VWO nẹ ọke awanre rhe yen emọ rẹ Izrẹl vwo vwo ẹkuremu rẹ ayen vwo toro igho vwo biẹcha ẹga rẹ uyota. Ẹkẹvuọvo, osa uyovwin da rhe dia oghwa rode vwọ kẹ ihwo ri Ju re herọ vwẹ ọke ri Jesu.

Ihwo ri Ju eje re dia imiragua hwa ubro ri shẹkẹl vwo biẹcha ẹga rẹ uyota. Igho yena yen a vwọ vwẹrote uwevwin rẹ ẹga rẹ Hẹrọd bọnre, je dẹ ekuakua re vwo ze izobo vwẹ etiyin vwẹ ọke rẹ Jesu vwọ hẹ otọrakpọ na. Ihwo ri Ju evo nọ Pita kpahen ẹro rẹ Jesu vwo ni osa uyovwin, ẹkẹvuọvo Kristi vwọsuọ-ọ. Ọ tobọ vuẹ Pita asan rọ da cha mrẹ igho rọ vwọ hwosa rẹ ayen ihwo ivẹ.—Mat. 17:24-27.

Ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ọke yena je hwa ẹkẹn ihwe. Kọyen ọnana mudiaphiyọ nẹ ayen cha vwẹ ẹkẹn ọvo rẹ ẹkẹn ihwe rẹ ekankọn rayen yẹrẹ igho rẹ ayen mrẹre vwo nẹ udju rayen vwọ kpahotọ. (Liv. 27:30-32; Ukeri 18:26-28) Ẹkẹvuọvo, ilori rẹ ẹga na tare nẹ ihwo na cha nabọ jomaotọ vwẹ ẹhwa rẹ osa rẹ uyovwin nana vwẹ enu rẹ ekankọn rayen ejobi, tobọ vwẹ ekankọn ri fiemu-u re seri nẹ “emu fanfanrhiẹ.” Jesu vwọso osa rẹ ẹkẹn ihwe na-a, ẹkẹvuọvo o tueghe uruemu rẹ ophiẹnvwe rẹ ihwo ri Farisi vẹ isiẹbe na.—Mat. 23:23.

Vwẹ ọke yena ihwo ri Ju hwosa uyovwin sansan kẹ ihwo ri Rom ri suẹn ayen. O vwo osa uyovwin rẹ ihwo ri vwo otọ hwa. Ayen vwẹ igho yẹrẹ emu ro nẹ otọ na rhe vwọ hwosa na. Ayen vwẹ ẹkẹn ọvo rẹ ẹkẹn ẹne rẹ obo ri nẹ otọ na rhe vwọ hwa. O ji vwo osa uyovwin rẹ ohwo ri Ju ọvuọvo je hwa. Osa uyovwin yena yen ihwo ri Farisi nọ Jesu enọ kpahen. Jesu dje ẹro ro fori nẹ e vwo ni osa uyovwin, rọ vwọ ta: “A vwẹ ẹkẹn ri Siza ke Siza; re a vwẹ ọ rẹ Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ.”—Mat. 22:15-22.

O ji ghwe vwo osa uyovwin rẹ ineki hwa siẹrẹ ayen de kpo ekogho ra da chueki yẹrẹ ayen de nẹ ekogho tiọyena kpo. Ayen hwosa tiọyena vwẹ asan rẹ okọ de duvwẹn, enu rẹ agbada ri fiẹ irere na, aderha, yẹrẹ vwẹ anurhoro rẹ irere vẹ eki sansan.

Ọ dia ọmọrhiẹ osa uyovwin yen ihwo rehẹ otọ rẹ usuon ri Rom hware-e. Ogbikuegbe ri Rom ọvo re se Tacitus tare nẹ ọke rẹ Jesu vwọ hẹ otọrakpọ na, rẹ Osun ri Rom re se Tabirias vwo suẹn, “ihwo ri Siria vẹ Judia rẹre nẹ e si obọ rẹ osa uyovwin rẹ ayen hwa na kpotọ, kidie e bẹn ayen ẹhwa.”

Obo re phi osa uyovwin na wan nẹrhẹ oghwa na họhọphiyọ. A shẹ uturhi re vwo phi osa uyovwin na vwọ kẹ ohwo rẹ igho rọyen me bun. Ohwo ra shẹrẹ kẹ na, rọ cha mrẹ erere vwo nẹ osa uyovwin na, me rha reyọ imiarhọghọ ri che rhe phi osa na kẹ, ayen me je mrẹ erere komobọ rayen. Ọ họhọre nẹ Zakiọs vwo imiarhọghọ tiọyen re wian kẹ. (Luk 19:1, 2 ) Ọrhuẹrẹphiyotọ nana je ihwo na-a, ọtiọyena ayen de vwo utuoma kpahen imiarhọghọ ri mie ayen osa uyovwin na.