1, 2. (a) Baibol rha herọ jovwo-o, mavọ yen akpọ na rha dia? (b) Die yen sa nẹrhẹ a mrẹ erere nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ rhe?

BAIBOL rha herọ jovwo-o, mavọ wo rorori nẹ akpọ na rha dia? Wọ rha sa mrẹ omamọ uchebro wo se vwo yeren akpọ-ọ. Wọ cha sa mrẹ ẹkpahọnphiyọ vwọ kẹ onọ wẹn kpahen Ọghẹnẹ, akpeyeren, yẹrẹ ẹdẹ obaro na-a. Wọ je cha sa riẹn oborẹ Jihova vẹ ihworakpọ yerin wan ọke awanre-e.

² Ọ vwerhoma nẹ ọ dia ẹdia tiọyen yen avwanre hepha-a. Jihova kẹ avwanre Ota rọyen rọ dia Baibol na. Ọ je kẹ avwanre imuẹro nẹ ovuẹ rọhẹ evun rọyen cha dia bẹdẹ. Ọyinkọn Pita vwanriẹn eta rehẹ Aizaya 40:8. Dede nẹ ọ ghwa dia Baibol na yen owọrota yena rionbọphiyọ-ọ, jẹ o ji shekpahen ovuẹ rọhẹ Baibol na. (Se 1 Pita 1:24, 25.) A sa mrẹ erere nẹ Baibol na rhe, siẹrẹ ọ da hẹro vwẹ ephẹrẹ rẹ avwanre nabọ vwo ẹruọ rọyen. Ihwo ri vwo ẹguọnọ rẹ Ọta rẹ Ọghẹnẹ, riẹn ọnana. Dede nẹ owian na vọnre vẹ egbabọse, vwẹ uvwre rẹ ikpe ujorin buebun rhire na, yen a vwọ mrẹ ihwo ri muomaphiyọ efanfan vẹ ẹgharọ rẹ Baibol na. Ọdavwẹ rayen shephiyọ vẹ ọhọre rẹ Ọghẹnẹ, “rọ guọnọre nẹ ihwo na ejobi rhọre rere ayen rhi vwo erianriẹn rẹ uyota na.”​—1 Tim. 2:3, 4. 

3. Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyovwinrota nana? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

 ³ Vwẹ uyono nana, a cha fuẹrẹn udje sansan rẹ oborẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vwọ nabọ mudia gan kokoroko vwẹ ọke rẹ (1) ephẹrẹ vwo wene, (2) ewene rọ vwomaphia vwẹ usuon, vwo djobọte ephẹrẹ rẹ ihwo buebun jẹ, kugbe (3) ihwo vwọ reyọ vwọso efanfan rẹ Baibol na. Ukẹcha vọ kọyen ọnana sa vwọ kẹ avwanre? Ọ cha nẹrhẹ ọdavwaro rẹ avwanre vwo kpahen Ota rẹ Ọghẹnẹ kodophiyọ. Ọ je cha nerhẹ ẹguọnọ rẹ avwanre ganphiyọ kpahen Ohwo rọ kẹ avwanre Baibol na vwọ kẹ erere avwanre.​—Maika 4:2; Rom 15:4.

4. (a) Mavọ yen ephẹrẹ vwo wene nẹ ọke ra ruọke? (b) Die yen djerephia nẹ Ọghẹnẹ nẹ ohwo ruẹ-ẹ, kẹ mavọ yen ọyena djobọte we?

⁴ Nọke ra ruọke yen ephẹrẹ vwo wene. Oborẹ eta sansan mudiaphiyọ dẹvure, se wene. Ọkiọvo wọ sa karophiyọ eta evo ri weneri vwẹ ephẹrẹ wẹn. A je mrẹ ewene tiọyen vwẹ ephẹrẹ rẹ Hibru vẹ Grik re vwo si Baibol na. Oborẹ ihwo jẹ ayen wan enẹna, fẹnẹ obo ra jẹ ayen ọke awanre. Ọtiọyena, ihwo ri vwo ẹguọnọ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ, ọ ra fan kpo ephẹrẹ rẹ ayen se vwo ẹruọ rọyen, yen ayen che se. Ihwo evo vwo ẹwẹn rẹ ayen vwo yono ephẹrẹ rẹ Hibru vẹ Grik rẹ ọke awanre rere ayen se vwo se Baibol na vwẹ ephẹrẹ re vwo sio ẹsosuọ. Ẹkẹvuọvo, ọyena che se fierere kẹ aye-en. * Ọ vwerhoma ra vwọ riẹn nẹ a fan ubro yẹrẹ ọsoso rẹ Baibol na kpo ephẹrẹ re joma te 3,000 re. O phẹnre dẹn nẹ Jihova guọnọre nẹ ihwo rẹ “kẹgborho kẹgborho kugbe orua korua kugbe ephẹrẹ kephẹrẹ” mrẹ erere nẹ Ota rọyen rhe. (Se Ẹvwọphia 14:6.) Ọnana nẹrhẹ e vwo ẹwẹn re vwo sikẹrẹ Jihova, rọ dia Ọghẹnẹ rẹ ẹguọnọ, ro ji nẹ ohwo ruẹ-ẹ.​—Iruo 10:34.

5. Diesorọ efanfan rẹ King James na vwo fo obo ra jokaphiyọ?

⁵ Ewene rọ vwomaphia vwẹ ephẹrẹ, ji djobọte efanfan rẹ Baibol na. Efanfan rẹ Baibol ra nabọ vwo ẹruọ rọyen jovwo, sa rhoma rhe dia bẹnbẹn. A mrẹ udje rẹ ọnana vwẹ Baibol ra fan kpo Oyibo. A fan Baibol rẹ King James rẹsosuọ vwẹ ukpe rẹ 1611. Ọ da rhe dia ọvo usun rẹ Baibol Oyibo ro me titi; ọ je nabọ djobọte Oyibo rẹ ihwo jẹ. * Ẹkẹvuọvo, Baibol rẹ King James na ghwe djunute odẹ rẹ Ọghẹnẹ mamọ-ọ. E si “Jihova” vwẹ asan evo, a da rha vwẹ ibieta ride vwo si “ỌROVWORI” phiyọ asan efa vwẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na, rẹ odẹ Ọghẹnẹ da vwomaphia vwẹ Baibol rẹsosuọ. Vwẹ ọ ra teyenphia ukuko na, a je vwẹ ibieta ride vwo si “ỌROVWORI” phiyọ asan evo vwẹ ẹbẹre ra vwẹ Grik si vwẹ Baibol na. Kọyen efanfan rẹ King James na rhọnvwephiyọ asan rẹ odẹ rẹ Ọghẹnẹ da vwomaphia vwẹ ẹbẹre re se Ọphọ Kpokpọ Na.

6. Diesorọ Baibol rẹ New World Translation na vwọ vwerhen owẹ oma?

⁶ Vwọba, ọke vwọ yanran na, eta buebun rehẹ Baibol rẹ King James na de rhi kpo awanre. Ọnana je phia kẹ efanfan rẹ Baibol rẹ ephẹrẹ efa. Kọyensorọ oma vwọ vwerhen avwanre nẹ e siobọnu Baibol rẹ New World Translation of the Holy Scriptures ra vwẹ ephẹrẹ rẹ ọke nana vwo  si. Ubro yẹrẹ ọsoso rẹ Baibol nana herọ vwẹ ephẹrẹ re vrẹ 150. Ọtiọyena, ihwo buebun ke sa mrẹ se vwẹ ephẹrẹ rayen. Eta elọlọhọ ra vwọ fan, nẹrhẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ fobọ te ubiudu rẹ ihwo. (Une 119:97) Ọ vwerhoma ra vwọ riẹn nẹ vwẹ Baibol rẹ New World Translation na, a rhoma si odẹ rẹ Ọghẹnẹ phiyọ asan na eje rọ da vwomaphia vwẹ Baibol rẹsosuọ.

7, 8. (a) Diesorọ ọ vwọ bẹn kẹ ihwo rẹ Ju buebun vwẹ ẹgbukpe ujorin erha tavwen a kẹ mrẹ ọke rẹ Kristi, rẹ ayen se vwo vwo ẹruọ rẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na? (b) Die yen Grik Septuagint na?

⁷ Ewene rọ vwomaphia vwẹ usuon rẹ ẹkuotọ sansan, djobọte ephẹrẹ rẹ ihwo buebun jẹ. Ẹkẹvuọvo, Jihova ruro rere Ota rọyen vwọ dia phephẹn vwẹ ọke rẹ ewene tiọyena. Kerẹ udje, ihwo rẹ Ju yẹrẹ ihwo rẹ Izrẹl yen si ẹbe 39 rẹsosuọ rehẹ Baibol na. Ayen a ka “vwẹ aroẹmrẹ rẹ Ọghẹnẹ na kẹ.” (Rom 3:1, 2) Jẹ, o rhi vwo te omarẹ ẹgbukpe ujorin erha tavwen a ke mrẹ ọke rẹ Kristi, buebun rẹ ihwo rẹ Ju rhe se vwo ẹruọ rẹ ephẹrẹ rẹ Hibru-u. Diesorọ? Kidie Alexander Rode phi irere buebun kparobọ, ọ da hẹre ubrotọ rẹ Usuon rẹ Gris Phiyọ. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Rẹ ubrotọ na vwọ hẹrẹphiyọ na, ephẹrẹ rẹ Grik kọyen ihwo buebun jẹ, tobọ ji te ihwo rẹ Ju re hra ro ibrotọ sansan. Ephẹrẹ rẹ Grik kọyen ihwo rẹ Ju buebun ma jẹ, ọ da rhe dia bẹnbẹn rẹ ayen se vwo vwo ẹruọ rẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na. Mavọ yen a sa vwọ rhuẹrẹ ẹdia nana phiyọ?

⁸ Vwẹ omarẹ uherevie rẹ ẹgbukpe ujorin erha tavwen a kẹ mrẹ ọke rẹ Kristi, a da fan ẹbe iyorin ẹsosuọ rẹ Baibol na kpo Grik. Ẹgbukpe ujorin ivẹ tavwen a ke mrẹ ọke rẹ Kristi, kọyen a vwọ fan ẹbe ichekọ rẹhẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na, vwo kpo Grik. E de se efanfan na, Grik Septuagint. Ọyehẹ efanfan rẹsosuọ rẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na, ra fan kpo Grik.

9. (a) Mavọ yen Septuagint na vẹ efanfan efa vwo djobọte ihwo ri se Ota rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ọke yena? (b) Asan vọ yen ma vwerhen owẹ vwẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na?

⁹ Septuagint na kọyen rhe nẹrhẹ ihwo rẹ Ju kugbe ihwo efa re jẹ Grik vwo ẹruọ rẹ ẹbẹre rẹ Baibol na ra vwẹ Hibru vwo si. O muẹro nẹ oma nabọ vwerhen ayen ọke rẹ ayen vwo nyo, ji se Ota rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ephẹrẹ rẹ ayen nabọ vwo ẹruọ rọyen! Ọke vwọ yanran na, a da je fan ẹbẹre sansan rẹ Baibol na kpo ephẹrẹ efa rẹ ihwo buebun jẹ, kerẹ Syriac, Gothic, kugbe Latin. Aphro herọ-ọ, ihwo na nabọ vwo ẹguọnọ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ rẹ ayen se, buebun rayen de ji vwo ẹkpo sansan ro me je ayen, kirobo rẹ avwanre ji ruẹ nonẹna. (Se Une Rẹ Ejiro 119:162-165.) Vwọrẹ uyota, Ota rẹ Ọghẹnẹ nabọ mudia gan kokoroko, dede nẹ ewene buebun vwomaphia vwẹ ephẹrẹ rẹ ihwo jẹ.

10. Vwẹ ọke rẹ Wycliffe, diesorọ ihwo buebun rhe se vwo ẹruọ rẹ Baibol na-a?

¹⁰ Dede nẹ ihwo ride rẹ akpọ na davwẹngba rẹ ayen vwọ dobọ rẹ ese rẹ Baibol na ji, jẹ a je mrẹ ihwo ri fiudugbere ghare Baibol na. Ọvo usun rayen yen John Wycliffe, rọ dia ẹkuotọ rẹ England vwẹ ẹgbukpe ujorin ihwẹne. Wycliffe vwo imuẹro nẹ kohwo kohwo sa mrẹ erere nẹ Baibol na rhe. Ẹkẹvuọvo, ihwo buebun rehẹ ẹkuotọ rẹ England vwẹ ọke yena, vwo Baibo-ol. Diesorọ? Baibol na  ghanre nọ, kidie obọ yen e vwo siẹ ayen. Vwọba, buebun rẹ ihwo na riẹn ẹbe se-e. Ghini uyota nẹ e se Baibol kẹ ihwo na gorigori vwẹ ishọshi, ẹkẹvuọvo ihwo na vwo ẹruọ rẹ oborẹ ayen nyo-o. Diesorọ? Kidie ephẹrẹ rẹ Latin ro kpo awanre re, yen e vwo si Baibol (rẹ Vulgate) re se kẹ ayen vwẹ Ishọshi. Buebun rẹ ihwo na vwo ẹruọ rọye-en! Mavọ kọyen a sa vwọ chọn ayen uko vwo vwo ẹruọ rẹ Baibol na?​—Isẹ 2:1-5.

11. Ukẹcha vọ yen Baibol rẹ Wycliffe na vwọphia?

¹¹ Vwẹ ukpe rẹ 1382, e de siobọnu Baibol Oyibo ra rhe riẹn phiyọ Baibol rẹ Wycliffe. Kpakpata, Baibol yena de rhi titi mamọ vwẹ uvwre rẹ idibo rẹ Wycliffe re se Lollard. Kidie nẹ ayen guọnọre nẹ ihwo vwo ẹruọ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ, otu rẹ Lollard na da vwẹ owọ yan nẹ ọko kpo ọko vwẹ ẹkuotọ rẹ England, rẹ ayen vwo ghwoghwo ota kẹ ihwo. Ayen de se ẹkpo sansan rẹ Baibol rẹ Wycliffe na kẹ ihwo nu, ayen me vwẹ Baibol rẹ Wycliffe ra vwẹ obọ si kẹ ihwo na. Ẹgbaẹdavwọn rayen na da nẹrhẹ ihwo buebun vwẹ urhurusivwe rẹ ayen vwo se Ota rẹ Ọghẹnẹ.

12. Die yen ilori rẹ ẹga na ru kpahen Wycliffe vẹ Baibol rọ fanre?

¹² Die kọyen ilori rẹ ẹga na ruru? Ayen de vwo utuoma kpahen Wycliffe vẹ Baibol rọ fanre na, kugbe ihwo ri yono mie. Ilori rẹ ega na de mukpahen otu rẹ Lollard na. Ayen da guọghọ Baibol rẹ Wycliffe na eje rẹ obọ rayen teri. Wycliffe vwọ tobọ ghwu nu, ilori rẹ ẹga na ji no phiyọ ọvweghrẹn rẹ Ishọshi na. Dede nẹ e che se gboja kẹ ohwo ro ghwure-e, ilori rẹ ẹga na de ghwie ibeku rọyen nẹ ushi, ayen da torhẹ, je ghwẹ iwurhie na phiyọ urhie. Ẹkẹvuọvo, ihwo buebun ji vwo urhurusivwe rẹ ayen vwo se Ota rẹ Ọghẹnẹ, ji vwo ẹruọ rọyen, dede nẹ Ishọshi na davwẹngba vwọ dobọ rayen ji. Vwẹ uvwre rẹ ikpe ujorin ra vwọ mrẹ ọke yena nu, ihwo buebun vwẹ Europe kugbe asan efa vwẹ akpọ na, da kobaro rẹ efanfan vẹ ẹgharọ rẹ Baibol na vwẹ ephẹrẹ rẹ ihwo buebun vwo ẹruọ rọyen.

13. Imuẹro vọ yen avwanre vwori, kẹ mavọ yen ọnana vwọ bọn esegbuyota avwanre gan?

¹³ Avwanre riẹnre nẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ yen mu ihwo vwo si Baibol na. Jẹ, ọ dia ọyen mu ihwo ri ruiruo  rẹ efanfan rẹ Septuagint na, Baibol rẹ Wycliffe, ọ rẹ King James, kugbe efa ra fanre-e. Ẹkẹvuọvo, avwanre da fuẹrẹn ikuegbe rẹ oborẹ Baibol tiọyena sa vwọ vrabọ rẹ oghwọrọ, ka sa rhọnvwe nẹ ive rẹ Jihova eje rugba, Ota rọyen mudia bẹdẹ bẹdẹ. Ọyena rha bọn esegbuyota wẹn gan kpahen ive rẹ Jihova ri chekọ eje?​—Jos. 23:14.

14. Mavọ yen Baibol na vwọ nẹrhẹ ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Ọghẹnẹ kodophiyọ?

¹⁴ Avwanre da fuẹrẹn oborẹ Jihova vwọ sẹro rẹ Baibol na vwẹ ikpe buebun rhire na, esebuyota vẹ ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Jihova cha ganphiyọ. * Ẹkẹvuọvo, diesorọ Jihova vwọ kẹ avwanre Baibol na? Die nẹrhẹ ọ kẹ avwanre imuẹro nẹ ọ cha sẹro rọyen? Kidie o vwo ẹguọnọ rẹ avwanre, ọ je guọnọ yono avwanre oborẹ avwanre sa vwọ mrẹ erere komobọ. (Se Aizaya 48:17, 18.) E jẹ ẹguọnọ rẹ Jihova dje kẹ avwanre na mu avwanre vwọ yọnrọn irhi rọyen.​—1 Jọn 4:19; 5:3.

15. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ cha na?

¹⁵ O muẹro nẹ avwanre guọnọ mrẹ erere nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ rhe, kidie avwanre vwo ẹguọnọ rọyen. Ẹkẹvuọvo, mavọ yen a sa vwọ mrẹ erere nẹ isese rẹ Baibol romobọ? E de kpo aghwoghwo, die yen sa chọn avwanre uko vwọ kpọ ẹwẹn rẹ ihwo kpo Baibol na? Mavọ yen iniọvo ri yono vwẹ ukoko na se vwo mu uyono rayen kpahen Isiesi Ọfuanfon na? A cha kpahenphiyọ enọ nana vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana.