E vwiẹ vwẹ vwẹ ukpe rẹ 1937 vwẹ kolkhoz, rọ dia aghwa rẹ eghwẹrẹ buebun ruẹ kuẹgbe, vwẹ asan rọ kẹrẹ orere rẹ Tokmok, vwẹ Kyrgyzstan. Orua rẹ ihwo rẹ Kyrgyz yen me nurhe, ephẹrẹ rẹ Kyrgyz yen avwanre jẹ. Ọsẹ vẹ oni mẹ eghwẹrẹ. Aghwa rẹ kolkhoz na yen ayen da wian, nẹ urhiọke rhi duvwun ovwọnvwọn. A nabọ ghẹrẹ eghwẹrẹ re wian vwevunrẹ aghwa na, ẹkẹvuọvo obọvo ẹgbukpe yen a hwosa kẹ ayen. Ugbegangan yen oni mẹ sa vwọ vwẹrote vwe vẹ oniọvo mẹ otete. Mi vwo kpo isukuru te ẹgbukpe iyorin nu, me da ton iruo phiyọ vwẹ obo aghwa na.

Uweren ganre mamọ vwẹ ubrakpọ rẹ avwanre diare na, ọ dia ọmọrhiẹ owian a ke sa mrẹ emu ria-a. Me vwọ ghwanra cha, me ghwa nabọ ghwọrọ ọke vwo roro kpahen oborẹ obaro na cha dia-a. Me nama roro nẹ uyota ro shekpahen Jihova kugbe ọhọre rọyen se wene akpeyeren mẹ-ẹ. Oborẹ ovuẹ yena wan ro Kyrgyzstan je hẹrephiyọ, gbe ohwo unu mamọ. Ọ tonphiyọ vwẹ orere mẹ rọhẹ ẹbẹre obọrhen rẹ ọnre na vwẹ Kyrgyzstan.

Vwẹ ikpe re kpahen 1950 yen uyota ro shekpahen Jihova Ọghẹnẹ vwọ vwẹ owọ muotọ vwẹ Kyrgyzstan. Jẹ ọ lọhọre-e, kidie ihwo buebun vwo imuẹro kokoroko kpahen iyono rẹ ihworakpọ. Diesorọ? Usuon rẹ Soviet Union (USSR) yen suẹn ubrotọ nana jovwo, ra rhe riẹn phiyọ Kyrgyzstan asaọkiephana. Asan rẹ usuon rẹ Soviet Union na hẹre te ọke yena, Iseri rẹ Jihova ka ẹbẹre vuọvo rẹ usuon na-a. (Jọn 18:36)  Ọtiọyena, ke muẹkpahen ayen, kidie e rorori nẹ ayen ivwighrẹn rẹ usuon na. Ẹkẹvuọvo, o vwo uyono rẹ ohworakpọ vuọvo rọ sa dobọ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ ji, ro vwo jẹ ubiudu rẹ ihwo ri vwo ẹwẹn esiri ẹruọ-ọ. Vwọrẹ uyota, emu ọvo rọ pha ghanghanre ri mi yonori vwẹ akpeyeren mẹ kẹ ọna: O vwo emuvuọvo rọ “bẹn kẹ Ọghẹnẹ-ẹ.”​—Mak 10:27.

Omukpahen na da nẹrhẹ Iseri rẹ Jihova hrabọ nene asan eje vwẹ Kyrgyzstan. Vwẹ idjerhe vọ? Siberia, ọyen ọvo usun rẹ ẹkuotọ rehẹ obotọ rẹ usuon rẹ Soviet Union. Etiyin yen e muẹ ivwighrẹn rẹ Usuon na ra, kerẹ eviẹn. Ọke re vwo siobọnu eviẹn rehẹ oboyin, buebun rayen da rhe dia ẹkuotọ rẹ Kyrgyzstan. Evo usun rayen kọyen hwarhiẹ uyota na nene oma rhe. Ohwo ọvo tiọyen yen Emil Yantzen, re vwiẹre vwẹ Kyrgyzstan vwẹ ukpe rẹ 1919. E mu Emil kpo uwodi ra da wiowian rẹ oja, o de kuomakugbe Iseri rẹ Jihova je rhiabọreyọ uyota na vwẹ oboyin. Vwẹ ukpe rẹ 1956, Emil de rhivwin kpo. Kọ dia asan ọvo rọ kerẹ Sokuluk vwẹ ubrakpọ re me hepha. Sokuluk yen ukoko rẹsosuọ re vwo mu vwẹ Kyrgyzstan vwẹ ukpe rẹ 1958.

Omarẹ ẹgbukpe ọvo vwọ wan nu, Victor Vinter da kua kpo Sokuluk. Oniọvo Vinter rioja mamọ. Ọ ghwọrọ ikpe erherha vwẹ abọ ivẹ soso re muro kpo uwodi, kidie nẹ ọ rhọnvwe dia ẹbẹre rẹ usuo-on. Vwọba, ọ je ghwọrọ ẹgbukpe ihwe efa vwẹ uwodi, eriyin ji te ẹgbukpe iyorin vwẹ eviẹn. Ẹkẹvuọvo, omukpahen rẹ iniọvo na rioja rọyen na, sa dobọ rẹ ẹhẹrẹphiyọ rẹ ẹga rẹ uyota-a.

Iseri rẹ Jihova ri te omarẹ 160 yehẹ Kyrgyzstan vwẹ ukpe rẹ 1963. Buebun rayen nẹ Germany, Ukraine, kugbe Russia rhe. Eduard Varter re mu kpo eviẹn, ro ji bromaphiyame vwẹ Germany vwẹ ukpe rẹ 1924, ọyen ọvo usun rayen. Usuon rẹ Nazi muro kpo uwodi ra da vwẹ oja ria ihwo vwẹ ikpe re kpahen 1940. Ikpe evo vwọ wan nu, Usuon rẹ Soviet Union de muo kpo eviẹn. Vwẹ ukpe rẹ 1961, oniọvo nana rọ fuevun na da kua kpo orere rẹ Kant rọ kerẹ orere mẹ.

Elizabeth Fot, ọyen oniọvo ọfa rọ fuevun, rọ je kua rhe orere rẹ Kant. Emwa yen o ko. Kidie nẹ ọ nabọ tẹn ona rẹ iruo na, ko ko emwa kẹ idọktọ vẹ ihwo ri yono emọ vwẹ isikuru. Aye ọvo re se Aksamai Sultanalieva, ọyen ọvo usun rẹ ihwo ro ko emwa kẹ. Ọshare rọyen ohwo rode vwẹ usuon na. Ọfisi ra da vwẹ ihwo ri churhi vwo guẹdjọ yen ọ da wian. Ọke rẹ Aksamai vwo mu emwa rhe Elizabeth, ọ da nọ enọ buebun kpahen oboresorọ a vwọ ma ihworakpọ kugbe obo re phia kẹ ohwo siẹrẹ o de ghwu. Elizabeth da vwẹ Baibol na vwọ kpahenphiyọ enọ na eje. Ukuko na, Aksamai da rhe dia oghwoghwota rọ vọnre vẹ oruru.

Uvwre rẹ ọke vuọvo yena yen a vwọ vwẹ Nikolai Chimpoesh ro nẹ Moldova rhe, vwo mu oniruo okinriariẹ, ọ da ghwọrọ ikpe ri joma te 30 vwo ruiruo na. Nikolai vwo kiẹn ikoko na, jẹ ọ je vwẹrote ẹrhomateyọn vẹ ẹgharọ rẹ ẹbe rẹ ukoko na. Kidie nẹ ọ riẹnre nẹ ihwo ri suẹn na che vwo oniso rẹ oborẹ Nikolai ruẹ na, Eduard Varter da vwẹ uchebro nana kẹ: “A da nọ wẹ kpahen asan rẹ ẹbe avwanre nẹ cha, nabọ tẹnrovi ọlọkpa rẹ KGB na, rere wọ vuẹ nẹ, obo esiri ukoko rọhẹ Brooklyn yen ayen nẹ cha. Wọ djoshọ-ọ.”​—Mat. 10:19.

O kriri-i, e de se Nikolai kpo esiri rẹ ọfisi rẹ elọkpa rẹ KGB na vwẹ Kant. Nikolai da ta: “Ọlọkpa na nọ vwẹ kpahen asan rẹ ẹbe rẹ avwanre nurhe. Ke me vuẹrẹ nẹ Brooklyn yen ayen nẹ cha. Ọ rha riẹn obo rọ cha ta-a. O de siobọnu vwe, o rhe se vwe kpo oboyin ọfa-a.” Womarẹ iniọvo tiọyena ri vwo uduoyivwin  yen iyẹnrẹn esiri na wan ro asan eje vwevunrẹ orere mẹ. Iyẹnrẹn esiri na te orua mẹ obọ vwẹ ikpe re kpahen 1980. Aye mẹ Mairambubu, yen ohwo rẹsosuọ ro nyoro.

Ubrotọ rẹ Naryn vwẹ Kyrgyzstan yen Mairambubu nurhe. Ẹdẹ ọvo vwẹ August 1974, ọ da kọn bru oniọvo mẹ rẹ ọmọtẹ rhe. Ọyena yen ẹdẹ rẹsosuọ rẹ avwanre tu mrẹ ohwohwo. Me ghwa vwọ mrẹ, o de je vwe. Avwanre da rọvwọn ẹdẹdẹ yena.

Vwẹ January 1981 ọke rẹ Mairambubu vwọ hẹ imoto kpo eki, ọyen o vwo nyo eta ra vwọ ton ikuegbe nana phiyọ. Kidie nẹ ọ guọnọ riẹn kpobarophiyọ, ọ da nọ aye na odẹ rọyen kugbe asan rọ dia. Aye na da vuẹ nẹ odẹ rọyen Apun. Ẹkẹvuọvo, aghwanre yen o vwo ruo, kidie vwẹ ọke yena dede, a dobọ rẹ iruo rẹ Iseri rẹ Jihova ji. Ukperẹ Apun vwọ kẹ aye mẹ adrẹsi rọyen, ọ da reyọ ọ rẹ avwanre. Oma da nabọ vwerhen aye mẹ te uwevwin.

Mairambubu da ta: “Mi nyo obo ro gbevwunu. Aye ọvo vuẹ vwẹ nẹ, chekemerha ihwo rhe che ghwu-u. Ihworakpọ vẹ eranvwe re djoma cha tobọ dia kugbe.” Dede nẹ mi niro nẹ ọnana ghwa osia ghevweghe, me da ta: “Jẹ a hẹrhẹ ọke ro vwo bru avwanre rhe, rhi dje ota rọyen fiotọ.”

Emeranvwe erha vwọ wan nu, Apun da rhe. Kọ djẹ asan rẹ avwanre ẹchẹcha, avwanre da rhe riẹn ihwo rẹ Kyrgyz evo re tu dia Iseri rẹ Jihova. Iniọvo eya ri bru avwanre cha na de yono avwanre uyota ro shekpahen Jihova kugbe ọhọre rọyen vwọ kẹ ihworakpọ. Ayen nene avwanre yono ọbe re se From Paradise Lost to Paradise Regained. * Rọ vwọ dianẹ ọvuọvo rẹ ọbe yena yen herọ vwẹ ephẹrẹ rẹ Tokmok na, avwanre da vwẹ obọ si eta na reyọ.

Ọvo usun rẹ erọnvwọn rẹsosuọ rẹ avwanre yonori yen aroẹmrẹ rọhẹ Jẹnẹsis 3:15. Aroẹmrẹ nana che rugba womarẹ Jesu rọ dia Ovie rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ. Ọnana ovuẹ ọghanghanre ro fori nẹ ihwo nyo! Ọnana ọvo usun rẹ obo ri mu avwanre vwọ ton iruo rẹ aghwoghwo phiyọ. (Mat. 24:14) O kriri-i, uyota rẹ Baibol na de rhi wene akpọ rẹ avwanre.

O vwo ọke ọvo rẹ oniọvo ọvo vwẹ Tokmok vwo durhie avwanre kpo irueru orọnvwe ọvo. Avwanre vwo te oboyin, avwanre de noso nẹ irueru na fẹnẹ e rẹ avwanre ra jovwo. A vwẹ idi egangan vwọ ghọ ihwo-o, ọrhuẹrẹphiyotọ na je pha dẹndẹn. E rẹ avwanre ra  jovwo, ihwo da da idi vroma nu, kẹ ayen muẹ ruẹ, je ta erharhe eta.

O ji vwo ọke sansan rẹ avwanre vwo nene ukoko rọhẹ Tokmok ru uyono. Aruọke na de shephiyọ, aghwa yen e de ruẹ uyono na. Iniọvo na riẹnre nẹ elọkpa na rhẹrẹ avwanre; ọtiọyena, oniọvo ọvo me vwẹ oma vwo ru ọrhẹrotọ ọke re de ruẹ uyono na. Ọ da rha dia ọke rẹ ekpahen, vwevunrẹ uwevwin kọyen avwanre de ruo. Ọkiọvo, elọkpa na me rhe nọ avwanre oborẹ avwanre ruẹ. Iniọvo na nabọ gbẹrophiyotọ ọke rẹ me vẹ Mairambubu vwo bromaphiyame vwẹ Urhie rẹ Chüy vwẹ July 1982. (Mat. 10:16) Iniọvo na rhere ofuọvo-o, ẹkuẹko yen ayen vwọ rhe. Ayen de koko vwẹ egbo na. Avwanre vwọ so une ọvo nu, a da ta ota rẹ omaebrophiyame na.

Vwẹ ukpe rẹ 1987, oniọvo ọvo da vuẹ vwẹ nẹ mi bru ohwo ọvo ro dje omavwerhovwẹn phia vwẹ orere rẹ Balykchy. Avwanre da ro itreni kpo asan na; oyan na reyọ inọke ẹne. Avwanre vwo kpo aghwoghwo vwẹ Balykchy abọ ibro nu, avwanre de noso nẹ ihwo na vwo uvi omavwerhovwẹn kpahen ovuẹ na. Ọnana ke ghwa uphẹn rẹ avwanre vwọ hẹrẹ iruo rẹ aghwoghwo rẹ avwanre phiyọ.

Kọke kọke yen me vẹ Mairambubu vwo kpo Balykchy. Ọke buebun na, avwanre me dia oboyin vwẹ oba rẹ udughwrẹn, avwanre mi kpo aghwoghwo je ru uyono vwẹ oboyin. Ihwo re guọnọ se ẹbe avwanre ki rhi bunphiyọ. Esiso re se mishok re vwo mu ikpokpoduke yen avwanre vwo muẹ ẹbe na nẹ Tokmok vwo kpo oboyin. Avwanre krun esiso ivẹ vọn vẹ ẹbe kemeranvwe kemeranvwe vwo kpo oboyin, jẹ ẹbe na te ghara-a. Avwanre ghwoghwo ota kẹ ihwo vwẹ itreni, ọke rẹ avwanre de kpo Balykchy, vẹ ọke rẹ avwanre de rhivwẹn cha.

Vwẹ ukpe rẹ 1995, ẹgbukpe ẹrenren vwo nẹ ẹdẹ re avwanre tu te Balykchy, a da vwẹ ukoko ọvo vwo mu vwẹ oboyin. Avwanre ghwọrọ igho mamọ ọke rẹ avwanre vwo nẹ Tokmok kpo Balykchy. Avwanre feri-i, kẹ tivọ yen avwanre da mrẹ igho vwọ yan oyan na? Oniọvo ọshare ọvo yen vwẹ ukẹcha kẹ avwanre kọke kọke. Jihova mrẹ ọdavwẹ rẹ avwanre vwori, nẹ avwanre guọnọ hẹre iruo rẹ aghwoghwo rẹ avwanre phiyọ, o de rhie “evakpo rẹ odjuvwu na phihọ” kẹ avwanre. (Mal. 3:10) Vwọrẹ imuẹro, o vwo emuvuọvo rọ bẹn kẹ Jihova-a!

Vwẹ ukpe rẹ 1992, a da vwẹ ovwẹ mu ọkpako. Mẹvwẹ yen ohwo rẹ Kyrgyz rẹsosuọ re vwo mu ọkpako vwẹ ẹkuotọ na. Uphẹn rẹ ẹga kpokpọ de rhiephiyọ vwẹ ukoko rẹ avwanre vwẹ Tokmok. Avwanre vwẹ uyono rẹ Baibol vwo mu kẹ buebun rẹ ighene rẹ Kyrgyz ri kpo isikuru sansan. Ọvo usun rayen ga vwẹ Umẹ Rọvwẹrote Oghọn Ukoko rọhẹ ẹkuotọ na, ivẹ ga kerẹ ekobaro oghẹresan. Avwanre je davwẹngba vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo efa vwevunrẹ ukoko avwanre. Vwẹ ọtonphiyọ rẹ ikpe re kpahen 1990, ephẹrẹ rẹ Russia yen avwanre vwo ruẹ uyono, ọyen e ji vwo si ẹbe rẹ ukoko na, rẹ avwanre vwo ruiruo. Ẹkẹvuọvo, ephẹrẹ rẹ Kyrgyz yen buebun rẹ iniọvo na jẹ. Ọtiọyena, ọke re de ruẹ uyono, ke me fan eta na kpo Kyrgyz, rere ayen sa vwọ nabọ vwo ẹruọ rẹ uyota na.

Uvwre rẹ ọke yena, je me vẹ Mairambubu davwẹngba vwọ vwẹrote orua rẹ avwanre. Avwanre vẹ emọ  na yen gbe kpo uyono vẹ aghwoghwo. Ọmọtẹ rẹ avwanre Gulsayra rọhẹ ẹgbukpe 12 ọke yena, vwo omavwerhovwẹn ro vwo ghwoghwo ota kẹ ihwo re yan vwẹ urhuvwun. Emọ na vwo ẹkuruemu rẹ ayen vwo se ẹkpo rẹ Baibol kuyovwin. Ọnana nẹrhẹ emọ avwanre, eriyin ji te ivwrọmọ rẹ avwanre, se muomaphiyọ iruo rẹ ẹga na. Usun rẹ emọ 9 vẹ ivwrọmọ 11 rẹ avwanre vwori, 16 ga Jihova yẹrẹ nene esẹ vẹ ini rayen kpo uyono.

Ọ cha dia emu igbevwunu mamọ vwọ kẹ iniọvo ri ton iruo aghwoghwo na phiyọ vwẹ ikpe re kpahen 1950 vwẹ ekogho rẹ avwanre, siẹrẹ ayen da rhe mrẹ ewene sansan re vwomaphia. Rhavwẹn ikpe re kpahen 1990 yen avwanre vwọ riavwerhen rẹ egbomọphẹ re vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na, je siomakoko ga Jihova.

Vwẹ ukpe rẹ 1991, mẹ vẹ aye mẹ de kpo ọghwẹkoko rẹsosuọ rẹ avwanre vwẹ Alma-Ata, ra riẹn phiyọ Almaty asaọkiephana vwẹ Kazakhstan. Vwẹ 1993, iniọvo rehẹ Kyrgyzstan de ru ọghwẹkoko rẹsosuọ rayen vwẹ Afieha rẹ Spartak vwẹ Bishkek. Iniọvo na ghwọrọ ọsoso udughwrẹn vwo ru afieha na fon. Ohwo rọ vwẹrote asan na vwọ mrẹ iruo rẹ iniọvo na ruru, ọ rha rhọnvwe reyọ igho mie aye-en.

Vwẹ ukpe rẹ 1994, avwanre da mrẹ ewene rode ọfa. Ukpe yena yen a vwọ tu fan ẹbe rẹ ukoko na kpo ephẹrẹ rẹ Kyrgyz. Enẹna, iniọvo ri ruiruo rẹ efanfan vwẹ oghọn ukoko rọhẹ Bishkek na fan ẹbe avwanre vwo kpo ephẹrẹ rẹ Kyrgyz kọke kọke. Vwẹ ukpe rẹ 1998, usuon rẹ Kyrgyzstan da ghwobọphiyọ ọbe kẹ Iseri rẹ Jihova nẹ ayen sa ga ẹga rayen odedede. Ukoko na nabọ hẹrephiyọ re, avwanre vwo ighwoghwota re vrẹ 5,000 enẹna. Asaọkiephana, avwanre vwo ẹko 25 vẹ ikoko 83 ra da jẹ Oyibo, Chinese, Kyrgyz, Russian, Turkish, Uighur, Uzbek, kugbe Ephẹrẹ rẹ Idin rẹ Russia. Iniọvo nana eje ga Jihova kuẹgbe. Jihova yen nẹrhẹ ewene nana eje vwomaphia.

Jihova ji wene akpeyeren mẹ. Orua mẹ vwo igho-o, ẹgbukpe iyorin ọvo yen me kpo isikuru. Dedena, Jihova reyọ ovwẹ vwọ wian kerẹ ọkpako, ọ je vwẹ ovwẹ vwo yono ihwo ri kpo isikuru nọ vwẹ shesheri. Vwọrẹ uyota, Jihova vwo ẹgba ro se vwo ruẹ erọnvwọn ra vwẹ ẹro roro-o. Obo me rhiẹromrẹ na yen mu vwe vwọ vuẹ ihwo efa kpahen Jihova, kidie ọyen Ọghẹnẹ rẹ emuvọvo cha ‘sa bẹn kẹ-ẹ.’​—Mat. 19:26.