1. Diesorọ a vwọ reyọ uchebro?

 AVWANRE eje guọnọ uchebro nọke ra ruọke. Ọkievo, avwanre sa nokpẹn rẹ uchebro mie ohwo rẹ avwanre muọghọ kẹ. Vwẹ ẹdia efa, oniọvo ro vwo ọdavwẹ rẹ avwanre sa kpọ avwanre vi o de no nẹ avwanre guọnọ she “ru umwemwu” rọ sa nẹrhẹ a viẹ idiekpọvwẹ. (Gal. 6:1) Ukuotọ rọyen, uchebro evo sa dia kerẹ ọkpọvi vwọ kẹ avwanre. O toro obo ọ wanre-e, e jẹ e rhiabọreyọ uchebro. E de ru ọtiọyen, ọ cha ghwa erhuvwu rhe ji sivwin arhọ rẹ avwanre!—Isẹ. 6:23.

2. Vwo nene obo rehẹ Isẹ 12:15, diesorọ a vwọ kerhọ rẹ uchebro?

² Uyovwinrota na vuẹ avwanre nẹ “nyo eta rẹ ọvwaghwanre na.” (Isẹ 22:17) O vwo ohworakpọ vuọvo rọ riẹn erọnvwọn eje-e; jẹ ohwo ọvo herọ ro vwo erianriẹn yẹrẹ rhiẹromrẹ erọnvwọn sansan vwọ vrẹ avwanre re. (Se Isẹ 12:15.) A vwọ kerhọ rẹ uchebro ọyen oka rẹ omaevwokpotọ. O djephia nẹ a riẹn asan rẹ ẹgba rẹ avwanre teri, ji vwo ọmrẹvughe nẹ a guọnọ ukẹcha a sa vwọ yanmu obo ra tẹnrovi. Ẹwẹn ọfuanfon na de mu Ovie Solomọn vwo si: “Ọvwiroro da herọ emu ko she phihọ.”—Isẹ 15:22.

3. Erhọ yen idjerhe evo a vwọ reyọ uchebro vwọ kẹ avwanre?

³ A sa vwẹ uchebro ọsoso yẹrẹ ọ rẹ ubrota vwọ kẹ avwanre. Uchebro vọ yen ọ rẹ ubrota? Ọ sa dianẹ e se kpahen orọnvwọn ọvo vwẹ Baibol na yẹrẹ ẹbe rẹ avwanre, ọ da nẹrhẹ a fọ ji brevun kpo iroro, je nẹrhẹ e wene iroro rẹ avwanre. (Hib. 4:12) A sa tanẹ ọyena uchebro rẹ ubrota. Ọvọ kọyen rha hẹ uchebro ọsoso? Ọkpako yẹrẹ oniọvo ro tedje sa vuẹ avwanre asan ro fori nẹ a wian kpahen. A sa tanẹ ọyen uchebro ọsoso. Ohwo se vwo ẹguọnọ rẹ avwanre te ẹdia ọ me reyọ uchebro ri Baibol vwọ kẹ avwanre, e se dje ọdavwaro phia womarẹ a vwọ kerhọ kẹ obo rọ cha ta, a me je reyọ vwo ruiruo.

4. Vwo nene obo rehẹ Aghwoghwo 7:9, die yen ofori nẹ a kẹnoma kẹ siẹrẹ a da kẹ avwanre uchebro?

 ⁴ Vwọrẹ uyota, a sa mrẹ bẹnbẹn e vwo rhiabọreyọ uchebro ọsoso je reyọ vwo ruiruo. Ivun se miovwo avwanre dede. Diesorọ? Dede nẹ a riẹnre nẹ a gbare-e, jẹ avwanre sa mrẹ bẹnbẹn e vwo rhiabọreyọ uchebro ọke ra da vuẹ avwanre kpahen asan re de ru chọ. (Se Aghwoghwo 7:9.) Ọnana me nẹrhẹ e guomariase. Ọkievo e se no nẹ a guọnọ uchebro na-a yẹrẹ obo ra reyọ vwọphia wan je avwanre-e. Ọnana me nẹrhẹ a vwẹ ohwo rọ vwẹ uchebro na phia na vwo guẹdjọ, ji roro nẹ: ‘Ẹgba vọ yen o vwori rọ vwọ vwẹ uchebro kẹ vwẹ? O ji vwo eroma rọyen!’ Ukuotọ rọyen, avwanre de no nẹ uchebro na je avwanre-e, a me fa she ji bru ohwo ọfa ra re rorori nẹ ọ sa vwẹ uchebro ro shephiyọ ọhọre rẹ avwanre vwọ kẹ avwanre.

5. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono nana?

⁵ Vwẹ uyono nana, a cha ta ota kpahen udje rẹ ihwo evo vwẹ Baibol na re sen uchebro vẹ i ri rhiabọreyọ. A je cha fuẹrẹn obo re cha chọn avwanre uko vwo rhiabọreyọ uchebro vẹ erere ro che norhe.

6. Die yen avwanre yono nẹ obo ri Rehoboam ruru ọke ra vwọ vwẹ uchebro vwọ kẹ?

⁶ Roro kpahen udje ri Rehoboam. Ọke ra vwọ reyọ vwo mu ovie rẹ Izrẹl, ihwo ro suẹn na da rhe nokpẹn rẹ orọnvwọn ọvo mie. Ayen da vuẹ nẹ o ru oghwa ọhọhọhọ rẹ ọsẹ rọyen Solomọn kru nyẹ ayen na pharhe. Ọyen emu rẹ aghwanre, rẹ Rehoboam vwo bru ekpako rẹ Izrẹl na ra da ra jẹ iroro kpahen obo rọ cha vuẹ ihwo na. Ekpako rẹ Izrẹl na da vwẹ uchebro kẹ nẹ o de ru oborẹ ihwo na tare na, kẹ ayen cha ga ọkieje. (1 Ivie 12:3-7) O phẹnre dẹn nẹ oma vwerhen Rehoboam kpahen uchebro rẹ ekpako na-a, ọ da ra nọ mie edjedje rọyen. Eshare yena hẹ uvwre rẹ ẹgbukpe 40, kọyen ayen rha dia imitete vwẹ akpeyere-en. (2 Ikun 12:13) Ẹkẹvuọvo vwẹ udje nana, ayen da vwẹ orharhe rẹ uchebro vwọ kẹ Rehoboam. Ayen da vuẹ nẹ ọ rhoma phi ba oghwa ọhọhọhọ rẹ ihwo na. (1 Ivie 12:8-11) Ọ vwọ dianẹ iroro ivẹ kọyen a jẹ kẹ na, o rhe se bru Jihova ra vwọrẹ ẹrhovwo kpahen owoẹjẹ ro fori nẹ o nene. Ukperẹ ọtiọyen, o de nene uchebro ro rorori nẹ o shephiyọ ọhọre rọyen vẹ uchebro rẹ ighene na vwọ kẹ. Okpetu rẹ ọnana ghwa rhe Rehoboam vẹ ihwo rẹ Izrẹl ganre mamọ. Vwọ kẹ avwanre, ọ dia uchebro eje a vwọ kẹ avwanre yen a guọnọ nyo-o. Dedena, ọ da dianẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ yen o nurhe e je rhiabọreyọ.

7. Die yen udje rẹ Ovie Uzaya yono avwanre?

⁷ Ovie Uzaya sen uchebro. Ọ da ro asan ọvo vwẹ uwevwin rẹ ẹga ri Jihova ro fori nẹ irherẹn ọvo ro, kọ guọnọ torhẹ izobo rẹ insens vwẹ etiyin. Irherẹn ri Jihova da ta kẹ: “Ọ dia iruo wẹ-ẹn, Uzaya, re wọ vwọ torhẹ insens kẹ Ọrovwohwo-o, ẹkẹvuọvo irherẹn na.” Die kọyen Uzaya ruru? Ọ da dianẹ ọ vwomakpotọ reyọ uchebro ra vwọ kẹ na, ji vrẹ nẹ uwevwin rẹ ẹga na kpakpata, ọkiọvo Jihova rhe vwo ghovwo. Ukperẹ ọtiọyen, “Ivun de miovwo Uzaya.” Diesorọ ọ vwọ sen uchebro na? Kidie kerẹ ovie o rorori nẹ ọyen vwo ẹgba rẹ ọyen vwo ru obo rọ guọnọre. Ẹkẹvuọvo ọ dia ọtiọyen yen Jihova niro-o. Fikirẹ orharhe rẹ uruemu nana rẹ o djephia na, a da vwẹ oti vwo muo, “Uzaya kẹ ọhọnvwoti re te ẹdẹ rẹ ughwu rọye.” (2 Ikun 26:16-21) Udje rẹ Uzaya na yono avwanre nẹ o toro oka rẹ ohwo rẹ avwanre hepha-a, a da sen uchebro ri Baibol na,  oyerinkugbe avwanre vẹ Jihova sa va avwanre abọ.

8. Die yen Job ruru ọke ra vwọ ghwọkuo?

⁸ Vwọ fẹnẹ idje rẹ orhọ-esio a ghwa ta ota kpahen na, Baibol na ji djunute idje iyoyovwin rẹ ihwo efa re mrẹ ebruba kidie ayen reyọ uchebro. Roro kpahen udje ri Job. Dede nẹ ohwo rọ gbare-e yen o ruẹ, jẹ o vwo oshọẹdjẹ rẹ Ọghẹnẹ. Ọke ro vwo hirharoku ukeke ọgangan ọ da ta erharhe eta evo. Fikirẹ ọnana, Jihova vẹ Elihu da vwẹ ọghwọku ri phiọngun vwọ kẹ. Die yen Job ruru? Ọ da vwomakpotọ rhiabọreyọ ọghwọku na. Ọ da ta: “Ọtiọye na obo re ro vwẹ-ẹ kọye mi mu ta” mi sie eta mẹ reyọ, “mi de kurhẹriẹ broma phihọ otọ vẹ iwurhie.” Kidie nẹ Job vwomakpotọ, Jihova de bruba kẹ—Job 42:3-6, 12-17.

9. Omamọ rẹ udje vọ yen Mosis phi phiyotọ kpahen uchebro ẹreyọ?

⁹ Mosis ọyen ohwo ọfa ro dje omamọ udje phia ro vwo rhiabọreyọ ọkpọvi ọke rẹ obọ vwọ chọ vwo ru umwemwu. Ọkiọvo vwo te, ophu ọgangan de rhi muo te ẹdia o rhe muọghọ kẹ Jihova-a. Fikirẹ ọnana, uphẹn rọ vwọ ro Otọ rẹ Ive na da vabọ. (Ukeri 20:1-13) Ọke rẹ Mosis vwọ vuẹ Jihova nẹ ọ rhoma roro kpahen orhiẹn ro bruru na, Jihova da ta kẹ: “Wọ gbe ta ota nana kẹ vwẹ ọfa-a.” (Urhi 3:23-27) Ivun miovwin Mosisi-i. Ukperẹ ọtiọyen, o de rhiabọreyọ orhiẹn na, Jihova da je reyọ vwo sun ihwo rẹ Izrẹl. (Urhi 4:1) Udje ri Mosis vẹ Job fobo ra vwẹrokere ọke ra da vwẹ uchebro kẹ avwanre. Job wene iroro rọyen, o guoma riase-e. Mosis ji djephia nẹ ọyen reyọ uchebro ri Jihova vwọ kẹ na womarẹ evun-ẹfuọn rọyen dede nẹ uphẹn ọghanghanre ro vwori rọ vwọ ruẹ Otọ rẹ Ive na varọ abọ.

10. (a) Die yen Isẹ 4:10-13 yono avwanre kpahen erere ro se te avwanre obọ e de rhiabọreyọ uchebro? (b) Omamọ rẹ uruemu vọ yen ihwo evo djephia kpahen uchebro?

¹⁰ Avwanre da vwẹrokere udje rẹ eshare re fuevun kerẹ Mosis vẹ Job, a cha mrẹ erere. (Se Isẹ 4:10-13.) Iniọvo rẹ avwanre eya vẹ eshare buebun vwẹrokere udje rayen na ji rhiabọreyọ uchebro re. Vwo oniso oborẹ oniọvo ọshare ọvo re se Emmanuel rọ dia Congo, ta kpahen orhọ-esio ra vwọ kẹ: “Iniọvo ri tedje vwẹ ukoko mẹ niro nẹ me cha guọghọ oyerinkugbe mẹ vẹ ọ ri Jihova, ayen da davwẹngba vwọ vwẹ ukẹcha kẹ vwẹ. Mi de nene uchebro rẹ ayen vwọ kẹ vwẹ na, ọnana da nẹrhẹ me vrabọ rẹ ebẹnbẹn buebun.” * Oniọvo aye ọvo rọ dia ọkobaro re se Megan vwẹ Canada da ta: “Ọ dia ọyen oborẹ me ghwa guọnọ nyo ọkieje-e, jẹ ọyen obo ro fori nẹ mi nyo.” Oniọvo ọshare ọfa ro nẹ Croatia rhe, re se Marko tare nẹ, “uphẹn rẹ ẹga va vwẹ abọ, jẹ mi de ni kpuko, me riẹnre nẹ uchebro ra vwọ kẹ vwẹ ọke yena chọn vwẹ uko vwọ rhoma rhuẹrẹ oyerinkugbe mẹ vẹ ọ ri Jihova phiyọ.”

11. Die yen Oniọvo Karl Klein niso kpahen uchebro ẹreyọ?

¹¹ Udje rẹ ohwo ọfa rọ je mrẹ erere nẹ uchebro rhe yen Oniọvo  Karl Klein, rọ gare kerẹ ọvo usun rẹ Ẹko Rọvwẹrote na. Vwẹ ikuegbe rẹ akpeyeren rọyen, Oniọvo Klein de djunute ọke rẹ Oniọvo Joseph F. Rutherford, rẹ ọ vẹ ọyen riẹn oma krire vwọ vwẹ ọghwọku ọgangan vwọ kẹ ọyen. Ẹsosuọ, uchebro na ke miovwo ivun mamọ. Ọ da ta: “Ọke ọfa [Oniọvo Rutherford] vwọ mrẹ vwẹ, o de yeren uvwe sasasa, ‘Mavọ Karl!’ Kidie nẹ ophu ji mu vwe, Mi de yeren kpọrọn  kpọrọn. Ọ da vuẹ vwẹ, ‘Karl, nomaso! Eshu guọnọ owẹ muẹ!’ Vwọrẹ omavovwẹ, me da kpahen kẹ, ‘Biko, emuvuọvo phia-a, Oniọvo Rutherford.’ Kidie ọ riẹnre nẹ ophu ji mu vwe ọ da rhoma ta, ‘Oyoma. Ẹkẹvuọvo nomaso. Eshu guọnọ owẹ muẹ.’ Uyota yen ọ tare! Ọ da dianẹ oniọvo vuẹ avwanre ota ọvo rẹ o vwo uturhi rọ vwọ vuẹ avwanre . . . , ọnana da nẹrhẹ ophu mu we, jẹ wọ vwẹ uphẹn kẹ Idẹbono nẹ o mu we rọ.” * (Ẹfe. 4:25-27) Oniọvo Klein da reyọ uchebro rẹ Oniọvo Rutherford vwọ kẹ na, oyerinkugbe rayen ihwo ivẹ na da rhe ganphiyọ.

12. Mavọ yen omaevwokpotọ sa vwọ chọn avwanre uko vwo rhiabọreyọ ọghwọku? (Une Rẹ Ejiro 141:5)

¹² Die yen sa chọn avwanre uko vwọ reyọ ọghwọku? O fori nẹ avwanre vwomakpotọ je karophiyọ nẹ kerẹ ihwo re gbare-e, ọkiọvo avwanre se gbe ẹkpa. Kirobo ra ta ota kpahen siẹvure, iroro ri Job phiẹnrẹ. Ẹkẹvuọvo ọ da rhoma wene iroro rọyen Jihova de bruphiyọ kẹ. Diesorọ? Kidie Job vwomakpotọ. O de dje omaevwokpotọ rọyen phia ro vwo rhiabọreyọ ọghwọku rẹ Elihu vwọ kẹ, dede nẹ Elihu omotete vwọ kẹ. (Job 32:6, 7) Omaevwokpotọ je cha chọn avwanre uko vwọ reyọ ọghwọku ọ da tobọ dianẹ e niro nẹ ọghwọku na fo vwọ kẹ avwanre-e, yẹrẹ ohwo rọ kẹ avwanre ọghwọku na boba vrẹ avwanre. Ọkpako ọvo vwẹ Canada da ta: “Ọ vwọ dianẹ avwanre mrẹ oma rẹ avwanre kirobo rẹ ihwo efa ruẹ na-a, kẹ mavọ a sa vwọ yan obaro siẹrẹ a rha vwẹ ọghwọku kẹ avwanre-e?” O vwo ohwo ọvo vwẹ usun rẹ avwanre na rọ guọnọ ru bunphiyọ ro vwo vwo omamọ ẹwẹn ọfuanfọn na ji ru bunphiyọ vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na-a?—Se Une Rẹ Ejiro 141:5.

13. Ẹro vọ yen ofori nẹ e vwo ni ọghwọku ra vwọ kẹ avwanre?

¹³ Ni ọghwọku kerẹ odjephia rẹ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ. Jihova riẹn obo ri me yovwin kẹ avwanre. (Isẹ 4:20-22) Ọ reyọ Ota rọyen, ẹbe rẹ ukoko na, yẹrẹ oniọvo ro tedje vwọ ghwọku avwanre, ọnana odjephia rẹ ẹguọnọ rọyen vwọ kẹ avwanre. “O ru ọnana fikirẹ erere avwanre,” ọtiọyen Hibru 12:9, 10 tare.

14. Die yen ofori nẹ a tẹnrovi ọke ra da ghwọku avwanre?

¹⁴ Tẹnrovi ovuẹ na, ọ dia obo ra vwerọphia wa-an. Ọkiọvo, e se roro nẹ obo ra vwẹ ovuẹ kẹ avwanre wan ghwe shephiyọ-ọ. O yovwin siẹrẹ ohwo rọ vwẹ ọghwọku na vwọphia de ruo rere ohwo rọ vwọ kẹ na  se vwo rhiabọreyo. * (Gal. 6:1) Jẹ, ọ da dianẹ avwanre yen a ghwọku, e jẹ a tẹnrovi ovuẹ na vẹ obo ra sa vwọ reyọ vwo ruiruo, ọ da tobọ dianẹ e niro nẹ o vwẹ idjerhe ọfa ro me yovwin a sa vwọ reyọ vwọphia. Wọ sa nọ oma wẹn: ‘E gbe dje nẹ obo ra vwẹ ovuẹ na phia wan je vwe-e, o vwo obo mi se yono norhe? Me sa kpairoro vrẹ oruchọ rẹ ohwo na, me da reyọ uchebro na vwo ruiruo?’ Ọyen emu rẹ aghwanre ra vwọ guọnọ idjerhe ro oborẹ uchebro na se vwo fierere kẹ avwanre.—Isẹ 15:31.

15. Diesorọ a vwọ nokpẹn rẹ uchebro?

¹⁵ Baibol na vuẹ avwanre nẹ a nokpẹn rẹ uchebro. Isẹ 13:10 da ta: “Aghwanre vẹ ihwo re reyọ uchebro gba dia.” Ọyena ghini uyota! Ihwo re nokpẹn rẹ uchebro ukperẹ ayen vwọ hẹrhẹ nẹ ihwo bru ayen rhe yen me vwo aghwanre vrẹ ihwo re nokpẹn rẹ uchebro-o. Ọtiọyena wọ me rha nokpẹn rẹ uchebro.

16. Ẹdia vọ yen o de fo ra da nokpẹn rẹ uchebro?

¹⁶ Ọke vọ yen o vwo fo ra vwọ nokpẹn rẹ uchebro mie iniọvo rẹ avwanre? Roro kpahen ẹdia evo. (1) Oniọvo aye ọvo vuẹ oghwoghwota ọvo rọ tẹn ona nẹ ọ vwomaba ọyen vwo ru uyono ri Baibol, ayen vwo ru nu, oniọvo aye na da nọ mie oniọvo aye rọ tẹn ona na kpahen asan ro fori nẹ ọyen de ru yovwinphiyọ. (2) Oniọvo aye ọvo rọ je rọvwọ-on guọnọ dẹ iwun, ọ da vuẹ oniọvo aye ọvo rọ ghwanrire nẹ ọ nabọ nẹ iwun rọ sanere na sẹ iyovwirin. (3) Oniọvo ọshare ọvo de rhe vwo ota rotu obọ rẹsosuọ. Ọ da vuẹ oniọvo ọvo rọ tẹn ona rẹ ota ẹta nẹ ọ nabọ kerhọ kẹ ota rọyen na rere ọ sa vuẹ asan ro fori ro de ru yovwinphiyọ. Ọ da tobọ dianẹ oniọvo ọvo ta ota ikpe buebun re, o ji fo nẹ ọ nokpẹn asan ro de ru yovwinphiyọ mie iniọvo efa re tẹn ona rere o nene uchebro rẹ ayen vwọ kẹ.

17. Mavọ yen a sa vwọ mrẹ erere nẹ uchebro rhe?

¹⁷ Idughwrẹn yẹrẹ emeranvwe evo re cha na, a cha vwẹ uchebro ọsoso yẹrẹ ọ rẹ ubrota vwọ kẹ avwanre eje. Ọke a da vwẹ ayen phia, karophiyọ ẹkpo sansan re djunute na. Biko vwomakpotọ. Tẹnrovi ovuẹ na ọ dia obo ra vwerọphia wa-an. Reyọ uchebro ra vwọ kẹ wẹ na vwo ruiruo. O vwo ohwo vuọvo re vwiẹre vẹ aghwanre-e. Ẹkẹvuọvo, siẹrẹ a da “kerhọ rẹ uchebro” je reyọ ọghwọku, kirobo rẹ Baibol na tare avwanre ki “vwo aghwanre.”—Isẹ 19:20.