UKPE rẹ ihwo ri Hibru re dia Otọ rẹ Uve na tuanphiyọ vwẹ ọkẹ rẹ ayen vwo voro je kọn ekankọn, ro shephiyọ emeranvw ri September/October nonẹna.

Ihwo kere uchọke rẹ emeranvwe gron te vwo nene okinriariẹ rẹ emeranvwe na, ro se gron te omarẹ ẹdẹ 29 yẹrẹ 30. Ọnre kọyen ayen rhe vwo kere oborẹ ukpe na che gron te. Ẹkẹvuọvo, ukpe ra vwẹ emeranvwe kere krẹn nọ ọ ra vwẹ ọnre keri. Ọtiọyena kẹ ayen guọnọ idjerhe rẹ ayen sa vwọ rhuẹrẹ ofẹnẹ na phiyọ. Ayen se vwo ru ọtiọyen, kẹ ayen vwẹ ẹdẹ evo yẹrẹ emeranvwe ọvo vwọba vwẹ ọke sansan, tavwen ukpe ọfa ke tuanphiyọ. Ọtiọyena ikekeri rayen na vẹ ọke rẹ ayen vwọ kọn ekankọn kugbe ọke rẹ ayen vwo vuẹ orhọ ko se shephiyọ ohwohwo.

Vwẹ ọke ri Mosis, Ọghẹnẹ vuẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ emeranvwe rẹsosuọ rẹ ukpe na cha dia emeranvwe ri Abib, yẹrẹ Nisan rọ dia omarẹ March/April nonẹna. (Eyan. 12:2; 13:4) Orẹ ọvo re ruẹ vwẹ emeranvwe nana churobọ si orhọ ri bali.—Eyan. 23:15, 16.

Ohwo ọvo ro yono ẹbe kodo re se Emil Schürer de si phiyọ ọbe rọyen re se The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) nẹ, “Ọ pha lọlọhọ ra vwọ riẹn ọke ra cha vwọ vwẹ emeranvwe ọfa vwọba ukeri na. Ọkieje yen e vwo ruẹ orẹ rẹ Ọwanvrẹ na vwẹ ẹdẹ 14 emeranvwe ri Nisan, ọke rẹ emeranvwe na de phru nu, rẹ ẹdẹ vẹ ason da dia abavo . . . Ọtiọyena, e de noso vwẹ omarẹ oba rẹ ukpe na nẹ ẹdẹ rẹ Ọwanvrẹ na che te tavwen ẹdẹ vẹ asọn na ke dia abavo, ihwo ri Ju na ke vwẹ emeranvwe ọvo ba tavwen emeranvwe ri Nisan ki te.”

Ona nana yen Iseri ri Jihova vwo kere ẹdẹ rẹ Emu Ovwọnvwọn rẹ Orovwori Na ro shephiyọ Nisan 14 vwẹ ikalẹnda rẹ ihwo ri Hibru, ọnana shephiyọ omarẹ emeranvwe ri March/April nonẹna. A vuẹ ikoko rehẹ akpọ na eje phiyotọ tavwen ẹdẹ na ki te. *

Ẹkẹvuọvo, mavọ yen ihwo ri Hibru wan riẹn ọke rẹ emeranvwe ọvo che vwo re vẹ ọke rẹ ọfa cha vwọ tonphiyọ? Nonẹna wo se ghwe no vwẹ ikalẹnda re siri yẹrẹ ọ rọhẹ evunrẹ ifonu wẹn. Ẹkẹvuọvo, ọ dia ọtiọyen yen ọ ghwa lọhọ vwẹ ọke re vwo si Baibol na-a.

Vwẹ ọke rẹ oghwe ri Noa, a reyerọ phiyọ nẹ emeranvwe gron te ẹdẹ 30. (Jẹn. 7:11, 24; 8:3, 4) Ọke vwọ yan obaro, ihwo ri Hibru rhe ghwe hwe upẹrẹn muo nẹ ẹdẹ 30 yen cha dia emeranvwe-e. Ihwo ri Hibru kere ọtonphiyọ rẹ emeranvwe vwo nẹ ọke rẹ ayen vwọ mrẹ emeranvwe kpokpọ ro phruru. E de kere, kọyen omarẹ ẹdẹ 29 yẹrẹ 30 siẹrẹ emeranvwe ri jovwo na da tonphiyọ nu.

O vwo ọke ọvo rẹ Devid vẹ Jonatan vwọ ta ota kpahen ọtonphiyọ rẹ emeranvwe ọvo, ayen da ta: “Nighe, odẹ rọ cha na ọye ọtuphro rẹ emeranvwe.” (1 Sam. 20:5, 18) Kọyen vwẹ omarẹ ọke 11th century B.C.E, e se kere emeranvwe na phiyotọ. Mavọ yen ohwo rẹ Izrẹl sa vwọ riẹn ọke rẹ emeranvwe kpokpọ cha vwọ tonphiyọ? Ọbe re si urhi vẹ ẹkuruemu rẹ ihwo ri Ju phiyọ re se Mishnah vwẹ evuẹ evo phia. O djerephia nẹ ọke rẹ ihwo ri Ju rehẹ ẹdia rẹ eviẹn vwo nẹ Babilọn rhe, Sanhẹdrin (aguare ro kpenu rẹ ihwo ri Ju) kọyen e de brorhiẹn na. Vwẹ uvwre rẹ emeranvwe ighwrẹn re vwo ruẹ orẹ na, aguare na ko koko vwẹ ẹdẹ 30 rẹ emeranvwe na (30th day). Eshare nana yen brorhiẹn rẹ ọke rẹ emeranvwe ọfa cha vwọ tonphiyọ. Die yen ayen nẹ vwo brorhiẹn nana?

Eshare re dia asan ri kpenu vwẹ Jerusalẹm rhẹrẹ irharheghe vwẹ ason rere ayen sa vwọ mrẹ ọke rẹ emeranvwe kpokpọ de phru. Ọke rẹ ayen da ghwa mrẹ, kẹ ayen vuẹ Sanhẹdrin na kpakpata. Ọke rẹ eshare rehẹ aguare na de vwo imuẹro kokoroko nẹ emeranvwe kpokpọ ghini phru re, kẹ ayen ghwoghwo ọtonphiyọ rẹ emeranvwe kpokpọ. Kẹ evwru yẹrẹ irho rha sa nẹrhẹ erhẹrotọ na sa mrẹ emeranvwe kpokpọ ro phruru na fiotọ-ọ vwo?  Vwẹ ẹdia tiọyena ke kere ẹdẹ 30 rẹ emeranvwe yena gba tavwen emeranvwe ọfa ke tuanphiyọ.

Mishnah na ji dje nẹ e ghwoghwo orhiẹn-ebro rẹ Sanhẹndrin na kẹ ihwo na womarẹ erhanre re vwo muẹ vwẹ enu rẹ Ugbenu ri Oliv rọ kẹrẹ Jerusalẹm. A je vwẹ erhanre na vwo muẹ vwẹ asan efa ri kpenu vwẹ Izrẹl eje rere a sa vwọ hrahra iyẹnrẹn na. Ọke vwọ yanran na, e mi rhe ji ikọn re ghwoghwo orhiẹn-ebro na. Vwẹ idjerhe ọtiọyena, ihwo rẹ Ju re dia Jerusalẹm vẹ asan efa ke cha rhe riẹn nẹ emeranvwe ọkpokpọ tonphiyọ re. Ọtiọyena, ayen eje ke sa re orẹ re ruẹ vwẹ ọke yena vwẹ ọke vuọvo.

Ekpeti rọhẹ obotọ na cha chọn wẹ uko vwo vwo ẹruọ rẹ oborẹ emeranvwe rẹ ihwo ri Hibru, erẹ, kugbe aruọke rayen vwo churobọ si ohwohwo.