1-2. (a) Erhọ yen idjerhe evo rẹ Eshu wan phiẹn ihwo? (b) Die yen avwanre cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana?

VWO nẹ ọke rẹ Adam vẹ Eve rhe, yen Eshu rọ dia “ọsẹ rẹ ofian” na vwọ phiẹn ihwo. (Jọn 8:44) Efian rọyen evo churobọ si iyono ri shekpahen ughwu kugbe obo re phia siẹrẹ ohwo de ghwu nu. Iyono tiọyena yen e mu ẹkuruemu vẹ esegbuyota ri churobọ si uruemu rẹ orhan kpahen. Ọnana yen nẹrhẹ iniọvo rẹ avwanre evo davwẹngba vwọ “chochọ rẹ esegbuyota” rayen ọke rẹ ohwo rẹ orua yẹrẹ orere rayen de ghwu.—Jude 3.

² Die yen cha nẹrhẹ wọ sa fuevun chochọn rẹ obo rẹ Baibol na yonori siẹrẹ wo de hirharoku edavwini tiọyen? (Ẹfe. 6:11) Mavọ yen wọ sa vwọ vwẹ onẹrhẹvwe vẹ ọbọngan kẹ oniọvo ro hirharoku ọnyẹ ro vwo vwobọ vwẹ ẹkuruemu rẹ Ọghẹnẹ vwo utuoma kpahen? Vwevunrẹ uyono nana, a cha ta ota kpahen ukẹcha rẹ Jihova sa vwọ kẹ avwanre. Ẹsosuọ, e jẹ a fuẹrẹn oborẹ Baibol na ta kpahen ughwu.

3. Die yen nẹ obuko rẹ efian rẹsosuọ na rhe?

³ Ọ dia ọhọre rẹ Ọghẹnẹ rẹ ihwo vwo ghwu-u. Jẹ, tavwen Adam vẹ Ivi ke sa dia bẹdẹ, kẹ ayen nyupho rẹ Jihova rọ kẹ ayen iji ọlọlọhọ nana: “Urhe rẹ erianriẹn rẹ erhuvwu vẹ umiovwo na wọ riọọ, kidie ẹdẹ re wọ rerọ ku wo ghwu.” (Jẹn. 2:16, 17) Ẹkẹvuọvo, Idẹbono so okpetu kẹ ayen, rọ vwọ vuẹ Ivi womarẹ ọrọdekọ nẹ, “We che ghwu-u.” Ọ da ohwo mamọ nẹ Ivi se efian yena gbuyota, ọ da re omamọ na. Ọke vwọ yanran na, ọshare rọyen de ji ru ọtiọyen. (Jẹn. 3:4, 6) Eriyin umwemwu vẹ ughwu wan tonphiyọ vwẹ akpọ na.—Rom 5:12.

4-5. Ọrhọ yen idjerhe rẹ Idẹbono wan phiẹn ihwo te ọke na?

⁴ Adam vẹ Ivi ghini ghwu kirobo rẹ Jihova tare. Ẹkẹvuọvo, ọ dia etiyin efian rẹ Eshu gun kpahen ughwu na bare-e. Ọke vwọ yanran na, o de ji gun efian efa. Ọvo usun rẹ efian rọyen churobọ si uyono ra vwọphia nẹ ohwo de ghwu nu, emu ọvo mi nẹ ugboma rọyen kpo asan ọfa ra dia. Nẹ ọke ra ruọke yen e vwo hworo ona kpokpọ phiyọ obo ra vwẹ efian yena vwo ruiruo wan. Iduduru rẹ ihwo re che se keri-i yen se efian yena gbuyota re.—1 Tim. 4:1.

⁵ Diesorọ ihwo buebun vwo se efian yena gbuyota? Kidie Eshu riẹn obo rọ da ohwo te siẹrẹ ohwo re vwo ẹguọnọ kpahen de ghwu, ọtiọyena, kẹ ọ vwẹ efian yena vwọ phiẹn ihwo. O vwo ohwo vuọvo rọ guọnọ ghwu-u, kidie a ma avwanre ra vwọ dia bẹdẹ bẹdẹ. (Aghwo. 3:11) Ughwu ọyen ọvweghrẹn rẹ avwanre.—1 Kọr. 15:26.

6-7. (a) Idẹbono sa djahen uyota ro shekpahen ẹdia rẹ ihwo ri ghwuru? Djekpahọn. (b) Idjerhe vọ yen Baibol na vwọ chọn avwanre uko vwo phi oshọ rẹ ughwu kparobọ?

⁶ O vwo oborẹ Idẹbono davwẹngba te-e, ọ cha sa djahen uyota ro shekpahen ughwu-u. Ihwo buebun rhe riẹn oborẹ Baibol na ta kpahen ẹdia rẹ ihwo ri ghwuru kugbe iphiẹrophiyọ rẹ ayen vwori enẹna re, kẹ ayen ji ghwoghwo kẹ ihwo efa. (Aghwo. 9:5, 10; Iruo 24:15) Uyota nana kẹ avwanre onẹrhẹvwe, o ji si avwanre nẹ oshọ vẹ ẹwẹn ivivẹ re vwo kpahen obo re phia siẹrẹ ohwo de ghwu nu. Kerẹ udje, avwanre rha djoshọ rẹ ihwo ri ghwuru yẹrẹ ro ẹnwan kpahen obo re phia kẹ aye-en. Avwanre riẹnre nẹ ayen hẹ asan ọfa yerẹ-ẹn, ayen je cha sa so omaẹwan kẹ ohwo vuọvo-o. Ayen họhọ ohwo rọ vwerhẹn ovwerhẹn okokodo. (Jọn 11:11-14) Avwanre je riẹn nẹ ihwo ri ghwure riẹn obo re phia vwẹ akpọ na-a. Ọtiọyena, vwẹ ọke rẹ evrẹnushi na, ihwo ri ghwuru vwẹ ikpe ujorin buebun re wanre, che roro nẹ ọke vuọvo rẹ ayen ghwuru na yen ayen ji vwo vrẹn.

⁷ O muẹro nẹ wọ cha rhọnvwe nẹ uyota ro shekpahen ẹdia rẹ ihwo ri ghwuru na pha phephẹn, lọlọhọ, o ji fiotọ. Ọ fẹnẹ efian rẹ Idẹbono vwọrọn ri reghe ohwo, ji miovwo odẹ rẹ Ọmemama rẹ avwanre. Rere avwanre sa vwọ riẹn oborẹ umiovwo rẹ Idẹbono soro na gan te, a cha guọnọ ẹkpahọnphiyọ rẹ enọ erha nana: Idjerhe vọ yen efian rẹ Idẹbono vwo miovwo odẹ rẹ Jihova? Idjerhe vọ yen efian rọyen vwọ nẹrhẹ ihwo vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen izobo rẹ ọtanhirhe na?  Idjerhe vọ yen ayen vwo toroba uvweri kugbe ojaẹriọ rẹ ihworakpọ?

8. Kirobo rẹ Jerimaya 19:5 tare, idjerhe vọ yen Eshu vwọ vwẹ efian ro shekpahen ihwo ri ghwuru na vwo miovwo odẹ rẹ Jihova?

⁸ Efian rẹ Eshu gun kpahen ihwo ri ghwuru miovwo odẹ rẹ Jihova. Efian yena churobọ si uyono rọ vwọphia nẹ ihwo ri ghwuru rioja vwẹ erhanre rẹ bẹdẹ. Uyono tiọyena miovwo odẹ rẹ Ọghẹnẹ! Vwẹ idjerhe vọ? Ọ nẹrhẹ ihwo roro nẹ Ọghẹnẹ rẹ ẹguọnọ na vwo oka rẹ uruemu ro rhe Idẹbono. (1 Jọn 4:8) Mavọ yen oma ru we wo vwo nyo ota yena? Ma rho, mavọ yen o djobọte Jihova wan? Karophiyọ nẹ Jihova vwo utuoma kpahen koka koka rẹ umwemwu.—Se Jerimaya 19:5.

9. Mavọ yen efian rẹ Eshu djobọte esegbuyota rẹ ihwo vwo kpahen izobo ọtanhirhe rẹ Kristi re djisẹ rọyen vwẹ Jọn 3:16 vẹ 15:13?

⁹ Efian rẹ Eshu gun kpahen ughwu nẹrhẹ ihwo vwẹ ẹwẹn ivivẹ kpahen izobo rẹ ọtanhirhe rẹ Kristi. (Mat. 20:28) Eshu ji gun efian nẹ ihworakpọ vwo erhi ro jeghwo. Ota yena da dia uyota, kọyen ihwo ejobi cha dia bẹdẹ. Kristi rha ra vwẹ arhọ rọyen vwọ tan avwanre hirhe rere e vwo vwo arhọ rẹ bẹdẹ-ẹ. Karophiyọ nẹ izobo rẹ ọtanhirhe rẹ Kristi na yen odjephia rẹ ẹguọnọ rọ ma rho kparobọ re dje kẹ ihworakpọ. (Se Jọn 3:16; 15:13.) Di roro kpahen ẹro rẹ Jihova vẹ Jesu vwo nẹ uyono yena rọ nẹrhẹ ihwo vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen okẹ ọghanghanre yena!

10. Idjerhe vọ yen efian rẹ Eshu gun kpahen ughwu vwo toroba uvweri kugbe ojaẹriọ rẹ ihworakpọ?

¹⁰ Efian rẹ Eshu toroba uvweri kugbe ojaẹriọ rẹ ihworakpọ. Ọkiọvo, a sa vuẹ ọsẹ vẹ oni rẹ ọmọ rayen ghwuru nẹ Ọghẹnẹ reyọ ọmọ na kpo odjuvwu rere ọ dia amakashe vwẹ oboyin. Efian rẹ Eshu nana nẹrhẹ uvweri kpotọ gbanẹ ọ nẹrhẹ ọ ganphiyọ? Uyono efian rẹ erhanre rẹ bẹdẹ rẹ ihwo segbuyota na yen nẹrhẹ ayen roro nẹ ọ chọre-e siẹrẹ e de gboja kẹ ihwo yẹrẹ gba ihwo re vwọso iyono rẹ ẹga mu irhe torhẹ. Ọbe ọvo vwo djisẹ rẹ irueru rẹ aguare re se Spanish Inquisition, ọ da tanẹ ihwo evo ri vwobọ vwẹ uruemu ra vwọ gba ihwo torhẹ na niro nẹ ọ cha nẹrhẹ ohwo ro gbevwọso ẹga na “riẹn obo rọ cha dia siẹrẹ o de kpo erhanre rẹ bẹdẹ,” ọtiọyena, ko se kurhẹriẹ tavwen o ki ghwu, rere ọ sa vwọ vrabọ rẹ erhanre rẹ bẹdẹ. Vwẹ ẹkuotọ evo, ihwo ga esẹ ride rayen ri ghwure, vwo brọghọ phiyọ ayen oma yẹrẹ yare ukẹcha rayen. Efa ruẹ ọtiọyen rere ayen vwọ vrabọ rẹ ojaẹriọ. Ẹkẹvuọvo, esegbuyota re mukpahen efian rẹ Eshu cha sa kẹ ohwo onẹrhẹvwe-e. Ukperẹ ọtiọyen, oshọ vẹ ẹnwan yen ọ ghwa cha.

11. Idjerhe vọ yen ihwo rẹ orua vẹ igbeyan sa vwọ riẹriẹ avwanre vwo vwobọ vwẹ irueru rẹ Baibol na vwọso?

¹¹ Ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Ọghẹnẹ kugbe Ota rọyen cha nẹrhẹ e se nyupho rẹ Jihova, tobọ vwẹ ọke ihwo rẹ orua vẹ igbeyan da guọnọ riẹriẹ avwanre vwo vwobọ vwẹ irueru rẹ Baibol na vwọso. Vwẹ idjerhe rẹ ophọphọvwe, ayen sa tanẹ avwanre vwo ẹguọnọ rẹ ohwo ro ghwuru na-a, yẹrẹ avwanre muọghọ kẹ-ẹ. Ayen je sa tanẹ uruemu rẹ avwanre na cha nẹrhẹ ohwo ro ghwuru na so ukuoma kẹ ayen. Mavọ yen wọ sa vwọ chochọn rẹ uyota rẹ Baibol na? Roro kpahen oborẹ wọ sa vwọ reyọ iji rẹ Baibol re che djunute na vwo ruiruo.

12. Ẹkuruemu vọ ri churobọ si ughwu yen vwọso Baibol na?

¹² Choma wọ vwọ “hẹriẹ oma” nẹ iyono vẹ  irueru re vwọso Baibol na. (2 Kọr. 6:17) Vwẹ ẹkuotọ rẹ Caribbean ọvo, ihwo buebun segbuyota nẹ ohwo de ghwu nu, “erhi” rọyen yan guọnọ ihwo re vwẹ oja riọ, rere o se vwo gboja kẹ ayen. Ọbe ọvo tare nẹ “erhi” rọyen sa tobọ “gboja kẹ ọsoso orere.” Vwẹ Africa, ihwo evo vwo ẹkuruemu rẹ ayen vwo rhuru ighegbe, je bọvwọ ifoto rhu igbẹhẹn vwẹ uwevwin rẹ ohwo ro ghwuru. Diesorọ? Evo tare nẹ ofori nẹ ohwo ro ghwuru na mrẹ omobọ rọye-en! Idibo rẹ Jihova che se se emu tiọyena gbuyota yẹrẹ vwobọ vwẹ irueru ri titi efian rẹ Eshu-u!—1 Kọr. 10:21, 22.

13. Kirobo ra niyẹnrẹn rọyen vwẹ Jems 1:5, wo rhe vwo ẹruọ rẹ ẹkuruemu evo-o, die yen ofori nẹ wo ru?

¹³ Ọ da dianẹ wo ghwe vwo ẹruọ rẹ irueru yẹrẹ ẹkuruemu evo-o, nẹrhovwo rhe Jihova rere ọ kẹ wẹ aghwanre. (Se Jems 1:5.) Ru ehiahiẹ. Ọ da dia obo wo se ru, guọnọ ukẹcha rẹ ekpako na. Ayen cha vuẹ wẹ obo wo che ru-u, ẹkẹvuọvo ayen se djunute ẹkpo rẹ Baibol re sa chọn wẹ uko, kerẹ e ra fuẹrẹn cha na. Wo de nene odjekẹ nana, ọ cha nẹrhẹ wo vwo “ọhọ,” ọhọ yena kọyen cha chọn wẹ uko vwo “vughe emu esiri vẹ ọbrabra.”—Hib. 5:14.

14. Mavọ yen avwanre sa vwọ kẹnoma kẹ a vwọ dia ikprowọ vwọ kẹ ihwo?

¹⁴ “Ru ayen ejobi vwọ kẹ urinrin rẹ Ọghẹnẹ. Wọ sua eshe kẹ [ihwo-o].” (1 Kọr. 10:31, 32) Ofori e vwo roro kpahen obo rẹ ojẹ rẹ avwanre se djobọte ẹwẹn obrorhiẹn rẹ ihwo efa, ma rho iniọvo avwanre, e ki brorhiẹn sẹ e vwobọ vwẹ irueru evo. Avwanre guọnọ vwẹ ọke vuọvo vwo dia ikprowọ kẹ ihwo efa-a. (Mak 9:42) Avwanre je guọnọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ nẹrhẹ ivun miovwo ihwo re dia Iseri rẹ Jihova-a. Ẹguọnọ che mu avwanre vwọ ta ota kẹ ayen vwẹ idjerhe rẹ ọghọ, rọ cha vwẹ ujiri vwo rhe Jihova. O ji fo nẹ avwanre kẹnoma kẹ uruema ra vwọ vwẹ ẹkuruemu rẹ ihwo vwọ jehwẹ yẹrẹ nene ayen ghwọ. Karophiyọ nẹ ẹguọnọ vwo ẹgba mamọ! Avwanre de dje ẹguọnọ vwẹ idjerhe rẹ ọghọ, ọ sa nẹrhẹ ẹwẹn rẹ ihwo re vwọsua avwanre kpotọ.

15-16. (a) Diesorọ ọ vwọ dia emu rẹ aghwanre wọ vwọ vuẹ ihwo efa kpahen esegbuyota wẹn? Djudje rọyen. (b) Mavọ yen eta rẹ Pọl rehẹ Rom 1:16 vwo shekpahen avwanre?

¹⁵ Jẹ ihwo rehẹ ekogho wẹn riẹn nẹ wẹ Oseri rẹ Jihova. (Aiz. 43:10) Wọ sa kẹnoma kẹ ẹdia rọ sa so ẹghwọ siẹrẹ wọ da fobọ  vuẹ ihwo orua vẹ igbeyan wẹn nẹ wẹ Oseri rẹ Jihova. Francisco rọ dia Mozambique de si: “Ọke re me vẹ aye mẹ Carolina vwọ mrẹ uyota na vughe, avwanre da vuẹ ihwo rẹ orua rẹ avwanre nẹ avwanre rha cha ga irivwi-in. Avwanre de rhi hirharoku ọdavwini ọke rẹ oniọvo rẹ aye mẹ, rọ dia aye vwo ghwu. Ọyen ẹkuruemu rẹ orho na ra vwọ họ orivwin na. Ohwo rẹ orua rọ ma kerẹ ohwo ro ghwuru na, ko sherhẹn asan re ku ame rẹ orivwin na phiyọ ẹdẹ erha. Vwọ kẹ ayen, ẹkuruemu nana nẹrhẹ oma vwerhen ohwo ro ghwuru na. Orua rẹ Carolina rhẹro rọyen nẹ o che sherhẹn asan re ku ame rẹ orivwin na phiyọ.”

¹⁶ Die yen Francisco vẹ ayen rọyen ruru? Francisco da ta: “Kidie avwanre vwo ẹguọnọ rẹ Jihova, je guọnọ ru obo re cha nẹrhẹ oma vwerhọn, avwanre rhe vwobọ vwẹ irueru na-a. Ivun de miovwo orua rẹ Carolina mamọ. Ayen tare nẹ avwanre muọghọ kẹ ohwo ro ghwuru na-a, ọtiọyena, ayen rha cha vwẹ ukẹcha kẹ avwanre yẹrẹ kọn bru avwanre rhe ọfa-a. Rọ vwọ dianẹ ivun miovwo ayen re na, avwanre rha ta ota kpahen esegbuyota rẹ avwanre-e, kidie avwanre djere fiotọ kẹ ayen jovwo re. Ihwo orua na evo tobọ chochọn avwanre, rẹ ayen vwọ tanẹ avwanre dje ẹdia rẹ avwanre kare kẹ ayen jovwo re. Ọke vwọ yanran na, ẹwẹn rẹ ihwo rẹ orua rẹ Carolina de rhi kpotọ, avwanre da rhuẹrẹ kugbe. Evo tobọ rhe uwevwin rẹ avwanre rhe nokpẹn rẹ ẹbe rẹ ukoko na.” E jẹ oma vọ avwanre ra vwọ chochọn rẹ uyota ro shekpahen ughwu-u.—Se Rom 1:16.

17. Die yen sa nẹrhẹ avwanre dia uvi rẹ igbeyan vwọ kẹ Onenikristi ro vwerẹ?

¹⁷ E jẹ avwanre davwẹngba vwo bicha Onenikristi rẹ ohwo rọyen ghwuru kidie “igbeyan vwo ẹguọnọ kpahe ohwo kọke kọke, e vwiẹ oniọvo kpahe ohwo fiki rẹ ẹdoja.” (Isẹ 17:17) Mavọ yen avwanre sa vwọ dia uvi rẹ “igbeyan” ma rho vwẹ ọke rẹ oniọvo de hirharoku ọnyẹ ro vwo vwobọ vwẹ irueru re vwọso iyono rẹ Baibol na? Roro kpahen odjekẹ ivẹ vwẹ Baibol na re sa chọn avwanre uko vwọ vwẹ uchebro kẹ ohwo ro vwere.

18. Die yen nẹrhẹ Jesu viẹ, die yen ọyena yono avwanre?

¹⁸ “Otu re viẹ nene ayen viẹ.” (Rom 12:15) Ọkiọvo, ọ bẹn ra vwọ mrẹ eta re se vwo bru ohwo ro vwere vweri uche. Ọ da tobọ dianẹ avwanre riẹn oborẹ avwanre cha ta-a, oviẹ rẹ avwanre sa nẹrhẹ ayen riẹn nẹ avwanre vwo ọdavwẹ rayen. Ọke rẹ Lazarọs, rọ dia ugbeyan rẹ Jesu vwo ghwu, Meri, Mata vẹ ihwo efa viẹre. Ẹdẹ ẹne vwọ wan nu, Jesu da rhe, ọ “da viẹ” dede nẹ ọ riẹnre nẹ ọ cha rhọvwọn Lazarọs nushi rhe. (Jọn 11:17, 33-35) Oviẹ rẹ Jesu na dje obo rọ da Jihova te ọke rẹ Lazarọs vwo ghwu. O ji dje oborẹ ẹguọnọ rẹ Jesu vwo kpahen orua yena kodo te. O muẹro nẹ oviẹ rẹ Jesu na obọdẹn rẹ onẹrhẹvwe vwọ kẹ Meri kugbe Mata. Idjerhe vuọvo na, iniọvo rẹ avwanre da mrẹ ọdavwaro re vwo kpahen ayen, ẹwẹn rayen ko totọ nẹ ayen vwo igbeyan ri vwo ọdavwẹ rayen, ri ji biẹcha ayen.

19. Mavọ yen a sa vwọ reyọ Aghwoghwo 3:7 vwo ruiruo ọke ra da vwẹ uchebro vwọ kẹ oniọvo ro vwere uvweri?

¹⁹ “Ọke ra vwọ fọ, vẹ ọke ra vwọ ta ota.” (Aghwo. 3:7) Idjerhe ọfa re vwo bru oniọvo ro vwere uvweri uche ọyen a vwọ nabọ kerhọ. Vwẹ uphẹn kẹ ayen rere ayen ta obo rehẹ ẹwẹn rayen, wo jẹ eta re “gbaegbae” rayen miovwo uwe ivu-un. (Job 6:2, 3) Ọ sa dia ọnyẹ rẹ ihwo rẹ orua re dia Iseri rẹ Jihova-a yen toroba ofudjevwe rọyen na. Ọtiọyena nene ohwo na nẹrhovwo. Yare ọ ro “nyo ẹrhovwo na” nẹ ọ kẹ ẹgba vẹ iroro ro fiotọ. (Une 65:2) Ọ da dia obo wo se ru, ovwan se Baibol na kugbe. Yẹrẹ se uyovwinrota ọvo vwo nẹ ẹbe rẹ ukoko na, kerẹ ikuegbe rẹ akpeyeren rọ bọn ohwo gan.

20. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana?

²⁰ Oma vwerhen avwanre nẹ avwanre riẹn uyota ro shekpahen ihwo ri ghwuru kugbe iphiẹrophiyọ rọ herọ vwọ kẹ ihwo rehẹ ushi rẹ ẹkarophiyọ! (Jọn 5:28, 29) Ọtiọyena, e jẹ e fiudugberi chochọn rẹ uyota rẹ Baibol na vwọrẹ ota vẹ uruemu, je reyọ kuphẹn kuphẹn ro rhiephiyọ vwọ vuẹ ihwo efa kpahọn. Vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana, a cha ta ota kpahen uruemu rẹ orhan rọ dia idjerhe ọfa rẹ Eshu vwo siẹ uyota na nẹ kẹ ihwo. Avwanre je cha ta ota kpahen oboresorọ o vwo fo nẹ a kẹnoma kẹ irueru vẹ erọnvwọn ra vwọ diotọ ri churobọ si ona rẹ Idẹbono nana.