1, 2. (a) Egbabọse vọ yen erhorha buebun hirharokuẹ nonẹna? (Ni uhoho rẹsosuọ na.) (b) Ẹkarophiyọ vọ yen ọyinkọn Pọl vwọphia, kẹ enọ vọ yen ọnana ghwa rhe?

Ọ VRẸ ẹgbukpe 30 re, Osei, ^[1] rọ je dia Oseri rẹ Jihova vwẹ ọke yena-a, vwo nẹ Ghana kpo Europe. Ọ da ta: “Me da rhe mrẹvughe nẹ ihwo buebun tobọ davwenrhọ mẹ-ẹ. Aruọke na ji shephiyọ oma mẹ-ẹ. Ekpahen ro mu vwe ọke mi vwo vrẹn nẹ asan re de wontọ nẹ aropleni ganre mamọ, ke me viẹ.” Osei riẹn ejajẹ rẹ ihwo na-a, ọtiọyena ọ vrẹ ẹgbukpe ọvo o ki se vwo omamọ iruo. Ọ vwọ dianẹ orua rọyen sheri kẹ na, kọ rhe dia ẹdia rẹ ọruvwohwo, urhuru ro vwo kpo ko sio.

² Vwẹ ẹro roro obo wọ guọnọre nẹ e ru kẹ wẹ ọ da dianẹ wẹ yehẹ ẹdia tiọyena. Oma cha vwerhen owẹ siẹrẹ a da nabọ dede uwe vwẹ Ọguan Ruvie dede nẹ ẹkuotọ yẹrẹ ohọroma wẹn fẹnẹre? Vwọrẹ uyota, Baibol na vuẹ Inenikristi nẹ “e jẹn erhorha ẹghọ” chọrọ ayen ẹro-o. (Hib. 13:2) E jẹ  a fuẹrẹn enọ nana: Ẹro vọ yen Jihova vwo nẹ erhorha? Diesorọ e vwo wene ẹro avwanre vwo nẹ erhorha? Ukẹcha vọ yen a sa vwọ kẹ ihwo rẹ ẹkuotọ efa ayen sa vwọ riẹn nẹ e rhiabọdede ayen vwẹ ukoko na?

3, 4. Kirobo rẹ Eyanno 23:9 tare, ẹro vọ yen ihwo rẹ Izrẹl na vwo ni erhorha, kẹ diesorọ?

³ Jihova vwo sivwin ihwo rọyen nẹ otọ rẹ Ijipt nu, ọ da kẹ ayen irhi ri shekpahen uruemu esiri rẹ ayen ru vwọ kẹ erhorha buebun rehẹ ohri rayen. (Eyan. 12:38, 49; 22:21) Ọke buebun erhorha tiọyena ivwiogbere, ọtiọyena, Jihova de vwo omamọ ọrhuẹrẹphiyotọ vwọ kẹ ayen. Ọrhuẹrẹphiyotọ ọvo tiọyen yen uphẹn rẹ ayen vwo gbugbon.—Liv. 19:9, 10.

⁴ Ukperẹ Jihova vwọ gba emọ rẹ Izrẹl nẹ ayen muọghọ kẹ erhorha, ọ da ta ota ro te ayen ẹwẹn, rọ sa nẹrhẹ ayen vwo erorokẹ. (Se Eyanno 23:9.) Ayen riẹn ‘obo rọ hepha ra vwọ dia ọrhorha.’ Tavwen ayen ke tobọ dia eviẹn, ihwo rẹ Ijipt na vwo utuoma kpahen ayen fikirẹ asan rẹ ayen nurhe vẹ ẹga rayen. (Jẹn. 43:32; 46:34; Eyan. 1:11-14) Ihwo rẹ Izrẹl na rhiẹromrẹ oja rọ herọ ra vwọ dia ọrhorha, ẹkẹvuọvo, Jihova guọnọre nẹ ayen ni ọrhorha rọhẹ ohri rayen kerẹ “ọmotọ.”—Liv. 19:33, 34.

5. Die yen cha chọn avwanre uko vwọ vwẹrokere ẹro rẹ Jihova vwo nẹ erhorha?

⁵ Avwanre ji vwo imuẹro na nẹ Jihova ji vwo ọdavwẹ rẹ ihwo ri nẹ ẹkuotọ efa rhe rehẹ ukoko avwanre nonẹna. (Urhi 10:17-19; Mal. 3:5, 6) E de roro kpahen egbabọse ayen rhiẹromrẹ, kerẹ utuoma yẹrẹ ejajẹ ọrhorha, ọ cha nẹrhẹ avwanre guọnọ idjerhe re se vwo dje uruemu esiri vẹ erorokẹ kẹ ayen.—1 Pita 3:8.

6, 7. Die yen djerephia nẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ ghwie utuoma nẹ ẹwẹn rayen?

⁶ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ davwẹngba vwo ghwie utuoma rọhẹ uvwre rẹ ihwo rẹ Ju nẹ ẹwẹn rayen. Vwẹ Pẹntikọst rẹ ukpe 33, iniọvo re dia Jerusalẹm de dje uruemu esiri kẹ Inenikristi kpokpọ ri nẹ ẹkuotọ efa rhe. (Iruo 2:5, 44-47) Ẹguọnọ rẹ Inenikristi re dia Ju dje vwọ kẹ iniọvo rayen ri nẹ asan efa rhe na, djerephia nẹ ayen ghene riẹn otọ rẹ ota na “erhorha ẹghọ,” rọ dia ‘uruemu esiri re dje kẹ erhorha.’

⁷ Ukoko rẹ ọke yena vwọ rhuaphiyọ na, uruemu rẹ omaẹfẹnẹ da rhe vwomaphia. Ihwo rẹ Ju re jẹ Grik de brenu nẹ e chukokuẹ eyauku rayen. (Iruo 6:1) A sa vwọ rhuẹrẹ ẹdia na phiyọ, iyinkọn na da sane eshare ighwrẹn rere ayen vwẹrote ẹdia nana. Edẹ rẹ Grik yen eshare nana vwori, ro djerephia nẹ iyinkọn na guọnọ si ẹwẹn rẹ omaẹfẹnẹ na nẹ ubiudu rẹ Inenikristi rẹ ọke yena.—Iruo 6:2-6.

8, 9. (a) Die yen se djephia nẹ avwanre vwo ẹwẹn rẹ utuoma yẹrẹ omaẹfẹnẹ? (b) Die yen ofori nẹ avwanre ghwie nẹ ubiudu avwanre? (1 Pita 1:22)

⁸ O vwẹ obo ro ru wa-an, asan re nurhe djobọte ohwo. (Rom 12:2) Vwọba, ihwo re dia kẹrẹ avwanre, e re nene wiowian, yẹrẹ e rehẹ isikuru avwanre ta eta ebrabra kpahen ihwo rẹ ẹkuotọ yẹrẹ ejajẹ efa. Mavọ yen oka rẹ eta tiọyena djobọte avwanre wan? Die yen avwanre ruẹ siẹrẹ ohwo da vwẹ orere yẹrẹ ẹkuruemu avwanre vwọ jehwẹ?

 ⁹ O ji vwo ọke ọvo rẹ ọyinkọn Pita vwo vwo utuoma kpahen ihwo re dia ihwo rẹ Ju-u, jẹ, ememerha na o de si utuoma na nẹ ẹwẹn rọyen. (Iruo 10:28, 34, 35; Gal. 2:11-14) Idjerhe vuọvo na, avwanre de noso nẹ ẹwẹn rẹ utuoma yẹrẹ omaẹfẹnẹ rhe avwanre, e jẹ a davwẹngba vwo ghwie nẹ ubiudu avwanre. (Se 1 Pita 1:22.) Avwanre se roro kpahen ẹdia nana; otoro asan re nurhe-e, avwanre eje gbare-e ọtiọyena, o vwo ohwo vuọvo ro muwan kẹ usivwi-in. (Rom 3:9, 10, 21-24) Kẹ diesorọ e vwo no nẹ avwanre yovwin nọ ihwo efa? (1 Kọr. 4:7) E jẹ avwanre vwo ẹro rẹ ọyinkọn Pọl ọke rọ vwọ vuẹ ihwo ra jẹreyọ na nẹ ayen “gbe hẹ erhorha kugbe ihwo re kua rhe-e, ẹkẹvuọvo . . . ihwo rẹ evwruvwevwi rẹ Ọghẹnẹ.” (Ẹfe. 2:19) Ẹgbaẹdavwọn re vwo si utuoma re vwo kpahen ihwo rẹ ẹkuotọ ọfa nẹ ẹwẹn cha chọn avwanre uko vwo ku ohwo ọkpokpọ na phiyọ.—Kọl. 3:10, 11.

10, 11. Idjerhe vọ yen Boaz vwọ vwẹ ẹro rẹ Jihova vwo nẹ erhorha vwo ni Rutu rọ dia ohwo rẹ Moab?

¹⁰ Boaz vwẹ ẹro rẹ Jihova vwo nẹ erhorha vwo ni Rutu rọ dia ohwo rẹ Moab. Ọke ro rhi vwo ni udju rọyen vwẹ ọke orhọ, Boaz de vwo oniso rẹ aye ọvo rọ dia ọrhorha rọ je dia ọgbowian, ọke ro vwo gbugbon nene ewiowian na. Boaz vwo nyo nẹ aye na yare uphẹn tavwen o ki gbugbon dede nẹ o vwo uturhi na, Boaz da vwẹ uphẹn kẹ nẹ ọ tobọ yoro evo vwo nẹ ekrun rẹ eka na.—Se Rutu 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Otaẹtakuẹgbe rọ vwọ kpahọn djerephia nẹ Boaz vwo ọdavwẹ rẹ Rutu fikirẹ ẹdia rẹ ọrhorha rọ hepha. Ọ da nẹrhẹ ọ vuẹ nẹ o sikẹrẹ emetẹ na rere eshare na vwo je kpokpo. Ọ nabọ kẹ ame vẹ emu kirobo rọ vwọ kẹ ewiowian rọyen na. Vwọba, Boaz phiuduphiyọ awọ ukperẹ ọ vwọ vwẹ ẹro ri saka vwo no.—Rutu 2:8-10, 13, 14.

12. Idjerhe vọ yen uruemu esiri re dje kẹ erhorha se vwo djobọte ayen vwọrẹ erhuvwu?

¹² Ẹguọnọ rẹ Rutu vwo kpahen oni-orọnvwe rọyen na te Boaz ẹwẹn mamọ, ọtiọyen ji te orhiẹn rẹ Rutu bruru rọ vwọ dia odibo rẹ Jihova. Uruemu esiri rẹ Boaz na, ọyen odjephia rẹ ẹguọnọ ro jẹ rhẹriẹ rẹ Jihova vwo kpahen aye nana ro rhi ‘siomanu vwẹ otọ rẹ ibekpe rẹ Ọghẹnẹ rẹ Izrẹl na.’ (Rutu 2:12, 20; Isẹ 19:17) Nonẹna, uruemu esiri rẹ avwanre dje kẹ “ihwo na ejobi” sa chọn ayen uko vwọ mrẹ uyota na vughe, je riẹn nẹ Jihova vwo ẹguọnọ rayen mamọ.—1 Tim. 2:3, 4.

13, 14. (a) Diesorọ a vwọ davwẹngba vwo yeren erhorha vwẹ Ọguan Ruvie? (b) Mavọ yen e se vwo phi ebẹnbẹn re vwo nene ohwo rẹ orere ọfa ta ota kparobọ?

¹³ E se dje uruemu esiri kẹ ihwo rẹ ẹkuotọ efa re rhe Ọguan Ruvie avwanre womarẹ e vwo dede ayen sasasa. Avwanre se noso nẹ oma vua erhorha na ọtiọyena, ayen rha vwomaba ihwo-o. Fikirẹ asan rẹ ayen nurhe yẹrẹ ẹdia rẹ akpeyeren rayen, ọ sa dianẹ ayen nẹ oma rayen nẹ ihwo rẹ ẹkuotọ efa yovwin vrẹ ayen. Ọtiọyena, e jẹ avwanre jowọ ẹsosuọ re vwo dede ayen ji dje ẹguọnọ kẹ ayen. Ọ da dianẹ wo vwo aplikeshọni rẹ JW Language vwẹ ejajẹ wẹn, ọ sa nẹrhẹ wo yono oborẹ wo se vwo yeren ihwo nana vwẹ ejajẹ rayen.—Se Filipae 2:3, 4.

¹⁴ Ọ sa bẹn kẹ wẹ wọ vwọ yan bru ihwo rẹ orere ọfa ra re nene ayen ta  ota. Wo se vwo phi ẹdia yena kparobọ, wọ sa vuẹ ayen orọnvwọn ọvo kpahen oma wẹn. O se gbewunu nẹ wọ vẹ ohwo na vwo iruemu evo kugbe, wọ sa je mrẹvughe nẹ dorere dasan rọ da vwiẹrẹ vẹ asan ro de yovwin.

15. Die yen sa chọn avwanre uko vwo dje erorokẹ vwọ kẹ erhorha?

¹⁵ Rere ẹwẹn rẹ erhorha se vwo totọ vwẹ ukoko na, nabọ nọ oma wẹn, ‘Ọ da dianẹ me hẹ orere ọfa, die me cha guọnọ nẹ ihwo ru kẹ vwẹ?’ (Mat. 7:12) Vwo odirin siẹrẹ erhorha na de ruẹ ewene na memerha. Ẹsosuọ, ọ sa dianẹ avwanre ghwe vwo ẹruọ rẹ iroro rayen yẹrẹ oborẹ ayen ru emu wa-an. Ukperẹ a vwọ rhẹro rọyen nẹ ayen che rhiabọreyọ ẹkuruemu avwanre, o rhe fo nẹ e rhiabọreyọ ayen kirobo rẹ ayen hepha?—Se Rom 15:7.

16, 17. (a) Owọẹjẹ sansan vọ yen sa chọn avwanre uko vwo sikẹrẹ erhorha? (b) Ukẹcha vọ yen avwanre sa vwọ kẹ ihwo rẹ ẹkuotọ efa rehẹ ukoko avwanre?

¹⁶ E de yono kpahen ẹkuruemu vẹ asan rẹ erhorha na nurhe, ọ cha nẹrhẹ ọlọhọ re vwo nene ayen yerin kugbe. A sa reyọ ọke rẹ ẹga orua avwanre vwo ru ehiahiẹ kpahen asan rẹ erhorha rehẹ ukoko na yẹrẹ ekogho na nurhe. Idjerhe ọfa e se vwo sikẹrẹ ayen yen e vwo durhie ayen rhe uwevwin avwanre vwọ kẹ emuọre. Ọ vwọ dianẹ Jihova “rhie ẹchẹ rẹ esegbuyota na phihọ kẹ ihwo ri keferi” na, o rhe fo nẹ avwanre ji rhie ẹchẹ avwanre kẹ erhorha rehẹ “evwruwevwi rẹ esegbuyota na”?—Iruo 14:27; Gal. 6:10; Job 31:32.

¹⁷ E de nene orua rọ kua nẹ ẹkuotọ ọfa rhe ghwọrọ ọke kuẹgbe, ọ cha nẹrhẹ e dje ọdavwaro kpahen ẹgbaẹdavwọn rẹ ayen vwo rhiabọreyọ ẹkuruemu avwanre. Ọ sa nẹrhẹ avwanre  mrẹvughe nẹ ayen guọnọ ukẹcha ayen se vwo yono ejajẹ na. Vwọba, e se ji nene ayen guọnọ asan rẹ ayen cha dia vẹ iruo rẹ ayen che ru. Owọẹjẹ nana se djobọte akpeyeren rẹ oniọvo na.—Isẹ 3:27.

18. Omamọ udje rẹ ọghọ vẹ ọdavwaro vọ yen erhorha sa vwẹrokere nonẹna?

¹⁸ Dedena, ofori nẹ erhorha na je davwẹngba vwo wene nene ẹkuruemu rẹ ẹkuotọ kpokpọ na. Rutu phi omamọ udje phiyotọ vwẹ ẹdia nana. Ẹsosuọ, o muọghọ kẹ ẹkuruemu rẹ asan kpokpọ na, ọ vwọ yare uphẹn tavwen o ki gbugbon. (Rutu 2:7) O niro nẹ ọyen uturhi rọyen kerẹsiẹ a da mrẹ nẹ ihwo na riosa rọye-en. Ọrivẹ, o dje ọdavwaro phia kpahen uruemu esiri re dje kẹ. (Rutu 2:13) Erhorha de ji vwo omamọ uruemu tiọyen, ọ je cha nẹrhẹ emotọ vẹ iniọvo na muọghọ kẹ ayen.

19. Diesorọ e vwo dede erhorha rehẹ ohri avwanre?

¹⁹ Oma vwerhen avwanre nẹ Jihova vwẹ uphẹn kẹ ihwo rẹ ẹgborho ejobi nẹ ayen nyo iyẹnrẹn esiri na fikirẹ ẹserọphẹ rọyen. Ọ sa dianẹ erhorha na se rhiabọreyọ uyono rẹ Baibol yẹrẹ kuomakugbe ihwo rẹ Jihova vwẹ ẹkuotọ raye-en. Ẹkẹvuọvo, ọ vwọ dianẹ ayen vwo uphẹn na asaọkiephana, o rhe fo nẹ a chọn ayen uko rere ayen vwo jẹ erhorha ẹdia vwẹ ohri avwanre? Ukẹcha rẹ avwanre vwọphia da tobọ hanvwe dede, uruemu esiri re dje kẹ ayen djerephia nẹ Jihova vwo ẹguọnọ rayen. Kerẹ ihwo re “vwẹ ẹro kere Ọghẹnẹ,” e jẹ a davwẹngba avwanre eje vwo dede erhorha rehẹ ohri avwanre.—Ẹfe. 5:1, 2.