1. Die yen Jihova vwo bru ihworakpọ uche ọke re vwo gbevwọsuọ vwẹ ogba rẹ Idẹn?

IHWORAKPỌ ghwe vwo she ro ẹdia rẹ umwemwu kugbe jẹgba nu, Jihova de ru obo ro djerephia nẹ ọyen obruche. Ugege re vwo gbevwọsuọ vwẹ ogba rẹ Idẹn nu, ọ da kẹ emọ rẹ Adam obo re sa nẹrhẹ ayen vwo imuẹro nẹ ekuakua che shephiyọ kẹ ayen vwẹ ọke rọ cha obaro. Aroẹmrẹ rọhẹ Jẹnẹsis 3:15 na sa nẹrhẹ e vwo iphiẹrophiyọ nẹ e che si Eshu rọ dia “ọrọdekọ rẹ awanre na” kugbe iruo umwemwu rọyen ejobi no karekare.​—Ẹvwọ. 12:9; 1 Jọn 3:8.

2. Idjerhe vọ yen Jihova vwọ vwẹ uchebro kẹ Noa?

² Vwẹ ọke awanre, odibo rẹ Ọghẹnẹ ọvo herọ re se Noa. Noa diarọ vwẹ akpọ umwemwu rọ vẹ ihwo orua rọyen ọvo da ga Jihova. Ọkiọvo, ofu dje Noa fikirẹ ozighi  vẹ ọfanrhiẹn rọ vọn asan eje vwẹ ọke yena. (Jẹn. 6:4, 5, 11; Jude 6) Ẹkẹvuọvo, Jihova da vuẹ obo re sa nẹrhẹ o fiudugberi. Obo rọ vuẹrẹ na da nẹrhẹ ọ vwẹ erhiorin ‘yan nene Ọghẹnẹ.’ (Jẹn. 6:9) Jihova vuẹ Noa nẹ ọ cha ghwọrọ akpọ umwemwu yena, ọ da je vuẹ obo ro se vwo sivwin orua rọyen. (Jẹn. 6:13-18) Ọnana da nẹrhẹ Noa vwo imuẹro nẹ Jihova ghini Ọghẹnẹ ro bru ihwo uche.

3. Uchebro vọ yen Jihova vwọ kẹ Joshua? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

³ Ọke vwọ yanran na, Jihova da vwẹ iruo rode ọvo kẹ Joshua. Ọ vuẹrẹ nẹ o sun ihwo rọyen ro Otọ rẹ Uve na. Ọnana mudiaphiyọ nẹ Joshua je cha họnre ivwighrẹn re vọnre vẹ ẹgba, re dia evunrẹ otọ na. Jihova riẹnrẹ nẹ ọnana sa nẹrhẹ oshọ muo. Kọyensorọ ọ vwọ vuẹ Mosis nẹ o phiuduphiyọ Joshua awọ. Ọghẹnẹ da ta: “Ẹkẹvuọvo ji iji ki Joshua, phi udu phihọ awọ, wo ruoma gan; kidie ọye cha wan aro rẹ ihwo na vrẹn ọ me nẹrhẹ ayen riuku rẹ otọ wọ cha mrẹ na.” Tavwen Joshua ki ton iruo na phiyọ, Jihova da vwẹ uchebro nana kẹ: “Ọ dia omẹvwẹ ri ji urhi na kẹ wẹ-ẹ? Goma wo yivwaro gangan; wọ phariẹ-ẹ, wo jẹ ofu dje we-e, kidie Ọrovwohwo Ọghẹnẹ wẹn vẹ owẹ herọ vwi kasan kasan wọ ra ejobi.” (Jos. 1:1, 9) Eyena ghini eta rẹ uduephiophiyawọ!

4, 5. (a) Uchebro vọ yen Jihova vwọ kẹ ihwo rọyen vwẹ ọke awanre? (b) Idjerhe vọ yen Jihova vwọ vwẹ uchebro kẹ Ọmọ rọyen?

⁴ Kirobo rẹ Jihova vwẹ uchebro kẹ odibo rọyen ọvuọvo, eriyin ọ je vwẹ uchebro kẹ avwanre ejobi kerẹ ẹko. Kerẹ udje, Jihova vwẹ aroẹmrẹ nana vwọphia, kidie ọ riẹnre nẹ ọ cha dia esiri rẹ uchebro vwọ kẹ ihwo rẹ Ju re che mu kpo eviẹn vwẹ Babilọn. Ọ da ta: “Wọ djẹ oshọ-ọ, kidie me vẹ owẹ herọ, wo jẹ ofu dje we-e, kidie Mẹvwẹ Ọghẹnẹ wẹn; Me kẹ wẹ ogangan, Me cha wẹ uko, Me vwẹ obọrhe mẹ re ephio kparobọ na vwọ yọnron owẹ.” (Aiz. 41:10) Ọke vwọ yanran, Jihova da je vwẹ uchebro kẹ Inenikristi rẹ egbukpe ujorin ẹsosuọ kugbe idibo rọyen re herọ nonẹna.​—Se 2 Kọrẹnt 1:3, 4.

⁵ Jihova je vwẹ uchebro kẹ Ọmọ rọyen, Jesu Kristi. Ọke rẹ Jesu vwo bromaphiyame, urhuru ọvo ro nẹ obo odjuvwu rhe da ta: “Ọnana hẹ ọmọ mẹ ro je vwe, rẹ evun rọye vwerhe ovwẹ.” (Mat. 3:17) O muẹro dẹn nẹ eta yena yen nẹrhẹ Jesu se fiudugberi ruiruo rẹ aghwoghwo rọyen vwẹ otọrakpọ na!

6. Idjerhe vọ yen itẹ rẹ talẹnt na vwọ dia esiri rẹ uchebro kẹ avwanre?

⁶ Jesu vwẹrokere udje rẹ Ọsẹ rọyen. Ọ vwẹ itẹ rẹ talẹnt ro kperi vwẹ aroẹmrẹ rọ vwọphia kpahen okuphiyọ rẹ eyeren na, vwo bru ihwo uche. Itẹ na jiri evun-ẹfuon kẹ avwanre. Vwevunrẹ itẹ na, onini na brọghọ phiyọ odibo ọvuọvo rọ fuevun rọ vwọ ta: “Wo runọ odibo rẹ esiri na: wọ vwọ dia ọvwata vwẹ oma rẹ ememu nana, ku wọ dia ovie vwẹ enu rẹ emu buebu: mọ rhe ro aghọghọ rẹ ọrovwowe.” (Mat. 25:21, 23) Ọyena omamọ rẹ uchebro rọ nẹrhẹ a riẹn obo rọ ghanre te, ra vwọ fuevun ga Jihova ọkieje!

7. Uchebro vọ yen Jesu vwọ kẹ iyinkọn rọyen, ma rho kẹ Pita?

⁷ Iyinkọn rẹ Jesu phra aphro abọ buebun kpahen ọ rọ ma rho vwẹ usun rayen, ẹkẹvuọvo Jesu vwẹ erhiorin bru  ayen uche nẹ ofori ayen vwọ vwomakpotọ kerẹ eviẹn ukperẹ inini. (Luk 22:24-26) Pita sheri abọ buebun vwẹ ẹdia nana. (Mat. 16:21-23; 26:31-35, 75) Ẹkẹvuọvo, ukperẹ Jesu vwọ sen Pita, ọ da vwẹ uchebro kẹ, je vuẹ nẹ ọ bọn idibo ichekọ na gan.​—Jọn 21:16.

8. Idjerhe vọ yen Hẹzikaya vwọ vwẹ uchebro kẹ ihwo ri Juda vẹ inotu rẹ ofovwin rọyen?

⁸ Idibo rẹ Ọghẹnẹ rẹ ọke awanre riẹn ọghanrovwẹ rẹ uchebro, tavwen Jesu ke tobọ rhe otọrakpọ na rhi djudje rọyen gbagba kẹ avwanre. Ọke rẹ ihwo rẹ Asiria vwọ kpare ofovwin bru ihwo rẹ Ọghẹnẹ rhe, Hẹzikaya de se ihwo rẹ Juda vẹ inotu rẹ ofovwin rọyen koko, o de bru ayen uche. “Udu rẹ ihwo na da gan fiki rẹ eta [rọyen].”​—Se 2 Ikun Rivie 32:6-8.

9. Die yen ọbe rẹ Job yono avwanre kpahen uchebro?

⁹ Job yono igbeyan rọyen erha re dia “erharhe rẹ ibruche” obo ra vwẹ uchebro kẹ ohwo, dede nẹ ọyen komobọ guọnọ uchebro. Ọ vuẹ ayen nẹ, mane kẹ ayen yen guọnọ uchebro rọyen jovwo, ‘ọyen a vwẹ eta rẹ unu rọyen vwọ bọn ayen gan, je vwẹ ẹbẹrunu rọyen vwọ ta eta re sa kẹ ayen omafuvwe.’ (Job 16:1-5) Ukuko na, Jihova vẹ Elihu keyen rhi bru Job uche.​—Job 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Diesorọ ọmọtẹ rẹ Jẹfta vwọ guọnọ uchebro? (b) Amono nonẹna yen je guọnọ ọka rẹ uchebro tiọyen?

¹⁰ Ọmọtẹ rẹ Jẹfta jẹ ohwo ọfa ra je vwẹ uchebro kẹ. Tavwen Oguẹdjọ Jẹfta ke yanran re nene ihwo rẹ Amọn phi ofovwin, o veri nẹ siẹrẹ ọyen de phikparobọ, ọ cha vwẹ ohwo rẹsosuọ ro nẹ evunrẹ uwevwin rọyen rhi dede, vwọ kpahotọ kẹ Jihova. Kirobo wọ riẹnre, Ọmọtẹ rọyen rọ dia ọmọ ọvuọvo ro rhe re, kọyen rhi dede. Dede nẹ ọnana nẹrhẹ ẹwẹn rẹ Jẹfta kuọnrọn totọ, jẹ o ru nene ive rọyen, ro vwo siobọnu ọmọtẹ rọyen nẹ ọ ra ga Jihova vwẹ itabanako rọyen rọhẹ Shiloh rhi te ẹdẹ rẹ ughwu rọyen.​—Iguẹ. 11:30-35.

¹¹ O muẹro dẹn nẹ ọ bẹn kẹ Jẹfta ro vwo ru nene ive rọyen. Ẹkẹvuọvo, ọmọtẹ rọyen yen ọ ma bẹn kẹ, dedena, o ru nene ive rẹ ọsẹ rọyen. (Iguẹ. 11:36, 37) Ọmọte na rhe vwo uphẹn rọ vwọ rọvwọn, ji vwie emọ re cha sẹro rẹ odẹ vẹ uku rẹ orua na-a. Ọtiọyena, ọmọtẹ na yen ma guọnọ uchebro vwọ vrẹ ọsẹ na. Baibol na da ta: “Ọnana da rhe dia ẹkuruemu vwẹ Izrẹl ukpe kukpe kọye emete rẹ Izrẹl ejobi vwo kpo enu rẹ igbenu na da ra viẹ ẹdẹ ẹne kẹ ọmọtẹ ri Jẹfta ohwo ri Giliad na.” (Iguẹ. 11:39, 40) Ofori nẹ a je vwẹ uchebro kẹ iniọvo re reyọ ẹdia re kpogono rayen vwo “ru obo ri je Ọrovwohwo” na.​—1 Kọr. 7:32-35.

12, 13. Idjerhe vọ yen Pita vwọ bọn iniọvo na gan?

¹² Jesu ta eta nana kẹ ọyinkọn Pita vwẹ ason rọ koba tavwen o ki ghwu: “Saimọn, Saimọn, nighe, Idẹbono guọnọ owẹ reyọ, rere o wuye uwe kerẹ ọka, ẹkẹvuọvo me da nẹ ẹrhovwo kẹ wẹ rere esegbuyota wẹn vwo je she; ẹkẹvuọvo wo de kurhẹriẹ nu, gbe phi udu vwọ hẹ imoni wẹn awọ.”​—Luk 22:31, 32.

¹³ Pita, ọyen ọvo usun rẹ iniọvo re dia uchivwo vwevunrẹ ukoko rẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ. (Gal. 2:9) O phiuduphiyawọ rẹ iniọvo na womarẹ udje rẹ uduefiogbere rọyen vwẹ  ẹdẹ rẹ Pẹntikọst kugbe ọke efa. Rọ vwọ ga vwẹ ikpe buebun nu, o de si eta nana vwo rhe iniọvo na: “Mi si ọbe na krẹkrẹ vwọ kẹ Silvanọs, oniọvo ro segbuyota kirobo me reyerọ phihọ, ne vwo rhe ovwan, mi bru ovwan uche me ta kẹ ovwan nẹ ọnana hẹ ẹserọphẹ rẹ Ọghẹnẹ; mudia gan vwẹ evun rọye.” (1 Pita 5:12) Ẹbe rẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹne mu Pita vwo si rhe iniọvo na ji phiuduphiyọ Inenikristi awọ rhi te nonẹna. Avwanre eje guọnọ uchebro nana ra vwọ hẹrhẹ orugba rẹ ive rẹ Jihova!​—2 Pita 3:13.

14, 15. Idjerhe vọ yen ẹbe rẹ ẹwẹn ọfuanfon na mu ọyinkọn Jọn vwo si vwọ dia esiri rẹ uchebro kẹ Inenikristi rhi te nonẹna?

¹⁴ Ọyinkọn Jọn jẹ ohwo ọfa rọ dia uchivwo vwevunrẹ ukoko rẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ. Ikuegbe rẹ akpeyeren rẹ Jesu rọ nabọ si vwevwerhen na, ọyen esiri rẹ uchebro vwọ kẹ Inenikristi rhi te nonẹna. Vwẹ iyẹnrẹn rọyen ọvo yen a da sa mrẹ eta rẹ Jesu tare, nẹ ẹguọnọ yen oka re vwo vughe Inenikristi rẹ uyota.​—Se Jọn 13:34, 35.

¹⁵ Ẹbe erha rẹ Jọn si vwo rhe iniọvo na vọnre vẹ efe buebun. Ọke rẹ ẹnwan rẹ imwemwu da nẹrhẹ ubiudu rẹ avwanre kuọnrọn, oborẹ avwanre seri vwẹ Baibol na nẹ “ọbara ri Jesu . . . hworhẹ avwanre nẹ umwemwu ejobi” na, kọyen sasa ubiudu rẹ avwanre. (1 Jọn 1:7) Ọkiọvo, udu se bru hwe avwanre fikirẹ umwemwu. Ẹkẹvuọvo, roro kpahen oborẹ oma vwerhen avwanre te, ọke re vwo se mrẹ vwẹ Baibol na nẹ “Ọghẹnẹ rhonọ udu rẹ avwanre.” (1 Jọn 3:20) Jọn ọvo yen siri nẹ, “Ọghẹnẹ hẹ ẹguọnọ.” (1 Jọn 4:8, 16) Ọ nabọ jiri Inenikristi ri “nene uyota na” vwevunrẹ ọbe rivẹ vẹ ọrerha ro siri.​—2 Jọn 4; 3 Jọn 3, 4.

16, 17. Uchebro vọ yen Pọl vwọ kẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ?

 ¹⁶ Ọ sa dianẹ Pọl yen ọyinkọn rọ ma vwẹ uchebro kẹ iniọvo na kparobọ vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ. Jesu vwo ghwu nu, buebun rẹ iyinkọn na ke dia Jerusalẹm rọ dia asan rẹ ẹko rọvwẹrote na hẹpha ọke yena. (Iruo 8:14; 15:2) Inenikristi rehẹ Judia ghwoghwo ota kẹ ihwo ri vwo esegbuyota kpahen Ọghẹnẹ jovwo re, fikirẹ ẹga rẹ ihwo rẹ Ju ro titiri ọke yena. Vwọba, ẹwẹn ọfuanfon mu Pọl vwo ghwoghwo ota kẹ ihwo rẹ Grik vẹ ihwo rẹ Rom, kugbe egedjọ buebun.​—Gal. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Pọl ghwoghwo ota kẹ ihwo re dia ihwo rẹ Ju-u, re dia asan ra riẹn phiyọ Turkey enẹna, o ji ghwoghwo vwẹ Greece vẹ Italy. Ọ da vwẹ ikoko sansan vwo mu vwẹ oboyin. Inenikristi kpokpọ rehẹ oboyin guọnọ uchebro, kidie ayen “reoja . . . vwẹ obọ rẹ ihwo rẹ orho [rayen].” (1 Tẹsa. 2:14) Vwẹ omarẹ ukpe 50 C.E., Pọl de si eta nana vwo rhe ukoko kpokpọ re vwo mu vwẹ Tẹsalonaika: “Avwanre kpẹvwẹ Ọghẹnẹ kọke kọke vwọ kẹ ovwan ejobi, avwanre se odẹ rẹ ovwan vwẹ ẹrhovwo rẹ avwanre, avwanre karohọ ovwan kẹ Ọghẹnẹ kugbe Ọsẹ na iruo rẹ esegbuyota rẹ ovwan kugbe owian rẹ ẹguọnọ kugbe emudia gan rẹ iphiẹrohọ rẹ ovwan.” (1 Tẹsa. 1:2, 3) Ọ je vuẹ ayen nẹ ayen bọn ohwohwo gan, rọ vwọ ta: “Ovwan gbe bru ohwohwo uche rere ovwan kpọ ohwohwo vi.”​—1 Tẹsa. 5:11.

18. Mavọ yen ẹko rọvwẹrote rọ herọ vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ na vwo bicha Filip?

¹⁸ Ẹko Rọvwẹrote rọ herọ vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, vwẹ uchebro kẹ ekpako vẹ iniọvo na eje. Ayen bicha Filip ọke ro vwo ghwoghwo kẹ ihwo rẹ Sameria. Ayen ji Pita vẹ Jọn bro ra, ra nẹrhovwo kẹ Inenikristi kpokpọ na rere ayen se vwo vwo ẹwẹn ọfuanfon. (Iruo 8:5, 14-17) Obicha rẹ ẹko rọvwẹrote na ghene nẹrhẹ oma vwerhen Filip vẹ iniọvo kpokpọ na!

19. Mavọ yen oma ru iniọvo na ọke rẹ ayen vwo se ọbe rẹ ẹko rọvwẹrote na si vwo rhe ayen?

¹⁹ Ọke vwọ yanran na, iniọvo na vwọ phra aphro sẹ ofori Inenikristi re dia ihwo rẹ Ju-u vwọ yanvwe kirobo rẹ Urhi rẹ Mosis tare, e de mu ota na bru ẹko rọvwẹrote na ra. (Iruo 15:1, 2) Womarẹ odjekẹ rẹ ẹwẹn ọfuanfon na kugbe ẹfuẹrẹn rẹ Isiesi Ọfuanfon na, ẹko rọvwẹrote na de brorhiẹn nẹ ofori re vwo si ufi rẹ oyanvwe-e, ayen de si orhiẹn rayen phiyọ ọbe vwo rhe ikoko na eje. Ẹko rọvwẹrote na de ji iniọvo evo, nẹ ayen vwẹ ọbe na vwo rhe ikoko na. “Ayen vwo se nu, oma rẹ eta na da vwerhe ayen.”​—Iruo 15:27-32.

20. (a) Uchebro vọ yen Ẹko Rọvwẹrote na vwọ kẹ iniọvo rẹ avwanre rehẹ akpọeje? (b) Onọ vọ yen a cha kpahenphiyọ vwẹ uyono rọ cha na?

²⁰ Nonẹna, Ẹko Rọvwẹrote Iruo rẹ Iseri ri Jihova ji vwẹ uchebro vwọ kẹ iniọvo re ga vwẹ Bẹtẹl, e rehẹ ẹga rẹ ọkieje oghẹresan efa, kugbe iniọvo rẹ avwanre rehẹ akpọeje. Eta tiọyena nẹrhẹ oma vwerhen avwanre, kirobo rẹ oma ji vwerhen Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ na! Vwọba, Ẹko Rọvwẹrote na siobọnu ibroshọ ọvo re se Rhivwin Bru Jihova Rhe vwẹ ukpe rẹ 2015. Ibroshọ yena ghini esiri rẹ uchebro vwọ kẹ iniọvo buebun ri bo ghwru nẹ ukoko na. Ẹkẹvuọvo, ekpako ọvo yen sa vwẹrokere Jihova vwo bru ihwo uche? Uyono rọ vwọ kpahen ọnana cha kpahenphiyọ onọ yena.