1, 2. (a) Die yen Elifaz vẹ Bildad ta kpahen ẹga rẹ avwanre vwọ kẹ Ọghẹnẹ? (b) Die yen Jihova ru kpahen eta rayen na?

“OHWO se fi erere kẹ Ọghẹnẹ? Omuẹro ohwo rọ ghwanre oma rọye ọ dia erere kẹ. Omavwerhovwẹ kẹ Ọrovwoẹgba ọ da dianẹ wọ dia ọvwata, eyẹ kẹ erere kẹ wo de jẹ ekan evwo?” (Job 22:1-3) Wo roro kpahen ẹkpahọnphiyọ rẹ enọ yena jovwo re? Ọke rẹ Elifaz ohwo rẹ Teman vwọ nọ Job enọ nana, Elifaz rorori nẹ ẹkpahọnphiyọ rayen cha dia ẹjo. Ugbeyan rọyen re se Bildad ohwo rẹ Shua, tobọ phraphro nẹ ohworakpọ cha sa dia ọvwata vwẹ obaro rẹ Ọghẹnẹ-ẹ.—Se Job 25:4.

² Ibruche rẹ efian nana tare nẹ ẹgbaẹdavwọn rẹ avwanre vwọ fuevun ga Jihova fiemu vwọ kẹ-ẹ, nẹ avwanre pha kerẹ eghwọghwọ, ohori yẹrẹ udidẹn vwẹ ẹro rẹ Ọghẹnẹ. (Job 4:19; 25:6) Ẹsosuọ, avwanre se roro nẹ Elifaz vẹ Bildad vwo uruemu rẹ omaevwokpotọ. (Job 22:29) Kidie wo de ghini no, ohwo rọhẹ evunrẹ aropleni yẹrẹ enu rẹ ugbenu de ni akpọ na, ihworakpọ pha tutuno. Ẹkẹvuọvo, ẹro tiọyen yen Jihova vwo ni iruo rẹ Uvie na rẹ avwanre ruẹ vwẹ otọrakpọ na siẹrẹ o de nẹ avwanre nẹ obodjuvwu cha? Jihova ghwọku  Elifaz, Bildad, vẹ Zofar fikirẹ efian rẹ ayen gunru, ẹkẹvuọvo o vwo omavwerhovwẹn kpahen Job, o de se nẹ “odibo mẹ.” (Job 42:7, 8) Vwọrẹ uyota, ohworakpọ “se fi erere kẹ Ọghẹnẹ.”

3. Die yen Elihu ta kpahen ẹga rẹ avwanre vwọ kẹ Jihova, kẹ die yen eta rọyen na mudiaphiyọ?

³ Jihova ghwọku Elihu-u ọke rọ vwọ nọ nẹ, “Wọ da dia ọvwata, kidie wọ kẹ [Ọghẹnẹ]; eyẹ kidie ọ reyọ vwẹ obọ wẹn?” (Job 35:7) Elihu guọnọ tanẹ ẹga avwanre vwọ kẹ Ọghẹnẹ fiemu vuọvo-o? Ẹjo. Ọ tanẹ Jihova se ru obo ro ruẹ ababọ rẹ ẹga avwanre. Jihova guọnọ ukẹcha vuọvo-o. Avwanre sa nẹrhẹ o fe yẹrẹ vwo ẹgba vrẹ obo rọ hepha na-a. Ọghẹnẹ yen tobọ kẹ avwanre ẹgba, ona, vẹ erọnvwọn iyoyovwin rẹ avwanre vwori, o ji vwo oniso kpahen oborẹ avwanre vwẹ ayen vwo ruiruo wan.

4. Ẹro vọ yen Jihova vwo ni ẹse re ru kẹ ihwo efa?

⁴ Jihova ni ẹguọnọ re dje kẹ idibo rọyen kerẹ ẹguọnọ re dje vwọ kẹ komobọ. Isẹ 19:17 tare nẹ, “Ohwo ro ru ẹse kẹ ovwiogbere ruru kẹ Ọrovwohwo na, kọye cha hwa osa rẹ iruo rọye kẹ.” Ẹkpo rẹ Baibol nana kọ guọnọ tanẹ Jihova vwo oniso rẹ uruemu esiri ejobi re dje kẹ idibo rọyen? Kẹ avwanre sa tanẹ Ọmemama rẹ odjuvwu vẹ akpọ na niro nẹ ọyen riosa rẹ ihworakpọ ghevweghe ri ruẹse, nẹ ọ je cha vwẹ ebruphiyọ rọyen hwosa kẹ ayen? E, Ọmọ rẹ Ọghẹnẹ je rhọnvwephiyọ ota na.—Se Luk 14:13, 14.

5. Enọ vọ yen a cha fuẹrẹn asaọkiephana?

⁵ Jihova durhie ọmraro Aizaya nẹ ọ dia ọtota rọyen, ro djephia nẹ ọ guọnọ nẹ ihworakpọ re fuevun vwobọ vwẹ orugba rẹ ọhọre Rọyen. (Aiz. 6:8-10) Aizaya rhiabọreyọ edurhie na. Nonẹna, ihwo re vrẹ uriorin ji dje ẹwẹn rẹ “Mẹvwẹ na! Ji vwe” vwọphia, rẹ ayen vwọ vwomakpahotọ kẹ iruo rọ vọnre vẹ egbabọse vwẹ ẹga rẹ Jihova. Ẹkẹvuọvo, ohwo sa nọ oma rọyen nẹ, ‘Ẹgbaẹdavwọn mẹ ghini fiemu? Dede nẹ ọyena uphẹn rode rẹ Jihova vwọ rhọnvwe nẹ me vwomakpahotọ ji ruiruo rẹ ẹga rọyen, o rhe se ru obo rọ tare ababọ rẹ ẹgbaẹdavwọn mẹ?’ E jẹ a fuẹrẹn ẹkpahọnphiyọ rẹ enọ nana womarẹ obo re phiarẹ vwẹ ọke rẹ Dẹbora vẹ Barak.

6. Die yen ofẹnẹ rẹ ihwo rẹ Izrẹl vẹ isodje rẹ Jabin?

⁶ Ovie Jabin ro suẹn Kenan “vwẹ omẹdja shenyẹ” ihwo rẹ Izrẹl vwẹ ẹgbukpe 20 re. Fikirẹ oshọ, ihwo rẹ Izrẹl rha sa vwomaphia vwẹ azagba-a. Ayen vwo ekuakua rẹ ayen sa vwọ họnre yẹrẹ chochọ rẹ oma raye-en, ẹkẹvuọvo ivwighrẹn nana vwo ekpẹrẹ rẹ ofovwin rẹ utehru 900.—Iguẹ. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Odjekẹ vọ yen Jihova vwọ kẹ Barak? (b) Mavọ yen ihwo rẹ Izrẹl vwo phi isodje rẹ Jabin kparobọ? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

⁷ Ẹkẹvuọvo, Jihova vwẹ odjekẹ nana vwọ kẹ Barak womarẹ ọmraro Dẹbora: “Yanran, koko ihwo wẹn vwẹ ugbenu rode ri Tabọr, rere wọ reyọ eshare uriori ihwe nẹ uvwiẹ ri Naftali rhe kugbe emọ ri Zẹbulọn. Ki mi si Sisira ro uphẹphẹ, ọgba rẹ ofovwi ri Jabin, kọ cha vwa wẹ vwẹ oma rẹ urhie ri Kishọn vẹ idjighere rẹ ofovwi rọye kugbe otu rẹ  ofovwi rọye; ki Mi phio phihọ obọ wẹn.”—Iguẹ. 4:4-7.

⁸ Ota nana da ro asan eje. Ihwo re vwomakpahotọ de koko vwẹ Ugbenu rẹ Tabọr. Kpakpata, Barak de nene odjekẹ rẹ Jihova na. (Se Iguẹdjọ 4:14-16.) Ọke rẹ ofovwin na vwọ tonphiyọ vwẹ Taanak, okposio rode da rhọ rọ nẹrhẹ asan eje vọn vẹ ibehre. Barak da vwọ tua isodje rẹ Sisira re te Haroshẹt, asan ro sheri te iroko 24. Sisira vwọ djẹ te asan ọvo, akpẹrẹ rọyen da ro ibehre, Sisira de wontọ, ọ da vwẹ owọ djẹ kpo Zaanannim. Ọ da djẹ ro utughẹ rẹ Jael, aye rẹ Hẹber ohwo rẹ Kẹn, aye na de dede. Kidie nẹ oma ghwọrerọ, ọ da vwerhẹn yanran. Jael de fiudugberi teyọn hwe. (Iguẹ. 4:17-21) A da ghwọrọ ivwighrẹn rẹ Izrẹl na kare kare! *

9. Die yen ọbe rẹ Iguẹdjọ 5:20, 21 vwọphia kpahen ofovwin rẹ emọ rẹ Izrẹl phiri na?

⁹ Ofori nẹ e se ọbe rẹ Iguẹdjọ uyovwin 4 vẹ 5 kugbe kidie ayen djunute ẹbẹre sansan rẹ ikuegbe na. Kerẹ udje, Iguẹdjọ 5:20, 21, da ta: “Isio rẹ obo odjuvwu da rhe họnre, ayen da rhe họnre Sisira. Ọkẹre ri Kishọn de hwerhe ayen yanran.” Ọnana ukẹcha rẹ emekashe gbanẹ ibieragha ri she nẹ obenu rhe? Baibol na ghwa vuẹ avwanre-e. Ẹkẹvuọvo, ọ rha dia ukẹcha rẹ Ọghẹnẹ-ẹ, die yen sa nẹrhẹ osio ọgangan tiọyen rhọ vwẹ asan vẹ ọke ra ghwa vwọ guọnọ, rere ọ vwọ so ibehre kẹ ekpẹrẹ 900? Abọ erha ọyen a vwẹ ujiri rẹ ophikparobọ na vwọ kẹ Jihova vwẹ ọbe rẹ Iguẹdjọ 4:14, 15. O vwo ohwo vuọvo usun rẹ emọ rẹ Izrẹl 10,000 na rọ sa vwẹ obọ saudu kpahen ophikparobọ nana-a.

10, 11. Die yen “Merọz,” kẹ diesorọ a vwọ hanrhọ?

¹⁰ Ẹkẹvuọvo, o gbe ohwo unu nẹ vwevunrẹ une rẹ ophikparobọ rẹ Dẹbora vẹ Barak soro vwo jiri Jihova, a mrẹ eta nana vwẹ evun rọyen: “Harhọn Merọz, Ọtiọye amakashe rẹ Ọrovwohwo tare, harhọn ihwo rọye ejobi gangan, fikiridie ayen rhe chọ Ọrovwohwo na uko-o, ayen rhe chọ Ọrovwohwo na uko vwọ họnre egba na-a.”—Iguẹ. 5:23.

¹¹ A hanrhe Merọz mamọ te ẹdia rẹ a rha tobọ riẹn obo rọ ghene hepha-a. Ọnana orere rẹ ihwo rọyen rhọnvwe vwomakpahotọ ọke ra vwọ guọnọ ukẹcha raye-en? Ọ da dianẹ etiyin yen Sisira djẹ wan, ihwo rẹ Merọz vwo uphẹn ayen vwọ yọnrọn kẹ ihwo rẹ Izrẹl na ẹkẹvuọvo ayen da yan jovwo? Diesorọ ayen vwo jẹ enyo ọke rẹ Jihova vwọ guọnọ ihwo re vwomakpahotọ? E koko ihwo ri te uriorin ihwe vwo nẹ ubrakpọ rẹ ayen hepha. Vwẹ ẹro roro ọke rẹ ihwo rẹ Merọz vwọ mrẹ Sisira rọ djẹ wan irhuvwu rayen. Ọnana omamọ uphẹn rẹ ayen se vwo toroba eruo rẹ ọhọre rẹ Jihova je mrẹ ebruba rọyen. Dedena, ayen vwo hirharoku orhiẹn rẹ ayen vwo ru orọnvwọn yẹrẹ jẹ orọnvwọn eruo, ayen niro phovwin? Ọ da dia ọtiọyen, uruemu rayen na fẹnẹ ọ rẹ Jael, aye ro fiudugberi!—Iguẹ. 5:24-27.

12. Ofẹnẹ vọ vwẹ uruemu rẹ ihwo yen a mrẹ vwẹ Iguẹdjọ 5:9, 10, kẹ mavọ ọnana djobọte avwanre nonẹna?

¹² Vwẹ ọbe rẹ Iguẹdjọ 5:9, 10, avwanre mrẹ ofẹnẹ efa vwẹ uvwre rẹ ihwo ri nene Barak kpo ofovwin na vẹ ihwo re  rhọnvwe ra-a. Dẹbora vẹ Barak nabọ jiri “inotu rẹ ofovwi rẹ Izrẹl . . . re vwẹ ọhọrobọ rayen ọvo vwẹ oma rayen ze kẹ ihwo na.” Ayen fẹnẹ ihwo re kparoma “re gua ekẹtẹkẹtẹ re vwara gbagbagba,” re rhọnvwe vwomakpahotọ-ọ, ri vwo ẹguọnọ rẹ akpeyeren rode “ri tidia eruẹ rẹ edafe.” Vwọ fẹnẹ ihwo “re yan vwẹ idjerhe” re guọnọ ukpokpoma vuọvo-o, ihwo ri nene Barak muegbe ayen vwo kpo ọfovwin vwẹ ugbenu rẹ Tabọr kugbe iyara rẹ Kishọn na. A vuẹ ihwo re guọnọ akpọẹriọ na nẹ ayen “gbe ikun rọye,” yẹrẹ ayen roro kpahọn. O ghini fo nẹ ayen roro kpahen uphẹn rẹ ayen vwo toroba eruo rẹ ọhọre rẹ Jihova rọ va ayen abọ na. Ọtiọyen ji te kohwo kohwo ro siomauko rọ vwọ ga Ọghẹnẹ vọnvọn.

13. Mavọ yen uruemu rẹ uvwiẹ rẹ Rubẹn, Dan, vẹ Asha vwọ fẹnẹ ọ rẹ Zẹbulọn vẹ Naftali?

¹³ Ihwo re vwomakpahotọ rhiẹromrẹ oborẹ Jihova dje ọrho rọyen phia. Ayen vwo erọnvwọn kiriguo rẹ ayen sa ta ota kpahen siẹrẹ ayen da “vwanriẹn ikun rẹ ephiokparobọ rẹ Ọrovwohwo na.” (Iguẹ. 5:11) Vwọ fẹnẹ ihwo nana, ọbe rẹ Iguẹdjọ 5:15-17 djunute uvwiẹ rẹ Rubẹn, Dan, vẹ Asha nẹ ayen tẹnrovi ojevwe romobọ rayen; erọnvwọn re vwo dje igegede, ekọ, kugbe unuerhuru, ukperẹ iruo rẹ Jihova guọnọre nẹ e ru. Uvwiẹ rẹ Zẹbulọn vẹ Naftali da rha mrẹ “ọdjarhe kamasan ughwu,” yẹrẹ phi arhọ rayen phiyọ ideghele rere ayen se vwo bicha Dẹbora vẹ Barak. (Iguẹ. 5:18) Ikuegbe nana vwo uyono ọghanghanre rẹ avwanre se yono norhe.

14. Idjerhe vọ yen avwanre vwo biẹcha usuon rẹ Jihova nonẹna?

¹⁴ Nonẹna, avwanre phi ofovwin rẹ ugbobọ-ọ, ẹkẹvuọvo avwanre vwo uphẹn re vwo fiudugberi ruiruo aghwoghwo na vẹ oruru. Ọnana yen ọke rẹ ukoko rẹ Jihova ma vwọ guọnọ ihwo re cha vwomakpahotọ. Iduduru rẹ iniọvo  vwomakpahotọ vwẹ iruo rẹ ẹga ọkieje kerẹ ekobaro ọkieje, iniọvo re ga vwẹ Bẹtẹl, vẹ iniọvo re bọn Eguan Ruvie. Buebun je vwomakpahotọ kẹ iruo vwẹ isikoko kugbe eghwẹkoko. Ji roro kpahen ekpako rehẹ Umẹ Rọvwẹrote Omaesivwo vẹ e re vwẹrote eghwẹkoko. Ovwan vwo imuẹro nẹ Jihova vwo ọdavwaro kpahen ẹwẹn rẹ omaevwoze rẹ ovwan, ọ cha sa chọrọ ẹro-o.—Hib. 6:10.

15. Die yen ofori nẹ avwanre ru vwo djephia nẹ avwanre nẹ iruo rẹ Jihova ghanghanre?

¹⁵ E jẹ avwanre ohwo vuọvo nọ oma rọyen: ‘Mi vwo ẹwẹn me vwọ yanjẹ owian na eje vwo kẹ iniọvo efa? Me tẹnroviẹ ojevwe romobọ mẹ ukperẹ mi vwo vwo ẹwẹn rẹ omaevwoze? Kerẹ Barak, Dẹbora, Jael, vẹ ihwo 10,000 re vwomakpahotọ na, mi vwo esegbuyota vẹ uduefiogbere me vwọ reyọ obo mi vwori eje vwo ru oborẹ Jihova tare? Me da guọnọ kua kpo ẹkuotọ ọfa rẹ uweren rọyen yovwirin, me nabọ nẹrhovwo kpahen ẹdia na sẹ o che djobọte orua mẹ vẹ ukoko na?’ *

16. Die yen avwanre sa vwọ kẹ Jihova?

¹⁶ Jihova brọghọphiyọ avwanre oma rọ vwọ kẹ avwanre uphẹn re vwo bicha usuon rọyen. Ọ vwọ dianẹ Idẹbono riẹriẹ ihwo vwo kpo ẹbẹre rọyen na, a da ka ẹbẹre rẹ usuon rẹ Jihova, o djephia nẹ avwanre vwọsua Idẹbono. Esegbuyota vẹ ọyọnregan rọ nẹrhẹ wo vwo ẹwẹn rẹ omaevwoze na, kẹ Jihova omavwerhovwẹn. (Isẹ 23:15, 16) Fikirẹ obicha wẹn, Jihova kọ sa mrẹ ẹkpahọnphiyọ vwọ kẹ ehwẹjẹ rẹ Eshu. (Isẹ 27:11) Womarẹ omaevwokpotọ wẹn, wọ kẹ Jihova orọnvwọn ọghanghanre ọvo, ọnana kẹ omavwerhovwẹn rode.

17. Die yen Iguẹdjọ 5:31 ta kpahen obaro na?

¹⁷ Ọmọke krẹn, akpọ na kọ cha vọn vẹ ihwo re ka ẹbẹre rẹ usuon rẹ Jihova. Avwanre rhẹro rẹ ọke yena mamọ! Avwanre cha so une rẹ Dẹbora vẹ Barak soro nẹ, “Ivwighrẹn wẹn ejobi guọghọ kufia, E Ọrovwohwo! Ẹkẹvuọvo igbeyan wẹn ejobi dia kerẹ ọnre rọ vacha vwẹ evun rẹ ogangan rọye.” (Iguẹ. 5:31) A cha kpahen phiyọ oyare nana ọke rẹ Jihova da ghwọrọ akpọ rẹ Eshu nana nu! Ofovwin rẹ Amagidọn da tonphiyọ nu, a rha cha guọnọ ihworakpọ re cha vwomakpahotọ vwọ kẹ oghwọrọ rẹ ivwighrẹn na-a. Ọyena cha dia ọke wo che vwo “hwe oma nu, re wọ mrẹ ẹkparọ obọ rẹ Ọrovwohwo.” (2 Ikun 20:17) Bẹsiẹ ọke yena ki te, avwanre vwo uphẹn buebun re vwo fiudugberi vwo ru ọhọre rẹ Jihova vẹ oruru.

18. Die yen omaevwoze wẹn che mu ihwo re mrẹ erere norhe vwo ru?

¹⁸ Dẹbora vẹ Barak ton une rẹ ophikparobọ phiyọ rẹ ayen vwo jiri Ọromekpenu na, ọ dia ihworakpọ-ọ. Ayen da so: “Ihwo na da vwẹ ọhọrobọ rayen rhe vwene, ebruba kẹ Ọrovwohwo na!” (Iguẹ. 5:1, 2) Nonẹna, e jẹ ẹwẹn rẹ omaevwoze wẹn mu ihwo ejobi re mrẹ erere norhe vwọ vwẹ “ebruba kẹ Ọrovwohwo na!”