1, 2. (a) Efe erha vọ yen Jihova vwọ kẹ avwanre? (b) Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana?

JIHOVA yen me fe kparobọ vwẹ akpọ vẹ odjuvwu. (1 Ikun 29:11, 12) Kerẹ ọsẹ rọ kokẹ, Jihova nabọ siobọnẹ efe rọyen vwọ kẹ ihwo re riẹn ọghanrovwẹ rọyen. Ọ vwerhoma dẹn nẹ Jihova siobọnu efe sansan kẹ avwanre! Evo usun rayen yehẹ (1) Uvie rẹ Ọghẹnẹ, (2) iruo aghwoghwo na, kugbe (3) uyota eghanghanre rehẹ evunrẹ Baibol na. Jẹ, e rhe nomaso-o, e se ku efe eghanghanre nana eje kufia. A sa sẹro rayen siẹrẹ e de ni ayen ghanghanre ji nabọ vwẹ ayen vwo ruiruo ọkeneje. Jesu tare nẹ, “Asan rẹ efe wẹn epha, etiyin iroro wẹn je dia rhe.”—Luk 12:34.

² E jẹ a fuẹrẹn idjerhe evo re se vwo vwo, je sẹro rẹ ẹguọnọ vẹ ọdavwaro re vwo kpahen Uvie na, iruo aghwoghwo na kugbe uyota rẹ Baibol na. Re vwo ruẹ ọtiọyen na, roro kpahen obo wo se vwo ru ẹguọnọ wẹn kpahen efe nana kodophiyọ.

3. Die yen ọneki rọhẹ evunrẹ itẹ rẹ Jesu na muegbe o vwo ru, rọ sa vwọ dẹ irhu ọghanghanre na? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

³ Se Matiu 13:45, 46. Jesu kpe itẹ ọvo kpahen ọneki rọ guọnọ irhu. Aphro herọ-ọ, ọneki nana chueki rẹ irhu vwẹ ikpe buebun cha re. Jẹ, asaọkiephana kọ rhe mrẹ irhu ọvo rọ pha yoyovwin mamọ, oma da nabọ vwerhọn. Ẹkẹvuọvo, ọ cha shẹ obo ro vwori eje tavwen ọ ke sa dẹ. O muẹro dẹn nẹ irhu nana ghene ghanre kẹ mamọ.

4. Avwanre de vwo ẹguọnọ rẹ Uvie na kirobo rẹ ọneki na vwo ẹguọnọ rẹ irhu na, kẹ die yen avwanre che ru?

⁴ Die yen avwanre se yono nẹ itẹ yena rhe? Uyota ro shekpahen Uvie rẹ Ọghẹnẹ, họhọ irhu ọghanghanre yena. Avwanre de vwo ẹguọnọ rẹ Uvie na kirobo rẹ ọneki na vwo ẹguọnọ rẹ irhu yena, kẹ avwanre che siobọnu kemu kemu rọ sa nẹrhẹ e jẹ Uvie na ẹruọ. (Se Mak 10:28-30.) E jẹ a ta ota kpahen ihwo ivẹ ri ru ọtiọyen.

5. Die yen Zakiọs ruru vwo djephia nẹ ọyen guọnọ ro Uvie rẹ Ọghẹnẹ?

⁵ Zakiọs ọyen onotu rẹ imiarhọghọ. Igho rẹ ihwo efa yen o vwo fe. (Luk 19:1-9) Jẹ, ọke rọ vwọ kerhọ rẹ aghwoghwo rẹ Jesu kpahen Uvie na, ọ da mrẹ oborẹ ovuẹ na ghanre te, ọyena de muo vwo wene akpeyeren rọyen. Ọ da ta: “Nighe, Ọrovwohwo, abọvo rẹ ekuakua mẹ me vwẹ ayen kẹ ivwiogbere; ọ da dianẹ me rha ghwa ohwo ọvo re, ke me rhan rhivwi ohwọhwọ ẹne.” Zakiọs de siobọnu efe rọyen kugbe uruemu rẹ urhuru evwo.

6. Ewene vọ yen Rose ruru fikirẹ Uvie na, kẹ diesorọ o vwo ruo?

⁶ Ikpe evo re wanre, aye ọvo rẹ avwanre che se Rose de nyo ovuẹ rẹ Uvie na, jẹ ọke yena o vwobọ vwẹ uruemu rẹ aye vwọ rọvwọn aye. Ọyen jehẹ ochidiagbara rẹ ukoko ọvo rọ họnran vwọ kẹ orọnvwe rẹ aye vẹ aye. Jẹ, o rhi vwo yono Baibol na, ọ da rhe mrẹ oborẹ uyota ro shekpahen Uvie rẹ Ọghẹnẹ ghanre te. Kọ rhe mrẹvughe nẹ ofori o vwo ru ewene vwẹ akpeyeren rọyen. (1 Kọr. 6:9, 10) O de vrẹn nẹ ukoko yena, o de ji siobọnu oka rẹ akpọ ro yerẹn jovwo. Vwẹ ukpe rẹ 2009, o de bromaphiyame. Vwẹ ukpe rọ vwọ kpahọn, ọ da rhe dia ọkobaro ọkieje. Ẹguọnọ ro vwo kpahen Jihova kugbe Uvie na gan vrẹ urhurusivwe rẹ ugboma ro rhe re.—Mak 12:29, 30.

7. Mavọ yen avwanre sa vwọ sẹro rẹ ẹguọnọ rẹ avwanre kpahen Uvie na?

⁷ A riẹnre nẹ buebun avwanre ru ewene vwẹ akpeyeren rẹ avwanre fikirẹ Uvie na. (Rom 12:2) Jẹ ọ ba etiyi-in. Ofori nẹ avwanre notọso kpahen erọnvwọn re sa nẹrhẹ ẹguọnọ rẹ avwanre kpahen Uvie na djiro, kerẹ ẹvwọtua rẹ ekuakua rẹ ugboma kugbe urhurusivwe rẹ ọfanrhiẹn. (Isẹ 4:23; Mat. 5:27-29) Jihova kẹ avwanre efe ọghanghanre ọfa rọ sa chọn avwanre uko vwọ sẹro rẹ ẹguọnọ rẹ avwanre kpahen Uvie na.

8. (a) Die yen nẹrhẹ ọyinkọn Pọl vwẹ aghwoghwo na vwo dje “efe” rọhẹ “evun rẹ ochẹ”? (b) Mavọ yen Pọl vwo djephia nẹ ọyen ni aghwoghwo na ghanghanre?

⁸ E jẹ a karophiyọ nẹ Jesu vuẹ avwanre nẹ e ghwoghwo iyẹnrẹn rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ, ji yono ihwo. (Mat. 28:19, 20) Ọyinkọn Pọl nabọ riẹn ọghanrovwẹ rẹ iruo aghwoghwo na. O djisẹ rẹ aghwoghwo rẹ ọphọ kpokpọ na kerẹ “efe” rọhẹ “evun rẹ ochẹ.” (2 Kọr. 4:7; 1 Tim. 1:12) Dede nẹ avwanre pha kerẹ ochẹ ghevweghe, jẹ ovuẹ rẹ avwanre ghwoghwo na sa vwẹ arhọ kẹ avwanre kugbe ihwo re  kerhọ kẹ avwanre. Kọyensorọ Pọl vwọ tanẹ, “Mi ru ayen ejobi fiki rẹ iyẹnrẹ esiri na, rere mi vwo se vwo ẹkẹn vwẹ ẹrhovwo rọye.” (1 Kọr. 9:23) Ẹguọnọ rẹ Pọl vwo kpahen iruo aghwoghwo na yen muro vwọ davwẹngba rọyen eje vwo yono ihwo. (Se Rom 1:14, 15; 2 Timoti 4:2.) Ẹguọnọ yena chọn rọ uko vwo chirakon rẹ ẹvwọsuọ egangan. (1 Tẹsa. 2:2) Mavọ yen avwanre se vwo dje oka rẹ ẹguọnọ tiọyen phia kpahen iruo aghwoghwo na?

9. Erhọ yen idjerhe evo re se vwo dje ọdavwaro phia kpahen iruo aghwoghwo na?

⁹ Idjerhe ọvo rẹ Pọl vwo dje ọdavwaro phia kpahen aghwoghwo na, ọyen ọ vwọ reyọ kuphẹn kuphẹn ro rhiephiyọ eje vwo ghwoghwo. Kerẹ iyinkọn na vẹ Inenikristi rẹ ọke awanre, avwanre ru aghwoghwo ri kpregede, ọ rẹ azagba, kugbe ọ rẹ nuwevwin kpuwevwin. (Iruo 5:42; 20:20) Evo usun rẹ avwanre ga kerẹ ekobaro ọkieje yẹrẹ e rẹ ubrọke. E ji se yono ephẹrẹ ọfa, yẹrẹ ra ga vwẹ asan ra da ma guọnọ ukẹcha vwẹ ẹkuotọ avwanre yẹrẹ ẹkuotọ ọfa.—Iruo 16:9, 10.

10. Ebruphiyọ vọ yen te Irene obọ kidie nẹ o muomaphiyọ iruo aghwoghwo na?

¹⁰ Roro kpahen udje rẹ Irene, rọ dia oniọvo aye rọ je rọvwọ-ọn vwẹ United States. O vwo ọdavwẹ ọgangan ro vwo ghwoghwo kẹ ihwo rẹ Russia re dia United States. Ọke rọ vwọ tuọnphiyọ vwẹ ukpe rẹ 1993, ighwoghwota 20 ọvo yehẹ evunrẹ ẹko re jẹ ejajẹ rẹ Russia vwẹ New York City. Ẹgbukpe 20 soso yen oniọvo Irene vwo ghwoghwo vwẹ ekogho ra da jẹ ephẹrẹ yena. Ọ tare nẹ, “Me je sa rhe jẹ Russia fiotọ tiọye-en.” Dedena, Jihova ku ebruphiyọ ku ẹgbaẹdavwọn rọyen kugbe ọ rẹ iniọvo efa. Asaọkiephana ikoko esan re jẹ ephẹrẹ rẹ Russia yehẹ evunrẹ New York City. Ihwo ihwiyorin vwẹ usun rẹ ihwo rẹ Irene vwẹ Baibol yono yen bromaphiyame re. Evo usun rẹ ayen ga kerẹ ekobaro, ekpako, efa ga vwẹ Bẹtẹl. Irene da ta: “Mi de roro kpahen erọnvwọn efa mi se ru jovwo, me mrẹ ọvuọvo rọ cha kẹ vwẹ aghọghọ kerẹ ọnana-a.” Aphro herọ-ọ, Irene nabọ ni aghwoghwo na ghanghanre!

11. Omamọ iyẹnrẹn vọ yen no cha siẹrẹ e de ghwoghwo ọkeneje dede nẹ e muẹ kpahan avwanre?

¹¹ Avwanre da vwẹrokere Pọl, ke se ni iruo aghwoghwo na ghanghanre, e mi ji ghwoghwo dede nẹ e muẹ kpahan avwanre. (Iruo 14:19-22) Iniọvo avwanre rehẹ United States rhiẹromrẹ ẹvwọsuọ ọgangan vwẹ uvwrẹ rẹ ikpe re kpahen 1930 fiẹ 1940. Ẹkẹvuọvo, ayen sẹro rẹ ọyọnregan rayen ji ruiruo aghwoghwo na kpobarophiyọ kerẹ Pọl. Iniọvo na kpo aguare abọ buebun ra chochọn rẹ iruo aghwoghwo  na. Vwẹ ukpe rẹ 1943, Oniọvo Nathan H. Knorr vwọ ta ota kpahen ophikparobọ rẹ ukoko na vwẹ Aguare Rode rẹ U.S. (U.S. Supreme Court), ọ da ta: “Ovwan yen nẹrhẹ ukoko na se phiẹkparobọ vwẹ aguare. Ovwan rhe muomaphiyọ iruo aghwoghwo na jovwo-o, ukoko na rhe vwo ẹdjọ vuọvo vwẹ Aguare Rode na-a. Ẹkẹvuọvo, avwanre phikparobọ kidie ovwan iniọvo rehẹ obonẹ kugbe iniọvo avwanre rehẹ akpọeje ghwoghwo ota na ọkeneje. Ọyọnregan rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ yen nẹrhẹ aguare na brorhiẹn kẹ avwanre.” Ọyọnregan tiọyena rẹ iniọvo rehẹ ẹkuotọ efa djephia je nẹrhẹ ukoko na phikparobọ vwẹ oboyin. O muẹro dẹn nẹ ẹguọnọ re vwo kpahen iruo aghwoghwo na sa nẹrhẹ e yerin ghene ẹvwọsuọ.

12. Ọrhọ yen orhiẹn wẹn kpahen iruo aghwoghwo na?

¹² Avwanre de ni aghwoghwo na kerẹ efe ro nẹ obọ rẹ Ọghẹnẹ rhe, avwanre che ruo vẹ ẹwẹn rẹ “takpẹ e kere ọke-e.” Ukperẹ ọtiọyen, avwanre cha davwẹngba avwanre eje vwo “se oseri kẹ iyẹnrẹ esiri” na. (Iruo 20:24; 2 Tim. 4:5) Ẹkẹvuọvo, die yen avwanre che yono ihwo efa? E jẹ a ta ota kpahen efe ọfa ro nẹ obọ rẹ Ọghẹnẹ rhe.

13, 14. Die yen “ighẹn” rẹ Jesu djunute vwẹ Matiu 13:52, kẹ mavọ yen avwanre se vwo koko efe phiyọ?

¹³ Efe rerha rẹ avwanre vwori yehẹ uyota sansan rehẹ Baibol na. Jihova, ọyen Ọghẹnẹ rẹ uyota. (2 Sam. 7:28; Une 31:5) Kerẹ Ọsẹ rọ kokẹ, Jihova vwẹ uyota na phia kẹ ihwo re djoshọ rọyen. Avwanre yono uyota buebun re womarẹ Baibol na, ẹbe rẹ ukoko na, isikoko vẹ eghwẹkoko, kugbe emẹvwa re ruẹ kudughwrẹn kudughwrẹn. Enẹna, avwanre rhi vwo oborẹ Jesu seri nẹ, “ighẹn” rẹ uyota kpokpọ vẹ e rẹ awanre. (Se Matiu 13:52.) Jihova cha chọn avwanre uko vwo koko efe eghanghanre rẹ uyota kpokpọ phiyọ “ighẹn” avwanre siẹrẹ a da hiẹ guọnọ uyota tiọyena kerẹ efe re sinu. (Se Isẹ 2:4-7.) Mavọ yen e se vwo ru ọtiọyen?

¹⁴ Ofori nẹ e vwo uyono romobọ rọ ghwotọ, je nabọ reyọ Baibol vẹ ẹbe ukoko na vwo ru ehiahiẹ. Ọnana cha nẹrhẹ a mrẹ erọnvwọn “ọkpokpọ” ra riẹnre jovwo-o. (Jos. 1:8, 9; Une 1:2, 3) Uwevwin Orhẹrẹ rẹsosuọ ra teyenphia vwẹ July 1879, da ta: Uyota na rọ pha kerẹ omo ododo rọ djẹ vwẹ aton, hirharokuẹ uyono rẹ efian re họhọ idjigbẹn ri dino keke. Wọ cha hiẹ guọnọ tavwen wọ ke sa mrẹ. . . . Wo ji che rhuẹn kpotọ tavwen wọ ke sa kọnrọ. Wo ghwe no nẹ ododo rẹ uyota ọvo teri-i. . . . Koko ayen, wọ je hiẹ guọnọ efa.” Ofori nẹ avwanre davwẹngba vwo phiba ighẹn rẹ efe avwanre.

15. Diesorọ a vwọ tanẹ uyota evo “e rẹ awanre,” kẹ evọ usun rayen yen pha ghanghanre kẹ wẹ?

¹⁵ Avwanre mrẹ uyota evo vughe ọke rẹ avwanre vwọ rhe ukoko na obọ. E se se ayen “e rẹ awanre,” kidie a riẹn ayen ọke rẹ avwanre ghwe vwo kurhẹriẹ rhe ukoko na. Erhọ yen evo usun rẹ uyota yena? Avwanre yonori nẹ Jihova yen Ọmemama na kugbe Ohwo rọ kẹ avwanre arhọ, o ji vwo oboresorọ ọ vwọ ma avwanre. E ji yono nẹ Ọghẹnẹ ru ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ izobo rẹ ọtanhirhe rẹ Ọmọ rọyen rere avwanre sa vwọ vrabọ rẹ umwemwu vẹ ughwu. E de ji yono nẹ Uvie rọyen che phi oba phiyọ ojaẹriọ ejobi, avwanre ji vwo iphiẹrophiyọ ra vwọ dia bẹdẹ bẹdẹ vwọrẹ ufuoma vẹ omavwerhovwẹn vwẹ otọ rẹ usuon rẹ Uvie na.—Jọn 3:16; Ẹvwọ. 4:11; 21:3, 4.

16. Die yen ofori nẹ avwanre ru siẹrẹ ewene kpokpọ da vwomaphia kpahen uyota rẹ Baibol ọvo?

 ¹⁶ Nọke ra ruọke, ẹruọ rẹ avwanre kpahen aroẹmrẹ rẹ Baibol na yẹrẹ ẹkpo rẹ Baibol se wene. Ewene tiọyen da vwomaphia, ofori nẹ avwanre reyọ ọke vwọ nabọ fuẹrẹn ovuẹ na ji roro kpahọn. (Iruo 17:11; 1 Tim. 4:15) Ọ dia ewene kiriguo ọvo yen ofori nẹ a fuẹrẹ-ẹn, o ji fo nẹ e vwo oniso rẹ ofẹnẹ rẹ ẹruọ kpokpọ na vẹ ọ rẹ awanre na, otoro obo rọ hanvwe te-e. Ọtiọyena, ke se phi uyota kpokpọ na phiyọ ighẹn rẹ avwanre. Diesorọ ọ vwọ guọnọ ẹgbaẹdavwọn tiọyen?

17, 18. Ukẹcha vọ yen ẹwẹn ọfuanfon na sa vwọ kẹ avwanre?

¹⁷ Jesu tare nẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ sa nẹrhẹ avwanre karophiyọ erọnvwọn rẹ avwanre yonori jovwo. (Jọn 14:25, 26) Idjerhe vọ yen ọnana sa vwọ chọn avwanre uko kerẹ ihwo ri ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na? Roro kpahen obo re phia kẹ oniọvo Peter. Vwẹ 1970, ọ hẹ ẹgbukpe 19, ọ je ton ẹga rẹ Bẹtẹl phiyọ obọ vwẹ Britain. Ọke ro vwo ruẹ aghwoghwo rẹ nuwevwin kpuwevwin ẹdẹ ọvo, ọ da mrẹ ọshare ro te omarẹ ẹgbukpe 50. Peter da nọ ọshare na sẹ ọ guọnọ vwo ẹruọ rẹ Baibol na. Ọshare na da kpahen nẹ ọnana uwevwin rẹ iyono rẹ Ju dia. Rọ vwọ davwen Peter ni, oyono na da nọ: “Ọmọshare mẹ, ephẹrẹ vọ yen e vwo si ọbe rẹ Daniẹl?” Peter da kpahen kẹ: “A vwẹ ephẹrẹ rẹ Aramaic vwo si ẹbẹre ọvo rọyen.” Peter da ta: “O gbe oyono na unu nẹ me riẹn ẹkpahọnphiyọ na, ẹkẹvuọvo ọ tobọ gbe unu te vwe-e! Mavọ me sa vwọ riẹn ẹkpahọnphiyọ na? Mi vwo te uwevwin, mi de ni Uwevwin Orhẹrẹ kugbe Awake! rẹ emeranvwe evo re wanre, me da mrẹ uyovwinrota ro djere fiotọ nẹ ejajẹ rẹ Aramaic ọyen e vwo si ọbe rẹ Daniẹl.” (Dan. 2:4) Aphro herọ-ọ, ẹwẹn ọfuanfon na sa nẹrhẹ avwanre karophiyọ erọnvwọn rẹ avwanre se wanvrẹ re, ra je nabọ sẹro vwevunrẹ ighẹn rẹ avwanre.—Luk 12:11, 12; 21:13-15.

¹⁸ Avwanre da vwẹ ẹro ọghanghanre vwo ni aghwanre ro nẹ obọ rẹ Jihova rhe, o che mu avwanre vwo phi uyota sansan phiyọ ighẹn avwanre, te ekpokpọ te e rẹ awanre. Ẹguọnọ vẹ ọdavwaro avwanre kpahen aghwanre rẹ Jihova vwọ rhuaphiyọ na, kọ cha nẹrhẹ a dia iyono re nabọ tẹn ona.

19. Diesorọ avwanre vwọ sẹro rẹ efe rẹ avwanre?

¹⁹ Eshu vẹ akpọ nana davwẹngba ọkeneje ayen vwọ guọghọ ọdavwaro rẹ avwanre vwo kpahen efe sansan ra ta ota kpahen vwẹ uyono nana. Ena rayen na je sa wian vwẹ oma avwanre. Urhurusivwe rẹ okpiruo rode, akpeyeren rode, yẹrẹ ekuakua rẹ akpọ na se mu avwanre rọ. Ọyinkọn Jọn karophiyọ avwanre nẹ akpọ na vẹ ojevwe rọyen wanvrẹ. (1 Jọn 2:15-17) Eriyin na, ọfori nẹ a davwẹngba eje vwọ sẹro rẹ ẹguọnọ vẹ ọdavwaro re vwo kpahen efe sansan rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ avwanre.

20. Die yen wo muegbe wo vwo ru rere wọ sa vwọ sẹro rẹ efe wẹn?

²⁰ Muegbe wo vwo siobọnu kemu kemu rọ sa reyọ ẹdia rẹ ẹguọnọ wo vwo kpahen Uvie rẹ Ọghẹnẹ. Ghwoghwo ọkieje vẹ oruru, sẹro rẹ ọdavwaro wo vwo kpahen iruo aghwoghwo na. Hiẹ guọnọ uyota rehẹ Baibol na ọkeneje. Wo de ruẹ ọnana, kọyen wo koko efe wẹn phiyọ odjuvwu, “asan rẹ oji se te-e rẹ eghwọghwọ da ria-a. Kidie asan rẹ efe wẹn epha, etiyin iroro wẹn je dia rhe.”—Luk 12:33, 34.