ỌSẸ mẹ re se Arthur, ọyen ohwo rọ djoshọ rẹ Ọghẹnẹ, ọ je guọnọ dia oghwoghwota vwẹ ẹga rẹ Methodist. Ẹkẹvuọvo, ọke ro vwo se ẹbe rẹ Emọ-uyono rẹ Baibol na o ji vwo kpo uyono rayen, o de wene iroro rọyen. O bromaphiyame vwẹ 1914 ọke rọ vwọ hẹ ẹgbukpe 17. E phi Ofovwin Akpọeje I ọke yena, a da vuẹ nẹ ọ rhe vwomaba isodje, ẹkẹvuọvo ọ senre. Fikirẹ ọnana, e de muo kpo Uwodi rọhẹ Kingston vwẹ Ontario, Canada, ọ da dia etiyin emeranvwe ihwe. E vwo siobọno nu, ọ da rhe dia kọlpọta (ra riẹn phiyọ ọkobaro enẹna).

Vwẹ 1926, Arthur Guest da rọvwọn Hazel Wilkinson, oni rẹ Hazel mrẹ uyota na vughe vwẹ ukpe rẹ 1908. E vwiẹ vwẹ vwẹ April 24, 1931, mẹvwẹ yen ọmọ rivẹ usun rẹ emọ ẹne rẹ ayen vwiẹre. Orua avwanre nabọ ga Jihova, ọghọ okokodo rẹ ọsẹ avwanre vwo kpahen Baibol na da nẹrhẹ avwanre ji vwo ọdavwaro kpahen Ota rẹ Ọghẹnẹ. Avwanre vwobọ vwẹ iruo aghwoghwo na kuẹgbe kerẹ orua kọke kọke.—Iruo 20:20.

Ofovwin Akpọeje II tonphiyọ vwẹ 1939, ukpe rọ vwọ kpahọn, a da dobọ rẹ iruo rẹ Iseri rẹ Jihova ji vwẹ Canada. Ka vuẹ emo rẹ isikuru nẹ ayen so une rẹ ẹkuotọ na, ji yeren aphiala. A da djẹ vwẹ vẹ oniọvo mẹ ọkpako, Dorothy, nẹ iklasi. Ẹdẹ ọvo, oyono mẹ kọ reyọ ovwẹ vwọ jehwẹ nẹ mẹvwẹ ọvwoshọ. Isikuru, vwo fuen nu, emọ rẹ iklasi mẹ ke teyen ovwẹ, ayen de gere uvwe she. Ẹkẹvuọvo, ọnana tobọ nẹrhẹ ovwẹ nabọ fiudugberi mi vwo “mu ọghọ kẹ Ọghẹnẹ nọ ihwo rẹ akpọ.”—Iruo 5:29.

 Vwẹ July 1942, ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe 11, mi de bromaphiyame vwevunrẹ ikuru rẹ ame vwẹ aghwa. Ọke rẹ isikuru de kpo omaerovwon, mi ruiruo rẹ ọkobaro ubrọke kọke kọke. Vwẹ ukpe ọvo, mẹvwẹ vẹ iniọvo eshare erha de kpo aghwoghwo vwẹ asan rẹ obọ jete vwẹ Ontario, avwanre de ghwoghwo ota kẹ ihwo ri brẹ irhe.

Vwẹ May 1, 1949, me da dia ọkobaro ọkieje. Ọ vwọ dianẹ e ruiruo rẹ ebabọn vwẹ oghọn ukoko na, e de durhie uwe kpo oboyin, vwẹ December 1, me da rhe dia ọvo usun rẹ ihwo re ga vwẹ Bẹtẹl rọhẹ Canada. A da vuẹ vwẹ nẹ me wian vwẹ asan ra da teyen ẹbe. Mi ruiruo rẹ ason vwẹ idughwrẹn buebun me vwọ teyen itrati ro shekpahen omukpahen rẹ ihwo rẹ Jihova rhiẹromrẹ vwẹ Canada.

Ọke vwọ yanran na, me da ga vwẹ Akon Iruo Rọvwẹrote Iruo Rẹga, me riẹnmie ekobaro re vwẹriẹ oghọn ukoko na ọke rẹ ayen vwo kpo Quebec ra ga, ọnana asan rẹ omukpahen na da gan mamọ. Mary Zazula, ọyen ọvo usun rẹ ekobaro na, ohwo rẹ Edmonton vwẹ Alberta. Ọsẹ vẹ oni rọyen kpo ẹga rẹ Orthodox, ayen da djẹ Mary vẹ oniọvo rọyen Joe nẹ uwevwin kidie ayen rhọnvwe dobọ rẹ uyono rẹ Baibol na ji-i. E bru ayen phiyame vwẹ June 1951, emeranvwe esan vwọ wan nu, ayen da rhe dia ekobaro. Vwevunrẹ ẹriẹnmie na, me da mrẹvughe nẹ Mary vwo ẹguọnọ rẹ Jihova mamọ. Me da vuẹ oma mẹ nẹ, ‘Ọhọhọre nẹ me cha rọvwọn ọmọtẹ nana jokpanẹ emu ọvo kọ phiare.’ Emeranvwe irhirin vwọ wan nu, avwanre da rọvwọn vwẹ January 30, 1954. Udughwrẹn ọvo vwọ wan nu, e de durhie avwanre nẹ e che yono avwanre vwọ kẹ iruo okinriariẹ, avwanre de kin okinriariẹ ọvo vwẹ ẹgbukpe ivẹ vwẹ obẹ Ontario.

Iruo aghwoghwo na vwọ rhuaphiyọ na, ka guọnọ imishọnare. Avwanre de roro nẹ avwanre da sa dia Canada, asan rọ pha djidjiro rẹ inwe je vọn vwẹ ọke uvo, kọyen avwanre sa dia kasan kasan otoro oborẹ asan na hepha-a. Avwanre wontọ nẹ iklasi 27 rẹ Isikuru rẹ Gilead vwẹ July 1956, vwẹ November, avwanre da ton iruo phiyọ vwẹ Brazil.

Avwanre vwo te oghọn ukoko rẹ Brazil, avwanre da mrẹvughe nẹ ejajẹ rẹ Portuguese yen a jẹ vwẹ oboyin. Avwanre vwo yono uyeren vẹ eta rẹsosuọ ra vwọ ton ota phiyọ, kugbe eta kprẹn rẹ obo re se vwo phi imagazini na phiyọ ada nu, avwanre da rhe ton iruo aghwoghwo na phiyọ. Avwanre da mrẹ ohwo ro dje omavwerhovwẹn phia, kẹ avwanre se Baibol na vwọ kẹ, ẹkpo re ta  ota kpahen oborẹ akpọ na cha dia vwẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ. Ẹdẹ ẹsosuọ avwanre vwọ hẹ iruo aghwoghwo na, aye ọvo nabọ kerhọ kẹ avwanre, mi de se Ẹvwọphia 21:3, 4 vwọ kẹ, mi vwo se nu, mi de shero! Aruọke ọrhorhorho na je riẹnriẹn oma mẹ-ẹ, ọnana kpokpo uvwe ọke grongron.

Orere re Campos ọyen e ji avwanre ra, ikoko 15 yen herọ asaọkiephana. Avwanre ke vwo te oboyin, ẹko ọvuọvo yen herọ kugbe uwevwin rẹ imishọnare rẹ iniọvo eya ẹne dia: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, kugbe Lorraine Brookes (ra riẹn phiyọ Wallen asaọkiephana). Mẹvwẹ yen fọnrhọn emwa vwẹ uwevwin na, mẹvwẹ yen je guọnọ irhe re vwo chere emu. Ason rẹ Monday ọvo avwanre vwo ru uyono rẹ Uwevwin Orhẹrẹ nu, ọrhorha ọvo de won avwanre. Aye mẹ sherhẹn agbara vwẹ ason ọvo jẹ avwanre gbikun. Ọke rọ vwọ kpare uyovwin rọyen ro che vwo vrẹn, ọrọdekọ ọvo de nẹ otọ rẹ agbara na rhe, asan eje da yanghan bẹsiẹ mi ki rhi hwe!

Mi vwo yono Portuguese vwẹ ẹgbukpe ọvo nu, a da vwẹ ovwẹ mu oniruo okinriariẹ. Ọko yen avwanre dia; urhukpẹ herọ-ọ, ere yen avwanre sherhẹn, iyesi yen a je vwọ yan. Avwanre de kpo asan rẹ obọ jete, avwanre ro itreni kpo orere ọvo rọhẹ enu igbenu, avwanre me reyọ ubruwevwin ọvo. Oghọn ukoko da vwẹ imagazini 800 vwo rhe avwanre vwọ kẹ iruo aghwoghwo na. Kọke kọke yen avwanre vwo kpo ipost ọfisi re mu imagazini.

Vwẹ 1962, e de ru Isikuru rẹ Ekpako vẹ Idibo Owian vwẹ Brazil. Mi kpo asan sansan de re ru isikuru na vwẹ emeranvwe esan, Mary nene uvwe-e. Mi yono ihwo vwẹ Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, vẹ Salvador. Me vwẹrote ọghwẹkoko rẹ ubrotọ re ruru vwẹ afieha rọhẹ Manaus. Osio ọgangan rọ rhọre nẹrhẹ a mrẹ omamọ ame da-a vẹ omamọ asan ra da riemu-u. (Ọke ri jovwo, e chere emu kẹ ihwo vwẹ eghwẹkoko.) Me ta ota kẹ isodje na, ọvo usun rayen de mu ame ra sa da vwo rhe avwanre eje rehẹ ọghwẹkoko na, ọ da je vuẹ isodje efa nẹ ayen bọn itughẹ ride ivẹ rẹ avwanre vwo ru ukoni vẹ asan ra da riemu.

Me vwọ hẹ oyan nana, jẹ Mary ruiruo rẹ aghwoghwo vwẹ eki, asan ra da jẹ Portuguese, igho ọvo yen ihwo nana ta ota kpahan. Ọ sa ton uyono rẹ Baibol phiyọ vẹ ohwo vuọvo-o, ọtiọyena, ọ da vuẹ iniọvo evo re ga vwẹ Bẹtẹl nẹ, “Portugal yen asan rọ cha bẹn vwẹ ẹdia kparobọ.” O kriri-i, e de si ọbe rhe avwanre nẹ avwanre ra ga vwẹ Portugal, ọnana gbe Mary unu mamọ! Ọke yena, a dobọ rẹ iruo aghwoghwo na ji vwẹ ẹkuotọ na, ẹkẹvuọvo avwanre rhiabọreyọ iruo nana dede nẹ o gbe Mary unu ẹsosuọ.

Avwanre te Lisbon, obẹ Portugal, vwẹ August 1964. Elọkpa rẹ Portugal (PIDE) mukpahen iniọvo avwanre mamọ. Fikirẹ ọnana, iniọvo na rha sa yanrhe rhi dede avwanre-e, avwanre je ra guọnọ ayen ẹsosuọ-ọ. Avwanre ka dia ubruwevwin ọvo ọke rẹ avwanre vwọ hẹrhẹ ẹbe rọ sa nẹrhẹ avwanre dia ẹkuotọ na. A vwọ kẹ avwanre ẹbe na nu, avwanre da kua kpo omamọ uwevwin. Ukuotọ rọyen vwẹ January 1965, avwanre de se oghọn ukoko obọ rẹsosuọ. Omavwerhen avwanre mamọ avwanre vwo kpo uyono obọ rẹsosuọ vwẹ emeranvwe iyorin!

Avwanre nyori nẹ elọkpa hiẹ iwevwin rẹ iniọvo na kẹdẹ kẹdẹ. A da kanre Eguan Ruvie, ọtiọyena, iwevwin rẹ iniọvo kọyen e de ru uyono. E de mu iniọvo buebun kpo ogba elọkpa, etiyin kọyen a da nọ ayen enọ buebun. A tobọ vwẹ oja re iniọvo na rere ayen vwo se edẹ rẹ ihwo re vwẹrote uyono na. Fikirẹ ọnana, iniọvo na ke reyọ edẹ re mu kayen vwo se ohwohwo kerẹ José yẹrẹ Paulo, ukperẹ ayen vwo se odẹ rẹ ọsẹ rayen. Ọtiọyen avwanre ji ru.

Oborẹ ẹbe ukoko na se vwo te iniọvo na obọ yen tobọ ọdavwẹ avwanre. Mary teyen ọbe rẹ Uwevwin Orhẹrẹ re yono na vẹ ẹbe efa phiyọ oka rẹ ọbe ọvo, ọbe na kọyen a reyọ vwo ru efa buebun.

Vwẹ June 1966, e de guẹdjọ rode ọvo vwẹ Lisbon. Ihwo 49 rehẹ ukoko rẹ Feijó yen e mu kpo aguare na kidie ayen kpo omẹvwa ro jefo vwẹ uwevwin rẹ ohwo ọvo. Mi muegbe rayen hẹrhẹ ẹdjọeguo na, me da vwẹ oma vwo ru ilọya rọ cha nọ ayen enọ na. Avwanre riẹnre nẹ e che brorhiẹn hwe avwanre, ẹkẹvuọvo avwanre je riẹn nẹ ọnana cha dia oseri rode vwẹ ẹkuotọ na. Ilọya avwanre de ku ẹdjọ na phiyọ vẹ eta rẹ Gamaliẹl tare vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ. (Iruo 5:33-39) Ẹbe ri ghwa-iyẹnrẹn de mu ẹdjọ na, e de mu iniọvo na kpo uwodi, evo diarọ ẹdẹ 45 efa tobọ dia te emeranvwe iyorin gbe ubro. Oma vwerhen avwanre nẹ ilọya avwanre na ton uyono rẹ Baibol phiyọ, ọ je ton uyono ẹra phiyọ tavwen o ki ghwu.

Vwẹ December 1966, a da vwẹ ovwẹ mu oniruo rẹ oghọn ukoko, me ghwọrọ ọke buebun phiyọ eta ri shekpahen urhi. Avwanre davwẹngba eje rere urhi vwọ rhọnvwephiyọ iruo rẹ Iseri rẹ Jihova vwẹ ẹkuotọ na. (Fil. 1:7) Ukuotọ rọyen, urhi rẹ ẹkuotọ na da rhọnvwephiyọ iruo avwanre vwẹ December 18, 1974. Oniọvo Nathan Knorr vẹ Frederick Franz, re ga vwẹ esiri ukoko, da rhe Portugal rhi nene avwanre ghọghọ vwẹ omẹvwa  rẹ oghẹresan re ruru vwẹ Oporto vẹ Lisbon, ihwo re rhere vwẹ asan ivẹ na bun te 46,870.

Jihova ruro iruo aghwoghwo na da rhe hrabọ ro asan rẹ ame riariẹ phiyọ ra da jẹ Portuguese, asan kerẹ Azores, Cape Verde, Madeira, kugbe São Tomé and Príncipe. Fikirẹ ebuo nana, e de ru oghọn ukoko na rhophiyọ vwẹ 1988. A vwẹ ebanbọn na vwọ kpahotọ vwẹ April 23, 1988, Oniọvo Milton Henschel yen ta ota na, ihwo re rhere te 45,522. Oma vwerhen avwanre ra vwọ mrẹ iniọvo eya vẹ eshare ri te 20 vwẹ omẹvwa nana, re je ga kerẹ imishọnare vwẹ Portugal jovwo.

Ikpe buebun rẹ avwanre vwọ ga na, avwanre nabọ mrẹ erere nẹ omamọ udje rẹ iniọvo na. Mi yono omamọ orọnvwọn ọvo miẹ Oniọvo Theodore Jaracz ọke mi vwo nene re kin oghọn ukoko. Oghọn ukoko na hirharoku obẹnbẹn ọvo, Umẹ Rọvwẹrote Oghọn Ukoko je davwẹngba rayen eje re. Oniọvo Jaracz da ta ota rọ nẹrhẹ ẹwẹn rayen totọ, ọ da ta: “Asaọkiephana, e jẹ a vwẹ uphẹn kẹ ẹwẹn ọfuanfon na rere o ruiruo.” Ikpe buebun re wanre, me vẹ aye mẹ Mary kpo Brooklyn, avwanre vẹ ihwo efa riavwerhen rẹ ikuegbe rẹ Oniọvo Franz. Ọke ra vwọ vuẹ Oniọvo Franz nẹ ọ vwẹ ikuegbe rẹ akpeyeren rọyen vwẹ ẹga rẹ Jihova vwo ku echidiotọ na phiyọ, ọ da ta: “Ọnana yen uchebro mẹ: Dia ukoko rẹ Jihova otoro obo re phiare-e. Ukoko nana ọvo yen ruiruo rẹ Jesu vuẹ idibo rọyen nẹ ayen ru, ọyehẹ aghwoghwo rẹ iyẹnrẹn esiri rẹ Uvie na!”

Me vẹ aye mẹ ghini ruiruo nana vẹ omavwerhovwẹn. Iruo re vwo kiẹn eghọn ukoko je kẹ avwanre aghọghọ dẹn. Oyan nana nẹrhẹ avwanre vwo ọdavwaro kpahen iruo rẹ iniọvo na ruẹ te ighene te emare, avwanre ji bru ayen uche nẹ ayen gbomavwra iruo rẹ oghẹresan rẹ ayen hepha na.

Avwanre ghwore, avwanre vrẹ ẹgbukpe 80 re. Ega buebun kpokpo Mary. (2 Kọr. 12:9) Edavwini sansan ru esegbuyota vẹ imuẹro avwanre gan, ra sa vwọ sẹro rẹ ọyọnregan avwanre. Avwanre da karophiyọ oborẹ avwanre yeren akpọ wan, avwanre riẹnre nẹ avwanre ghini rhiẹromrẹ ẹserọphẹ rẹ Jihova vwẹ idjerhe buebun. *