1. Imuẹro vọ yen Mata vwo kpahen oniọvo rọyen? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

UGBEYAN rẹ Jesu re se Mata vwerhe uvweri. Lazarọs rọ dia oniọvo rọyen ghwuru. O vwo obo re sa nẹrhẹ ẹwẹn rọyen totọ? E. Jesu vwẹ imuẹro nana kẹ: “Oniọvo wẹn che vrẹn.” Mata rhiabọreyọ uchebro na, dede nẹ eta yena dobọ rẹ uvweri na ji-i. Mata da ta: “Me riẹnre nẹ o che vrẹn vwobọ vwẹ evun rẹ evrẹnushi na vwẹ ẹdẹ rẹ obo oba na.” (Jọn 11:20-24) O vwo imuẹro nẹ evrẹnushi cha dia vwẹ obaro na. Jesu de ru emu igbevwunu ọvo, rọ vwọ kpare Lazarọs nushi.

2. Diesorọ wọ vwọ guọnọ vwo oka rẹ imuẹro ro rhe Mata?

² Nonẹna, avwanre cha sa rhẹro rẹ igbevwunu tiọyena mie Jesu yẹrẹ Ọsẹ rọye-en. Ẹkẹvuọvo, kerẹ Mata, wo vwo imuẹro nẹ ohwo ru wo vwo ẹguọnọ kpahen ro ghwuru che vrẹnushi rhe vwẹ obaro na? Ohwo na sa dia ọrivẹ orọnvwe wẹn, oni, yẹrẹ ọsẹ wẹn, ọ je sa dia ọsẹ yẹrẹ oni rode wẹn, yẹrẹ ọmọ wẹn ru wo vwo ẹguọnọ kpahen. Wọ rhẹro rẹ ọke wọ vwọ gbanọ, ta ota kẹ, ji nene hwẹ kugbe. Ọ vwerhoma nẹ wọ sa vwẹrokere Mata wọ ta vẹ imuẹro nẹ, ‘Me riẹnre nẹ ohwo mẹ ro  ghwuru na che vrẹn.’ Ẹkẹvuọvo, o che yovwin siẹrẹ avwanre ohwo vuọvo de se roro kpahen obo re kẹ avwanre imuẹro nana.

3, 4. Mavọ yen igbevwunu rẹ Jesu ru wanre, vwọ bọn esegbuyota rẹ Mata gan?

³ Mata dia kẹrẹ Jerusalẹm. Ọtiọyena, o muẹro nẹ ọ mrẹ Jesu ọke rọ vwọ rhọvwọn ọmọ rẹ ayeuku na, rọ dia kẹrẹ orere rẹ Nen vwẹ Galili-i. Dedena, ọ sa dianẹ o nyo ikuegbe na. Kẹ, ikuegbe rẹ ọmọtẹ rẹ Jairọs vwo? Ihwo rehẹ uwevwin na ẹdẹ yena “[riẹnre] nẹ o ghwu nure.” Ẹkẹvuọvo, Jesu da yọnrọn obọ rẹ ọmọtẹ na, ọ da ta: “Ọmọ, vrẹn!” Ọmọtẹ na de ghini vrẹn. (Luk 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Mata vẹ oniọvo rọyen Meri riẹnre nẹ Jesu sivwin ihwo re muọga. Ọtiọyena, o mu ayen ẹro nẹ mane kẹ Jesu hẹ etiyin jovwo, Lazarọs rhe ghwu-u. Asaọkiephana rẹ ugbeyan ọghanghanre rọyen vwo ghwu nure na, die kọyen a sa rhẹro rọyen? Karophiyọ nẹ Mata tare nẹ, Lazarọs che vrẹn “vwẹ ẹdẹ rẹ obo oba na.” Diesorọ Mata wo vwo imuẹro ọgangan yena? Diesorọ wo se vwo vwo imuẹro nẹ ihwo ru wo vwo ẹguọnọ kpahen ri ghwuru ji che vrẹn?

⁴ O vwo oboresorọ wo vwo vwo imuẹro tiọyena. A cha ta ota kpahen evo usun rayen. Re vwo yono yanran na, wọ cha mrẹvughe nẹ o vwo ẹkpo evo vwẹ Baibol na ri shekpahen evrẹnushi na, ru wo ji rhi roro kpahen jovwo-o.

5. Die yen kẹ Mata imuẹro ọgangan nẹ a cha rhọvwọn Lazarọs nushi?

⁵ Jokaphiyọ nẹ, ọ dia Mata tare nẹ, ‘Mi vwo iphiẹrophiyọ nẹ oniọvo mẹ che vrẹ-ẹn,’ ẹkẹvuọvo, ọ tare nẹ, “Me riẹnre nẹ o che vrẹn.” Mata riẹn ọnana fikirẹ ikuegbe rẹ evrẹnushi re phiare tavwen Jesu ke ton iruo rẹ aghwoghwo rọyen phiyọ. Ọ sa dianẹ e gbikun rẹ evrẹnushi re phia wanre kẹ Mata ọke rọ vwọ hẹ eghene, o ji nyo kpahen ayen vwẹ sinagọg rọhẹ orere royen. E jẹ a fuẹrẹn erha usun rẹ ikuegbe rẹ evrẹnushi ro nyori na.

6. Igbevwunu oghẹresan vọ yen Ilaija ruru, kẹ mavọ yen o djobọte Mata wan?

⁶ Evrẹnushi rẹsosuọ na phiare ọke rẹ Ọghẹnẹ vwọ vwẹ ẹgba kẹ ọmraro Ilaija vwo ru igbevwunu. Vwẹ orere rẹ Zarefat vwẹ Fonisha, etiyin ayeuku ọvo rọ dia ovwiogbere de ruẹse kẹ Ilaija. Vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu, Ọghẹnẹ de ruo, ikara vẹ evwri rẹ ayeuku na reri-i, o de sivwin aye na vẹ ọmọ rọyen. (1 Ivie 17:8-16) Ukuko na, ọmọ na de muọga, ko rhi ghwu. Ilaija da chọn aye na uko. O djobọte ọmọ na, ọ da nẹrhovwo: “E Ọrovwohwo Ọghẹnẹ mẹ, vwẹ ẹnwẹ rẹ ọmọ na rhoma rhivwi rhe.” Ọghẹnẹ nyo ẹrhovwo rẹ Ilaija, ọmọ na de vrẹn. Ọyena yen evrẹnushi rẹsosuọ ra niyẹnrẹn rọyen vwẹ Baibol na. (Se 1 Ivie 17:17-24.) O muẹro nẹ Mata nyo ikuegbe na.

7, 8. (a) Gbikun rẹ oborẹ Ilaesha ru kẹ aye ọvo. (b) Die yen igbevwunu rẹ Ilaesha na djephia kpahen Jihova?

⁷ Ọmraro Ilaesha yen ru evrẹnushi rivẹ re gbikun rọyen vwẹ Baibol na. Vwẹ orere re se Shunẹm, o vwo aye rẹ Izrẹl ọvo ro vwo ọmọ-ọ, ro dede Ilaesha phiyọ uwevwin. Womarẹ ọmraro na, Ọghẹnẹ de ruo, aye na vẹ ọshare rọyen rọ kpakore de rhi vwiẹ ọmọshare. Ikpe evo vwọ wan nu, ọmọ na de ghwu. Vwẹ ẹro roro obo rọ da oni na te. Ughwu rẹ ọmọ na darọ mamọ, te ẹdia rọ vwọ yan iroko 30 bru Ilaesha ra vwẹ Ugbenu rẹ Kamẹl. Ilaesha de ji Gehazi kobaro kẹ ayen kpo Shunẹm ra rhọvwọn ọmọ  na. Ẹkẹvuọvo, Gehazi sa rhọvwọ-ọn. Ukuotọ rọyen, Ilaesha vẹ aye na de te Shunẹm.​—2 Ivie 4:8-31.

⁸ Ilaesha vwo te asan rẹ ọmọ na hepha, ọ da nẹrhovwo. Vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu, ọmọ na de vrẹn. Ilaesha da reyọ vwọ kẹ oni rọyen. Oma da vwerhọn mamọ! (Se 2 Ivie 4:32-37.) Ọ sa dianẹ aye na karophiyọ ẹrhovwo rẹ Hanah nẹre ọke ro vwo mu Samuẹl kpo uwevwin rẹ ẹga na: “Ọrovwohwo . . . vwẹ ohwo kpo erivwi ọ me je kparọ vrẹn.” (1 Sam. 2:6) O phẹnre dẹn nẹ, Ọghẹnẹ kpare ọmọshare rẹ Shunẹm na nẹ ughwu, ro vwo djephia nẹ, ọyen vwo ẹgba rọ sa vwọ rhọvwọn ihwo ri ghwuru.

9. Djisẹ rẹ evrẹnushi rerha ra niyẹnrẹn rọyen vwẹ Baibol na.

⁹ Orọnvwọn ọfa ro gbe ohwo unu phiare ọke rẹ Ilaesha vwo ghwu nu. Rọ vwọ ga kẹrẹ ọmraro vwẹ ikpe re vrẹ 50 nu, ọ da “họnvwan ọga [o de] ghwu.” Ọke evo vwọ wan nu, ugboma rọyen de rhi gbon chekọ ibeku. Ọke yena, ivwighrẹn rẹ ihwo rẹ Izrẹl da ro evunrẹ orere na. Ihwo rẹ Izrẹl evo ri muẹ orivwin rẹ ọshare ọvo re shi vwọ mrẹ ivwighrẹn na re cha, ayen de do orivwin na phiyọ ushi rẹ Ilaesha, ayen da djẹ. Baibol na da ta: “Orivwi rẹ ọshare na vwo te ibekun rẹ Ilaesha, ọshare na da rhọvwọn, o de vrẹn mudia.” (2 Ivie 13:14, 20, 21) Ikuegbe nana kẹ Mata imuẹro nẹ Ọghẹnẹ sa rhọvwọn ihwo ri ghwuru! E jẹ imuẹro tiọna ji rhe we, nẹ ẹgba rẹ Ọghẹnẹ basa-an.

10. Ukẹcha vọ yen Pita vwọ kẹ Onenikristi rẹ aye ọvo ro ghwuru?

¹⁰ Ẹbẹre ra vwẹ Grik si vwẹ Baibol na, gbikun rẹ oborẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ efa ri fuevun, ji rhọvwọn ihwo ri ghwuru. Vwọ vrẹ evrẹnushi rẹ Jesu ruru vwẹ otafe rẹ orere rẹ Nen kugbe ọ ro ruru vwẹ uwevwin rẹ Jairọs, ọyinkọn Pita je rhọvwọn Dọkas (yẹrẹ Tabita). Pita vwo te asan rẹ orivwin na hepha, ọ da nẹrhovwo. Ọ vwọ nẹrhovwo nu, ọ da ta: “Tabita vrẹn!” O de vrẹn, Pita da “vwẹ aye na ọkpokpọ” rhe iniọvo na. Obo re phiare na muẹro, te asan rẹ “ihwo buebu de se Ọrovwohwo gbuyota.” Ọ nẹrhẹ ayen vwo imuẹro kpahen Jesu, o ji mu ayen vwo ghwoghwo kẹ ihwo nẹ Jihova vwo ẹgba rọ sa vwọ rhọvwọn ihwo ri ghwuru.​—Iruo 9:36-42.

11. Iyẹnrẹn vọ yen Luk vwọphia kpahen eghene ọvo, kẹ mavọ yen o djobọte ihwo efa wan?

¹¹ Ihwo efa je rhiẹromrẹ evrẹnushi ọfa. Ọyinkọn Pọl ta ota ẹdẹ ọvo ro uherevie rẹ ason vwẹ egenege ọvo vwẹ Troas, rọhẹ asan ra riẹn phiyọ Turkey enẹna. Eghene ọvo re se Yutikọs chidia ovakpo na, rọ vwọ kerhọ. Ovwerhen de muo yanran kpregede, o de she nẹ egenege rẹ ubruwevwin erha na rhe otọ. Ọ sa dianẹ Luk rọ dia ọbo yen ka djẹ te etiyin, o de noso nẹ, ọ dia Yutikọs de wonma yẹrẹ ko she ro-o, ẹkẹvuọvo o ghwuru! Pọl vwo wontọ rhe, ọ da gbane Yutikọs boma, ọ da ta ota ro gbe ihwo eje unu: “O ghwuru-u.” Igbevwunu nana nabọ djobọte ihwo re mrẹrẹ. Rẹ ayen vwọ riẹn nẹ Pọl rhọvwọn eghene na nẹ ughwu, “udu rayen da gan.”​—Iruo 20:7-12.

12, 13. Re vwo nyo ikuegbe rẹ evrẹnushi re phia wanre na, enọ vọ kọyen a sa nọ?

¹² Ikuegbe rẹ evrẹnushi nana eje na, sa nẹrhẹ wo vwo imuẹro rọ gan vrẹ ọ rẹ Mata. Wo se vwo imuẹro kokoroko nẹ Ọghẹnẹ rẹ avwanre rọ dia Esiri rẹ Arhọ  na, vwo ẹgba rọ sa vwọ rhoma vwẹ arhọ kẹ ohwo ro ghwuru. Ọ vwerhoma ra vwọ riẹn nẹ ọke rẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ kerẹ Ilaija, Jesu, kugbe Pita vwọ hẹ akpọ yen Jihova vwo ru emu igbevwunu yena. Ẹkẹvuọvo, kẹ ihwo ri ghwuru vwẹ ọke rẹ avwanre na vwo? Rọ vwọ dianẹ Ọghẹnẹ dobọ rẹ emu rẹ igbuvwunu tiọyena ji enẹna, idibo rẹ Ọghẹnẹ ji se vwo imuẹro nẹ ọ cha rhọvwọn ihwo ri ghwuru vwẹ obaro na? Ayen se vwo oka rẹ imuẹro ro rhe Mata, rọ vwọ tanẹ “Me riẹnre nẹ [oniọvo mẹ] che vrẹn vwobọ vwẹ evun rẹ evrẹnushi na vwẹ ẹdẹ rẹ obo oba na”? Die yen tobọ kẹ Mata imuẹro yena? Die yen je sa kẹ wẹ oka rẹ imuẹro tiọyena?

¹³ Ẹkpo rẹ Baibol buebun herọ ri djerephia nẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ ri fuevun, vwo imuẹro kpahen evrẹnushi rọ cha vwẹ obaro. Jẹ a fuẹrẹn evo usun rayen.

14. Die yen ikuegbe rẹ Ebraham yono avwanre kpahen evrẹnushi na?

¹⁴ Roro kpahen oborẹ Ọghẹnẹ vuẹ Ebraham nẹ o ru Aizik, rọ dia ọmọ ro vwiẹre vwẹ ọke rẹ ọghwo rọyen. Jihova da ta: “Reyọ . . . ọmọ wẹn ọvuọvo na Aizik, . . . vwo ze izobo rẹ ẹtorhẹ.” (Jẹn. 22:2) Mavọ wo rorori nẹ oma ru Ebraham ọke ro vwo nyo eta yena. Jihova veri jovwo nẹ, womarẹ ọmọ rẹ Ebraham yen ẹgborho na eje che vwo vwo ebruphiyọ. (Jen. 13:14-16; 18:18; Rom 4:17, 18) Vwọba, Jihova je tanẹ “vwẹ oma rẹ Aizik” yen ebruphiyọ na cha vwọ rhe. (Jẹn. 21:12) Ebraham da vwẹ Aizik vwo ze izobo, mavọ kọyen ivẹ nana se vwo rugba? Ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ mu Pọl vwọ tanẹ Ebraham vwo imuẹro nẹ Ọghẹnẹ sa kpare Aizik nẹ ughwu. (Se Hibru 11:17-19.) Baibol na vuẹ avwanre sẹ Ebraham rorori nẹ siẹrẹ ọ da vwẹ Aizik vwo ze izobo, Ọghẹnẹ cha kparọ vrẹn vwẹ uvwre rẹ inọko evo, ẹdẹ ọvo, yẹrẹ udughwrẹn ọvo-o. Ẹkẹvuọvo, Ebraham vwo imuẹro nẹ Jihova cha rhọvwọn Aizik nẹ ughwu, dede nẹ ọ riẹn ọke ro che vwo ruo-o.

15. Iphiẹrophiyọ vọ yen Job vwori?

¹⁵ Job ji vwo imuẹro kpahen evrẹnushi re che ru vwẹ obaro na. O niroso nẹ e de she urhe, ọ sa rhoma djẹ, ọ me rhe họhọ urhe kpokpọ. Jẹ, ọ dia ọtiọyen ọ hepha kẹ ohworakpọ-ọ. (Job 14:7-12; 19:25-27) Ohwo ro ghwuru, vwo ẹgba rẹ ọyen ọvo vwo vrẹnushi rhe-e. (2 Sam. 12:23; Une 89:48) Ẹkẹvuọvo, ọ dia ọyena ko mudiaphiyọ nẹ Ọghẹnẹ cha sa rhọvwọn  ohwo ro ghwuru-u. Job vwo imuẹro nẹ Ọghẹnẹ che bru ọke phiyotọ rọ vwọ karophiyọ ọyen. (Se Job 14:13-15.) Job riẹn ọke rẹ ọnana cha vwọ phia-a. Jẹ, o vwo imuẹro nẹ Ọmemama na cha karophiyọ ọyen, ọ me kpare ọyen vrẹn.

16. Imuẹro vọ yen amakashe ọvo vwọ kẹ ọmraro Daniẹl?

¹⁶ Daniẹl, ọyen odibo rẹ Jihova ọfa ra sa mrẹ ikuegbe rọyen se vwẹ Baibol na. Ọ fuevun ga Jihova vwẹ ikpe buebun, Jihova da je chọn uko. Amakashe ọvo se Daniẹl “ohwo ra nabọ guọnọ,” ọ da vuẹ nẹ o vwo “ufuoma” rere ọ “goma.”​—Dan. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Uve vọ yen Jihova ve kẹ Daniẹl?

¹⁷ Daniẹl hẹ omarẹ ẹgbukpe 100, o sikẹrẹ oba rẹ akpeyeren rọyen re. Ọ sa dianẹ ọ ghwọrọ ọke vwo roro kpahen obo re cha phia kẹ. A je cha rhọvwọn Daniẹl nushi rhe? E! Vwẹ okuphiyọ rẹ ọbe rẹ Daniẹl, Jihova de vuve nana kẹ: “Gba yanran bẹsiẹ rẹ oba na ki te; ku wo che rovwoma.” (Dan. 12:13) Daniẹl rọ kpakore na, riẹnre nẹ ihwo ri ghwuru na rovwoma, kidie “Ushi” rọ cha ra kẹrẹkpẹ na, “vwo iruo-o eyẹ iroro-o eyẹ erianriẹ-ẹn eyẹ aghwanre-e.” (Aghwo. 9:10) Ẹkẹvuọvo, ọ dia ushi yen cha dia oba rẹ akpeyeren rọye-en. E vuve oyoyovwin ọvo kẹ.

¹⁸ Amakashe rẹ Jihova da rhoma ta kẹ Daniẹl: “Wo che mudia phihọ asan ra ghare kẹ wẹ vwẹ oba rẹ ẹdẹ na.” O se ọke yẹrẹ ẹdẹ kẹ-ẹ. Ẹkẹvuọvo, Daniẹl che rovwoma vwọrẹ ughwu. Jẹ, ọ vwọ dianẹ amakashe na vuẹrẹ nẹ o che ‘mudia phiyọ asan ra ghare kẹ’ vwẹ ọke rọ cha na, ọyena mudiaphiyọ nẹ o che vrẹnushi. Ẹkẹvuọvo, ọke grongron cha wanvrẹ tavwen, kidie ọnana cha phia “vwẹ oba rẹ ẹdẹ na.” Kirobo ra fanrọ vwẹ Jerusalem Bible, e vuve nana kẹ Daniẹl: “Wo che vrẹn rhe, rhe reyọ ughwẹ wẹn vwẹ ọke rẹ oba na.”

19, 20. (a) Mavọ yen obo ra fuẹrẹn cha na vwo churobọ si obo rẹ Mata ta kẹ Jesu? (b) Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana?

¹⁹ Enana eje toroba imuẹro rẹ Mata vwori, nẹ oniọvo rọyen rọ fuevun na che “vrẹn vwobọ vwẹ evun rẹ evrẹnushi na vwẹ ẹdẹ rẹ obo oba na.” E jẹ obo re ve kẹ Daniẹl, vẹ imuẹro ọgangan ro rhe Mata, bọn esegbuyota rẹ avwanre gan. Kidie o muẹro nẹ evrẹnushi cha dia.

²⁰ Womarẹ ikuegbe rẹ obo re phiare vwẹ ọke awanre, avwanre rhe mrẹvughe nẹ evrẹnushi ghini herọ; ihwo ri ghwuru na cha rhoma rhe akpọ. Idibo rẹ Jihova rẹ ọke awanre, rhẹro rẹ evrẹnushi vwẹ ọke rọ cha obaro. O vwo obo re sa nẹrhẹ o mu avwanre ẹro nẹ evrẹnushi na cha phia, dede nẹ e vuve rọyen krire? Emu tiọyena da herọ, ọ cha nẹrhẹ iphiẹrophiyọ rẹ avwanre ganphiyọ kpahen evrẹnushi rọ cha obaro na. Ẹkẹvuọvo, ọke vọ yen ọ cha vwọ phia? Ọnana yen obo ra cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana.