1. Die yen nẹrhẹ Ken bru orharhe orhiẹn, kẹ die yen nẹ obuko rọyen rhe?

KEN hirharoku orhiẹn-ebro ọvo: Rọ vwọ sen iroro umwemwu rọyen yẹrẹ vwẹ uphẹn kẹ orharhe iroro na nẹ o sun uruemu rọyen. Ọ rọ jẹre usun rẹ ivẹ na che djobọte akpeyeren rọyen. Ẹkẹvuọvo, avwanre riẹnre nẹ orharhe rẹ orhiẹn ọyen Ken bruru. Ojẹ rọyen na so ughwu kẹ oniọvo rọyen, Ebẹl. Orhiẹn rọyen na ji djobọte oyerinkugbe rọyen vẹ Ọmemama na.—Jẹn. 4:3-16.

2. Diesorọ ẹgba re vwo brorhiẹn rẹ aghwanre vwọ dia obo re ghanre?

² Avwanre ji vwo orhiẹn sansan re brẹ. Ọ diẹ orhiẹn na eje yen djobọte akpeyeren rẹ avwanre-e. Ẹkẹvuọvo, orhiẹn buebun rẹ avwanre brẹ se djobọte avwanre mamọ. Dedena, ẹgba re vwo bru omamọ orhiẹn sa nẹrhẹ avwanre yerin omamọ akpọ ukperẹ e vwo yerẹn orharhe akpọ rọ vọnre vẹ diekpọvwẹ.—Isẹ 14:8.

3. (a) E se vwo brorhiẹn rẹ aghwanre, die yen e vwo esegbuyota kpahen? (b) Enọ vọ yen a cha fuẹrẹn?

³ Die yen sa chọn avwanre uko vwo brorhiẹn rẹ aghwanre? Ofori nẹ e vwo esegbuyota kpahen Ọghẹnẹ, e vwo  ẹwẹn ivivẹ kpahen ẹgba rọ sa vwọ nẹrhẹ avwanre dia ihwo re ghwanre-e. O ji fo nẹ e vwo esegbuyota kpahen Baibol na vẹ idjerhe rẹ Jihova ruẹ erọnvwọn wan. (Se Jems 1:5-8.) E de sikẹrẹ Jihova ji vwo ẹguọnọ kpahen Ota rọyen, ọ cha nẹrhẹ avwanre vwẹroso orhiẹn-ebro rọyen. Ọyena kọ je cha nẹrhẹ avwanre vwo uruemu ra vwọ yare ukẹcha rẹ Baibol na tavwen e ki brorhiẹn. Ẹkẹvuọvo, mavọ yen e se vwo ru yovwinphiyọ vwevunrẹ orhiẹn-ebro avwanre? Ọkieje yen e vwo tinka mu orhiẹn-ebro avwanre te oyovwirin yẹrẹ ọbrare? A cha fuẹrẹn enọ nana vwevunrẹ uyono na.

4. Orhiẹn vọ yen Adam bruru, kẹ die yen nẹ obuko rọyen rhe?

⁴ Vwo nẹ ọtonphiyọ rhe, yen ihworakpọ vwo brorhiẹn eghanghanre. Adam hirharoku orhiẹn sẹ ọ kerhọ rẹ Ọmemama rọyen yẹrẹ Ivi. O muegbe ro vwo brorhiẹn, jẹ die wo roro kpahen orhiẹn ro bruru na? Aye rọyen ra phiẹn nure na, riẹrierẹ vwo bru orharhe rẹ orhiẹn rọ nẹrhẹ Iparadaisi na vabọ, ọtiọyen ji te arhọ rọyen. Ọyena yen ọtonphiyọ rẹ oja na. Avwanre eje je rioja rẹ orharhe orhiẹn rẹ Adam na re te nonẹna.

5. Ẹro vọ yen e vwo ni orhiẹn-ebro?

⁵ Ihwo evo se roro nẹ akpọ na rhe yovwin ọ da dianẹ avwanre brorhiẹn vuọvo-o. Ọtiọyen wo ji no? Karophiyọ nẹ Jihova ma avwanre kerẹ irhobọtu-u. Irhobọtu vwo ẹgba iroro-o, o ji brorhiẹn vuọvo-o. Baibol na yono avwanre obo re se vwo brorhiẹn rẹ aghwanre. Dede nẹ Jihova guọnọre nẹ avwanre brorhiẹn komobọ, ọ guọnọre nẹ ọnana so omaẹkuọn kẹ avwanre-e. Roro kpahen oboresorọ a vwọ ta ọtiọyen.

6, 7. Ojẹ vọ yen ihwo rẹ Izrẹl na vwori, kẹ diesorọ ọ vwọ bẹn ayen vwo brorhiẹn rẹ aghwanre? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

⁶ Ọke rẹ emọ rẹ Izrẹl vwo te Otọ rẹ Ive na nu, ayen hirharoku orhiẹn ọghanghanre ọvo: Ga Jihova yẹrẹ eghẹnẹ efa. (Se Joshua 24:15.) E se no nẹ orhiẹn yena bẹnre-e. Dedena, orhiẹn rayen che mudiaphiyọ arhọ yẹrẹ ughwu vwọ kẹ ayen. Vwẹ ọke rẹ Iguẹdjọ na, emọ rẹ Izrẹl brorhiẹn rẹ ẹkpa ọke sansan. Ayen chukoku Jihova, ra ga eghẹnẹ refian. (Iguẹ. 2:3, 11-23) Ji roro kpahen ọke ọfa rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo hirharoku orhiẹn ọfa. Ọmraro Ilaija phi ojẹ ivẹ na phiyotọ kẹ ayen phephẹn: Ga Jihova yẹrẹ ọghẹnẹ refian re se Baal. (1 Ivie 18:21) Ilaija da ghwọku ihwo na fikirẹ ẹwẹn ivivẹ rayen. Wo se roro nẹ orhiẹn nana bẹnre-e kidie ọyen emu aghwanre ra vwọ ga Jihova, ọ je vọn vẹ erere. Vwọrẹ uyota, o vwo ohwo vuọvo ro vwo ọhọ rọ guọnọ sikẹrẹ Baal kakaka-a. Dedena, emọ rẹ Izrẹl na ji “vwo iroro ivivẹ.” Vwọrẹ aghwanre, Ilaija da vwẹ uchebro kẹ ayen nẹ ayen jojẹ rẹ ayen vwọ ga Jihova.

⁷ Diesorọ ọ vwọ bẹn kẹ emọ rẹ Izrẹl na ayen vwo brorhiẹn rẹ aghwanre? Ẹsosuọ, ayen rhe vwo esegbuyota kpahen Jihova-a, ayen rha je kerhọ rẹ upho rọye-en. Ayen vwo aghwanre ro nẹ obọ rẹ Ọghẹnẹ rhe-e yẹrẹ erianriẹn rọ nabọ kodo-o, ayen je vwẹroso Jihova-a. Emọ rẹ Izrẹl na rhe se brorhiẹn rẹ aghwanre ọ da dianẹ ayen vwo erianriẹn ọgbagba. (Une 25:12) Vwọba, ayen vwẹ uphẹn kẹ ihwo efa nẹ e riẹriẹ ayen yẹrẹ tobọ brorhiẹn kẹ ayen.  Egọẹdjọ rehẹ otọ na yen riẹriẹ ihwo rẹ Izrẹl na, ayen de gbe nene egọẹdjọ na. Jihova vwẹ orhọ-esio kẹ ayen ọke grongron rọ wanre nẹ orọnvwọn tiọna sa phia.— Eyan. 23:2.

8. Die yen udje rẹ emọ rẹ Izrẹl na yono avwanre kpahen orhiẹn-ebro?

⁸ Udje sansan re djunute vwẹ obenu na yono avwanre orọnvwọn ọvo. Avwanre ohwo vuọvo yen che brorhiẹn komobọ. Baibol na yen sa chọn avwanre uko vwo brorhiẹn rẹ aghwanre. Galesha 6:5 karophiyọ avwanre nẹ, “dohwo doghwa rọye gba cha ghwa.” E jẹ avwanre muẹ oghwa rẹ orhiẹn-ebro rẹ avwanre kẹ ohwo ọfa-a. Ukperẹ ọtiọyen, e jẹ avwanre yono obo ri yoma vwẹ ẹro rẹ Ọghẹnẹ, e mi ji brorhiẹn re vwo ruo.

9. Imuoshọ vọ yen herọ siẹrẹ a da vwẹ uphẹn kẹ ihwo efa nẹ i brorhiẹn kẹ avwanre?

⁹ Mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹ uphẹn kẹ ihwo efa nẹ i brorhiẹn kẹ avwanre? Ọnyẹ rẹ otu sa nẹrhẹ avwanre brorhiẹn rọ chọre. (Isẹ 1:10, 15) Ẹkẹvuọvo, otoro oborẹ ọnyẹ na gan te-e, ofori nẹ avwanre nene ẹwẹn obrorhiẹn avwanre ra vwẹ Baibol yono na. Ọke buebun, avwanre da vwẹ uphẹn kẹ ihwo efa nẹ i brorhiẹn kẹ avwanre, kọyen avwanre “nene ayen.” Ọyena jẹ orhiẹn, ẹkẹvuọvo ọ rọ sa so ọmiaovwẹ.

10. Orhọ-esio vọ yen Pọl vwọ kẹ iniọvo rẹ Galesha?

¹⁰ Ọyinkọn Pọl vwẹ orhọ-esio nana vwọ kẹ iniọvo rẹ Galesha kpahen imuoshọ rọ herọ siẹrẹ ayen da vwẹ uphẹn kẹ ihwo efa nẹ i brorhiẹn kẹ ayen. (Se Galesha 4:17.) Ihwo evo vwẹ ukoko na guọnọ brorhiẹn kẹ ihwo efa rere ayen vwo si ihwo tiọyena ba oma. Diesorọ? Ayen guọnọ otitivwe. Ayen ruẹ vrẹ asan ofori nẹ ayen ru te, ayen ji muọghọ kẹ egbomọphẹ rẹ iniọvo na vwori ayen vwo brorhiẹn romobọ raye-en.

11. Mavọ yen a sa vwọ chọn ihwo efa uko vwo brorhiẹn romobọ rayen?

¹¹ Pọl phi omamọ udje phiyotọ, ro  vwo muọghọ kẹ egbomọphẹ rẹ iniọvo na vwori ayen vwo brorhiẹn romobọ rayen. (Se 2 Kọrẹnt 1:24.) Nonẹna, ofori nẹ ekpako na je vwẹrokere udje rẹ Pọl siẹrẹ ayen da vwẹ uchebro phia kpahen ẹdia rọ guọnọ orhiẹn-ebro romobọ. Oma vwerhen ayen siẹrẹ ayen da vwẹ Baibol vwọ chọn iniọvo na uko. Dedena, ekpako vwẹ uphẹn kẹ iniọvo na nẹ ayen brorhiẹn romobọ rayen. Ọyen emu aghwanre kidie iniọvo na ọvo yen che mu oghwa ro che nẹ obuko rẹ orhiẹn rayen na rhe. Obo ra ta na kẹ ọna: Avwanre se dje ọdavwẹ phia kẹ iniọvo na je chọn ayen uko vwọ mrẹ odjekẹ rẹ Baibol na. Dedena, ayen ọvo yen che brorhiẹn romobọ rayen. Ayen de brorhiẹn rẹ aghwanre, ọ cha kẹ ayen erere. E jẹ a kẹnoma kẹ iroro na nẹ avwanre vwo ẹgba re vwo brorhiẹn kẹ iniọvo na.

12, 13. Diesorọ imuoshọ vwọ herọ e de nene oborẹ ubiudu na tare ọke rẹ ophu de muẹ avwanre yẹrẹ ẹwẹn na da kuọrọn?

¹² Ihwo buebun ta ota nana mamọ: Ru oborẹ ẹwẹn wẹn vuẹ wẹ. Ẹkẹvuọvo, imuoshọ hẹ evunrẹ ota nana. Baibol na tobọ rhọnvwephiyọ-ọ. Baibol na si avwanre orhọ nẹ e jẹ a vwẹ uphẹn kẹ ubiudu na nẹ o sun orhiẹn-ebro rẹ avwanre-e. (Isẹ 28:26) Ikuegbe rẹ Baibol na ji djunute ọmiaovwẹ ro nuro rhe vwọ kẹ ihwo ri nene ubiudu rayen. Kidie ubiudu rẹ ohworakpọ “vọnre vẹ ophiẹvwe gangan o miovwiri gangan.” (Jer. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Ivie 11:9) Ọtiọyena, die yen sa phia kẹ avwanre siẹrẹ e de ru oborẹ ubiudu avwanre tare?

¹³ Ubiudu rẹ Onenikristi pha ghanghanre mamọ, a vuẹ avwanre nẹ e vwo ẹguọnọ rẹ Jihova vẹ ubiudu avwanre ejobi, ji vwo ẹguọnọ rẹ ọrivẹ avwanre kerẹ oma avwanre. (Mat. 22:37-39) Ẹkẹvuọvo, ẹkpo rẹ Baibol re djunute vwẹ ẹkorota 12 na kanrunumu imuoshọ rọ herọ siẹrẹ a da vwẹ uphẹn kẹ ubiudu na nẹ o brorhiẹn kẹ avwanre. Kerẹ udje, die yen sa phia siẹrẹ avwanre de brorhiẹn ọke rẹ ophu de muẹ avwanre? Wọ sa riẹn ẹkpahọnphiyọ na ọ da dianẹ ọnana phia kẹ wẹ jovwo re. (Isẹ 14:17; 29:22) Yẹrẹ e se ghini bru omamọ orhiẹn ọke rẹ ẹwẹn avwanre da kuọrọn? (Ukeri 32:6-12; Isẹ 24:10) Karophiyọ nẹ Baibol na dje aghwanre rọ herọ siẹrẹ a da “ga urhi rẹ Ọghẹnẹ.” (Rom 7:25) Aphro herọ-ọ, ubiudu na sa phiẹn avwanre siẹrẹ a da vwẹ uphẹn kẹ nẹ o sun orhiẹn-ebro eghanghanre rẹ avwanre.

14. Mavọ yen avwanre ru riẹn nẹ re vwo wene orhiẹn-ebro avwanre ọkiọvo dia obo re chọre-e?

¹⁴ Ofori nẹ e bru omamọ orhiẹn. Jẹ, ọ diẹ ọyena mudiaphiyọ nẹ avwanre rhe che se wene orhiẹn re bruru na-a. O vwo ọkiọvo ra vwọ rhoma fuẹrẹn orhiẹn re bruru, e mi ji wene. Jokaphiyọ oborẹ Jihova ru kpahen ihwo rẹ Ninive vwẹ ọke rẹ Jona. “Ọke rẹ Ọghẹnẹ vwọ mrẹ obo rẹ ayen ruru, obo rẹ ayen siobọ nẹ idjerhe ọbrabra rayen, Ọghẹnẹ de siobọ nẹ emu ọbrabra rọ jẹ kpahe nẹ ọye che ru ayen; o gbi ruo-o.” (Jona 3:10) Jihova vwọ mrẹ nẹ ihwo rẹ Ninive kurhẹriẹ nẹ imwemwu rayen, o de wene orhiẹn rọyen. Vwẹ ẹdia nana, o dje erorokẹ, omaevwokpotọ, vẹ arodọnvwẹ phia. Vwọ fẹnẹ ihworakpọ,  Ọghẹnẹ bru orharhe rẹ orhiẹ-ẹn, ọ da tobọ dianẹ ophu muo.

15. Die yen sa nẹrhẹ avwanre wene orhiẹn rẹ avwanre?

¹⁵ O se vwo ẹdia evo ra da guọnọ nẹ avwanre wene orhiẹn re bruru jovwo. Ọ sa dia ọke rẹ ẹdia rẹ akpeyeren vwo wene. Jihova wene orhiẹn rọyen ọke rẹ ẹdia na vwo wene. (1 Ivie 21:20, 21, 27-29; 2 Ivie 20:1-5) Evuẹ kpokpọ sa je nẹrhẹ e wene orhiẹn re bruru jovwo. Ovie Devid nyo evuẹ refian kpahen uvwrọmọ rẹ Sọl re se Mefiboshet. Ọke ro vwo nyo uyota na, o de wene orhiẹn ro bruru jovwo. (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29) Ọkiọvo, o ji fo nẹ avwanre ru ọtiọyen.

16. (a) Die yen cha chọn avwanre uko vwo bru omamọ orhiẹn? (b) Ẹro vọ yen e vwo ni orhiẹn re bruru jovwo, kẹ diesorọ?

¹⁶ Baibol na bru avwanre uche nẹ e brokpakpa brorhiẹn ride-e. (Isẹ 21:5) A da nabọ frẹkotọ fuẹrẹn ẹdia na tavwen e ki brorhiẹn, ọ cha nẹrhẹ e bru omamọ orhiẹn. (1 Tẹsa. 5:21) Ofori nẹ ọgbuyovwin rẹ orua nabọ fuẹrẹn Baibol na vẹ ẹbe ukoko, je nọ mie ihwo rẹ orua rọyen tavwen o ki brorhiẹn. Karophiyọ nẹ Ọghẹnẹ vuẹ Ebraham nẹ ọ kerhọ kẹ oborẹ aye rọyen guọnọ ta. (Jẹn. 21:9-12) E jẹ ekpako je ghwọrọ ọke vwo ru ehiahiẹ. Siẹrẹ ovuẹ ọghanghanre kpokpọ de te ekpako obọ, rọ cha nẹrhẹ ayen wene orhiẹn rẹ ayen bruru jovwo, e jẹ ayen vwomakpotọ wene, e jẹ oshọ mu ayen nẹ ọghọ re muẹ kẹ ayen jovwo cha va ayen abọ-ọ. E jẹ ayen muẹgbe ayen vwo wene iroro vẹ orhiẹn rayen siẹrẹ ẹdia na da guọnọ ewene, o ji fo nẹ avwanre eje vwẹrokere ayen. Ọnana se toroba ufuoma vẹ oyerinkugbe rẹ ukoko na.—Iruo 6:1-4.

17. Die yen sa chọn avwanre uko vwo phikparobọ siẹrẹ e de brorhiẹn?

¹⁷ Orhiẹn evo họhọ nẹ efa. Orhiẹn re pha họhọhọ guọnọ iroro okokodo vẹ ẹrhovwo, ọnana sa reyọ ọke. Iniọvo evo hirharoku orhiẹn-ebro sẹ ayen cha rọvwọn vẹ ohwo rẹ ayen cha rọvwọn. Orhiẹn ọghanghanre ọfa rọ sa kẹ ohwo ebruphiyọ buebun yehẹ ọke ra vwọ ton ẹga ọkieje phiyọ vẹ obo re ruo wan. Vwẹ ẹdia nana, ofori nẹ a vwẹroso Jihova kare kare nẹ ọ sa kẹ avwanre uchebro rọ vọnre vẹ aghwanre. (Isẹ 1:5) Ọtiọyena, ọyen obo re ghanre mamọ e vwo se Baibol na vwọ kẹ odjekẹ je nẹrhovwo rhe Jihova. Karophiyọ nẹ Jihova sa kẹ avwanre iruemu ra guọnọre, e se vwo brorhiẹn ri shephiyọ ọhọre rọyen. Wo de che brorhiẹn re họhọre, nọ oma wẹn enọ nana ọkieje: ‘Orhiẹn nana che dje ẹguọnọ mẹ phia vwọ kẹ Jihova? Ọ cha hwarhiẹ aghọghọ vẹ ufuoma rhe orua mẹ? O ji che djephia nẹ mi vwo uruemu esiri vẹ odirin?’

18. Diesorọ Jihova vwọ guọnọ nẹ avwanre brorhiẹn komobọ?

¹⁸ Jihova gba avwanre vwo vwo ẹguọnọ rọyen je ga-a. Ọyen orhiẹn romobọ avwanre. Jihova muọghọ kẹ egbomọphẹ rọ vwọ kẹ avwanre ra sa vwọ ‘jojẹ komobọ’ sẹ a ga yẹrẹ e jẹ ẹga. (Jos. 24:15; Aghwo. 5:4) Ẹkẹvuọvo, ọ guọnọre nẹ e ru nene orhiẹn rẹ avwanre bruru vwo nene odjekẹ rọyen. E de vwo esegbuyota kpahen iji rẹ Jihova vẹ idjerhe ro ruẹ erọnvwọn wan, ke se brorhiẹn rẹ aghwanre, avwanre rha cha dia ihwo ri wene cha wene kpo-o.—Jems 1:5-8; 4:8.