OBO mi se vwẹ ẹbe na, ma rho kẹ ihoho na te vwe ubiudu. Kọyensorọ mi vwo vwo owenvwe nẹ ọke emọ rhe mi vwo yono Baibol na kirobo re djerephia vwẹ ẹbe yena.

Ọ họhọre nẹ akpọ mẹ reri ọke rẹ Ofovwin Akpọeje II vwo te India. Ọsẹ vẹ oni mẹ fan orọnvwe. Mi vwo ẹguọnọ rayen, ẹkẹvuọvo me riẹn oboresorọ ayen vwọ fan orọnvwe-e. Ẹwẹn me da hra totọ. Dede nẹ mẹvwẹ ọvo yen ayen vwiẹre, jẹ ayen se dje ẹguọnọ kẹ vwẹ, ji vwẹrote vwe kirobo rẹ me guọnọre-e.

Mẹ vẹ oni mẹ yen dia otorere rẹ Karachi. Ẹdẹ ọvo, Fred Hardaker rọ dia Oseri rẹ Jihova, rọ je dia idọktọ de ghwoghwo ota te uwevwin rẹ avwanre. Ẹga vuọvo yen ọ vẹ imishọnare rọ reyọ ẹbe yena kẹ orua mẹ hepha. Ọ da tanẹ ọyen cha vwẹ Uyono rẹ Baibol vwo mu kẹ oni mẹ. Oni mẹ da sen, ẹkẹvuọvo, ọ tare nẹ ọkiọvo mi che vwo omavwerhovwẹn kpahen uyono na.  Ọtiọyena, udughwrẹn rọ vwọ kpahọn, me vẹ Oniọvo Hardaker da ton uyono phiyọ.

Udughwrẹn evo vwọ wan nu, me da ton uyono ẹra phiyọ vwẹ họspito rẹ Oniọvo Hardaker. Omarẹ iniọvo 12 re kpakore yen vwoma vwẹ etiyin. Ayen vwẹ uchebro kẹ vwẹ ji vwẹrote vwe kerẹ ọmọ rayen. Me karophiyọ oborẹ ayen chidia kẹrẹ ovwẹ, ji ta ota kẹ vwẹ kerẹ ugbeyan. Ọyena ghwa oborẹ me guọnọre.

O kriri-i, Oniọvo Hardaker da vuẹ vwẹ nẹ mi nene ọyen kpo aghwoghwo. O de yono uvwe obo ra vwẹ fonograf vwo hworo eta rẹ Baibol krẹn kẹ ihwo. Kidie nẹ a ta eta na evo phiọgun vwo rhe ọrovwuwevwin na, ihwo evo rhe vwo omavwerhovwẹn kpahen ovuẹ na-a. Jẹ, me mrẹ omavwerhovwẹn vwẹ iruo na. Fikirẹ ẹguọnọ mi vwo kpahen uyota na, ki mi ghwoghwo vwọ kẹ ihwo efa.

Iseri rẹ Jihova rhiẹromrẹ ẹvwọsuọ vwo nẹ obọ rẹ usuon rẹ Britain rhe ọke rẹ isodje rẹ Japan vwọ guọnọ ro India. Mi hirharoku ẹvwọsuọ tiọyena vwẹ July 1943. Iprinsipa rẹ isikuru mẹ rọ dia olori rẹ ẹga rẹ Anglican, da djẹ vwẹ nẹ isikuru. Ọ vuẹ oni mẹ nẹ, mẹvwẹ orharhe rẹ udje vwọ kẹ emọ isikuru ichekọ, kidie nẹ mẹvwẹ Oseri rẹ Jihova. O gbe oni mẹ unu mamọ, ọ da vuẹ vwẹ nẹ me nama vwomaba Iseri na-a. Ukuotọ rọyen, o de mu vwe bru ọsẹ mẹ ra vwẹ Peshawar, rọ dia orere rọ vwẹ iroko 1,370 vwo sheri kẹ Karachi. Oyerinkugbe mẹ vẹ Jihova de rhi doghobọ, kidie me rha mrẹ eta rẹ Baibol na vwọ ghẹrẹ oma mẹ-ẹ.

Vwẹ ukpe rẹ 1947, mi de rhivwin kpo Karachi ra guọnọ iruo. Me vwọ hẹ etiyin, me de bru Dr. Hardaker ra vwẹ họspito rọyen. Ọ nabọ dede uvwe sasasa.

Kidie nẹ o rorori nẹ oma mẹ ganre-e, ọ da nọ vwẹ: “Die yen ru we?”

Me da vuẹ nẹ, “Oma mẹ ganre, jẹ uyono rẹ Baibol yen me guọnọre.”

Ọ da nọ vwẹ: “Ọke vọ yen a vwọ tonphiyọ?”

Me da kpahen: “Ja ghwa tuọnphiyọ.”

Avwanre da ghwọrọ ovwọnvwọn yena kugbe vwo ru uyono na. Ẹwẹn mẹ de rhi totọ, kidie mi rhoma kuomakugbe ihwo rẹ Jihova. Oni mẹ davwẹngba rọyen eje rere me vwọ kẹnoma kẹ Iseri rẹ Jihova, jẹ mi brorhiẹn me vwọ ga Jihova nure. Vwẹ August 31, 1947, me da vwomakpahotọ kẹ Jihova ji bromaphiyame. O kriri-i, me da ton iruo rẹ ọkobaro ọkieje phiyọ vwẹ ẹgbukpe 17.

Quetta rọ dia asan rẹ isodje rẹ Britain diare jovwo, yen asan rẹsosuọ re ji vwe ra. Vwẹ ukpe rẹ 1947, a da ghare ẹkuotọ rẹ India kpo India vẹ Pakistan. * Ọnana da rhe so ozighi rẹ ẹga uvwre rẹ ihwo na, rọ rhe nẹrhẹ ihwo buebun kua nẹ ẹkuotọ na. Ihwo ri te omarẹ oduduru 14 vwo asan rẹ ayen cha dia-a. Ihwo ri kpo ẹga rẹ Alufa vwẹ India kua kpo Pakistan, ihwo ri kpo ẹga rẹ Hindu vẹ Sikh rehẹ Pakistan da rha kua kpo India. Uvwre rẹ ogidi yena yen me vwo ro itreni rọ vọn chekọ kpo Karachi.

Vwẹ Quetta yen me da mrẹ George Singh, rọ dia ọkobaro oghẹresan rọhẹ omarẹ ẹgbukpe 25. George mu idjighere awanre ọvo kẹ vwẹ re me djẹ vwẹ ekogho evo re vọnre vẹ imigbenu. Ọke buebun na, mẹvwẹ ọvo yen kpo aghwoghwo. Uvwre rẹ emeranvwe esan, mi de rhi vwo ihwo 17 ri mi reyọ Baibol yono, asaọkiephana evo usun rayen iniọvo. Ọvo usun rayen yen Sadiq Masih rọ dia onotu rẹ isodje. Ọ vwẹ ukẹcha vwọ kẹ vwẹ vẹ George fan ẹbe avwanre evo kpo ephẹrẹ rẹ Urdu, rọ dia ephẹrẹ ra ma jẹ vwẹ Pakistan. Ọke vwọ yanran na, Sadiq da rhe dia oghwoghwota ro vwo oruru.

Ukuko na, mi de rhivwin kpo Karachi. Mẹvwẹ vẹ Henry Finch kugbe Harry Forrest, re dia imishọnare ri ghwe wontọ nẹ Isikuru rẹ Gilead yen gba wian kugbe. Mi yono erọnvwọn buebun mie ayen. Ẹdẹ ọvo, mẹ vẹ Oniọvo Finch vwo kpo obọrhen rẹ ọnre rẹ Pakistan re ghwoghwo, avwanre da mrẹ ihwo buebun ri dia ọmọko ọvo rọhẹ obotọ rẹ ugbenu ọvo re jẹ ephẹrẹ rẹ Urdu ri dje omavwerhovwẹn phia. Ẹgbukpe ivẹ vwọ wan nu, e de  durhie uvwe kpo Isikuru rẹ Gilead. Mi vwo wontọ nu, mi de rhivwin rhe Pakistan kẹrẹ oniruo okinriariẹ rẹ ubrọke. Me vẹ iniọvo eshare erha rẹ ga kerẹ imishọnare yen gba dia uwevwin rẹ imishọnare rọhẹ Lahore.

Ọ da ohwo mamọ nẹ vwẹ ukpe rẹ 1954, ẹghwọ da vwomaphia vwẹ uvwre rẹ iniọvo erha na rehẹ Lahore, ọtiọyena, oghọn ukoko de wene iruo rayen. Kidie nẹ me ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo rẹ ẹghwọ na, a da kẹ vwẹ ọghwọku ọgangan. Ẹwẹn mẹ kuọrọnre, ki mi roro nẹ mi rhe muwan ọfa-a. Kidie mi vwo ẹwẹn me vwọ rhomabọn oyerinkugbe mẹ vẹ Jihova gan, mi de rhivwin kpo Karachi tavwen mi ki kpo London, vwẹ England.

Ukoko mẹ vọnre vẹ iniọvo buebun rẹ ga vwẹ oghọn ukoko rẹ London. Oniọvo Pryce Hughes, rọ dia odibo rẹ oghọn ukoko rẹ London se vwe te oma. Ẹdẹ ọvo, ọ da vuẹ vwẹ nẹ, o vwo ọkiọvo rẹ Oniọvo Joseph F. Rutherford, rọ vwẹrote iruo re ruẹ vwẹ akpọeje ọke yena vwọ reyọ ọghwọku ọgangan vwọ kẹ ọyen. Ọke rẹ Oniọvo Hughes vwọ guọnọ guẹn riase, Oniọvo Rutherford da ghwọkuo gangan. O gbe vwe unu nẹ ọke rẹ Oniọvo Hughes vwo gbikun na, jẹ ọ hwẹ. Ọ tare nẹ ophu mu ọyen jovwo, jẹ ukuko na, ọ da rhe mrẹvughe nẹ ọyen ghene guọnọ ọghwọku na, kidie ọyena odjephia rẹ ẹguọnọ rẹ Jihova. (Hib. 12:6) Obo rọ tare na te vwe ubiudu dẹn. Ọ chọn vwẹ uko vwọ rhoma mrẹ aghọghọ vwẹ ẹga rẹ Jihova.

Uvwre ọke yena yen oni mẹ vwọ kua kpo London, o de rhiabọreyọ uyono rẹ Baibol mie Oniọvo John E. Barr, rọ gare kerẹ ọvo usun rẹ Ẹko Rọvwẹrote na ukuko na. Ukuotọ rọyen o de bromaphiyame vwẹ ukpe rẹ 1957. A je vuẹ vwẹ nẹ ọsẹ me nene Iseri rẹ Jihova yono tavwen o ki ghwu.

Vwẹ ukpe rẹ 1958, me da rọvwọn Lene ohwo rẹ Danish rọ dia London. Ukpe rọ vwọ kpahọn, avwanre de vwiẹ Jane rọ dia ọmọtẹ ọkpako vwẹ usun rẹ emọ iyorin rẹ avwanre vwiẹre. Uphẹn rẹ ẹga buebun ji rhiephiyọ kẹ vwẹ vwẹ ukoko rẹ Fulham. Fikirẹ jẹ omakpokpọ evwo rẹ Lene, avwanre de brorhiẹn nẹ avwanre cha kua kpo asan rẹ aruọke rọyen tuabọre. Vwẹ ukpe rẹ 1967, avwanre da kua kpẹ Adelaide vwẹ Australia.

Iniọvo 12 ra jẹreyọ yehẹ ukoko rẹ avwanre vwẹ Adelaide. Ayen nabọ kobaro rẹ iruo rẹ aghwoghwo na. O kriri-i, ẹga rẹ avwanre da rhe ghwotọ.

Vwẹ 1979, Lene de vwiẹ ọmọ riyorin rẹ avwanre  re se Daniel. O vwo okpọga ọvo re se Down syndrome *, a da je tanẹ o che ghwu kẹrẹkpẹ. Enẹna, me cha sa tobọ gbikun rẹ oja rẹ avwanre rere vwẹ ọke yena-a. Avwanre nabọ vwẹrote, jẹ ọ dia ọyen avwanre vwọ kpairoro vrẹ emọ ichekọ na-a. Ọkievo, ugboma rọyen hirhephiyọ Blue fikirẹ uvwrovwro ivẹ rehẹ ubiudu rọyen rọ nẹrhẹ ọ bẹn ọ vwọ wẹn, ọtiọyen ke muo kpakpata kpo họspito. Dede nẹ o vwo omakpokpọ-ọ, jẹ ọ riẹn ẹbe mamọ, o ki rhe ji vwo ẹguọnọ rẹ emama. O ji vwo ẹguọnọ rẹ Jihova mamọ. Avwanre da cha nẹrhovwo a ke riemu, kọ yọnrọn amabọ rọyen na koko, ko phi uyovwin, ọ me ta, “Isẹ!” tavwen ọ ke riemu na.

Daniel vwo te ẹgbukpe ẹne, ọ da rhoma mu ọga ọfa re se leukemia. Ẹwẹn rẹ avwanre da ghwa kuọrọn. Jẹ ẹdẹ ọvo rẹ ofu vwo dje avwanre mamọ, oniruo rẹ okinriariẹ rẹ avwanre Neville Bromwich, da kọn bru avwanre rhe. Vwẹ ason yena, kọ gbanẹ avwanre jẹ avwanre viẹ. Eta rẹ ẹguọnọ vẹ uchebro rọyen na bọn avwanre gan dẹn. Omarẹ ughọjọ ọvo vwẹ urhiọke yen o vwo kpo. O kriri-i, Daniel de ghwu. Ughwu rọyen da avwanre mamọ. Dedena, avwanre chirakon rọyen, kidie avwanre vwo imuẹro nẹ o vwo emu vuọvo ji te ughwu, rọ sa hẹriẹ Daniel nẹ ẹguọnọ rẹ Jihova-a. (Rom 8:38, 39) Avwanre rhẹro rẹ ọke avwanre cha vwọ rhoma mrẹ Daniel vwẹ akpọ kpokpọ na!​—Jọn 5:28, 29.

Me je ga kerẹ ọkpako ukoko, dede nẹ abọ ivẹ soso yen me muọga rẹ obọ gbẹ owọ. Obo re me rhiẹromrẹ na nẹrhẹ mi gbe arodọnvwẹ kẹ ihwo efa, ma rho kẹ ihwo ri nene ebẹnbẹn muabọ. Mi vwo ayen gun ẹdjọ-ọ. Ukpe rẹ ọtiọyen, ke me nọ oma mẹ: ‘Ọ dia oborẹ ayen hirharoku na yen djobọte uruemu rayen na?’ Mavọ yen mi se vwo djephia nẹ mi vwo ọdavwẹ rayen? Mavọ yen me sa vwọ chọn ayen uko vwọ yan nene idjerhe rẹ Jihova? Omavwerhovwẹn ọke me da kọn bru iniọvo na ra! Vwọrẹ uyota, me da vwẹ uchebro kẹ ihwo efa vwọ sẹro rẹ oyerinkugbe rayen vẹ Jihova, me mrẹ nẹ mi ji vwẹ uchebro kẹ oma mẹ.

Oma ru vwe kerẹ ọbuine na, rọ vwọ ta: “Ọke rẹ ẹnwan rẹ udu mẹ de rhi buphihọ, uchebro wẹn kọye sasa ẹnwẹ mẹ.” (Une 94:19) Jihova sẹro mẹ vwẹ ọke rẹ ebẹnbẹn rẹ orua, ẹvwọsuọ rẹ ẹga, echobọ romobọ, kugbe ofudjevwe. Vwọrẹ uyota, Jihova ghini Ọsẹ mẹ!