1, 2. Die yen ihwo evo niso kpahen Iseri rẹ Jihova?

IHWO evo ta omamọ ota kpahen uruemu rẹ Iseri rẹ Jihova djephia. Kerẹ udje, vwọ kpahen iniọvo avwanre rehẹ otọ rẹ usuon rẹ Nazi Germany, Anton Gill de si: “Usuon rẹ Nazi vwẹ eghrẹn vwo vi Iseri rẹ Jihova. . . . Iseri rẹ Jihova ri te omarẹ 6000 yen e mu phiyọ [uwodi rẹ oja] vwẹ ukpe rẹ 1939.” Ọ da je tanẹ, dede nẹ ayen rioja rẹ omukpahen ọgangan, Iseri na “dje uruemu re dẹndẹn vẹ ẹmienyo phia,” ayen je “yọnregan, je chọn ohwohwo uko.”

² O kri nọ na-a, ihwo evo ji vwo oniso rẹ iruemu iyoyovwin tiọyena vwẹ ohri rẹ Ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwẹ South Africa. Dẹvure, urhi rẹ ẹkuotọ na rhọvwenre nẹ Iseri rẹ Jihova re dia ihwo ibiebi kuomakugbe e re dia iyibo-o. Ẹkẹvuọvo, vwẹ December 18, 2011, o gbe ihwo unu mamọ rẹ ayen vwọ mrẹ Iseri rẹ Jihova re vrẹ 78,000, te iyibo te ihwo ibiebi re nẹ South Africa vẹ ekuotọ efa re kẹrerẹ rhe, ri siomakoko vwọ kẹ omẹvwa, vwẹ ifildi rọ ma rho kparobọ ra da fa ibọrọ vwẹ orere rẹ Johannesburg. Vwọ kpahen ihwo re rhere, ọvo usun rẹ ihwo re vwẹrote ifildi na da ta: “Ọnana yen obọ rẹsosuọ mi tu vwọ mrẹ ihwo buebun ọtiọna ri muomaphiyọ ọghọ. Ovwan ihwo eje nabọ sẹn omamọ osẹnvwe. Ovwan je nabọ ru asan na eje  fon. Marho, te iyibo te ihwo biebi ji ruẹ kuẹgbe.”

3. Diesorọ ukoko avwanre vwọ fẹnẹ?

³ Ihwo re dia Iseri rẹ Jihova-a da sa ta ọtiọyen, ọyena ghwa odjephia nẹ ukoko avwanre ghini ọ rẹ oghẹresan. (1 Pita 5:9) Ẹkẹvuọvo, diesorọ ukoko avwanre vwọ fẹnẹ? Kidie womarẹ ukẹcha rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vẹ ẹwẹn ọfuanfon na, avwanre davwẹngba vwo “siobọ nẹ ohwo rẹ awanre” na. Avwanre mi rhe “ku ohwo ọkpokpọ na phihọ.”​—Kọl. 3:9, 10.

4. Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana, kẹ diesorọ?

⁴ Re vwo siobọnu ohwo awanre yẹrẹ uruemu awanre na, vẹ ra vwọ kẹnoma kẹ riẹriẹriẹ dia ọvo-o. Vwẹ uyono nana, a cha fuẹrẹn obo re se vwo siobọnu uruemu rẹ awanre na, oboresorọ o vwo fo nẹ e ruo vẹ okpakpa, kugbe oboresorọ e se vwo vwo imuẹro nẹ e se ru ewene, ọ da tobọ dianẹ iruemu tiọyena riẹnriẹn avwanre oma re. A je cha fuẹrẹn oborẹ ihwo rehẹ ukoko na krire se ru, vwọ kẹnoma kẹ uruemu rẹ awanre na riẹriẹriẹ. Diesorọ ẹkarophiyọ tiọyena vwo yovwin? Kidie ihwo evo rehẹ ukoko na jovwo, rhoma rhivwin kpo oka rẹ ohwo rẹ ayen hepha dẹvure. Kọyensorọ o vwo fo nẹ a karophiyọ orhọ-esio nana: “E jẹn ohwo kohwo ro rori nẹ ọye mudia kẹnoma re o vwo je she.”​—1 Kọr. 10:12.

5. (a) Djudje rẹ oboresorọ e vwo brokpakpa siobọnu uruemu rẹ awanre na. (Ni uhoho rẹsosuọ na.) (b) Kirobo ra mrẹre vwẹ Kọlose 3:5-9, iruemu vọ yen churobọ si ohwo rẹ awanre na?

⁵ Die yen wo che ru siẹrẹ iwun wẹn de gbe yẹrẹ o de vwo ọrhen? Wo che kuo nu kpakpata. Ọtiọyen o ji fo nẹ e brokpakpa ru nene iji rẹ Baibol re vwo siobọnu uruemu rọ vwọso irhi Ọghẹnẹ. Ofori nẹ avwanre nene iji nana rẹ Pọl vwọ kẹ Inenikristi rẹ ọke rọyen: “Ovwan . . . siobọ nẹ imu nana.” E jẹ a fuẹrẹn iruemu ebrabra ivẹ rẹ Pọl djunute​—igberadja kugbe inuhu.​—Se Kọlose 3:5-9.

6, 7. (a) Mavọ yen eta rẹ Pọl djerephia nẹ a guọnọ ẹgbaẹdavwọn e ki se ku ohwo rẹ awanre na nẹ oma? (b) Oka rẹ akpọ vọ yen Sakura yerin jovwo, kẹ die yen chọn rọ uko vwo wene?

⁶ Igberadja. Ota ra fan kpo “igberadja” vwẹ Baibol na, ji churobọ si ọfanrhiẹn vwẹ uvwrẹ rẹ ihwo ivẹ re je rọvwọ-ọn kugbe eshare re duẹ eshare. Pọl vuẹ Inenikristi nẹ ayen “hwe” koka koka rẹ urhurusivwe rẹ “igberadja” yẹrẹ ọfanrhiẹn rọhẹ ugboma rayen. Eta rẹ Pọl vwo djisẹ rọyen, djerephia nẹ a guọnọ ẹgbaẹdavwọn ọgangan e ki se si urhurusivwe ọbrabra nẹ oma rẹ ohwo. Ẹkẹvuọvo, e se phikparobọ.

⁷ Jẹ e roro kpahen ikuegbe rẹ Sakura * rọ dia Japan. Ọke rọ vwọ ghwanra cha, ọ mroma rọyen vwẹ ẹdia rẹ ọruvwohwo, ko ji no nẹ ọyen fiemu-u. Ro vwo te ẹgbukpe 15, ko nene eshare sansan vwerhẹn rere o vwo jẹ ọruvwohwo ẹ dia. Vẹ omavovwẹ, ọ da ta: “Uruemu mẹ na nẹrhẹ me kpanre evun abọ erha. Me vwọ tuọnphiyọ ẹsosuọ, mi niro nẹ eshare na vwo ẹguọnọ mẹ, ofu akpọ rhe dje vwe ọfa-a. Ẹkẹvuọvo ọke vwọ yanran na, ofu akpọ de rhi dje vwe hwe.” Sakura muomaphiyọ oka rẹ akpọ yena te ọke rọ vwọ ghwanre te ẹgbukpe 23. Ọke yena, ọ vẹ Iseri rẹ Jihova ki yono Baibol na. Sakura nabọ vwo ẹguọnọ rẹ obo ro yono, womarẹ ukẹcha rẹ Jihova, o de rhi phi ẹwẹn rẹ abe vẹ omavovwẹ rọyen kparobọ, o de ji siobọnu uruemu rẹ ọfanrhiẹn. Enẹna, Sakura ga kerẹ ọkobaro ọkieje, ọ rha hẹ ẹdia rẹ ọruvwohwo-o. Ukperẹ ọtiọyen, ọ da ta:  “Oma vwerhen ovwẹ nẹ me rhiẹromrẹ ẹguọnọ rẹ Jihova nẹ ẹdẹ ra ro ẹdẹ.”

8. Erhọ yen erọnvwọn re sa nẹrhẹ avwanre dia ihwo rẹ jẹfuọn vwẹ obaro rẹ Ọghẹnẹ?

⁸ Uruemu rẹ inuhu. Ọ dia umwemwu rẹ ọfanrhiẹn ọvo yen ota ra fan phiyọ “inuhu” yẹrẹ jẹfuọn vwẹ Baibol na churobọ si-i. O ji churobọ si isigati ephopho yẹrẹ ehwẹjẹ ro je fo. (2 Kọr. 7:1; Ẹfe. 5:3, 4) Vwọba, o ji churobọ si iruemu rẹ jẹfuọn re ruẹ vwẹ odjahọn, kerẹ uruemu re vwo se ẹbe re rhanriẹn urhurusivwe rẹ ọfanrhiẹn yẹrẹ e vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, re sa nẹrhẹ e vwobọ vwẹ uruemu rẹ jẹfuọn, kerẹ ra vwọ vwobọ mwẹriẹn oma ohwo.​—Kọl. 3:5. *

9. Die yen sa phia siẹrẹ a da vwọnrọ ẹbe phiyọ “avwerhe rẹ ugboma”?

⁹ Ihwo ri vwo ẹkuruemu re vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, vwọnrọ ẹbe phiyọ “avwerhe rẹ ugboma,” rọ sa nẹrhẹ ọ bẹn re vwo siobọnu ọfanrhiẹn. Ehiahiẹ djerephia nẹ ihwo ri vwo ẹkuruemu re vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, rhe dia eviẹn vwọ kẹ uruemu tiọyen, kirobo rẹ egbaudi vẹ ihwo re reyọ ihuvwun egangan je dia eviẹn vwọ kẹ ẹkuruemu rayen. Kọyensorọ ihwo re ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vwọ rioja rẹ ọmiaovwẹ rode. Kerẹ udje, ọ sua omavovwẹ rode, ọ nẹrhẹ ọ bẹn ra vwọ dia ọgbowian, o siẹ omavwerhovwẹn nẹ erua, sua orọnvwe ẹfan, ji nẹrhẹ e churẹ ghwẹ. Ọshare ọvo vwo siobọnu uruemu nana vwẹ ẹgbukpe ọvo nu, ọ da ta: “Ẹgbaẹdavwọn mẹ brọghọ phiyọ ovwẹ oma.”

10. Mavọ yen Ribeiro se vwo phi ẹkuruemu re vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ kparobọ?

¹⁰ O krire rẹ ihwo buebun vwọ họnre ohọnre rẹ oborẹ ayen se vwo siobọnu uruemu re vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Ẹkẹvuọvo, ikuegbe rẹ Ribeiro rọ dia Brazil, djerephia nẹ ayen se phikparobọ. Ribeiro vrẹn nẹ uwevwin rẹ ọsẹ vẹ oni rọyen ọke rọ vwo emeghene. O rhi vwo te ọke ọvo, kọ wian vwẹ asan ra da vwẹ ẹbe awanre vwo ruẹ ekpokpọ. Etiyin kọyen ọ da mrẹ ẹbe vẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Ọ da ta: “Ememerha na, mi de rhi vwo ẹkuruemu mi vwo nẹ ihoho tiọyen. Kọ rhe gan te asan rẹ, me rha sa tobọ hẹrhẹ ọke rẹ aye me vẹ ọyen gba dia na, vwo nẹ uwevwin, tavwen mi ki ni ifimu rẹ ihwo re banphiyọ-ọ.” Ẹdẹ ọvo ro vwo kpo iruo, Ribeiro da mrẹ ọbe re se The Secret of Family Happiness vwẹ ohri rẹ ẹbe awanre ra ghwẹ koko. Ọ da tọrọ ọbe na, o de se. Obo ro seri na da nẹrhẹ ọ ton uyono rẹ Baibol phiyọ vẹ Iseri rẹ Jihova. Jẹ ọ reyọ ọke grongron tavwen o ki se siobọnu ẹkuruemu ọbrabra rọyen na. Die yen chọn rọ uko? Ọ da ta: “Womarẹ ẹrhovwo, uyono rẹ Baibol kugbe eroro kpahọn rẹ obo mi yono, ọdavwaro mẹ kpahen iruemu rẹ Ọghẹnẹ da rhe ganphiyọ te ẹdia rẹ, ẹguọnọ mi vwo kpahen Jihova rhe vwọ gan vrẹ urhurusivwe mẹ kpahen ihoho rẹ ihwo re banphiyọ.” Womarẹ ukẹcha rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ kugbe ẹwẹn ọfuanfon rọyen, Ribeiro de rhi siobọnu uruemu rẹ awanre rọyen, o de ji bromaphiyame. Asaọkiephana, ọ ga kerẹ ọkpako rẹ ukoko.

11. Die yen sa chọn ohwo uko vwọ kẹnoma kẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ?

¹¹ Noso tanẹ ọ ghwa dia uyono rẹ Baibol ọvo yen nẹrhẹ Ribeiro phikparobọ-ọ. Ọ nabọ vwẹ uphẹn kẹ obo ro yono na, rere o se te ubiudu rọyen. Ẹrhovwo vẹ eroro kpahọn rẹ obo re yoniro, yen nẹrhẹ ẹguọnọ ro vwo kpahen Ọghẹnẹ rhe gan vrẹ urhurusivwe ọbrabra ro rhere. E de  vwo utuoma kpahen obo re brare, ji vwo ẹguọnọ ọgangan kpahen Ọghẹnẹ, ka sa kẹnoma kẹ uruemu re vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ.​—Se Une Rẹ Ejiro 97:10.

12. Die yen vwẹ ukẹcha kẹ Stephen vwo siobọnu ekan vẹ ophu?

¹² Ihwo re fobọ muophu, yen fobọ hanre ihwo. Aphro herọ-ọ, uruemu tiọyena cha sa ghwa omavwerhovwẹn rhe orua-a. Stephen rọ dia ọsẹ vwẹ Australia da ta: “Ọke ri jovwo, me hanre ekan mamọ, omorọnvwọn yen nẹrhẹ ophu mu vwe. Abọ erha yen me vẹ aye mẹ hẹrioma, avwanre ke tobọ jiroro ra vwọ fan orọnvwe.” Iseri rẹ Jihova de nene ayen yono Baibol. Kẹ die yen phiare ọke rẹ Stephen vwo nene odjekẹ rẹ Baibol na? Ọ da ta: “Oyerinkugbe rẹ orua avwanre de rhi yovwinphiyọ. Dẹvure, me fobọ muophu, me je muẹ van kuẹ ihwo. Jẹ enẹna, womarẹ ukẹcha rẹ Jihova, me rhe dia ohwo rẹ ufuoma re.” Asaọkiephana, Stephen ga kerẹ odibo rowian, ẹkẹvuọvo, aye rọyen ga kerẹ okobaro ọkieje vwẹ ikpe evo rhire na. Ekpako rẹ ukoko rẹ Stephen da ta: “Stephen pha fuefu, ọgbowian, ọ je nabọ vwomakpotọ.” Ayen cha sa karophiyọ ẹdẹ rẹ ayen mrẹrẹ kuko ro muophu-u. Stephen jiri oma rọyen fikirẹ ewene ro ruru na? Ọ da ta: “Me rha rhiabọreyọ ukẹcha rẹ Jihova jovwo-o, ebruphiyọ nana eje rhe se te vwe obọ-ọ.”

13. Diesorọ ophu vwọ dia obo re brare, kẹ orhọ-esio vọ yen Baibol na vwọ kẹ avwanre?

¹³ Baibol na si avwanre orhọ kpahen ophu, ekan, kugbe ẹghwọ. (Ẹfe. 4:31) Iruemu tiọyena sa ghwa ozighi cha. Akpọ na se no nẹ ọ chọre re vwo muophu-u, ẹkẹvuọvo Jihova vwo utuoma kpahọn. Kọyensorọ rẹ iniọvo buebun vwo siobọnu iruemu awanre nana, ji vwo iruemu rẹ ohwo kpokpọ na.​—Se Une Rẹ Ejiro 37:8-11.

14. Ohwo rọ djoma se hirhe phiyọ ohwo ofuefu?

¹⁴ Roro kpahen udje rẹ oniọvo Hans rọ ga kerẹ ọkpako ukoko vwẹ Austria. Ọrọvwẹrote iruo rẹ ekpako na vwẹ ukoko rọyen da ta: “Oniọvo Hans, ọyen ọvo usun rẹ iniọvo ri me fu kparobọ.” Jẹ, ọ dia ọtiọyen ọ hepha jovwo-o. Ọke rọ vwọ hẹ eghene, ọ da idi vroma, udi na da rhe nẹrhẹ ọ dia ohwo rọ djoma. Ọ da udi vroma ẹdẹ ọvo, o de muophu hwe ọmọtẹ rọ vẹ ọyen gba jẹ ọsen. Ọyena da nẹrhẹ a kanrọ phiyọ uwodi vwẹ ẹgbukpe 20. Ẹsosuọ, uwodi na se wene uruemu rẹ ophu ọgangan rọyen na-a. Jẹ ọke vwọ yanran na, oni rọyen da vuẹ ọkpako ọvo nẹ, o bru Hans ra vwẹ uwodi, rere ọ vẹ ọyen yono Baibol na. Hans da ta: “Ọ ghwa lọhọ mi vwo siobọnu uruemu rẹ jẹfuọn mẹ na-a. Ẹkpo rẹ Baibol re chọn wẹ uko yen Aizaya 55:7, rọ tare nẹ, ‘Jẹn oruimwemwu jẹ imwemwu rọye vwo,’ kugbe 1 Kọrẹnt 6:11, rọ ta ota kpahen ihwo re siobọnu umwemwu rayen: ‘Ọtiọye evo vwẹ usun rẹ ovwan na epha jovwo.’ Jihova vwo edirin mẹ vwẹ ikpe nana eje, ọ da nabọ chọn vwẹ uko womarẹ ẹwẹn ọfuanfon rọyen, vwo ku ohwo kpokpọ na phiyọ.” Hans bromaphiyame ọke rọ vwọ hẹ uwodi, ẹkẹvuọvo ọ dia uwodi na te ẹgbukpe 17 gbubro tavwen e ki siobọnu. Ọ da ta: “Me kpẹvwẹ Jihova mamọ fikirẹ arodọnvwẹ vẹ evwoghovwo rọyen ra mrẹ vwo dje-e.”

15. Uruemu vọ yen ihwo buebun vwori, kẹ die yen Baibol na ta kpahọn?

¹⁵ Uruemu ọfa rọ je dia ẹbẹre ọvo rẹ ohwo awanre na yen ofian ẹvwọrọn. Kerẹ udje, ihwo buebun vwọrọn efian rere ayen vwo jẹ osa uyovwin ẹhwa, efa  guẹn efian vwo rhuru imwemwu rayen. Ẹkẹvuọvo, Jihova ọyen “Ọghẹnẹ rẹ uyota.” (Une 31:5) Ọ guọnọre nẹ idibo rọyen “ọvuọvo ta uyota kẹ ọrivẹ rọye,” rere ayen kẹnoma kẹ “efian” ẹvwọrọn. (Ẹfe. 4:25; Kọl. 3:9) Ọtiọyena, e jẹ avwanre ta uyota ọkeneje, ọ da tobọ dianẹ ọ cha ghwa omavovwẹ yẹrẹ oja vwo rhe avwanre.​—Isẹ 6:16-19.

16. Mavọ yen e se vwo siobọnu uruemu rẹ awanre na?

¹⁶ A cha sa vwẹ ọgangan romobọ rẹ ohwo vwo siobonu iruemu rẹ awanre na-a. Ihwo kerẹ Sakura, Ribeiro, Stephen, kugbe Hans re djunute vwẹ uyono nana, nabọ davwẹngba vwo siobọnu iruemu rẹ awanre rayen. Ẹkẹvuọvo, ẹgba rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vẹ ẹwẹn ọfuanfon na yen nẹrhẹ ayen se phikparobọ. (Luk 11:13; Hib. 4:12) Tavwen ẹgba yena ke sa wian vwẹ oma avwanre, ke se Baibol na kẹdẹ kẹdẹ, roro kpahọn, ji nẹrhovwo ọkieje, rere e se vwo aghwanre vẹ ogangan re se vwo ru nene obo re yonori. (Jos. 1:8; Une 119:97; 1 Tẹsa. 5:17) Avwanre je sa mrẹ erere nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vẹ ẹwẹn ọfuanfon rọyen siẹrẹ e de muegbe, ji kpo uyono ọkeneje. (Hib. 10:24, 25) Vwọba, o ji fo nẹ avwanre reyọ ekuakua sansan rẹ ukoko rẹ Jihova vwo yono avwanre enẹna, vwo ruiruo.​—Luk 12:42.

17. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana?

¹⁷ Avwanre fuẹrẹn iruemu ebrabra evo re, ro fori nẹ Inenikristi siobọnu, je kẹnoma kẹ. Ẹkẹvuọvo, ọyena ọvo yen sa nẹrhẹ e vwo aroesiri rẹ Ọghẹnẹ? Ẹjo. O ji fo nẹ e ku ohwo kpokpọ na phiyọ oma. Vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana, a cha ta ota kpahen ẹbẹre sansan rẹ ohwo kpokpọ nana, ro fori nẹ e ku phiyọ oma ọkieje.