Ọsẹ mẹ John Mills bromaphiyame vwẹ 1913 vwẹ New York City. Ẹgbukpe 25 yen ọ hepha ọke yena. Oniọvo Russell yen ta ota rẹ omaebrophiyame na. O kriri-i, ọsẹ mẹ de kpo Trinidad. Oboyin kọyen ọ da rọvwọn Constance Farmer, rọ dia Ọmọ-uyono rẹ Baibol ro vwo oruru mamọ. Ọsẹ mẹ vwẹ ukẹcha kẹ ugbeyan rọyen William R. Brown vwo dje “Ifoto rẹ Eha Rudje rẹ Emama” vwọ kẹ ihwo. Ayen ihwo ivẹ na wian kugbe rhi te ọke re vwo ji Oniọvo Brown vẹ aye rọyen kpo West Africa vwẹ 1923. Ọsẹ vẹ oni mẹ ri vwo iphiẹrophiyọ rẹ ayen vwo kpo odjuvwu de muomaphiyọ iruo na vwẹ Trinidad.

Emọ irhirin yen ọsẹ vẹ oni mẹ vwiẹre. Ayen mu Rutherford rọ dia odẹ rẹ ochidiagbara rẹ Watch Tower Bible and Tract Society ọke yena vwọ kẹ ọmọkpako rayen. Me da rha dia ọkpọ rẹ Clayton J. Woodworth rọ dia ohwo rọ fuẹrẹn imagazini re se The Golden Age (re rhi wene kpo Awake! ukuko na) tavwen e ki siobọnẹ ayen. E vwiẹ vwẹ vwẹ December 30, 1922. Dede nẹ ọsẹ vẹ oni rẹ avwanre yono avwanre eje te ikọleji, ọdavwẹ rẹ Uvie na yen ayen ma kọn phiyọ ubiudu rẹ avwanre. Oni mẹ tẹn ona rẹ obo ra vwẹ aghẹnghẹn vwo nene ihwo roro nẹ Baibol na cha. Ọsẹ mẹ de rhe vwo ẹguọnọ rẹ ikuegbe rẹ Baibol. Ọ nabọ phi oma rọyen phiyọ ikuegbe na rere e sa vwọ ro avwanre.

Ẹgbaẹdavwọn rayen fierere. Avwanre ihwo erha usun rẹ emeshare iyorin rẹ ọsẹ vẹ oni mẹ vwiẹre yen kpo Isikuru rẹ Gilead. Iniọvo rẹ avwanre emetẹ erha, Priscilla, Dorcas vẹ Christine de rhe ruiruo ọkobaro vwẹ ikpe buebun vwẹ Trinidad vẹ Tobago. Womarẹ uyono vẹ omamọ rẹ udje rayen, ọsẹ vẹ oni avwanre da nẹrhẹ awọ rẹ avwanre ghwotọ vwevunrẹ “uwevwi rẹ Ọrovwohwo.” Uchebro rayen da je nẹrhẹ avwanre rho phiyọ “vwẹ evun rẹ ọguan rẹ Ọghẹnẹ rẹ avwanre.”—Une 92:13.

 Uwevwin rẹ avwanre da rhe dia asan ra da vwoma vwo kpo aghwoghwo. Ekobaro koko vwẹ etiyin kọke kọke. Ọke buebun na, ayen ta ota kpahen Oniọvo George Young rọ dia imishọnare ro nẹ Canada rhe Trinidad ọke ọvo rọ wanre. Kọke kọke yen ọsẹ vẹ oni mẹ vwọ ta omamọ ota kpahen Oniọvo Brown vẹ aye rọyen re ga vwẹ West Africa ọke yena. Enana eje yen mu vwe vwọ ton iruo rẹ aghwoghwo phiyọ ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe ihwe.

Imagazini rẹ avwanre tuesa mamọ ọke yena. Ayen rhie avwivwẹn rẹ ẹga rẹ efian, ineki ri chueki rẹ ọghware, kugbe ogbiru rẹ ihwo ri sivwin oseghe rẹ usuon. Ọtiọyena, vwẹ 1936, ilori rẹ ẹga rẹ Trinidad da riẹriẹ osun rẹ ẹkuotọ na vwọ dobọ rẹ ẹgharọ rẹ ẹbe rẹ ukoko na ji. Avwanre si imagazini rẹ avwanre nu, avwanre da vwẹ ayen vwọ wian bẹsiẹ ayen vwo re. Avwanre vwobọ vwẹ egbada-ẹdjẹ ra da vwẹ ọmọbe edurhie vẹ ephapha re si evuẹ phiyọ vwọ yan irhuvwun, iniọvo evo dje idjighere rayen nene avwanre. Ọ vwerhoma dẹn rẹ avwanre vwo kuomakugbe iniọvo rẹ Tunapuna re vwẹ imoto ri vwo ewanre ride vwẹ obenu rayen vwo ghwoghwo. Avwanre de koko wian asan ri me sherabọ vwẹ Trinidad. Enana eje yen nẹrhẹ mi se bromaphiyame ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe 16.

Uyono rẹ ọkiemọ kugbe uphẹn nana eje me riavwerhen rọyen ọke yena da rhariẹn urhurusivwe mẹ kpahen iruo rẹ imishọnare. Urhurusivwe yena jehẹ oma mẹ oke mi vwo kpo ubrotọ rẹ Aruba vwẹ 1944. Ọtiọyena, me da vwomaba Oniọvo Edmund W. Cummings. Oma vwerhen avwanre rẹ avwanre se vwo koko ihwo ihwe vwọ kẹ Ẹkarophiyọ na vwẹ 1945. Vwẹ ukpe rọ vwọ kpahọn, a da vwẹ ukoko rẹsosuọ vwo mu vwẹ ubrotọ yena rẹ ame riariẹ phiyọ.

O kriri-i, mi de ghwoghwo ota kẹ Oris Williams vwẹ obo iruo ọke rẹ uphẹn vwo rhiephiyọ. Oris davwẹngba rọyen eje vwọ chochọn rẹ obo re yoniro. Ẹkẹvuọvo, uyono rẹ Baibol na chọn rọ uko vwo vwo ẹruọ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ, o de bromaphiyame vwẹ January 5, 1947. Ọke vwọ yanran, avwanre de rhi vwo ẹguọnọ rẹ ohwohwo je rọvwọn. Ọ da ton iruo ọkobaro phiyọ vwẹ November 1950. Avwanre da ton akpeyeren ọvwevwerhen phiyọ.

E durhie avwanre vwo kpo Isikuru rẹ Gilead vwẹ 1955. Rere avwanre se vwo kpo isikuru na, avwanre de siobọnu iruo rẹ avwanre, shẹ uwevwin rẹ avwanre vẹ ekuakua efa, ji vrẹn nẹ ubrotọ rẹ Aruba. Avwanre vwo wontọ nẹ iklasi 27 rẹ Isikuru rẹ Gilead vwẹ July 29, 1956, e de ji avwanre kpo Nigeria.

Vwọ kpahen iruo rẹ avwanre ọke yena, aye mẹ Oris da ta: “Jihova sa chọn ohwo uko vwo yerin ghene ebẹnbẹn rẹ iruo rẹ imishọnare. Vwọ fẹnẹ ọshare mẹ, me guọnọ dia imishọnare-e. Me guọnọ dia asan ọvo ji vwiẹ emọ. Me rhe vwọ mrẹvughe nẹ iruo rẹ aghwoghwo na guọnọ okpakpa, mi de wene ẹwẹn mẹ. Ọke rẹ avwanre vwo wontọ nẹ Gilead, je me nabọ choma vwọ kẹ iruo rẹ imishọnare na re. Avwanre vwọ ro okọ rode re se Queen Mary, Oniọvo Worth Thornton rọ wian vwẹ ọfisi rẹ Oniọvo Knorr de kpogho obọ kẹ avwanre, ‘We yeren eghwerẹo!’ Ọ vuẹ avwanre nẹ Bẹtẹl yen avwanre da cha ga. ‘Eyẹẹ!’ Mi de ku ẹwẹn. Ẹkẹvuọvo, me da brokpakpa kpọ oma vi, mi de rhi vwo ẹguọnọ rẹ Bẹtẹl vẹ iruo sansan ra vwọ kẹ vwẹ. Ma rho kẹ oke me vwọ wian kerẹ ohwo ro dede erhorha. Mi vwo ẹguọnọ rẹ ihwo mamọ. Iruo na nabọ si vwe kẹrẹ iniọvo rẹ Nigeria. Buebun rayen cha vẹ oma rayen ri gberi kugbe owẹnvwe vẹ urhurusivwe rẹ ame. Oma vwerhen ovwẹ me vwọ vwẹrote ọdavwẹ rẹ iniọvo na. Enana eje kẹ vwẹ omavwerhovwẹn, kidie ayen ẹbẹre ọvo rẹ ẹga me vwọ kẹ Jihova.” Vwọrẹ uyota, iruo rẹ avwanre ruru eje toroba ẹyan-obaro rẹ avwanre.

Avwanre vwo kpo amakpẹriọ vwẹ Trinidad vwẹ 1961, Oniọvo Brown de gbikun rẹ obo ro rhiẹromrẹ vwẹ Africa kẹ avwanre. Mi de ji gbikun rẹ oborẹ iniọvo na buẹnphiyọ vwẹ Nigeria. Oniọvo Brown de muabọ kpahen igbabọ mẹ, ọ da ta kẹ Ọsẹ mẹ: “Johnny, wo ji rhi kpo Africa dẹvo-o, jẹ Woodworth ra re!” Ọsẹ mẹ da kpahen: “Ru yan, Worth! Wo jẹ oma rhọ wẹ-ẹ!” Eta  rẹ uchebro tiọna ri nẹ unu rẹ iniọvo ri tedje rhe, nẹrhẹ mi vwo owenvwe mi vwo ruiruo rẹ aghwoghwo mẹ fiotọ.

Vwẹ 1962, mi de vwo uphẹn mi vwo kpo iklasi 37 rẹ Gilead, rọ dia uyono rẹ emeranvwe ihwe. Oniọvo Wilfred Gooch rọ dia ọrọvwẹrote oghọn ukoko rẹ Nigeria kpo iklasi 38 rẹ Gilead, e de jo kpo England. Ọtiọyena, mẹvwẹ kọyen vwẹrote iruo rẹ oghọn ukoko rẹ Nigeria. Vwo nene udje rẹ Oniọvo Brown, mi de kpo asan buebun, ji vughe iniọvo sansan rehẹ Nigeria. Dede nẹ ayen ghwe vwo ekuakua rẹ akpeyeren ri rhe ihwo buebun rehẹ ẹkuotọ efa-a, aghọghọ vẹ ẹwẹn rẹ otekẹvwẹ rẹ ayen vwori djerephia nẹ e se yerin omamọ rẹ akpọ ọ da tobọ dianẹ avwanre vwo igho yẹrẹ ekuakua rẹ akpeyere-en. Mi de roro kpahen ẹdia rayen, ko gbevwunu me vwọ mrẹ ayen vẹ iwun re fonro kugbe osẹnvwe abavo rẹ ayen ghwa kpo uyono. Buebun rayen ro itrọku ride vẹ imoto re se bolekaja * (imoto rẹ obuko rọyen rhiephiyọ) kpo ọghwẹkoko. E siẹ eta sansan re nẹrhẹ ohwo phiyọ ehwẹ phiyọ orhoma rẹ imoto na. E si eta nana phiyọ ọvo usun rayen: “Amame yen hirhephiyọ urhie rode.”

Eta yena ghini uyota! O vwo ẹgbaẹdavwọn rẹ ohwo ọvuọvo re se ni kuẹrofia-a; ji te ọ rẹ avwanre. Vwẹ 1974, Nigeria da rhe dia ẹkuotọ rivẹ rẹ ighwoghwota rọyen te 100,000. Ayen yen vwọ kpahen United States. Iruo na nabọ yan obaro dẹn!

Uvwre rẹ ọke yena yen Ofovwin rẹ Biafra na vwo she, vwo nẹ 1967 fiẹ 1970. Vwẹ uvwre rẹ emeranvwe evo, iniọvo rẹ avwanre rehẹ ubrotọ rẹ Biafra vwẹ ẹbẹre ọvo rẹ Urhie rẹ Niger, se nyo mie oghọn ukoko na-a. Avwanre keyen muẹ ẹbe vwo rhe ayen. Kirobo me tare vwẹ ọtonphiyọ rẹ ikuegbe na, ẹroẹvwọsuọ kpahen Jihova vẹ ẹrhovwo yen nẹrhẹ avwanre sa wan urhie na vrẹ abọ ibro.

Avwanre phi arhọ avwanre phiyọ ẹdia rẹ imuoshọ abọ buebun rẹ avwanre vwọ wan Urhie rẹ Niger na vwo kpo asan sansan. Imuoshọ na churobọ si isodje ri muẹ ihwo sa, ega sansan, kugbe erọnvwọn ebrabra efa. Oshọ muẹ ohwo siẹrẹ a da wanvrẹ isodje rẹ ẹkuotọ na, siẹvo kẹ isodje rẹ Biafra re djoma na-a. Mi ro okọ otete vwẹ ason rẹ ẹdẹ ọvo wan Urhie rẹ Niger na vwo nẹ Asaba kpo Onitsha, me da wan oboyin ra vwẹ uchebro kẹ ekpako rehẹ Enugu. Vwẹ oyan ọfa, mi de phiuduphiyawọ rẹ ekpako rehẹ orere rẹ Aba ro muebri vwẹ ason, kidie a rhọnvwa nẹ a vwẹ irhukpe vwo muẹ-ẹ. Vwẹ Port Harcourt, iniọvo na brokpakpa vwẹ ẹrhovwo vwo ku uyono phiyọ ẹdẹ ọvo, kidie isodje rẹ ẹkuotọ na phi isodje rẹ Biafra kparobọ, ayen da ro evunrẹ orere na.

Emẹvwa yena ghanre mamọ kidie e nẹrhẹ iniọvo na vwo imuẹro nẹ Jihova vwọ ẹguọnọ rayen, e je nẹrhẹ ayen sa sẹro rẹ oyerinkugbe rayen je kẹnoma kẹ oseghe rẹ akpọ na. Iniọvo rẹ Nigeria nabọ yọnregan vwẹ ọke rẹ ofovwin na. O toro asan rẹ ayen nurhe-e, ayen dje ẹguọnọ kẹ ohwohwo, je nabọ sẹro rẹ oyerinkugbe rayen. Ọyena uphẹn oghẹresan ri mi vwo nene ayen dia vwẹ ọke yena ro muoshọ na!

Mi yono emu buebun mie Oniọvo Milton G. Henschel re me vẹ ọyen wianre vwẹ Ọghwẹkoko rẹ Akpọeje rẹ “Peace on Earth” re ruru vwẹ 1969 vwẹ Yankee Stadium rọhẹ New York. Oniọvo Henschel yen ochidiagbara rẹ Ọghwẹkoko yena. Uyono yena ghanre kẹ vwẹ mamọ, kidie vwẹ 1970 avwanre de ru Ọghwẹkoko rẹ Akpọeje rẹ “Men of Goodwill” vwẹ orere rẹ Lagos vwẹ Nigeria. Ogangan rẹ Jihova yen e se vwo ru ọghwẹkoko yena re ruru ọke re ghwe vwo phi ofovwin na nu. Ihwo 121,128 yen kpo ọghwẹkoko na ra fan vwo kpo ephẹrẹ 17. Oniọvo Knorr vẹ Henschel kugbe erhorha efa re ro aropleni nẹ United States vẹ England rhe, de rhiẹromrẹ ọvo usun rẹ omaebrophiyame re ma rho, ra vwọ mrẹ ọ rẹ Pẹntikọst nu, ọke rẹ ihwo 3,775 vwo bromaphiyame! Ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ ọghwẹkoko yena yen iruo rọ ma reyọ ọke mẹ kparobọ. Ebuon rẹ iniọvo na gbevwunu mamọ!

Me riavwerhen rẹ uphẹn me vwọ ga kere oniruo ro kiẹn vwẹ West Africa vwẹ ikpe re vrẹ 30 me vwọ ga vwẹ Nigeria. Oma nabọ vwerhen imishọnare sansan rẹ ayen vwọ mrẹ ukẹcha  vẹ ọbọngan rẹ ayen guọnọre! Ọyen uphẹn rode me vwọ chọn ayen uko vwọ mrẹvughe nẹ a kpairoro vrẹ aye-en! Iruo na yono uvwe nẹ siẹrẹ me da vwẹ ọdavwẹ rẹ ihwo vwọ kobaro, ọyena cha nẹrhẹ ayen sa yan obaro je sẹro rẹ uvi oyerinkugbe rọhẹ ukoko na.

Womarẹ ukẹcha rẹ Jihova yen avwanre se vwo yerin ghene ebẹnbẹn rẹ ofovwin rẹ Biafra na ghwa rhe, kugbe ẹdia rẹ jẹ omakpokpọ evwo. Avwanre rhiẹromrẹ ebruphiyọ rẹ Jihova dẹn. Oris da ta:

“Odo mu avwanre abọ ibro. Ọ tobọ vwo ọke ọvo rẹ ọshare mẹ vwo shero, e de muo kpo họspito vwẹ Lagos. Dede nẹ idọktọ na tare nẹ o che ghwu, jẹ me kpẹvwẹ Jihova nẹ ọ ghwuru-u! O vwo gege ẹro vi, o de ghwoghwo ota kẹ Nwambiwe rọ dia inọsi rọ vwẹrote. Ọke vwọ yanran na, me vẹ Worth da rhoma rhivwin bro ra. O de rhiabọreyọ uyota na. Ukuko na, ọ da ga kerẹ ọkpako ukoko vwẹ Aba. Me je chọn ihwo buebun uko vwọ dia idibo rẹ Jihova, ji te ihwo ri kpo ẹga rẹ Alufa. Ẹkẹvuọvo, obo re ma kẹ avwanre omavwerhovwẹn kẹ ọ rẹ avwanre vwo vughe ji vwo ẹguọnọ rẹ ihwo rẹ Nigeria kugbe ẹkuruemu vẹ ephẹrẹ rayen.”

Emu ọfa rẹ avwanre yonori kọna: Rere avwanre sa vwọ riavwerhen rẹ iruo na, kẹ avwanre vwo ẹguọnọ rẹ iniọvo na, o toro oborẹ ẹkuruemu rayen fẹnẹ ọ rẹ avwanre te-e.

Avwanre vwọ ga vwẹ Bẹtẹl rọhẹ Nigeria te ukpe rẹ 1987, a da vwẹ avwanre vwo mu imishọnare. E de ji avwanre kpo ubrotọ oyoyovwin ọvo rẹ ame riariẹ phiyọ re se St. Lucia, rọhẹ ubrakpọ rẹ Caribbean. Iruo na vwerhoma dẹn, dede nẹ o vwo egbabọse robọ rọyen. Vwọ fẹnẹ Africa rẹ eshare da rọvwọn eya ibuebun, eya gbe eshare rẹ St. Lucia sa dia kuẹgbe dede nẹ ayen je rọvwọ-ọn. Ẹkẹvuọvo, Ota rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo buebun rẹ avwanre vwẹ Baibol yono vwo ru ewene ri fori.

Fikirẹ ọghwo, Ẹko Rọvwẹrote na de mu avwanre kpo esiri ukoko rọhẹ Brooklyn, New York, U.S.A., vwẹ 2005. Kẹdẹ kẹdẹ yen me vwọ kpẹvwẹ Jihova fikirẹ Oris. Ukpe rẹ 2015 yen o ghwuru. Ughwu rọyen da vwẹ mamọ. A mrẹ vwo dje avwebọ mẹ na-a. Mi vwo ẹguọnọ rọyen mamọ vwẹ uvwrẹ rẹ ikpe 68 rẹ avwanre ghwọrọ kugbe. Avwanre mrẹvughe nẹ ọghọ re muẹ kẹ ihwo re vwo mu, evwoghovwo, omaevwokpotọ, kugbe omamọ rẹ ẹwẹn ọfuanfon na re djephia yen sa nẹrhẹ omavwerhovwẹn dia evunrẹ orọnvwe kugbe ukoko na.

Vwẹ ọke rẹ ebẹnbẹn yẹrẹ ofudjevwe, Jihova chọn avwanre uko vwo ru nene ive rẹ avwanre. Avwanre vwo ruẹ ewene na, jẹ akpeyeren rẹ avwanre yovwẹnphiyọ!—Aiz. 60:17; 2 Kọr. 13:11.

Jihova ku ebruphiyọ ku ẹgbaẹdavwọn rẹ oni vẹ ọsẹ mẹ kugbe ihwo efa vwẹ Trinidad vẹ Tobago. Iyẹnrẹn ra vwọphia o krinọ-ọ na, djerephia nẹ ihwo 9,892 kuomakugbe ayen re. Iniọvo buebun davwẹngba vwo bicha ukoko rẹsosuọ me hepha ọke me vwọ hẹ ubrotọ rẹ Aruba. Ubrotọ yena vwo ikoko 14 enẹna. Iniọvo rẹ Nigeria te 381,398 re. I ri titi Uvie rẹ Ọghẹnẹ vwẹ St. Lucia ke rha 783.

Akpeyeren mẹ vwevunrẹ ẹga rẹ Jihova vọn vwẹ evun. Uyono ra vwọ kẹ vwẹ vwẹ ọkiemọ yen nẹrhẹ ovwẹ sa ga Jihova vẹ ẹgba mẹ eje. Fikirẹ ẹguọnọ rọyen ro jẹ rhiẹriẹ, Jihova da nẹrhẹ mi rho phiyọ “vwẹ evun rẹ ọguan [rọyen].”—Une 92:13.