1, 2. Egbabọse vọ yen iniọvo avwanre evo hirharokuẹ? (b) Enọ vọ yen a sa nọ?

ONIỌVO ọshare re se Lije vwo gbikun rẹ obo ro rhiẹromrẹ, ọ da ta: “Orua avwanre hẹ osikoko ọke rẹ ofovwin na vwọ tonphiyọ vwẹ Burundi. Avwanre da mrẹ ihwo re djẹ, jẹ a sa ihwunu. Te omẹvwẹ, te ọsẹ vẹ oni mẹ kugbe iniọvo mẹ 10 da vwẹ ababọ djẹ nẹ orere na. Ihwo rẹ orua mẹ evo yan iroko 1,600 kpo asan ra rhuẹrẹphiyọ vwẹ ẹkuotọ rẹ Malawi vwọ kẹ ihwo rẹ ofovwin djẹ nẹ uwevwin. Avwanre ihwo ichekọ da hrabọ.”

² Nonẹna, vwẹ akpọneje ihwo rẹ ofovwin yẹrẹ omukpahen djẹ nẹ uwevwin vrẹ 65,000,000​—ikekeri nana yen me bun kparobọ. * Uriorin buebun rẹ Iseri rẹ Jihova jehẹ usun rayen. Vwọ kẹ buebun rayen, ihwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen va ayen abọ, ji te ekuakua rayen buebun. Egbabọse efa vọ yen evo hirharoku? Mavọ yen a sa vwọ chọn iniọvo nana uko vwọ “ga Ọrovwohwo vẹ evuavwerhe” dede nẹ ayen hirharokuẹ  egbabọse? (Une 100:2) Mavọ yen e se vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na kẹ ihwo re djẹ nẹ uwevwin, re ga Jihova-a?

3. Die yen mu Jesu vẹ idibo rọyen vwọ djẹ kpo asan ọfa?

³ Ọke rẹ amakashe rẹ Jihova vwọ vwẹ orhọ-esio kẹ Josẹf nẹ Hẹrọd guọnọ Jesu hwe, Josẹf vẹ Meri de mu ọmọ na vwọ djẹ kpo Ijipt. Ayen da dia oboyin rhi duvwun ọke rẹ Hẹrọd vwo ghwu. (Mat. 2:​13, 14, 19-21) Ikpe buebun vwọ wan nu, idibo rẹ Jesu da “hra ro otọ ri Judia kugbe Sameria” fikirẹ omukpahen. (Iruo 8:1) Jesu tarọ jovwo nẹ idibo rọyen buebun cha djẹ jẹ uwevwin rayen vwo. Ọ da ta: “E de kpokpo uwe vwẹ orere ọvo, djẹ kpo ọrivẹ.” (Mat. 10:23) Ọ lọhọre ra vwọ djonẹ tiọye-en.

4, 5. Imuoshọ vọ yen ihwo re djẹ nẹ uwevwin rhiẹromrẹ vwẹ (a) idjerhe? (b) asan rẹ ayen djẹ ra?

⁴ Ihwo re djẹ nẹ uwevwin se hirharoku imuoshọ vwẹ idjerhe, yẹrẹ vwẹ asan rẹ ayen djẹ ra na. Oniọvo rẹ Lije, re se Gad da ta: “Oyan na reyọ idughwrẹn evo, avwanre je wanvrẹ irivwin buebun. Me hẹ ẹgbukpe 12. Awọ mẹ ke rhe vwọ, me da vuẹ ọsẹ vẹ oni mẹ nẹ ayen yan juvwe vwo. Ọsẹ mẹ rhọnvwere-e, o de mu vwe. Avwanre nẹrhovwo kẹ Jihova kọke kọke, ọ sẹro avwanre kẹdẹ kẹdẹ; ọke ọvo dede, imagoro yen avwanre rara.”​—Fil. 4:​12, 13.

⁵ Buebun rẹ ihwo rẹ orua rẹ Lije na ghwọrọ ikpe buebun vwẹ asan rẹ United Nations rhuẹrẹphiyọ kẹ ihwo rẹ ofovwin djẹ nẹ uwevwin. Dedena, oma ji fu aye-en. Lije rọ ga kerẹ oniruo okinriariẹ asaọkiephana da ta: “Ihwo buebun vwo iruo-o. Ayen da idi, phi idjogba, chuji, gbe ọfanrhiẹn, ji gun iguegun.” Iseri rẹ Jihova ki muomaphiyọ iruo rẹ ẹga na mamọ rere ayen sa vwọ kẹnoma kẹ iruemu tiọyena. (Hib. 6:​11, 12; 10:​24, 25) Ayen sa vwọ sẹro rẹ oyerinkugbe rayen vẹ Jihova, buebun rayen ke rhe dia ekobaro. Ayen karophiyọ oyan rẹ ihwo rẹ Izrẹl vwẹ aton na, ọnana nẹrhẹ ayen riẹn nẹ ayen cha dia etiyin bẹdẹ-ẹ.​—2 Kọr. 4:18.

6, 7. (a) Mavọ yen “ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ” vwo muẹ Inenikristi vwọ chọn iniọvo rayen uko? (b) Djunute udje ọvo.

⁶ “Ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ” yen muẹ avwanre vwo dje ẹguọnọ kẹ ohwohwo, ma rho vwẹ ọke ebẹnbẹn. (Se 1 Jọn 3:​17, 18.) Ọke rẹ owẹnvwe vwo fi vwẹ Judia vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, ukoko na de vwo ọrhuẹrẹphiyotọ ra vwọ chọn iniọvo na uko. (Iruo 11:​28, 29) Ọyinkọn Pọl vẹ Pita je vwẹ uchebro kẹ Inenikristi na nẹ ayen ruẹse kẹ ohwohwo. (Rom 12:13; 1 Pita 4:9) Ọ da dia obo ro yovwirin Inenikristi vwo dede iniọvo re kọn bru ayen rhe, ọ rha dia iniọvo rayen ri hirharoku imuoshọ yẹrẹ omukpahen yen ofori nẹ ayen tobọ me dede?​—Se Isẹ 3:27. *

⁷ O krinọ-ọ na, Iseri rẹ Jihova buebun djẹ nẹ iwevwin rayen fikirẹ ohọnre vẹ omukpahen rọ vwomaphia vwẹ Ukraine. Ọ da ohwo mamọ nẹ e hwe evo usun rayen. Ẹkẹvuọvo iniọvo rehẹ ẹbẹre efa rẹ ẹkuotọ na vẹ e rehẹ Russia de phi buebun rayen phiyọ uwevwin. Iniọvo rehẹ ẹkuotọ ivẹ na vwobọ vwẹ oseghe rẹ usuo-on, kidie ayen “dia e rẹ akpọ na-a,” ukperẹ ọtiọyen ayen ki “ghwoghwo ota na” vẹ oruru.​—Jọn 15:19; Iruo 8:4.

8, 9. (a) Egbabọse vọ yen iniọvo re djẹ kpo ẹkuotọ efa se hirharokuẹ? (b) Diesorọ a vwọ vwomakpotọ vwẹ ukẹcha kẹ ayen?

⁸ Ihwo evo djẹ kpo asan efa vwẹ ẹkuotọ rayen, efa da rha djẹ kpo ẹkuotọ ọfa rọ dia asan ọrhorha. Usuon rẹ ẹkuotọ na sa vwẹ iwevwin, iwun vẹ emu kẹ ayen, ẹkẹvuọvo emu na fẹnẹ e rẹ ayen ria jovwo. Asan na ji se djiro nẹ asan rẹ ayen djẹ nurhe na, ọ me nẹrhẹ ọ bẹn ayen vwọ riẹn oka rẹ iwun ri fo kẹ aruọke na. Ọ da dia ọko yen ayen dia jovwo, ọ sa bẹn rẹ ayen vwọ vwẹ ekuakua rẹ ona vwo ruiruo.

⁹ Ẹkuotọ evo vwo ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ ayen vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo tiọyena. Ẹkẹvuọvo, emeranvwe evo da wan nu, kẹ ayen vuẹ ihwo na nẹ ayen ọvo vwẹrote oma rayen. Ọnana sa dia egbabọse mamọ. Di roro, ayen che yono ephẹrẹ kpokpọ, irhi kpokpọ, kugbe iruemu kpokpọ, ayen ji che yono obo ra sa vwọ hwosa uyovwin, kpo isikuru, je vwẹrote emọ; ayen che ru enana eje siẹvuọvo! Wọ sa vwomakpotọ vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo rehẹ ẹdia nana?​—Fil. 2:​3, 4.

10. Mavọ yen avwanre sa vwọ bọn esegbuyota rẹ iniọvo re djẹ nẹ ẹkuotọ efa rhe? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

¹⁰ Vwọba, usuon rẹ ẹkuotọ evo nẹrhẹ ọ bẹn kẹ iniọvo rehẹ ẹdia tiọna rẹ ayen vwọ guọnọ asan rẹ Ọguan Ruvie hepha. Efa tobọ djẹ uguegue muẹ ayen nẹ ayen da sen iruo rọ cha nẹrhẹ ayen gbẹdẹ uyono, a rha cha chọn ayen uko-o, yẹrẹ a sa tobọ djẹ ayen nẹ ẹkuotọ na. Fikirẹ oshọ, evo de rhiabọreyọ iruo na. Ọtiọyena, ofori nẹ a fobọ bru iniọvo tiọyen ra, ugege rẹ ayen ghwa vwọ rhe. Jẹ ayen mrẹvughe nẹ avwanre vwo ẹguọnọ rayen. Erorokẹ vẹ ukẹcha rẹ avwanre sa bọn esegbuyota rayen gan.​—Isẹ 12:25; 17:17.

11. (a) Die yen ihwo re djẹ kpo asan ọfa guọnọre ẹsosuọ? (b) Mavọ yen ayen se vwo dje ọdavwaro phia?

¹¹ Ẹsosuọ, iniọvo na guọnọ ukẹcha rẹ emu, iwun, kugbe erọnvwọn efa. * Ọ da tobọ dia itai yen wọ sa kẹ ayen, ọ cha da ayen ẹro. Siẹrẹ iniọvo re djẹ kpo asan efa de dje ọdavwaro phia, ayen rhe ji mu nokpẹn rẹ erọnvwọ-ọn, oma kọ sa nabọ vwerhen iniọvo ri phi ayen phiyọ uwevwin. Ayen de mu abọ phiyọtọ rere iniọvo na vwẹrote ayen rhirin rhirin, ọghọ rayen sa va ayen abọ, o ji se miovwo oyerinkugbe rayen vẹ iniọvo na. (2 Tẹsa. 3:​7-10) Ẹkẹvuọvo, ayen ghene guọnọ ukẹcha.

12, 13. (a) Mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re djẹ rhe ẹkuotọ avwanre? (b) Djunute udje ọvo.

¹² A ghwa guọnọ igho obuebun a ke sa vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re djẹ nẹ asan ọfa rhe-e, ẹkẹvuọvo, ọ guọnọ ọke vẹ ẹguọnọ avwanre. Ukẹcha rẹ ayen guọnọrẹ sa dia re vwo dje oborẹ ayen sa vwọ ro imoto kẹ ayen, asan ra da mrẹ omamọ emu dẹ kueku, asan rẹ ayen da sa dẹ imẹshini re vwo ko emwa yẹrẹ ọ ra vwọ gbẹn odi rere ayen sa vwọ mrẹ imigho. Ma rho, wọ sa chọn ayen uko vwo vwobọ vwẹ uyono vọnvọn vwẹ ukoko kpokpọ rẹ ayen hepha. Wọ sa tobọ mu ayen kpo uyono. Dje ona rẹ ayen se vwo ghwoghwo ota kẹ  ihwo rẹ ekogho na vwọ kẹ ayen. Jẹ ayen nene uwe kpo iruo aghwoghwo na.

¹³ Ọke rẹ ighene ẹne re djẹ nẹ ẹkuotọ ọfa rhe vwo te ukoko ọvo, ekpako na de yono ayen obo ra djẹ imoto, obo ra vwẹ ikọmputa vwo si ileta, obo re si ọbe ra sa vwọ guọnọ iruo kugbe oborẹ ayen sa vwọ rhuẹrẹ ọke rayen phiyọ vwọ ga Jihova vọnvọn. (Gal. 6:10) O rhe kri-i, ayen ẹne na da rhe dia ekobaro. Ukẹcha nana vẹ ẹgbaẹdavwọn rẹ ayen vwo phi ẹga rẹ Jihova phiyọ ẹdia ẹsosuọ chọn ayen uko vwo mudia gan vwẹ ukoko na, je vrabọ rẹ iruemu rẹ akpọ rẹ Eshu nana.

14. (a) Edavwini vọ yen ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ rayen cha họnre vwọso? (b) Djunute udje ọvo.

¹⁴ Kerẹ Inenikristi eje, ofori nẹ iniọvo nana davwẹngba ayen vwo phi edavwini vẹ ọnyẹ ra vwọ reyọ vwọ tua ekuakua rẹ akpọ na kparobọ, kidie enana se miovwo oyerinkugbe rayen vẹ Jihova. * Lije vẹ iniọvo rọyen re djunute siẹvure karophiyọ oborẹ ọsẹ rayen yono ayen kpahen esegbuyota ọke rẹ ayen vwọ djẹ. “Ememerha na, o de do ekuakua ri ghwe fiemu-u ri rhe avwanre kufia. Ukuotọ rọyen kọ kpare ekpu fefe na kpenu, ọ da ta vẹ ehwẹ: ‘Ovwan mrẹrẹ? Ọnana ọvo ọyen ovwan guọnọre!’”​—Se 1 Timoti 6:8.

15, 16. Mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ rayen vwọ (a) sẹro oyerinkugbe rayen vẹ Jihova? (b) yọnre ẹwẹn rayen?

¹⁵ Obicha vẹ ukẹcha rẹ oborẹ ayen se vwo ru oyerinkugbe rayen vẹ Jihova ganphiyọ yen ayen ma guọnọ vwọ vrẹ ekuakua akpeyeren. (Mat. 4:4) Ekpako na sa chọn ayen uko vwọ guọnọ ẹbe vwẹ ephẹrẹ rayen, yẹrẹ vwọ guọnọ iniọvo ri nyo ephẹrẹ rayen. Buebun rayen riẹn asan rẹ ihwo rẹ orua, yẹrẹ iniọvo ukoko rayen hepha-a. Ofori nẹ ayen mrẹvughe nẹ Jihova vẹ iniọvo na vwo ẹguọnọ rayen. Ọ rha dia ọtiọye-en, ayen sa djẹ bru ihwo rẹ orua yẹrẹ ihwo rẹ ẹkuotọ rayen re ga Jihova-a. (1 Kọr. 15:33) E de rhiabọreyọ ayen vẹ ẹwẹn avwanre eje, kẹ avwanre sa vwẹrokere Jihova vwọ “rhẹrẹ eyoyan” yẹrẹ erhorha.​—Une 146:9.

¹⁶ Kirobo rọ phia kẹ Jesu vẹ orua rọyen, ọkiọvo ihwo re djẹ kpo asan  efa che se rhivwin kpo ẹkuotọ raye-en, jokpanẹ ihwo ri shenyẹ ayen na vrẹn nẹ usuon. Kirobo rẹ Lije tare, “ọ cha bẹn vwọ kẹ emiọvwọn buebun re mrẹ ihwo rẹ orua rayen re hweri yẹrẹ re gbe ẹgua rẹ ayen vwo mu emọ rayen rhivwin.” A sa vwọ chọn ayen uko, ofori nẹ iniọvo rehẹ ẹkuotọ rẹ ayen djẹ ra na “re ehrọre, guọnọ imoni na, vwo udu ọlọlọhọ kugbe udu dẹndẹn.” (1 Pita 3:8) Fikirẹ omukpahen, evo rha sa ta ota vwẹ asan ihwo hepha-a, oma vo ayen rẹ ayen vwọ vuẹ ihwo kpahen oja rẹ ayen rere, ma rho vwẹ irharo rẹ emọ rayen. Nọ oma wẹn, ‘Ọ da dia omẹvwẹ yen emu tiọyena phia kẹ, mavọ me cha guọnọ nẹ ihwo nene uvwe yerin wan?’​—Mat. 7:12.

17. Ukẹcha vọ yen aghwoghwo avwanre vwọ kẹ ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ rayen rhe?

¹⁷ Nonẹna, ihwo buebun djẹ nẹ ẹkuotọ ra da dobọ rẹ iruo avwanre ji. Womarẹ ukẹcha rẹ Iseri rẹ Jihova rehẹ ẹkuotọ rẹ ayen djẹ ra na, uriorin buebun vwẹ usun rayen ki se “nyo ikun rẹ uvie” na vwẹ obọ ẹsosuọ. (Mat. 13:​19, 23) Ihwo buebun rẹ “oghwa bẹn” rhe mrẹ urovwoma vwẹ emẹvwa avwanre, ọtiọyena kẹ ayen ta: “Ọghẹnẹ ghine hẹ ohri rẹ ovwan.”​—Mat. 11:​28-30; 1 Kọr. 14:25.

18, 19. Mavọ yen a sa vwọ vwẹ aghwanre vwo ghwoghwo ota kẹ ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ efa rhe?

¹⁸ Kohwo kohwo ro ghwoghwo kẹ ihwo nana me “ghwanre,” ọ me je dia “ọvwiroro.” (Mat. 10:16; Isẹ 22:3) Nabọ kerhọ rẹ ayen, ẹkẹvuọvo wo nene ayen ta ota rẹ oseghe rẹ usuo-on. Nene odjekẹ ro nẹ obọ rẹ oghọn ukoko vẹ usuon rẹ ẹkuotọ na rhe; vwo phiẹ arhọ wẹn vẹ ọ rẹ ihwo efa phiyọ imuoshọ-ọ. Muọghọ kẹ esegbuyota vẹ ẹkuruemu rayen. Kerẹ udje, o vwo iwun evo rẹ eya kuẹphiyọ rẹ ihwo rẹ ẹkuotọ evo gha. Ọtiọyena, ọke wo de ghwoghwo kẹ ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ efa rhe, wọ sẹn osẹnvwe rẹ ayen gha-a.

¹⁹ Kerẹ ohwo rẹ Sameria vwẹ udje rẹ Jesu, e jẹ avwanre vwẹ ukẹcha kẹ ihwo re rioja, ji te ihwo re dia Iseri rẹ Jihova dede-e. (Luk 10:​33-37) Idjerhe ro me yovwin re se vwo ru ọnana ọyen womarẹ e vwo ghwoghwo ota kẹ ayen. Ọkpako ọvo rọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo buebun tiọyena re da ta: “Vwo nẹ ẹdẹ ẹsosuọ, ofori nẹ a vuẹ ayen nẹ avwanre Iseri rẹ Jihova, avwanre guọnọ chọn ayen uko vwo sikẹrẹ Ọghẹnẹ, ọ dia ukẹcha rẹ igho-o. Kidie a rha vuẹ ayen ọtiọye-en evo cha vwomaba avwanre fikirẹ urhurusivwe rẹ ekuakua akpeyeren.”

20, 21. (a) Erere vọ yen che norhe siẹrẹ e de dje ẹguọnọ kẹ ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ efa rhe? (b) Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana?

²⁰ Erere che norhe siẹrẹ e de dje ẹguọnọ kẹ “erhorha.” Ọke rẹ ọshare rẹ Alganesh vwo ghwu, ọ vẹ emọ rọyen esan da djẹ nẹ ẹkuotọ rẹ Eritrea fikirẹ omukpahen. Ayen yan oyan rẹ ẹdẹ ẹrenren wan aton, ayen ki rhi te Sudan. Ọ da ta: “Iniọvo na nabọ vwẹrote avwanre kerẹ ihwo rẹ orua rayen, ayen kẹ avwanre emu, iwun, uwevwin, kugbe igho rẹ omaẹfa. Ihwo efa vọ yen se phi erhorha phiyọ uwevwin kidie nẹ ayen ga Ọghẹnẹ vuọvo? Iseri rẹ Jihova ọvo yen se ruo!”​—Se Jọn 13:35.

²¹ Kẹ emọ ri nene esẹ vẹ ini rayen kpo ẹkuotọ efa vwo? Vwẹ uyovwinrota rọ vwọ kpahen ọnana, a cha ta ota kpahen oborẹ avwanre eje sa vwọ chọn ayen uko vwọ ga Jihova vẹ omavwerhovwẹn.