1919—Ẹgbukpe Ujorin Ọvo rọ Wanre
VWẸ ukpe ri 1919 Ofovwin Rode (ra rhe riẹn phiyọ Ofovwin rẹ Akpeje I), ro siotọ vwẹ ikpe re vrẹ ẹne de rhi vwoba. Vwẹ ukpe ri 1918, ẹkuotọ ri vwobọ vwẹ ofovwin na da rhe dobọ rẹ ofovwin na ji. Ọtiọyena, vwẹ January 18, 1919, aguare rẹ ufuoma re ruru vwẹ Paris (Paris Peace Conference) da tonphiyọ. Orọnvwọn ọvo rẹ aguare yena ru wiẹn yen ọbe rẹ ọrhuẹrẹkugbe rẹ ufuoma rẹ ayen ghwobọphiyọ re se Treaty of Versailles, ro rhi phioba phiyọ ifovwin rẹ ẹkuotọ buebun vẹ Germany phiri na. A ghwobọphiyọ ọbe rẹ ọrhuẹrẹkugbe rẹ ufuoma na vwẹ June 28, 1919.
A je vwẹ ukoko kpokpọ re se League of Nations vwo mu vwẹ aguare yena. Ọdavwẹ rẹ ukoko na ọyen “re vwo titi orukugbe rẹ ẹkuotọ na eje, je ghwa ufuoma vẹ ofuvwegbe rhe akpọeje.” Ẹga buebun bicha ukoko kpokpọ yena. Ukoko re se Federal Council of the Churches of Christ rọhẹ America tare nẹ ọyehẹ “Uvie rẹ Ọghẹnẹ ro suẹn womarẹ ihworakpọ.” Ukoko yena jẹ ihwo kpo aguare rẹ ufuoma re ruru vwẹ Paris rẹ ayen vwo djephia nẹ ayen bicha League of Nations na. Ọvo usun rẹ ihwo re ji yanran na da tanẹ aguare yena “ọtonphiyọ rẹ eyeren kpokpọ vwẹ ikuegbe rẹ ihworakpọ.”
Ọnana ghene ọtonphiyọ rẹ eyeren kpokpọ, ẹkẹvuọvo, ọ dia ihwo re ro aguare rẹ ufuoma yena yen tonrọphiyọ-ọ. Vwẹ ukpe ri 1919 eyeren kpokpọ vwẹ iruo aghwoghwo na da rhe tonphiyọ vwẹ ọke ri Jihova vwọ vwẹ ẹgba vwọ kẹ ihwo rọyen vwo ghwoghwo ota na vrẹ obo ri jovwo. Jẹ ẹsosuọ, a guọnọ ewene oghẹresan vwẹ ẹdia rẹ Emọ-uyono rẹ Baibol na.
ORHIẸN-EBRO RỌ PHA BẸNBẸN
A rhuẹrẹ ẹsanọ rẹ iniọvo re vwẹrote Watch Tower Bible and Tract Society re ruẹ kukpe kukpe phiyọ Saturday, January 4, 1919. Ọke yena, e mu Joseph F. Rutherford rọ dia ochidiagbara rẹ ukoko na vẹ iniọvo ighwrẹn efa ekueku phiyọ uwodi vwẹ Atlanta, Georgia, U.S.A. Onọ rọ vwomaphia kọna: A rhoma sanọ iniọvo nana re mu phiyọ uwodi na phiyọ ẹdia rayen? Gbanẹ a vwẹ ihwo efa vwo wene ayen?
Oniọvo Rutherford ro ẹnwan kpahen obo re cha phia kẹ ukoko na ọke rọ vwọ hẹ uwodi. Ọ riẹnre nẹ iniọvo evo guọnọre nẹ a vwẹ ohwo ọfa vwo wene ọyen. Ọtiọyena, o de si ọbe vwo rhe iniọvo na ri kokori nẹ ọyen jiri Evander J. Coward vwọ kẹ ẹdia rẹ ochidiagbara na. Rutherford tare nẹ Coward ọyen ohwo rọ pha “dẹndẹn,” “o vwo aghwanre” ọ
ke je “fuevun kẹ Orovwori na.” Ẹkẹvuọvo, iniọvo efa rhọnvwephiyọ ọyena-a, ayen nẹ a kparẹ ẹsanọ na kpo emeranvwe esan rọ cha na. Ilọya ri chochọn rẹ iniọvo re mu phiyọ uwodi na da rhọnvwephiyọ. Ophu mu iniọvo evo mamọ ọke ra vwọ ta ota na.Ọtiọyena, emu ọvo da rhe phia rẹ Oniọvo Richard H. Barber djisẹ rọyen kerẹ ‘ame re ku kuẹ erhanre.’ Ọvo usun rẹ iniọvo na da ta: “Mẹvwẹ dia ilọya-a, ẹkẹvuọvo, a da ta ota kpahen urhi, me riẹn oborẹ evun-ẹfuọn mudiaphiyọ. Evun-ẹfuọn yen Ọghẹnẹ guọnọre. Idjerhe rọ marho re se vwo dje evun-ẹfuọn phia kẹ Ọghẹnẹ ọyen a vwọ rhoma sane Oniọvo Rutherford kerẹ ochidiagbara.”—Une 18:25.
A. H. Macmillan re ji mu phiyọ uwodi karophiyọ nẹ vwẹ ẹdẹ rọ vwọ kpahọn, Oniọvo Rutherford da vwobọ teyen igbẹhẹ rẹ uwodi rọyen, ọ da ta: “Riẹn obọ wẹn phia.” Oniọvo Rutherford da reyọ ọmọbe vwọ kẹ. Macmillan vwọ mrẹ ọmọbe na, ọ ghwa riẹn obo ro mudiaphiyọ. Ovuẹ rọhẹ ọbe na kọna: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY VẸ SPILL INIỌVO RE VWẸROTE ERHA RẸSOSUỌ ẸGUỌNỌ RẸ OVWAN.” Ọnana mudiaphiyọ nẹ a rhoma vwẹ iniọvo re vwẹrote ukoko na eje vwo mu ẹdia rayen, Joseph Rutherford vẹ William Van Amburgh je rhoma vwo ẹdia rayen. Kọyen, Oniọvo Rutherford yen ji cha dia ochidiagbara.
E SIOBỌ NẸ AYEN!
Ọke rẹ iniọvo ẹrenren na je vwọ hẹ uwodi, Emọ-uyono rẹ Baibol na de fiudugberi ghare ẹbe kẹ ihwo nẹ ayen ghwobọphiyọ rere e se vwo siobọnu iniọvo na. Ihwo ri vrẹ 700,000 yen ghwobọphiyọ ẹbe na. Vwẹ Wednesday, March 26, 1919, bẹsiẹ a ke vwẹ ọbe ra ghwobọphiyọ na vwọ kẹ igomẹti, e de siobọnu Oniọvo Rutherford vẹ iniọvo ichekọ na.
Vwẹ ota ro tare kẹ iniọvo ri rhi dede, Oniọvo Rutherford da ta: “O mu vwẹ ẹro nẹ oborẹ avwanre eje rhiẹromrẹ na che muegbe rẹ avwanre hẹrhẹ ọke rẹ ebẹnbẹn re cha obaro na. . . . Ọ dia e di vwo si iniọvo rẹ ovwan nẹ uwodi ọvo yen ovwan họnre kẹ-ẹ. Ọyena ghwa ẹbẹre ọvo. . . . Ohọnre rẹ ovwan na hwarhiẹ urinrin vwo rhe Jihova, ihwo ri vwobọ vwọ mrẹ ebruphiyọ gbidiki nẹ evun rọyen rhe.”
Obo re phiare ọke re vwo mu iniọvo avwanre na phiyọ uwodi djerephia nẹ Jihova hẹ obuko rayen. Vwẹ May 14, 1919, aguare rẹ apiri da ta: “E guẹdjọ rẹ iniọvo nana vwẹ aguare . . . kirobo ro fori nẹ ọ dia-a, otiọyena a da rhoma wene orhiẹn rẹ ẹdjọ na.” Urhi rẹ urhiẹchọ ọgangan yen a vwọ yọnrọn iniọvo na jovwo, ọ rha dia orhiẹn rẹ ẹdjọ na re weneri jovwo-o, manẹ odẹ yena ko rhe nene ayen. Urhi vuọvo rhe mu ayen ọfa-a. Ọtiọyena, Oniọvo Rutherford kọ sa rhe sẹro rẹ ẹdia rọyen kerẹ oguẹdjọ. Ọ chochọn
rẹ ihwo ri Jihova vwẹ Aguare Rode rẹ United States abọ buebun re vwo siobọno nu.OWENVWE RE VWO GHWOGHWO
Oniọvo Macmillan da ta: “Ọ dia avwanre che di chidia riẹn awọ hẹrhẹ Ọrovwori na nẹ o rhi mu avwanre kpo odjuvwu-u, ukperẹ ọtiọyen, ofori nẹ a guọnọ idjerhe vwọ riẹn oborẹ ọhọre rẹ Ọrovwori na ghini hepha.”
Ẹkẹvuọvo, iniọvo rehẹ esiri rẹ ukoko cha sa ton iruo phiyọ kirobo rẹ ayen ruru ikpe buebun re-e. Diesorọ? Kidie erọnvwọn rẹ ayen vwọ teyen ẹbe na guọghọre vwẹ uvwre rẹ ọke re vwo mu ayen phiyọ uwodi na. Ọnana nẹrhẹ ofu dje iniọvo na, evo ki roro sẹ iruo rẹ aghwoghwo na dobọji re.
A je cha mrẹ ihwo re cha kerhọ rẹ Emọ-uyono rẹ Baibol na? Oniọvo Rutherford de brorhiẹn rọ vwọ ta ota rẹ otu ọvo ra vwọ riẹn ẹkpahọnphiyọ rẹ onọ yena. E che durhie kohwo kohwo. Oniọvo Macmillan da ta: “Ohwo vuọvo ra rhe-e, kọyen iruo aghwoghwo na re re.”
Ọtiọyena vwẹ Sunday, May 4, 1919, dede nẹ Oniọvo Rutherford muọga, ọ da ta ota rẹ otu ro vwo uyovwinrota na “The Hope for Distressed Humanity” vwẹ Los Angeles, California. Omarẹ ihwo 3,500 yen kerhọ rẹ ota rẹ otu na, a da vuẹ ihwo buebun nẹ ayen rhivwin kpo. Ẹdẹ rọ vwọ kpahọn, ihwo ri te 1,500 da rhe. Iniọvo na riẹn ẹkpahọnphiyọ rẹ onọ na re, kọyen ihwo je cha kerhọ!
Oborẹ iniọvo na ruru djobọte iruo rẹ aghwoghwo rẹ Iseri ri Jihova rhi te nonẹna.
EBUONPHIYỌ
Vwẹ Uwevwin Orhẹrẹ rẹ August 1, 1919, e de ghwoghwo nẹ vwẹ ọtonphiyọ ri September, e che ru ọghwẹkoko rẹ akpọeje vwẹ Cedar Point Ohio. Clarence B. Beaty ra vwẹ Baibol yono ro nẹ Missouri rhe da ta : “Ihwo ejobi vwo ẹwẹn rẹ ayen vwọ ra.” Iniọvo re
vrẹ 6,000 yen kpo ọghwẹkoko na, uchunu rẹ ihwo na vrẹ obo re rhẹro rọyen. Orọnvwọn ọfa rọ nẹrhẹ oghwẹkoko na vwerhoma kẹ ihwo re vrẹ 200 ri bromaphiyame vwẹ umurhiẹ ọvo re se Lake Erie.Vwẹ September 5, 1919, rọ dia ẹdẹ riyorin rẹ ọghwẹkoko na, Oniọvo Rutherford da vuẹ “Irivẹ rẹ e vẹ Ọyen Gba Wian” nẹ a cha rha teyen imagazini kpokpọ re se nẹ The Golden Age. * Imagazini kpokpọ na cha “hwarhiẹ iyẹnrẹn kpokpọ, ji dje oborẹ Baibol na ta kpahen oboresorọ e vwo nyo iyẹnrẹn tiọyena.”
A vwẹ uchebro vwọ kẹ Emọ-uyono rẹ Baibol na nẹ ayen fiudugberi vwẹ ẹbe kpokpọ nana vwo ghwoghwo ota. Ileta ọvo ro dje obo re che ruiruo aghwoghwo na wan da ta: “E jẹ kohwo kohwo ro bromaphiyame re karophiyọ nẹ ọyen okpuphẹn rẹ vwo ghwoghwo. O ji fo nẹ ọ reyọ uphẹn ro rhiephiyọ enẹna vwo ghwoghwo kẹ ihwo eje.” Ihwo buebun de rhiabọreyọ edurhie na! Vwẹ December, imagazini re vrẹ 50,000 yen ihwo durhie phiyọ.
Vwẹ oba rẹ ukpe ri 1919, a da rhoma rhuẹrẹ ona rẹ aghwoghwo rẹ iniọvo na phiyọ je bọn ayen gan. Vwọba, aroẹmrẹ sansan ri shekpahen ẹdẹ rẹ oba na de rhi rugba. Ọke rẹ ọdavwini kugbe orufọn rẹ ihwo ri Jihova re djunute vwẹ Malakae 3:1-4 de rhi rugba. Vwẹ idjerhe rẹ udje, e de rhi si ihwo ri Jihova vwo nẹ ọviẹn vwọ kẹ “Babilọn Rode,” Jesu da je vwẹ “odibo esiri na” vwo mu. * (Ẹvwọ. 18:2, 4; Mat. 24:45) Enẹna, Emọ-uyono rẹ Baibol na muegbe vwọ kẹ iruo ri Jihova guọnọre nẹ ayen ru.
^ e?ko. 22 E wene odẹ rẹ The Golden Age kpo Consolation vwẹ ukpe ri 1937, e de rhe wene kpo Awake! vwẹ ukpe ri 1946.
^ e?ko. 24 Ni Uwevwin Orhẹrẹ ri July 15, 2013, aruẹbe 10-12, 21-23; March 2016, aruẹbe 29-31.