MAVỌ me rhe vwọ mrẹ oma mẹ vwẹ ẹdia tiọyen? Juvwe vuẹ ovwan. E vwiẹ vwẹ vwẹ July 29, 1929. Ọko ọvo rọhẹ ubrotọ rẹ Bulacan vwẹ ẹkuotọ rẹ Philippines yen me dia ghwanre. Ọke yena, ihwo ru akpeyeren rayen lọhọ fikirẹ uwenre ọgangan rọ herọ. Isodje rẹ Japan kpare ofovwin ro ẹkuotọ rẹ Philippines, ọke me vwọ hẹ eghene. Ẹkẹvuọvo, ofovwin na ghwe te ọko rẹ avwanre-e, kidie o sherabọ mamọ. Avwanre vwo itẹlivishọni, iredio, yẹrẹ ẹbe re hwariẹ iyẹnrẹ-ẹn, ọtiọyena unu rẹ ihwo ọvo yen avwanre de nyo ikuegbe rẹ ofovwin na.

Mẹvwẹ yen ọrivẹ usun rẹ emọ ẹrenren rẹ ọsẹ vẹ oni mẹ vwiẹri. Ọsẹ vẹ oni mẹ rode mu vwe reyọ ọke mẹ vwọ hẹ ẹgbukpe ẹrenren. Dede nẹ ẹga rẹ Fada yen avwanre ra, Ọsẹ mẹ rode vwo utuoma kpahen ẹga vuọvo-o, ọ reyọ koka koka rẹ ẹbe rẹ ẹga rẹ igbeyan rọyen vwọ kẹ. Me karophiyọ nẹ o djẹ ẹmẹbe itete erha nana kẹ vwẹ ra vwẹ Tagalog vwo si, Protection, Safety, kugbe Uncovered, * ọtiọyen ji te Baibol ọvo. Me riavwerhen rẹ ese rẹ Baibol na mamọ, ma rho kẹ ẹbe ri gbikun rẹ akpeyeren rẹ Jesu. E nẹrhẹ mi vwo ẹwẹn mi vwo nene udje rẹ Jesu.​—Jọn 10:27.

Ihwo rẹ Japan rhivwin kpo ẹkuotọ rayen vwẹ ukpe rẹ 1945. Uvwre rẹ ọke yena yen ọsẹ vẹ oni mẹ vwọ tanẹ mi rhivwin bru ayen rhe. Ọsẹ mẹ rode ji ghwobọphiyọ orhiẹn rayen. Mi de ghini bru ayen ra.

O kriri-i, vwẹ December 1945, Iseri rẹ Jihova de nẹ orere rẹ Angat rhe ọko rẹ avwanre rhi ghwoghwo. Oseri rẹ Jihova ọvo rọ kpakoro emerha vwo te uwevwin rẹ avwanre, ọ da vuẹ avwanre kpahen “oba rẹ ẹdẹ na.” (2 Tim. 3:1-5) O de durhie avwanre kpo asan rẹ ayen da vwoma, vwẹ ọko ọvo rọ kẹrẹ avwanre. Mẹvwẹ ọvo yen rare, ọsẹ vẹ oni mẹ rare-e. Omarẹ ihwo 20 rhere, evo usun rayen je nọ enọ ri shekpahen Baibol na.

Kidie nẹ me ghwe vwo ẹruọ rẹ obo ra ta-a, mi de brorhiẹn nẹ mi che vrẹn jẹ ayen vwo. Mi vwo muegbe  mi che vwo vrẹn, a da ghwa ton une ẹsuọ phiyọ. Une na te vwe ẹwẹn mamọ, me rha rhọnvwe yanra-an. Ra vwọ so une na, ji nẹrhovwo nu, e de durhie ihwo eje nẹ ayen rhe omẹvwa ọfa re che ru vwẹ Angat vwẹ Sunday rọ vwọ kpahen ọyena.

Evo usun rẹ avwanre da yan omarẹ iroko 8 vwo kpo uwevwin rẹ orua rẹ Cruz re de ru omẹvwa na. Omarẹ ihwo 50 yen kokori vwẹ etiyin. Ọ vwerhoma me vwọ mrẹ imitete na re kpahanphiyọ enọ, dede nẹ uyono okokodo rẹ Baibol yen a fuẹrẹn. Mi vwo kpo emẹvwa na te asan ọvo, Oniọvo Damian Santos rọ dia ọkobaro rọ kpakore, rọ je ka dia osun rẹ orere dẹvure, de durhiuvwe nẹ me rhe dia uwevwin rọyen kọkirhie. Avwanre da ta ota kpahen Baibol na ro ason.

Ọke yena, buebun avwanre hwọke e ki rhiabọreyọ uyota rẹ Baibol na-a. O kriri-i, avwanre vwo kpo uyono te asan ọvo, iniọvo na da nọ avwanre, “Ovwan guọnọ bromaphiyame?” Avwanre da kpahen nẹ, “E.” Me ghene guọnọ ‘ga Ọrovwori Kristi.’ (Kọl. 3:24) Vwẹ February 15, 1946, avwanre de kpo urhie ọvo rọ kẹrẹ avwanre, e de bru uvwe vẹ ohwo ọfa phiyame vwẹ etiyin.

Me mrẹvughe nẹ avwanre vwo bromaphiyame nure na, ofori nẹ avwanre vwẹrokere Jesu vwo ghwoghwo ota ọkieje. Ẹkẹvuọvo, ọyena je ọsẹ mẹ-ẹ, ọ da ta, “Wọ hanvwe nọ kẹ ota eghwoghwo. Wo che se ghwe muwan rẹ ota eghwoghwo kidie nẹ e duvwun uwe phiyame-e.” Mi de dje kẹ nẹ ọyen ọhọre rẹ Ọghẹnẹ re vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri rẹ Uvie na. (Mat. 24:14) Vwọba me da ta, “Mi guọnọ ru obo mi veri kẹ Ọghẹnẹ.” Ọke yena yen ọsẹ mẹ vwọ ta eta rẹ uguegue re me vwọ ton ikuegbe nana phiyọ. Ọ ghene guọnọ dobọ rẹ aghwoghwo mẹ ji. Ọnana kọyen obọ rẹsosuọ re me vwọ chukoku erọnvwọn evo, rere me sa vwọ tua Uvie rẹ Ọghẹnẹ.

Orua rẹ Cruz de durhiuvwe nẹ mi rhi nene ayen dia Angat. Ayen je nabọ jiri iruo rẹ ọkobaro kẹ vwẹ vẹ ọmọtẹ rayen otete, re se Nora. Avwanre ihwo ivẹ da ton iruo ọkobaro phiyọ vwẹ November 1, 1947. Me gare vwẹ Angat, Nora da ra ga vwẹ orere ọfa.

Me vwọ ga kerẹ ọkobaro te ẹgbukpe erha re, oniọvo Earl Stewart de nẹ oghọn ukoko rhe, rhe ta ota rotu kẹ ihwo re vrẹ 500 vwẹ afieki rẹ Angat. Oyibo yen ọ vwọ ta ota na, mi de ru ọdjẹkoko rẹ ota nẹ vwẹ ephẹrẹ rẹ Tagalog. Dede nẹ ẹgbukpe ighwrẹn ọvo yen mi kpo isikuru, Oyibo yen iyono na vwo yono avwanre. Ọyena chọn vwẹ uko mamọ. Vwọba, ẹbe rẹ Oyibo yen mi vwo ruẹ uyono romobọ mẹ, kidie a je rhe fan buebun rẹ ẹbe rẹ ukoko na kpo ephẹrẹ rẹ Tagalog na-a. Ọnana kọyen nẹrhẹ me sa fan ota rẹ oniọvo yena kugbe e rẹ iniọvo efa.

Vwẹ ẹdẹ me fan ota rẹ Brother Stewart na, ọ da vuẹ iniọvo na nẹ oghọn ukoko guọnọ durhie ọkobaro ọvo yẹrẹ ivẹ kpo Bẹtẹl ra wian, rere imishọnare re ga vwẹ Bẹtẹl se vwo kpo Osikoko rẹ Theocracy’s Increase re ruru vwẹ New York, U.S.A vwẹ ukpe rẹ 1950. Mẹvwẹ ọvo usun rẹ iniọvo re durhie kpo Bẹtẹl. Me da rhoma chukoku asan re me dia vẹ ihwo ri mi vugheri, rere me sa wian vwẹ Bẹtẹl.

Vwẹ June 19, 1950, me da ton ẹga ri Bẹtẹl phiyọ. Uwevwin awanre ọvo rọ pha rhuarho, yen oghọn ukoko na hepha. Otọ na rho te omarẹ ifidi ivẹ gbubro ra da fa ibọrọ. Omarẹ iniọvo eshare 12 re je rọvwọ-ọn yen ga vwẹ etiyin. Kurhiọke kurhiọke yen me vwọ wian vwẹ ukoni. Ughọjọ rhirin, ke me kpo asan ra da kpa emwa. Eriyin me je ruẹ vwẹ oghẹruvo. Me dobọ rẹ ẹga rẹ Bẹtẹl ji ọke rẹ iniọvo ri kpo osikoko rẹ akpọeje na vwo rhivwin rhe-e. Uphẹn rẹ iruo sansan te vwe obọ; me phara imagazini re che pọstu rhe ihwo, fuẹrẹn uche ẹbe rẹ ihwo durhie phiyọ, ji dede erhorha re rhe Bẹtẹl. Me rhiabọreyọ kiruo kiruo ra vwọ kẹ vwẹ.

Vwẹ 1952, e de durhiuvwe vẹ iniọvo esan rehẹ Philippines, vwo kpo iklasi rẹ 20 rẹ Isikuru rẹ Gilead vwẹ United States. Avwanre mrẹ erọnvwọn buebun rẹ avwanre je rhe mrẹ dẹvo-o. Vwọrẹ uyota, ẹkuotọ yena ghene fẹnẹ ọmọko rẹ avwanre nurhe.

Kerẹ udje, e yono avwanre tavwen avwanre ke sa vwẹ erọnvwọn re vwo chere emu rehẹ uwevwin rẹ avwanre diare na vwo ruiruo. Aruọke na je fẹnẹ mamọ. Me vwọ ro otafe vwẹ urhiọko rẹ ẹdẹ ọvo, me da mrẹ nẹ asan eje fuan. Ọyena yen ẹdẹ rẹsosuọ mi tu vwọ mrẹ imicho, e pha djidjiro.

 Ẹkẹvuọvo, isikuru na vwọ tonphiyọ nu, ewene yena eje rhe fiemu kẹ avwanre-e. Iyono na tẹn ona uyono mamọ. E yono avwanre obo re ruẹ uyono romobọ rọ ghwotọ, kugbe obo re ruẹ ehiahiẹ. Isikuru rẹ Gilead na bọn oyerinkugbe mẹ vẹ Jihova gan.

Mi vwo wontọ nẹ Isikuru na, a da vwẹ ovwẹ vwo mu kerẹ ọkobaro oghẹresan rẹ ubrọke vwẹ ubrotọ rẹ Bronx vwẹ New York City. Ọyena da nẹrhẹ mi se kpo Osikoko rẹ New World Society re ruru vwẹ orere na vwẹ July 1953. E vwo ru osikoko na nu, mi de rhivwin kpo Philippines ra ga.

Iniọvo re ga vwẹ oghọn ukoko da vuẹ vwẹ nẹ, “Wẹwẹ oniruo okinriariẹ enẹna.” Iruo yena cha nẹrhẹ ovwẹ sa nabọ vwẹrokere Jesu, rọ yan oyan ogrongron nẹ orere kpo orere, rere ọ sa vwọ vwẹ ukẹcha kẹ igegede rẹ Jihova. (1 Pita 2:21) Asan rọ pha rhuarho vwẹ Luzon, rọ dia otọ rọ ma rho usun rẹ etọ rẹ ame riariẹ phiyọ vwẹ Philippines, yen okinriariẹ mẹ. Okinriariẹ mẹ na ji churobọ si ibrotọ rẹ Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, kugbe Zambales. Mi ji kin ikoko rehẹ irere re kẹrẹ igbenu rẹ Sierra Madre. Imoto sa wan idjerhe na-a, kidie ọ pha chokri chokri. Ọtiọyena, ke me yare ihwo re djẹ imoto ride ri mu igedu nẹ mi chidia enu rẹ igedu na, dede nẹ o ghwe fun vwe oma-a. Ọke buebun na, ayen me rhọnvwe.

O ghwe kri a vwẹ buebun rẹ ikoko na vwo mu-u, ighwoghwota na ji bu-un. Ọtiọyena, oma nabọ vwerhen iniọvo na ọke rẹ ayen da mrẹ vwẹ, kidie me chọn ayen uko vwo ruẹ uyono vẹ emẹvwa rẹ aghwoghwo re nabọ ghwotọ.

Ukuko na, e de mu vwe kpo okinriariẹ ọfa rọhẹ ubrotọ rẹ Bicol. Ẹko buebun vọn oboyin na, vẹ ekobaro oghẹresan re wian ẹkuotọ rẹ ukoko vuọvo wia-an. Vwẹ uwevwin ọvo me diare, unu ọvo ra tọnre ra vwẹ irhe ivẹ vwo gbere yen asan re de kpirhin awọ rọ herọ. Mi vwo mudia enu rọyen, urhe na de vwirhin, mi de she ro unu na. Ọ dia ọmọrhiẹ ọke ọ reyọre me ke sa họ oma fon, tavwen mi ki re muegbe rẹ emu rẹ urhiọke-e!

Me vwọ hẹ oboyin na, ẹwẹn mẹ de kpo Nora. Nora ton iruo ọkobaro phiyọ ọke rọ vwọ hẹ orere rẹ Bulacan. Me da kọn bro ra vwẹ Dumaguete City rọ da ga kerẹ ọkobaro oghẹresan. Mẹ vẹ ọyen ke siẹ ẹbe vwo rhe ohwohwo. Ukuotọ rọyen, avwanre da rọvwọn vwẹ ukpe rẹ 1956. Avwanre vwọ rọvwọn nu, avwanre da ghwọrọ udughwrẹn ẹsosuọ vwo kin ukoko rọhẹ Rapu Rapu rọ dia ubrotọ rẹ ame riariẹ phiyọ. Dede nẹ avwanre yeren igbenu, je yan oyan ogrongron vwẹ oboyin, jẹ oma vwerhen avwanre nẹ avwanre ga kugbe kerẹ aye gbe ọshare vwẹ ubrotọ yena rọ bẹn ete!

Me vwọ ga kerẹ oniruo okinriariẹ te omarẹ ẹgbukpe ẹne nu, e de durhie avwanre kpo oghọn ukoko. Vwẹ January 1960 avwanre da ton ẹga rẹ Bẹtẹl phiyọ; ọyen avwanre je hepha te ọke na. Mi yono emu buebun mie iniọvo sansan me vẹ ayen gba wian kugbe vwẹ uvwre rẹ ikpe nana eje. Aye mẹ je wian vwẹ akon rẹ iruo sansan.

Bẹtẹl re me da ga na, nẹrhẹ me sa nabọ vwo oniso rẹ eyan-obaro vwẹ iruo rẹ aghwoghwo re ruẹ vwẹ ẹkuotọ rẹ Philippines. Omarẹ ighwoghwota 10,000 yehẹ ẹkuotọ na eje, ọke me vwọ tu rhe Bẹtẹl kerẹ eghene rọ je rọvwọ-ọn. Enẹna, ighwoghwo rehẹ ẹkuotọ rẹ Philippines vrẹ 200,000 shesheri, iniọvo ri te omarẹ 435 yen ga vwẹ Bẹtẹl.

Ighwoghwota rehẹ ẹkuotọ na vwo buẹnphiyọ na, uwevwin rẹ Bẹtẹl hepha na, de rhi keke nọ kẹ iniọvo na. Ẹko Rọvwẹrote na da tanẹ avwanre gba guọnọ otọ ọrhuarho ra cha bọn Bẹtẹl kpokpọ phiyọ. Mẹvwẹ vẹ oniruo rọ vwẹrote asan ra da teyen ẹbe na, ke yan nẹ uwevwin kpo uwevwin vwẹ ekogho na, sẹ a sa mrẹ ohwo ro vwo otọ rọ cha shẹ. Avwanre mrẹ ohwo vuọvo-o. Ohwo rẹ Chinese ọvo tobọ vuẹ avwanre: “Ihwo rẹ Chinese shẹ etọ-ọ. Ẹdẹ yen ayen dẹ.”

Ẹkẹvuọvo, o gbe avwanre unu ẹdẹ ọvo rẹ ohwo ọvo re vwọ nọ avwanre sẹ avwanre cha dẹ otọ, kidie ọ guọnọ kua kpo United States. Nẹ ẹdẹ yena yanran, erọnvwọn de ghwe wene siẹvuọvo. Ohwo ọfa da vuẹ avwanre nẹ, ọ je cha shẹ otọ rọyen, ko ji jiro kẹ ihwo efa nẹ i shẹ erayen. Ọshare rọ tobọ vuẹ avwanre nẹ, “Ihwo rẹ Chinese shẹ etọ-ọ” je shẹ otọ rọyen kẹ avwanre. O kriri-i, otọ ra cha bọn oghọn ukoko na phiyọ da rhe vwẹ omarẹ ẹkẹn erha vwọ rho nọ ọrẹsosuọ na. O muvwẹro dẹn nẹ ọyena ghwa oborẹ Jihova guọnerọ.

Mẹvwẹ yen ohwo rọ ma boba ọke me vwọ ton ẹga rẹ Bẹtẹl phiyọ ẹsosuọ vwẹ 1950. Jẹ enẹna, mẹ vẹ aye me yen ihwo re ma kpako usun rẹ iniọvo re ga vwẹ Bẹtẹl. Me viẹ diekpọvwẹ nẹ mi kpo kasan kasan rẹ Jesu rọ dia Onini na ji vwe ra-a. Ọsẹ vẹ oni mẹ djẹ vwẹ nẹ uwevwin, Jihova da kẹ vwẹ orua rode rẹ iniọvo. Mi vwo imuẹro dẹn nẹ Jihova kẹ idibo rọyen kemu kemu rọ sa chọn ayen uko vwo ruiruo rọ vwọ kẹ ayen. Oma vwerhen ovwẹ vẹ aye mẹ nẹ Jihova ru ọtiọyen kẹ avwanre. Avwanre jiriro kẹ kohwo kohwo nẹ ayen davwen Jihova ni, kẹ ayen cha mrẹ ebruphiyọ rọyen.​—Mal. 3:10.

Jesu durhie omiarhọghọ ọvo re se Matiu Livae, vẹ eta nana: “Nene uvwe.” Mavọ yen Matiu kpahenphiyọ edurhie na? “Ọ da yan jẹ emu ejobi vwo, o de vrẹn, o de nene [Jesu].” (Luk 5:27, 28) Me rhiabọreyọ uphẹn buebun tiọyena, mi ji jiro vwọ kẹ ihwo efa nẹ ayen ru ọtiọyen rere ayen sa vwọ mrẹ ebruphiyọ buebun.