E vwiẹ vwẹ vwẹ Paris rọhẹ France vwẹ ukpe ri 1941, obọ ghwe yovwin orua mẹ nọ-ọ. Me riavwerhen rẹ uyono dẹn. Ọtiọyena, gba vwẹ ẹwẹn roro oborẹ oma ru vwe ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe ihwe ra vwọ vuẹ vwẹ nẹ fikirẹ ọga rẹ oworhi ọgangan mi vwori mi rhe che se kpo isikuru-u. Idọktọ evo de jiro kẹ vwẹ nẹ me dia ehwa kidie ugboma mẹ na hẹ ẹdia rẹ imuoshọ. Ọtiọyena, vwẹ emeranvwe evo, me ghwọrọ ọke vwo se idishọnare je kerhọ vwọ kẹ ọrhuẹrẹphiyotọ evo rẹ Yunivasiti rọhẹ Paris vwọphia vwẹ Radio Sorbonne. A mrẹ vwo dje aghọghọ rọyen ọke rẹ idọktọ mẹ vwọ tanẹ oma mẹ ganre, mi ji rhivwin kpo isikuru. Me da vuẹ oma mẹ, ‘Omamọ iruo yen idọktọ ghini ruẹ!’ Nẹ ọke yena yanran, ki mi roro kpahen obo mi se vwo sivwin ihwo. Kọke kọke ọsẹ mẹ da nọ vwẹ kpahen obo me guọnọ ru vwẹ obaro na, ọkieje yen me vwọ vuẹ nẹ, “Idọktọ yen me guọnọ dia.” Eriyina, iruo rẹ idọktọ kọyen ma ghanre kẹ vwẹ.

Ẹga ri Fada yen me vẹ ihwo rẹ orua mẹ ra. Ẹkẹvuọvo, me ghwa riẹn emu buebun kpahen Ọghẹnẹ-ẹ, jẹ enọ buebun ji rhe vwe vwẹ ẹwẹn. Ọke mi vwo kpo yunivasiti re yono kpahen iruo rẹ idọktọ mi ki rhi vwo imuẹro nẹ a ma arhọ.

Me karophiyọ ọke rẹsosuọ mi tu vwo ni ikẹn rọhẹ oma ekankọn. O gbevwunu me vwọ mrẹ oborẹ ikẹn na ruẹ vwẹ ọke rẹ oheri vẹ ekpahen. Me je fuẹrẹn oborẹ cytoplasm na (rọ dia  orọnvwọn rọhẹ evun rẹ ikẹn) sa vwọ hanvwa ọke rẹ ughweraka de te kugbe obo rọ sa vwọ rhuaphiyọ ọke re de phio phiyọ evun rẹ ame. Ẹgba nana vẹ erọnvwọn efa buebun yen nẹrhẹ erọnvwọn tutuno nana ri vwo arhọ se vwo wene vwo nene asan rẹ ayen hepha. Me vwọ fuẹrẹn oborẹ ikẹn ọvuọvo bẹn ẹriẹn te, ke me rhe riẹn nẹ ọ dia arhọ mu dia-a.

Mi vwo yono kpahen iruo rẹ idọktọ ẹgbukpe ivẹ re, me da rhe mrẹvughe nẹ Ọghẹnẹ ghene herọ. Avwanre vwo yono kpahen ugboma rẹ ohworakpọ, avwanre da rhe mrẹvughe nẹ obọ na yen nẹrhẹ e se gunu irhiabọ na je riẹnphiyọ. Ọyen emu igbevwunu ra vwọ mrẹ obo ra vwẹ iriẹn rẹ oma na vwọba ibekun na vẹ oborẹ ayen eje wiankuẹgbe wan. Kerẹ udje, mi yonori nẹ ufi re se tendon churu uriẹn ọvo rọhẹ igbabọ rẹ avwanre si ubekun rivẹ rọhẹ irhiabọ avwanre. Ufi nana da rhe hẹrioma kpo ẹbẹre ivẹ kerẹ agbada, ọnana kọ nẹrhẹ ufi ọfa ro kpo obenu rẹ irhiabọ na sa wanvrẹ obotọ rọyen. Tissue egangan efa yen je yọnrọn ufi nana kẹrẹ ubekun rọhẹ irhiabọ na. E rhe ruo ọtiọye-en, ufi re se tendon na cha gan siẹvo ke gba riẹnphiyọ-ọ; irhiabọ rẹ avwanre rha cha riẹn wia-an. O de rhi phẹn gbonozẹ nẹ Ohwo rọ ma ugboma na ọyen ohwo vẹ aghwanre.

Oma da rhoma vwerhen ovwẹ kpahen Ọmemama na ọke mi vwo yono kpahen obo ra wan vwiẹ ọmọ. Mi yonori nẹ ọmọ je vwọ hẹ evun rẹ oni rọyen, oxygen rọhẹ oma rẹ oni na yen ọmọ na wẹn reyọ. Ọnana yen sorọ odju vwọ kanre alveoli rọyen (obo re họhọ esiso rọ sa yọnrọn odju ji siobọ no). Udughwrẹn evo o ki vwiẹ, ame oghẹresan ọvo mi rhi vọn evunrẹ orọnvwọn nana rọ họhọ esiso na. E de vwiẹ ọmọ na nu, o di ji se ẹwẹn rẹsosuọ rọyen nu, emu igbevwunu evo me rhe phia. Uphrophro ọvo vwẹ ubiudu rẹ ọmọ na mi rhi rhurhu. Ọnana kọ nẹrhẹ ọbara dje ro oma na. Fikirẹ ame ọghanghanre nana, odju kọ sa fobọ vọn evunrẹ alveoli rọ dia orọnvwọn rọ họhọ esiso na. Vwẹ ugege na, ọmọ na kọ sa wẹn komobọ rọyen.

Me guọnọ vughe Ohwo rọ ma emu igbevwunu nana, ọtiọyena mi de rhi muomaphiyọ isese ri Baibol na. O gbevwunu mi vwo se kpahen urhi ro shekpahen omaẹfuọn rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl ẹgbukpe 3,000 re wanre. Ọghẹnẹ vuẹ ayen nẹ ayen tọn unu, ayen de ne phiyọ nu ayen bekpẹn rhurhu isọn na, ayen họ ọkieje, ji si ohwo ro mu oka rẹ ọga ro pho nẹ ohri rayen. (Liv. 13:50; 15:11; Urhi 23:13) Baibol na djunute ayen re, jẹ ọ reyọ egberianriẹn ẹgbukpe 150 tavwen ayen ke rhe riẹn kpahọn. Mi ji mrẹ nẹ urhi ro shekpahen ehware rọhẹ ọbe ri Livitikọs toroba omakpokpọ rẹ ẹgborho Izrẹl. (Liv. 12:1-6; 15:16-24) O de rhi muvwẹro nẹ Ọmemama na kẹ ihwo rẹ Izrẹl urhi nana fikirẹ omakpokpọ rayen, o ji brẹba kẹ ihwo re yọnrọn irhi rọyen. Aphro herọ-ọ, Baibol na nẹ obọ rẹ Ọghẹnẹ rhe. Ọyehẹ Ọghẹnẹ re me riẹn odẹ rọyen vwẹ ikpe yena eje-e.

Me vwọ hẹ yunivasiti yono kpahen iruo rẹ idọktọ, me da mrẹ ọmọtẹ re se Lydie. Avwanre de rhi vwo ẹguọnọ rẹ ohwohwo. Avwanre rọvwọnre vwẹ 1965 ọke mi vwo yono iruo rẹ idọktọ te ubro re. Vwẹ ukpe ri 1971, jẹ mẹ vẹ Lydie vwiẹ emọ erha vwẹ usun rẹ emọ esan rẹ avwanre re. Lydie ghini bicha vwẹ vwevunrẹ iruo rẹ idọktọ mẹ na kugbe orua rẹ avwanre.

Me wianre vwẹ họspito ẹgbukpe erha tavwen  mi ki rhie ọromobọ mẹ. Okriri-i, aye gbe ọshare ọvo, re dia ihwo re djununte vwẹ ọtonphiyọ na da rhe omaesivwon vwẹ họspito mẹ. Me vwọ guọnọ si ihuvwun vwọ kẹ ọshare na, aye rọyen da ta: “Dọktọ biko wo siẹ ọ ro vwo ọbara ba-a.” O gbevwunu, me da nọ: “Diesorọ?” Ọ da kpahen: “Avwanre Iseri ri Jihova.” Mi ji rhi nyo kpahen Iseri ri Jihova yẹrẹ iyono rayen ri shekpahen ọbara jovwo-o. Aye na de rhie Baibol rọyen o de dje oboresorọ ayen reyọ ọbara-a vwọ kẹ vwẹ. (Iruo 15:28, 29) Ọ vẹ ọshare rọyen de dje kẹ vwẹ nẹ Baibol na rhe, nẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ che si ojaẹriọ, ọga kugbe ughwu no. (Ẹvwọ. 21:3, 4) Mi de kperi. “Ọnana orugba rẹ obo me guọnọre vwo nẹ ọkiemọ rhe! Mi ruiruo rẹ idọktọ rere me vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re muọga.” Oma vwerhen ovwẹ nẹ avwanre ta ota unọke ọvo gbubro. Ọke rẹ aye gbe ọshare na vwọ yanran nu, vwẹ ubiudu mẹ, ẹga ri Fada ko ghwe nuvwe ọhọ, mi ji yono nẹ Ọmemama ro jevwe na ji vwo odẹ, odẹ rọyen Jihova!

Me vẹ aye gbe ọshare re dia Iseri na mrẹre abọ erha vwẹ họspito mẹ, jẹ ọkeneje na, avwanre je ta ota vrẹ unọke ọvo. Mi durhie ayen rhe uwevwin mẹ rere avwanre vwọ nabọ mrẹ ọke vwọ ta ota kpahen Baibol na. Dede nẹ Lydie rhọnvwere nẹ ọyen cha vwomaba avwanre vwẹ uyono na, jẹ ọ rhọnvwere nẹ iyono buebun rẹ ẹga ri Fada na chọre-e. Ọtiọyena mi de durhie orherẹn rẹ ẹga ri Fada rhe uwevwin rẹ avwanre. Avwanre da vwẹ Baibol na ọvo vwọ fuẹrẹn iyono rẹ ẹga re duvwun ason. Otaẹtakuẹgbe yena nẹrhẹ Lydie vwo imuẹro nẹ Iseri ri Jihova yen yono uyota na. Ọke vwọ yanran na, ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Jihova da nẹrhẹ avwanre bromaphiyame vwẹ ukpe ri 1974.

Obo mi yono kpahen ọhọre rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihworakpọ da rhe dia obo re ma ghanre kẹ vwẹ. Vwọ kẹ vwẹ vẹ Lydie, ẹga ri Jihova kọyen avwanre tẹnrovi. Avwanre muegbe avwanre vwọ vwẹ Baibol na vwo yono emọ avwanre. Avwanre yono emọ avwanre ayen vwo vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ kugbe irivẹ avwanre, ọnana da nẹrhẹ avwanre sikẹrẹ ohwohwo kerẹ orua.—Mat. 22:37-39.

Mi de ni kpuko, ọkieje yen me vẹ Lydie vwọ hwẹ siẹrẹ avwanre da mrẹ emọ rẹ avwanre rẹ oma vwerhan kidie nẹ avwanre rhọnvwa phiyọ orhiẹn rẹ ohwohwo. Ayen riẹnre nẹ iji ri Jesu rọ tare nẹ “jẹ Ẹjo wẹn dia Ẹjo, ji E wẹn dia E” yen urhi vwẹ uwevwin rẹ avwanre. (Mat. 5:37) Kerẹ udje, ọke rẹ ọmọtẹ avwanre ọvo vwọ hẹ ẹgbukpe 17, Lydie rhọnvwere nẹ o nene ẹko rẹ ighene evo nẹ uwevwi-in. Ohwo ọvo vwẹ ẹko na da vuẹ ọmọtẹ rẹ avwanre nẹ, “Oni wẹn rha  rhọnvwe-e, gba vuẹ ọsẹ wẹn!” Ẹkẹvuọvo ọmọtẹ avwanre da kpahen nẹ, “Ọyen ọke ehwe. Obo rẹ oni mẹ tare na yen ọsẹ mẹ je cha rhọnvwe phiyọ.” Vwọrẹ uyota, emọ avwanre rhe mrẹvughe re nẹ avwanre biẹcha ohwohwo siẹrẹ a da vwẹ iji ri Baibol vwo ruiruo. A kpẹvwẹ Jihova nẹ buebun ihwo rẹ orua avwanre ga Jihova rhi te nonẹna.

Dede nẹ uyota na wene obo re ma rho kẹ vwẹ, me je guọnọ reyọ iruo rẹ idọktọ mẹ na vwọ chọn ihwo rẹ Ọghẹnẹ uko. Ọtiọyena, me da vwẹ oma kpahotọ ga kerẹ idọktọ vwẹ oghọn ukoko ri Paris kugbe oghọn kpokpọ ra bọn phiyọ Louviers. Omarẹ ẹgbukpe 50 yen me vwọ ga kerẹ ohwo rọ vwẹ ukẹcha phia vwẹ Bẹtẹl re. Vwẹ uvwre rẹ ọke nana me vwọ ga vwẹ Bẹtẹl na, me vwẹ ugbeyan mu iniọvo rẹ eya vẹ eshare, evo rayen tobọ te ẹgbukpe 90 re. Me je mrẹ emu ọvo ro gbevwunu vwẹ ẹdẹ ọvo me vwọ mrẹ oniọvo ọvo rọ je ga vwẹ Bẹtẹl. Womarẹ otaẹtakuẹgbe rẹ avwanre, me da rhe mrẹvughe nẹ họspito mẹ yen oni rọyen de vwiẹ ẹgbukpe 20 re wanre na.

Vwẹ ikpe buebun rhire na, ẹguọnọ mẹ kpahen Jihova rhoma rhe ganphiyọ, re me vwọ mrẹ obo ro suẹn ihwo rọyen wan womarẹ ukoko na. Vwẹ ọtonphiyọ rẹ ikpe re kpahen 1980, Ẹko Rọvwẹrote na de ru ọrhuẹrẹphiyotọ ọvo vwẹ United States rọ cha nẹrhẹ idọktọ vẹ ihwo re vwẹrote omakpokpọ nabọ vwo ẹruọ rẹ oboresorọ Iseri ri Jihova reyọ ọbara-a.

Vwẹ 1988, Ẹko Rọvwẹrote na da vwẹ akon iruo kpokpọ ọvo vwo mu re se Akon Iruo Rọvwẹrote Eta ri Shekpahen Omaesivwo Vwẹ Esiri Ukoko. Ẹsosuọ, akon iruo nana yen vwẹrote Umẹ Rọvwẹrote Omaesivwo sansan (HLC) re vwo mu vwẹ United States re cha chọn Iseri ri muọga uko ayen sa vwọ mrẹ idọktọ ri muọghọ vwọ kẹ orhiẹn avwanre ro shekpahen ọbara ẹreyọ. Ọke re vwo ru ọrhuẹrẹphiyotọ nana vwẹ akpọneje, a da vwẹ HLC sansan vwo mu vwẹ France. O gbevwunu me vwọ mrẹ oborẹ ukoko ri Jihova vwo biẹcha iniọvo re muọga vwẹ ọke rẹ ayen vwọ guọnọ ukẹcha!

Iruo rẹ idọktọ yen obo mi ke vwo ẹguọnọ kpahen ẹsosuọ. Ẹkẹvuọvo, me vwọ fuẹrẹn obo re ma ghanre kẹ vwẹ, me da rhe mrẹ nẹ me vwọ chọn ihwo uko ayen vwọ ga Jihova rọ dia Esiri arhọ yen ma ghanre. Mi vwo siobọnẹ iruo nu, me vẹ aye mẹ da ton iruo rẹ ọkobaro phiyọ rẹ avwanre vwọ ghwọrọ inọke buebun vwẹ iruo aghwoghwo na. Avwanre je nabọ vwobọ vwẹ iruo nana ro sivwin arhọ na.

Mi ji ruẹ asan rẹ ẹgba mẹ teri me vwọ chọn ihwo re muọga uko. Ẹkẹvuọvo, me mrẹvughe nẹ idọktọ rọ ma tẹn ona rẹ omaesivwo dede che se sivwin ega eje-e yẹrẹ dobọ rẹ ughwu ji-i. Ọtiọyena, mi rhẹro rẹ ọke ojaẹriọ, ọga vẹ ughwu che vwo no. Vwẹ akpọ kpokpọ ro sikẹre mamọ re na, mi che vwo uphẹn mi vwo yono emu buebun kpahen Ọmemama na, ọtiọyen ji te obo rọ ma ugboma rẹ ohworakpọ wan. Vwọrẹ uyota, vwẹ ọke yena obo me guọnọre vwẹ ọkiemọ ko che rhi rugba. O muẹro nẹ emerha rẹ ebruphiyọ na yen me mrẹ enẹna!