1, 2. Uruemu vọ yen ma ghwa umiovwo rhe ihworakpọ, kẹ ono yen ton rọ phiyọ?

DEDE nẹ ihworakpọ ru ifonu, urhukpẹ, imoto, ifriji, vẹ erọnvwọn efa re nẹrhẹ akpọ lọhọ kẹ ohwo, ayen ji ru isigati, ihwunu, ibọmbu, vẹ erọnvowẹn efa re guọghọ akpọ na. Jẹ, o vwo emuọvo rọ herọ nẹ awanre rhe, rọ ma ghwa umiovwo rhe ihworakpọ. Ọyen die? Ofian ẹvwọrọn! Yẹrẹ, ra vwọ vwẹ eta re dia uyota-a, vwọ phiẹn ihwo. Ono yen gun ofian rẹsosuọ? Jesu tare nẹ “Idẹbono” yen “ọsẹ rẹ ofian.” (Se Jọn 8:44.) Ọke vọ yen Idẹbono vwo gun ofian rẹsosuọ na?

² O gun ofian rẹsosuọ na vwẹ ogba rẹ Idẹn vwẹ ẹgbukpe uriorin evo re wanre. Ọke yena, jẹ Adam vẹ Ivi riavwerhen rẹ akpeyeren vwẹ Iparadaisi rẹ Ọmemama na phi ayen phiyọ. Idẹbono de bru ayen ra. Idẹbono riẹn urhi rẹ Jihova ji kẹ ayen kpahen “urhe rẹ erianriẹn rẹ erhuvwu vẹ umiovwo” na. Ọ riẹnre nẹ ayen che ghwu siẹrẹ ayen da re omamọ rẹ urhe na. Dedena, ọ da womarẹ ọrọdekọ ta eta nana kẹ Ivi: “We che ghwu-u [ọnana yen ofian rẹsosuọ na]. Kidie Ọghẹnẹ riẹnre nẹ ọke wa da riọ ẹro rẹ ovwan ko rhie, ku wa họhọ Ọghẹnẹ, rọ riẹn erhuvwu vẹ umiovwo.”​—Jẹn. 2:15-17; 3:1-5.

3. Diesorọ a vwọ tanẹ Eshu gun efian vẹ ẹwẹn rọ vwọ dẹ ozighẹ, kẹ die yen nẹ obuko rẹ efian na rhe?

 ³ Eshu gun efian kẹ Ivi vẹ ẹwẹn rọ vwọ dẹ ozighẹ, kidie ọ riẹnre dẹn nẹ Ivi che ghwu siẹrẹ o de se ota rọyen gbuyota, ji re omamọ na. Adam vẹ Ivi churhi rẹ Ọghẹnẹ, ayen de ghini ghwu. (Jẹn. 3:6; 5:5) Fikirẹ umwemwu yena rẹ ayen ruru na, “ughwu da hrabọ ro ihwo ejobi.” Ọtiọyena, “ughwu [kọ tobọ suẹn kerẹ ovie, vwẹ enu rẹ] . . . otu ri ru umwemwu kirobo rẹ Adam ruru-u.” (Rom 5:12, 14) Enẹna, ukperẹ ihworakpọ vwọ dia gbagba ji riavwerhen rẹ arhọ rẹ bẹdẹ bẹdẹ vwo nene ọhọre rẹ Jihova, urhuarhọ rayen da dia ikpe “ujorha gbe ihwe, eyẹ ọkeọvo ugbegangan o vwo te ujọne.” Dedena, ọ vọnre vẹ “ukpokpogho.” (Une 90:10) Efian rẹ Eshu gunru yen ghwa enana eje rhe!

4. (a) Enọ vọ yen a cha kpahenphiyọ? (b) Vwo nene obo rọhẹ Une Rẹ Ejiro 15:1, 2, ono yen sa dia ugbeyan rẹ Jihova?

⁴ Jesu vwo djisẹ rẹ uruemu ro rhe Eshu, ọ da ta: “Kaka uyota rhere-e, fikiridie uyota na hẹ evun rọye-e.” E se re “ọphiẹn rẹ akpọ na ejobi,” kidie o ji guẹn efian vwọ phiẹn ihwo te ọke na. (Ẹvwọ. 12:9) Avwanre guọnọre nẹ Eshu phiẹn avwanre-e. Eriyina, e gbe ja guọnọ ẹkpahọnphiyọ rẹ enọ erha nana: Ona vọ yen Eshu vwọ phiẹn ihwo? Diesorọ ihwo buebun vwo guẹn efian? Mavọ yen avwanre sa vwọ “ta uyota” kẹ ohwohwo ọkieje, rere e vwo jẹ oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Jihova emiovwo kirobo rẹ Adam vẹ Ivi ruru?​—Se Une Rẹ Ejiro 15:1, 2.

5. Ona vọ yen Eshu vwọ phiẹn ihwo nonẹna?

⁵ Ọyinkọn Pọl riẹnre nẹ Eshu cha sa “chọrọ obọ phihọ avwanre [oma-a]; kidie avwanre rha hẹ ogbori rẹ ona rọye-e.” (2 Kọr. 2:11) Avwanre riẹnre nẹ akpọ na ejobi​—te isun ebrabra, ẹga rẹ efian, vẹ ineki ride rọyen re ghwa ihwo ria na​—hẹ otọ rẹ usuon rẹ Eshu. (1 Jọn 5:19) Eriyina, o mu avwanre ẹro dẹn nẹ Eshu vẹ emekashe ebrabra rọyen sa vwẹ oriẹriẹvwe rayen vwo ru ihwo ride rẹ akpọ na phiyọ “evwọrefian.” (1 Tim. 4:1, 2) Ọyena ghwa obo ra riẹn ineki ride rẹ akpọ na phiyọ. Buebun rayen vwẹ aghwoghwo rẹ TV, Iredio, ẹbe iyẹnrẹn, vẹ erọnvwọn efa, vwo titi eki rẹ ọghware vẹ ekuakua re sa wan ihwo oma.

6, 7. (a) Diesorọ a vwọ tanẹ efian rẹ ilori rẹ ẹga gunru yen ma bra kparobọ? (b) Djunute efian evo rẹ ilori rẹ ẹga rẹ akpọ na titẹ?

⁶ Ọ rọ ma bra kparobọ kẹ Ilori rẹ ẹga ri guẹn efian, kidie ohwo se ku uphẹn rẹ arhọ rẹ bẹdẹ bẹdẹ kufia siẹrẹ o de se iyono rẹ efian rayen gbuyota, ji ru oborẹ Jihova vwo utuoma kpahen. (Hos. 4:9) Kidie nẹ Jesu riẹnre nẹ ilori rẹ ẹga rẹ ọke rọyen phiẹn ihwo, ọ da ta kẹ ayen: “Ekan kẹ ovwan, isiẹbe kugbe Farisi, evwọrọn efian! Kidie ovwan riẹriẹ ihwo vwo kugbe oma rere usun rẹ ovwan vwo bu phihọ.” (Mat. 23:15) Jesu vwẹ eta egangan vwọ ghwọku ilori rẹ ẹga yena, kidie ayen ruẹ họhọ ‘ọsẹ rayen Idẹbono, rọ dia ozighẹ.’​—Jọn 8:44.

⁷ Ilori rẹ ẹga je vọn akpọ na chekọ nonẹna. Evo usun rẹ idova rẹ ayen mu kẹ oma rayen yehẹ orherẹn, ipastọ, kugbe rabbi. Kerẹ ilori rẹ ẹga rẹ ọke awanre, ilori rẹ ẹga re herọ nonẹna “tua uyota rẹ Ọghẹnẹ muotọ,” ji “wene uyota rẹ Ọghẹnẹ kẹ ofian.” (Rom 1:18, 25) Ayen titi iyono rẹ efian kerẹ erhanre rẹ bẹdẹ, erhi ro ghwẹ-ẹ, ẹrhomavwiẹ, kugbe esegbuyota nẹ Ọghẹnẹ che rhiabọreyọ ọfanrhiẹn ra ghẹmrẹ, rẹ eshare vwo duẹ eshare, yẹrẹ eshare vwọ rọvwọn eshare, eya je vwọ rọvwọn eya.

8. Ofian vọ yen isun rẹ akpọ na che gun kẹrẹkpẹ, kẹ ẹro vọ yen ofori nẹ avwanre vwo no?

 ⁸ Otu ri sivwin oseghe rẹ usuon je phiẹn ihwo. Ayen che gun ọvo usun rẹ efian re ma rho kparobọ kẹrẹkpẹ, rẹ ayen cha vwọ phiẹn ihwo vwo roro nẹ ayen ghwa “ufuoma kugbe ofuvwegbe” rhe akpọ na re! “Siẹvuọvo na ughwu mi rhi she teye ayen kpregede.” E jẹ ẹgbaẹdavwọn rayen na nẹrhẹ avwanre kuẹrofia kẹ oborẹ akpọ na miovwin te enẹna-a! Kidie avwanre “riẹnre gbagba nẹ ẹdẹ rẹ Ọrovwohwo cha kerẹ oji vwẹ ason.”​—1 Tẹsa. 5:1-4.

9, 10. (a) Diesorọ ihwo buebun vwọ vwọrọn efian, kẹ die yen ofian ẹvwọrọn ghwa cha? (b) Die yen ofori nẹ avwanre karophiyọ kpahen Jihova?

⁹ Siẹrẹ orọnvwọn kpokpọ re ruru de titẹ re, ke ruo buẹn. Eriyin ofian ẹvwọrọn ji hepha. Ofian ẹvwọrọn hirhephiyọ ẹkuruemu rẹ ihwo buebun enẹna re, ọ dia ihwo ride rẹ akpọ na ọvo yen guẹn efia-an. Kirobo ra tare vwẹ uyovwinrota na “Why We Lie” rọ vwomaphia vwevunrẹ ọbe rẹ Y. Bhattacharjee siri, “a rhe riẹn ofian ẹvwọrọn phiyọ ẹkuruemu rọ riẹnriẹn ihwo buebun oma re.” Ihwo buebun vwọrọn efian vwọ chochọn yẹrẹ titi oma rayen. Ayen vwọrọn efian vwo rhurhu echobọ rayen, yẹrẹ vwọ guọnọ erere romobọ. Ọbe na tare nẹ ihwo evo “vwọrọn efian mamọ, te efian ride vẹ iritete, vwọ kẹ erhorha, irivẹ rayen vwobẹ iruo, igbeyan, kugbe ihwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen dede.”

¹⁰ Die yen efian nana eje ghwa rhe? A rha sa vwẹrosua ohwohwo-o, eriyina, igbeyan buebun ke fan. Vwẹro roro obo rọ da ohwo te, rẹ aye uwevwin vwo gbe ọfanrhiẹn nu, o mi gun efian vwo rhurho. Yẹrẹ, rẹ ọshare de me ruẹ vwẹ otafe kerẹ omamọ rẹ ọgbuyovwin rẹ orua, jọ vwẹ oja ria aye vẹ emọ rọyen vwevunrẹ uwevwin. E jẹ avwanre karophiyọ nẹ ihwo ri ruẹ omeru cha sa djahen emuvuọvo kẹ Jihova-a, kidie “emu na ejobi rhie phihọ ghwroro kẹ.”​—Hib. 4:13.

11. Die yen orharhe rẹ udje rẹ Ananayas vẹ Safira yono avwanre? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

¹¹ Kerẹ udje, Baibol na gbikun rẹ aye gbẹ ọshare ọvo rẹ “Idẹbono vọn udu” rayen vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, ọ da nẹrhẹ ayen gun efian kẹ Ọghẹnẹ. Ananayas vẹ Safira jiroro rẹ ayen vwọ phiẹn iyinkọn na. Ayen shẹ ekuakua rayen evo, ayen de mu ubro rẹ igho na vwo rhe iyinkọn na. Ayen guọnọre nẹ iniọvo na roro nẹ igho na eje yen ayen vwọ kpahotọ. Ẹkẹvuọvo, Jihova mrẹ oborẹ ayen ruru na, o de gboja kẹ ayen.​—Iruo 5:1-10.

12. Die yen cha phia kẹ evwọrefian re rhọnvwe kurhẹriẹ-ẹ, kẹ diesorọ?

¹² Ẹro vọ yen Jihova vwo nẹ ofian ẹvwọrọn? Eshu vẹ evwọrọn efian na ejobi re rhọnvwe kurhẹriẹ-e che ghwu, kidie e che mu ayen phiyọ “ẹtẹrhe rẹ erhanre.” (Ẹvwọ. 20:10; 21:8; Une 5:6) Diesorọ? Kidie evwọrọn efian jehẹ usun rẹ ihwo rẹ Jihova vwo dje “eranko,” yẹrẹ ihwo rẹ uruemu rayen tuoma.​—Ẹvwọ. 22:15.

13. Die yen avwanre riẹn kpahen Jihova, kẹ die yen ọyena che mu avwanre vwo ru?

¹³ Avwanre riẹnre nẹ Jihova “dia ohwo, rọ vwọrọ ofia-an.” “Ọ pha bẹnbẹn kẹ Ọghẹnẹ rọ vwọ vwọrọn ofian.” (Ukeri 23:19; Hib. 6:18) Jihova vwo utuoma kpahen “erẹnvwe rọ vwọrọn efian.” (Isẹ 6:16, 17) O che vwo ẹguọnọ rẹ avwanre siẹrẹ avwanre da dia ihwo re ta uyota ọkieje. Eriyina, e rhe jẹ avwanre  “vwọnrọn efian kẹ ohwohwo-o.”—Kọl. 3:9.

14. (a) Mavọ yen avwanre vwọ fẹnẹ ihwo rehẹ ẹga rẹ efian? (b) Djisẹ rẹ obo re se yono vwo nẹ Luk 6:45.

¹⁴ Ọrhọ yen idjerhe ọvo rẹ Inenikristi rẹ uyota vwọ fẹnẹ ihwo rehẹ ẹga rẹ efian? Avwanre “ta uyota.” (Se Zekaraya 8:16, 17.) Pọl da ta: “Avwanre dje oma rẹ avwanre phia kerẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ, . . . [womarẹ] ota rẹ uyota.” (2 Kọr. 6:4, 7) Vwọ kpahen ihworakpọ, Jesu da ta: “Obo rọ hẹ evun rẹ udu ọye unu ta.” (Luk 6:45) Kọyen ohwo esiri rọ ta uyota vwevunrẹ ubiudu rọyen, cha sa vwẹ ugbunu rọyen vwọrọn efia-an. Ọ cha ta uyota ọkieje kẹ kohwo kohwo, o torori sẹ ayen erhorha, igbeyan, ihwo re vẹ ọyen gba wian, yẹrẹ ihwo ro vwo ẹguọnọ kpahe-en. E gbe ja fuẹrẹn udje evo rẹ oborẹ avwanre se vwo djephia nẹ avwanre guọnọ dia ihwo rẹ uyota vwẹ kẹdia kẹdia.

15. (a) Diesorọ ọ vwọ dia obo re chọre re vwo yeren akpọ rẹ opharo ivẹ? (b) Die yen sa chọn ighene uko vwọ sen ọnyẹ rẹ otu? (Ni eta rehẹ obotọ na.)

¹⁵ Wọ da rha dia eghene rọ guọnọre nẹ edje wẹn vwo ẹguọnọ wẹn vwo? Wọ vwẹrokere ihwo vwo yeren akpọ rẹ opharo ivẹ-ẹ. Ayen ruẹ kerẹ omamọ rẹ ihwo ọke rẹ ayen dahẹ ohri rẹ iniọvo vẹ ihwo rẹ orua. Jẹ, ayen dahẹ ohri rẹ ighene rẹ akpọ na, yẹrẹ ayen de nene ihwo ta ota vwẹ intanẹti, kẹ ayen hirhephiyọ ihwo efa. Ayen ta erharhe eta, sẹn orharhe osẹnvwe, hworo ihwehworo ri shephiyọ-ọ, da udi vroma, reyọ ihuvwun egangan, bẹbẹ kọn phiyọ ohwohwo, ji ruẹ erọnvwọn efa re bra vrẹ ọtiọyen. Ọyena akpọ rẹ ophiẹnvwe, kidie ayen guẹn efian kẹ esẹ vẹ ini rayen, iniọvo rẹ ukoko na, kugbe Jihova dede. (Une 26:4, 5) Jihova cha riẹn siẹrẹ avwanre da ‘vwẹ unu vwo mu ọghọ kẹ, jẹ udu rẹ avwanre sheri kẹ.’ (Mak 7:6) Ofori nẹ e ru nene isẹ nana: “Wo jẹ udu wẹn reoma rẹ iruimwemwu-u, ẹkẹvuọvo djẹ oshọ rẹ Ọrovwohwo kọke kọke.”​—Isẹ 23:17. *

16. Ẹdia vọ yen a da guọnọ uyota mie ohwo rọ guọnọ ghwobọphiyọ ifomu ra vwọ rua ẹga ọkieje?

¹⁶ Ọ sa dianẹ wọ guọnọ ga kerẹ ọkobaro ọkieje, yẹrẹ ro ẹga ọkieje roghẹresan, kerẹ ẹga rẹ Bẹtẹl. Wọ da cha  ghwobọphiyọ ifomu na, wọ me ta uyota kpahen omakpokpọ wẹn, erọnvwọn ra vwọ diotọ, kugbe uruemu wẹn. (Hib. 13:18) Die yen wo che ru, ọ da dianẹ wo ru erọnvwọn ebrabra evo djahen kẹ ekpako na jovwo? Bru ayen ra vwọ kẹ ukẹcha, rere wọ sa ga Jihova vẹ ẹwẹn obrorhiẹn ro fiotọ.​—Rom 9:1; Gal. 6:1.

17. Die yen ofori nẹ e ru siẹrẹ otu re vwọsua avwanre da nokpẹn rẹ evuẹ ri shekpahen iniọvo rẹ avwanre?

¹⁷ Wọ da hẹ evunrẹ ẹkuotọ rẹ usuon da dobọ rẹ iruo rẹ avwanre ji, die yen ofori nẹ wo ru siẹrẹ elọkpa da vuẹ wẹ nẹ wọ kẹ ayen evuẹ ri shekpehen iniọvo rẹ avwanre? Wọ cha vuẹ ayen kemu kemu ru wọ riẹnre? Die yen Jesu ruru ọke ro vwo mudia obaro rẹ osun rẹ Rom? O ru nene oborẹ Baibol na tare, nẹ o vwo “ọke ra vwọ fọ, vẹ ọke ra vwọ ta ota.” O vwo ọke evo rẹ Jesu vwọ fotovwin, ọ kpahen ota vuọvo-o! (Aghwo. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) E gbe jẹ a vwẹ aghwanre vwo ruiruo vwẹ ẹdia tiọyen, kidie avwanre guọnọ phi arhọ rẹ iniọvo rẹ avwanre phiyọ ẹdia rẹ imuoshọ-ọ.​—Isẹ 10:19; 11:12.

18. Die yen ofori nẹ e ru, siẹrẹ avwanre da ta oborẹ avwanre riẹn kpahen iniọvo rẹ avwanre kẹ ekpako na?

¹⁸ Ku wọ da rha riẹn kpahen umwemwu ọgangan rẹ oniọvo ọvo ruru vwo? Ọkiọvo, ekpako rẹ ukoko ri vwo oghwa rẹ ayen vwọ sẹro rẹ ofuanfon rẹ ukoko na sa nọ wẹ oborẹ wọ riẹn kpahen ota na. Die yen wo che ru, siẹrẹ ohwo na da dia ugbeyan yẹrẹ omoni wẹn? “Ohwo rọ ta uyota ọye ri se oseri rẹ uyota.” (Isẹ 12:17; 21:28) Eriyina, wo vwo oghwa ru wọ vwọ ta uyota kẹ ekpako na, wo siẹ emuvuọvo nẹ-ẹ, wọ je chahen ota na-a. Ofori nẹ ayen riẹn uyota na dẹn, rere ayen sa vwọ riẹn idjerhe ro me shephiyọ rẹ ayen wan chọn orumwemwu na uko, vwọ rhoma vwo omamọ oyerinkugbe vẹ Jihova.​—Jems 5:14, 15.

19. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana?

¹⁹ Ọbuine Devid da nẹrhovwo rhe Jihova: “Wọwẹ re guọnọ uyota ro nẹ evun rhe.” (Une 51:6) Devid riẹnre nẹ owenvwe ra vwọ ta uyota, evunrẹ ubiudu na yen o nẹ cha. Inenikristi “ta uyota kẹ ohwohwo” vwẹ kẹdia kẹdia rẹ akpeyeren. Idjerhe ọfa re se vwo djephia nẹ avwanre fẹnẹre, ọyen re vwo yono ihwo uyota na vwẹ aghwoghwo. Ọnana yen oborẹ a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana.