1. Emu omavwerhovwẹn vọ yen ihwo ri Ju re mu kpo ighuvwu na rhẹro rọyen?

 OMA ko muẹ ihwo ri Ju vwerhan. Kidie Jihova Ọghẹnẹ yen ‘kọnrọ phiyọ ẹwẹn rẹ Ovie Sairọs ri Pẹsha’ nẹ o siobọnu ihwo ri Izrẹl, kidie ayen ghwọrọ ikpe buebun re phiyọ ighuvwu vwẹ Babilọn. Ovie na de ghwoghwo nẹ ihwo ri Ju eje rhivwin kpo da ra “bọn uwevwi rẹ Ọrovwohwo Ọghẹnẹ rẹ Izrẹl.” (Ẹzra 1:​1, 3) Ọyena ghini emu omavwerhovwẹn dẹn! Ọyena mudiaphiyọ nẹ a cha rhoma vwẹ ẹga Ọghẹnẹ ruyota na vwo mu vwẹ otọ ri Izrẹl.

2. Ọke rẹ ihwo ri Ju re mu kpo ighuvwu na vwo rhivwin rhe, die yen ayen ke ru?

² Vwẹ 537 B.C.E, ẹko rẹ ihwo ri Ju rẹsosuọ de rhivwin kpo Jerusalẹm rọ dia otọ orere rẹ obọrhen ọnre rẹ uvie ri Juda. Ihwo ri Ju ri rhivwin rhe na da tuẹn ẹbọn rẹ uwevwin rẹ ẹga na phiyọ, vwẹ ukpe ri 536 B.C.E, ayen de mu uchivwo rẹ uwevwin na vi!

3. Ẹvwọsuọ vọ yen ihwo ri Ju hirharoku?

³ Ọke rẹ ihwo ri Ju ghwa vwọ tuẹn ẹbanbọn rẹ uwevwin rẹ ẹga na phiyọ nu, ihwo ke vwọso ayen. Ẹgborho re kẹrẹ ayen na da djuguegue mu “ihwo ri Juda, oshọ rẹ ayen vwọ bọn de mu ayen.” (Ẹzra 4:⁠4) Asan rẹ ẹdia nana gan te na, jẹ erọnvwọn rhoma miovwẹnphiyọ miovwẹnphiyọ. Vwẹ ukpe ri 522 B.C.E., a da vwẹ ovie kpokpọ re se Artaxerxes vwo mu vwẹ Pẹsha. * Ihwo re vwọsua de rhi nonẹ, ewene nana cha nẹrhẹ uphẹn rhiephiyọ ayen vwọ dobọ rẹ ebanbọn na ji kare kare womarẹ a vwọ reyọ “urhi na ruẹ emu ogbarogba.” (Une 94:20) Ayen de  si ileta vwo rhe Ovie Artaxerxes nẹ, ihwo ri Ju na muegbe ayen vwo gbe vwọsuọ. (Ẹzra 4:​11-16) Ovie na de se oborẹ ayen tare na gbuyota, ọ da dobọ rẹ ebanbọn uwevwin rẹ ẹga na ji. (Ẹzra 4:​17-23) Fikirẹ obọẹdajo na, ebanbọn rẹ uwevwin rẹ ẹga na de rhi mudje.​—⁠Ẹzra 4:⁠24.

4. Die yen Jihova ruru ọke rẹ ihwo re vwọsua vwọ dobọ rẹ uwevwin rẹ ẹga na ji? (Aizaya 55:⁠11)

⁴ Ihwo rẹ irere re kẹrẹ ayen re ga Jihova na-a davwẹngba mamọ rere ayen vwọ dobọ rẹ ebanbọn rẹ uwevwin rẹ ẹga na ji. Ẹkẹvuọvo, Jihova guọnọre nẹ ihwo ri Ju bọn uwevwin na re, jẹ ọkieje yen o vwo ru ọhọrẹ rọyen gba. (Se Aizaya 55:11.) Ọ da reyọ ọmraro re se Zekaraya vwo mu je vwẹ emramrẹ ẹrenren vwọ kẹ, rọ cha vuẹ ihwo ri Ju rere ayen sa vwọ mrẹ ọbọngan. Emramrẹ yena cha chọn ayen uko vwọ riẹn nẹ o vwo emu vuọvo rẹ ihwo re vwọso ayen ruru rọ cha nẹrhẹ oshọ mu aye-en, ọ je cha nẹrhẹ ayen fiudugberi vwo ruiruo ri Jihova vwọ kẹ ayen nẹ ayen ru na. Vwẹ emramrẹ rẹ iyori na, Zekaraya da mrẹ ogburhukpẹ vẹ irhe rẹ oliv ivẹ.

5. Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana?

⁵ Ọkievo ofu se dje avwanre. Avwanre sa mrẹ erere vwo nẹ ọbọngan rẹ Jihova vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl womarẹ emramrẹ rẹ iyorin rẹ Zekaraya. Emramrẹ nana sa chọn avwanre uko vwọ fuevun ga Jihova ọke rẹ a da vwọso avwanre, ẹdia rẹ avwanre de wene, kugbe ọke ra da vwẹ odjekẹ re vwo ẹruọ rọye-en vwọ kẹ avwanre.

6. Idjerhe vọ yen emramrẹ rẹ ogburhukpẹ na kugbe irhe rẹ oliv ivẹ na re djisẹ rọyen vwẹ Zekaraya 4:​1-3 vwo phiuduphiyawọ rẹ ihwo ri Ju na? (Ni uhoho rọhẹ opharo ọbe na.)

⁶ Se Zekaraya 4:​1-3. Emramrẹ rẹ ogburhukpẹ na vẹ irhe rẹ oliv ivẹ na nẹrhẹ ihwo ri Ju fiudugberi yerin ghene ẹvwọsuọ na. Vwẹ idjerhe vọ? Wo vwo oniso nẹ o vwo ọke vuọvo rẹ evwri vwọ kanre ogburhukpẹ na-a? Evwri ro nẹ irhe rẹ oliv ivẹ na cha yen djẹ ruẹ udjokpo na, ọ me rha djẹ nẹ etiyin ra ro irhukpẹ ighwrẹ na. Evwri na kọyen nẹrhẹ irhukpẹ na la ọkieje i rhe fuẹ-ẹ. Zekaraya da nọ: “Enana kidie vwo” Amakashe na da vuẹ obo ri Jihova tare: “O dia ẹgba-a, yẹrẹ oganga-an, ẹkẹvuọvo Erhi mẹ, Ọrovwohwo rẹ otuofovwi tarọ.” (Zek. 4:​4, 6) Evwri ro nẹ irhe na cha na mudiaphiyọ ẹwẹn ọfuanfọn ri Jihova, ro che se re-e. Ẹwẹn ọfuanfon ri Jihova vwo ẹgba vrẹ ituofovwin ri Pẹsha. Kidie nẹ Jihova obuko rẹ ihwo rẹ bọn uwevwin rẹ ẹga na, kẹ ayen se fiudugberi bọn uwevwin na dede nẹ a vwọso ayen. Ovuẹ yena ghini phiuduphiyọ ayen awọ den! Ọtiọyena ko fori nẹ ayen vwẹroso Jihova ji rhivwin ra bọn uwevwin na. Ọyena ghwa hẹ obo rẹ ihwo ri Ju na ruru, dede nẹ obọẹdajo na jehẹ otọ.   

7. Ewene vọ yen vwomaphia rọ nẹrhẹ ẹwẹn rẹ ihwo re bọn uwevwin rẹ ẹga na totọ?

⁷ Ewene rọ vwomaphia nẹrhẹ ẹwẹn rẹ ihwo re bọn uwevwin rẹ ẹga na totọ. Ọyen ewene vọ? Vwẹ ukpe ri 520 B.C.E, a da rhe vwẹ ovie kpokpọ re se Dariọs I vwo mu vwẹ Pẹsha. Vwẹ ukpe rivẹ rẹ usuon rọyen, ọ da rhe mrẹvughe nẹ obọẹdajo rẹ ebanbon uwevwin rẹ ẹga na, ọyen oshenyẹ, kidie o nene urhi-i. Ọtiọyena, Dariọs de si obọẹdajo na no rere a sa vwọ bọn uwevwin rẹ ẹga na re. (Ẹzra 6:​1-3) Orhiẹn yena rẹ ovie na bruru na gbe kohwo kohwo unu jẹ o ji vwo erọnvwọn efa ro ruru. Ovie na de jurhi kẹ ẹgborho re kẹrẹ ayen nẹ ayen rhe gbowọphiyọ iruo rẹ ebanbọn na ọfa-a, ọ da je kẹ ayen igho vẹ erọnvwọn efa a guọnọre rere a sa bọn uwevwin ẹga na re! (Ẹzra 6:​7-12) Ukuotọ rọyen, ẹgbukpe ẹne vwọ wan nu, a da rhe bọn uwevwin rẹ ẹga na re vwẹ ukpe ri 515 B.C.E.​—⁠Ẹzra 6:⁠15.

8. Diesorọ e vwo fiudugberi ọke re de hirharoku omukpahen?

 ⁸ Nonẹna, ihwo buebun re ga Jihova ji hirharoku ẹvwọsuọ. Kerẹ udje, evo dia ẹkuotọ ra da dobọ rẹ iruo avwanre evo ji. Vwẹ ẹkuotọ tiọyena, e se mu iniọvo rẹ avwanre vwo “rhe ikeferi vẹ ivie” kọ dia oseri kẹ ayen. (Mat. 10:​17, 18) Ọkievo, usuon de wene ọnana sa ghwa ufuoma rhe. Yẹrẹ oguẹdjọ ro vwo ẹwẹn esiri se brorhiẹn ọ me nẹrhẹ e vwo ugbomọphẹ ra vwọ ga ẹga odedede. Iniọvo rẹ avwanre evo ji chirakon rẹ omukpahen efa. Dede nẹ ayen dia ẹkuotọ re de vwo ugbomọphẹ rẹ ẹga, ji ihwo orua rayen je vwọsua ayen rere ayen dobọ rẹ ẹga ri Jihova ji. (Mat. 10:​32-36) Vwẹ ẹdia evo, e re vwọsua na de noso nẹ ẹgbaẹdavwọn rayen vwọ dobọ rẹ iniọvo na ji shefia, kẹ ayen kpairoro vrẹ. Vwẹ ẹdia evo, ihwo re tobọ vwọsua jovwo rhoma rhe dia Iseri ri Jihova. Wo de hirharoku omukpahen, wọ dobọ rẹ ẹga ri Jihova jẹ-ẹ! Fiudugberi. Jihova cha vwẹ ukẹcha kẹ wẹ womarẹ ẹwẹn ọfuanfon rọyen, ọtiọyena wo jẹ oshọ rẹ emu vuọvo mu we-e!

9. Die nẹrhẹ ofu dje ihwo rẹ Ju evo ọke rayen vwọ mrẹ uchivwo rẹ ẹga uwevwin kpokpọ re vwo vi na?

⁹ Ọke re vwo mu uchivwo rẹ uwevwin rẹ ẹga kpokpọ na vi, ekpako rẹ ihwo ri Ju na evo da viẹ. (Ẹzra 3:12) Ayen mrẹ obo rẹ ọ rẹ Solomọn bọnre na vwo erhuvwu te, ayen niro nẹ a da reyọ vwọ vwanvwe ọkpokpọ na ọ “họhọ emu diodi.” (Heg. 2:​2, 3) Ayen vwọ mrẹ ofẹnẹ rọhẹ uwevwin rẹ ẹga ivẹ na, ofu de dje ayen hwe. Emramrẹ ri Zekaraya na cha rhoma nẹrhẹ ayen vwo aghọghọ. Vwẹ idjerhe vọ?

10. Idjerhe vọ yen eta rẹ amakashe ra niyẹnrẹn rọyen phiyọ Zekaraya 4:​8-10 vwọ chọn ihwo ri Ju uko vwo vwo aghọghọ?

¹⁰ Se Zekaraya 4:​8-10. Die yen otọ rẹ eta amakashe na nẹ ayen “cha ghọghọ, ọ cha mrẹ ovwanvwọn rẹ okokodo vwẹ obọ ri Zẹrubabẹl [rọ dia osun ri ihwo rẹ Ju]”? Ovwanvwọn ọyen orọnvwọn re vwo vughe emu sẹ ọ phiọnre yẹrẹ ọ gbare. Amakashe na vwẹ imuẹro kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ nẹ, dede nẹ uwevwin rẹ ẹga na yovwin te ọ rẹ awanre na-a, e che ruo re a me je bọn nene obo ri Jihova guọnọre nẹ ọ dia. Oma vwerhen Jihova kpahọn, ọtiọyena ko rhe ji fo nẹ oma vwerhen ayen? Obo re ma ghanre vwọ kẹ Jihova yen ayen vwọ ga nene obo rọ guọnọre. Ọ da dianẹ ihwo rẹ Ju na tẹnrovi oborẹ ayen sa vwọ ga Jihova je mrẹ aroesiri rọyen, ọnana kọ cha nẹrhẹ ayen rhoma vwo aghọghọ.

11. Erhọ yen egbabọse evo rẹ idibo ri Jihova hirharokuẹ nonẹna?

 ¹¹ Ewene ọyen egbabọse vwọ kẹ ihwo buebun. Ihwo evo rehẹ iruo rẹ ẹga ọkieje oghẹresan vwẹ ọke grongron re, mrẹ ewene vwẹ iruo rayen. Efa de rhe mu iruo rẹ ayen ruẹ jovwo rẹ ayen niri ghanghanre phiyotọ fikirẹ ikpe rayen. Vwọrẹ uyota, ọ da ohwo siẹrẹ ewene tiọyen da vwomaphia. Ẹsosuọ, ọ ben re vwo vwo ẹruọ rẹ oboresorọ ewene tiọyena vwọ vwomaphia ji rhiabọreyọ. Ọ da ayen siẹrẹ ayen de roro kpahen obo rẹ erọnvwọn hepha jovwo. Ọnana me nẹrhẹ ofu dje ayen, ji roro nẹ o rhe vwo emuvuọvo rẹ ayen che ru rọ cha da Jihova ẹro-o. (Isẹ 24:10) Mavọ yen emramrẹ ri Zekaraya sa vwọ chọn avwanre uko vwọ vwẹ ẹga kẹ Ọghẹnẹ vọnvọn?

12. Mavọ yen emramrẹ ri Zekaraya sa vwọ chọn avwanre uko vwọ mrẹ aghọghọ dede nẹ ẹdia avwanre weneri?

¹² Avwanre se yerin ghene ewene siẹrẹ avwanre da vwẹ ẹro ri Jihova vwo nẹ emu vwo no. O ru emu ride buebun nonẹna, avwanre vwo uphẹn rogheresan re vwo nene wian kugbe. (1 Kọr. 3:⁠9) Iruo rẹ avwanre se wene, jẹ ẹguọnọ rẹ Jihova vwo kpahen avwanre che se wene-e. Ọ vwọ dia ọtiọyena, ọ da dianẹ ukoko ri Jihova ru ewene ro te we oma, kẹnoma kẹ a vwọ ghwọrọ ọke vwo roro kpahen oboresorọ e vwo ruẹ ewene tiọyen. Ukperẹ wo vwo roro kpahen oka rẹ akpọ ru wo yerin “ọke rẹ awanre,” nẹrhovwo rhe Jihova ọ chọn uko vwọ mrẹ erhuvwu vwo nẹ ewene na rhe. (Aghwo. 7:10) Ukperẹ wo vwo roro kpahen oborẹ wo che se ru-u, gbe roro kpahen obo wo se ru. Avwanre yonori vwo nẹ emramrẹ ri Zekaraya na rhe, oborẹ ọ ghanre te a vwọ vwẹ ẹro abavo vwo nẹ emu. Eriyina, avwanre ke sa fuevun je mrẹ aghọghọ dede nẹ ẹdia avwanre weneri.

13. Diesoro ihwo ri Izrẹl evo vwo roro nẹ uwevwin rẹ ẹga na ra rhoma ton ebabọn rọyen phiyọ na ọyen obo re chọre?

¹³ A dobọ rẹ ebabọn uwevwin rẹ ẹga na ji. Dedena, eshare re vwo mu nẹ i sun, Jẹshua (Joshua) rọ dia Orherẹn Rode kugbe osun Zerubabel da “rhoma bọn uwevwi rẹ Ọghẹnẹ.” (Ẹzra 5:​1, 2) Ihwo ri Ju evo se no nẹ orhiẹn yena chọre. Kidie iruo rẹ ebabọn rẹ uwevwin rẹ ẹga na ọ dia obo re se si nu kẹ ivwighrẹ-ẹn, kidie ayen cha davwẹngba rayen eje ayen vwọ dobọ rẹ iruo na ji. Eshare  ivẹ nana, Joshua vẹ Zerubabel guọnọ vwo imuẹro nẹ Jihova obuko rayen. Ayen mrẹrẹ. Vwẹ idjerhe vọ?

14. Vwo nene obo rọhẹ Zekaraya 4:​12, 14, imuẹro vọ yen a vwọ kẹ Orherẹn Rode Joshua kugbe Osun Zerubabel?

¹⁴ Se Zekaraya 4:​12, 14. Vwẹ ẹbẹre nana rẹ emramrẹ ri Zekaraya na, amakashe na da vuẹ ọmraro rẹ Ọghẹnẹ nẹ irhe rẹ oliv ivẹ na mudiaphiyọ “ivẹ na ra vwẹ ori ghworo” kọyen Joshua vẹ Zerubabel. Amakashe na tare nẹ ọhọhọre nẹ eshare ivẹ nana “mudia kẹrẹ Ọrovwohwo rẹ akpọ soso na” Jihova. Ọnana ghini okpuphẹn rode ayen vwori! Jihova vwẹroso ayen. Ọtiọyena, ko fori nẹ ihwo rẹ Izrẹl na je vwẹroso eshare ivẹ nana ri ru obo ra vuẹ ayen kidie ayen ihwo ivẹ na yen Jihova reyọ vwo sun ayen.

15. Mavọ yen e se vwo djephia nẹ avwanre nene ọdjekẹ ri Jihova rọhẹ Ota rọyen?

¹⁵ Idjerhe ọvo rẹ Jihova vwọ reyọ odjekẹ vwọ kẹ ihwo rọyen nonẹna yen womarẹ Ota rọyen rọ dia Baibol na. Vwevunrẹ ọbe yena, ọ vuẹ avwanre obo ra ga wan ro se vwo rhiabọreyọ ẹga rẹ avwanre. Mavọ yen avwanre se vwo djephia nẹ e nene odjekẹ rọhẹ Ota rọ Ọghẹnẹ? Womarẹ a vwọ nabọ fuẹrẹn je ghwọrọ ọke vwo se rere e se vwo vwo ẹruọ rọyen. Nọ oma wẹn: ‘Ọke mi de se Baibol yẹrẹ ẹbe rẹ ukoko na, me nabọ fọ, ji roro kokodo? Me nabọ ruẹ ehiahiẹ me vwọ riẹn otọ iyono ri Baibol “re epha bẹnbẹn”? Gbanẹ mi di rhie, djuẹro no se kpakpata?’ (2 Pita 3:16) Avwanre da nabọ ghwọrọ ọke ji roro kokodo kpahen obo rẹ Jihova yono avwanre, ọnana cha nẹrhẹ e nene odjekẹ rọyen, ji ruiruo aghwoghwo avwanre fiotọ.​—⁠1 Tim. 4:​15, 16.

16. Ọ da dianẹ avwanre vwo ẹruọ rẹ odjekẹ ro nẹ obọ rẹ “odibo esiri na” rhe-e, die yen sa chọn avwanre uko vwọ reyọ vwo ruiruo?

¹⁶ Idjerhe ọfa rẹ Jihova vwọ reyọ odjekẹ vwọ kẹ avwanre yen womarẹ “omamọ rẹ odibo esiri na.” (Mat. 24:45) Ọkiọvo odibo na sa reyọ odjekẹ re ghwe vwo ẹruọ rọye-en vwọphia. Kerẹ udje, a sa vwẹ odjekẹ kẹ avwanre nẹ emuegbe hẹrhẹ oghwọrọ ri kpregede e mi roro nẹ ọyena cha sa phia vwẹ asan avwanre dia-a. Yẹrẹ e de no nẹ odibo na siẹ ufi rẹ eta ri shekpahen ọga rẹ akpọeje na ganọ vwo? Die yen e se ru e de no nẹ ọhọ ghwa hẹ odjekẹ ra vwọphia na-a? Avwanre se roro kpahen erere ro te ihwo rẹ Izrẹl obọ ọke rẹ ayen vwo nene uchebro ri Joshua vẹ Zerubabel vwọ kẹ ayen. E ji se roro kpahen ikuegbe ri ihwo efa rẹ avwanre se kpahen vwẹ  Baibol na. Ọkiọvo, ihwo rẹ Ọghẹnẹ se no nẹ ayen cha sa reyọ odjekẹ ra vwọ kẹ ayen vwo ruiruo ẹsosuọ-ọ, ẹkẹvuọvo siẹrẹ ayen da rhe reyọ vwo ruiruo re o mi sivwin arhọ rayen.​—⁠Iguẹ. 7:7; 8:⁠10.

17. Erhuvwu vọ yen emramrẹ rẹ ogburhukpẹ vẹ irhe oliv ivẹ na ghwa rhe ihwo ri Ju?

¹⁷ Emramrẹ iyorin nana pha kprẹn, ẹkẹvuọvo ọ nẹrhẹ ihwo ri Ju na vwẹ ẹro abavo vwo ni owian kugbe ẹga rayen. Ọke rẹ ayen vwọ reyọ obo rẹ ayen yonori nẹ emramrẹ ri Zekaraya na vwo ruiruo, ọ da nẹrhẹ ayen mrẹ aroesiri ri Jihova kugbe odjekẹ rọyen. Womarẹ ẹwẹn ọfuanfon rọyen, Jihova da vwe ukẹcha kẹ ayen vwo ruiruo na je mrẹ aghọghọ.​—⁠Ẹzra 6:⁠16.

18. Mavọ yen emramrẹ ri Zekaraya na vwo shekpahen owẹ?

¹⁸ Emramrẹ ri Zekaraya ri shekpahen ogburhukpẹ vẹ irhe rẹ oliv ivẹ na se wene akpeyeren wẹn. Kirobo a ghwa ta ota kpahen na, ọ sa chọn we uko vwọ mrẹ ẹgba vwo hirharoku ihwo re vwọsua vẹ aghọghọ ra guọnọrẹ e se vwo yerin ghene ebẹnbẹn siẹrẹ ẹdia de wene kugbe ẹroẹvwọsuọ ra guọnọre rere e se nene odjekẹ dede nẹ e vwo ẹruọ rọye-en. Die yen ọ fori nẹ wo ru ọ da dianẹ wo hirharoku egbabọse vwẹ akpeyeren wẹn? Ẹsosuọ, mrẹ oborẹ Zekaraya mrẹre rọ dia imuẹro nẹ Jihova vwẹrote ihwo rọyen. Vwọba, ru nene obo wọ mrẹre womarẹ wọ vwọ vwẹroso Jihova je vwẹ ubiudu wẹn eje vwọ ga. (Mat. 22:37) Wo de ru ọtiọyen, Jihova cha chọn wẹ uko rere wọ sa vwọ vwẹ ẹga kẹ vẹ aghọghọ bẹdẹ.​—⁠Kọl. 1:​10, 11.