ avwanre na Ọrovwohwo ọvuọvo.” Ota yena ghini vwo ẹgba dẹn! Ẹkarophiyọ yena muegbe rẹ emọ rẹ Izrẹl vwọ kẹ egbabọse rẹ ayen che hirharoku ọke rẹ ayen da ro Otọ rẹ Uve na. Avwanre da je reyọ eta yena te ẹwẹn, o che muegbe rẹ avwanre vwọ kẹ ukpokpogho rode rọ cha na, ji toroba Iparadaisi rọ cha vwọ kpahọn. E jẹ avwanre vwẹ ẹga ọsoso kẹ Jihova ọkieje, e vwo ẹguọnọ kpahọn je ga vẹ ẹwẹn rẹ avwanre eje, a me je davwẹngba vwọ sẹro rẹ oyerinkugbe rẹ avwanre. E de ruẹ ọnana ọkieje, ka sa rhẹro rẹ ọke rẹ eta rẹ Jesu ta kpahen igodẹ na che vwo rugba: “Wa yanrhe ihwo rẹ ọsẹ mẹ bruba kẹ, wa rhe reuku rẹ uvie ra rhuẹrẹ vwọ otọ kẹ ovwan nẹ otọ rẹ akpọ rhe.”—Mat. 25:34.