BAIBOL NA DIA ỌBE RẸ ISAYẸNSI-I, DEDENA Ọ TA OTA KPAHEN OBARO NA. RORO KPAHEN IDJE EVO.

Akpọ vẹ ophephe re rhiẹromrẹ na vwo ọtonphiyọ?

Ọkiọvo rọ wanre na, egbaerianriẹn vwo imuẹro nẹ ẹjo yen ẹkpahọnphiyọ rẹ onọ yena. Asaọkiephana, ayen rhọnvwere nẹ akpọ vẹ ophephe na vwo ọtonphiyọ. Baibol na ta ọtiọyen ọke grongron vwẹ obuko.​—Jẹnẹsis 1:1.

Mavọ yen akpọ na hepha?

Vwẹ ọke awanre, ihwo buebun rorori nẹ akpọ na hepha pẹpẹghẹ. Vwẹ ẹgbukpe ujorin iyorin a ke rhe mrẹ ọke avwanre na, egbaerianriẹn ri Grik da tanẹ akpọ na pha ghorien ghorien. Jẹ ọke grongron vwẹ obuko, kọyen vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹrenren a ke rhe mrẹ ọke avwanre na, ohwo ọvo ro siri vwẹ Baibol na re se Aizaya tare nẹ akpọ na “usikẹ.”​—Aizaya 40:22.

Idjuvwu re rhiẹromrẹ na sa guọghọ?

Ọgbaerianriẹn rẹ Grik re se Aristotle ro yerin vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹne a ke rhe mrẹ ọke avwanre na yonori nẹ akpọ na ọvo yen sa guọghọ, nẹ idjuvwu re vọnre vẹ isio na cha sa guọghọ yẹrẹ wene-e. Ihwo rhọnvwephiyọ uyono yena vwẹ ikpe ujorin buebun. Ẹkẹvuọvo, vwẹ ẹgbukpe ujorin 19 rẹ ọke avwanre na, egbaerianriẹn da vwẹ uyono rẹ ẹguọghọ vwọphia. Uyono na tare nẹ akpọ vẹ odjuvwu re rhiẹromrẹ na guọghọ. Ọgbaerianriẹn ọvo ro titi uyono kpokpọ nana yen Lord Kelvin, ọ rionbọ kpo oborẹ Baibol na ta kpahen odjuvwu vẹ akpọ na: “Ayen cha lẹ kerẹ ewun.” (Une Rẹ Ejiro 102:25, 26) Kelvin vwo imuẹro kpahen oborẹ Baibol na yonori nẹ Ọghẹnẹ se brorhiẹn rọ vwọ dobọ rẹ oghwọrọ tiọyena na ji, ro vwo jẹ obo rọ mare ẹghwọrọ.​—Aghwoghwo 1:4.

Die yen yọnre iplanẹti sansan kerẹ akpọ rẹ avwanre hepha na vi?

Aristotle yonori nẹ erọnvwọn kerẹ isio, ọnre, emeranvwe vẹ efa rehẹ odjuvwu na, e mu ayen phiyọ evunrẹ orọnvwọn rọ hepha ghorien ghorien, ayen rhuọn phiyọ ohwohwo vwẹ evun rọyen, akpọ na kọyen kẹ obevun. O vwo te ẹgbukpe ujorin 18 rẹ ọke avwanre na, egbaerianriẹn da rhe rhọnvwe nẹ e mu isio vẹ akpọ kugbe iplanẹti efa phiyọ odiodi. Ẹkẹvuọvo vwẹ ẹgbukpe ujorin 15 tavwen a ke mrẹ ọke avwanre na, ọbe rẹ Job tare nẹ, Ọmemama na “vwẹ akpọ na ya enu rẹ odiodi.”​—Job 26:7.

DEDE NẸ BAIBOL NA DIA ỌBE RẸ UHUVWU-UN, JẸ Ọ VWẸ UCHEBRO EVO PHIA KPAHEN OMAKPOKPỌ.

Ihwo re muọga dia ọko robọ rayen.

Urhi rẹ Mosis djere nẹ a hẹriẹ ihwo re muọga rẹ oti nẹ asan rẹ ihwo efa hepha. Idọktọ rhe vwẹ uchebro yena vwo ruiruo ọke rẹ ọtiekọ vwọ phia omarẹ ẹgbukpe 700 re wanre na, uchebro yena je wian te ọke na.​—Livitikọs, uyovwin 13 vẹ 14.

Hworẹ oma wo de djobọte ohwo ro ghwuru.

Tavwen oba rẹ ẹgbukpe ujorin 19 ki te, idọktọ da vwẹ abọ te ihwo ri ghwuru nu, ọke buebun ayen hworẹ abọ rayen tavwen ayen ki re sivwin ihwo re muọga-a. Uruemu yena so ughwu kẹ ihwo buebun. Urhi rẹ Mosis tare nẹ kohwo kohwo ro djobọte ohwo ro ghwuru hirhephiyọ ohwo ri jẹfuọn ugege yena. Urhi na tobọ tanẹ a vwẹ ame vwo ru ohwo tiọyena fon. Odjekẹ nana ghini toroba omakpokpọ.​—Ukeri 19:11, 19.

Asan re do erọnvwọn ri gberi phiyọ.

Kukpe kukpe yen emọ re vrẹ uriorin iyorin vwo ghwẹ fikirẹ ọga rẹ evun-etue, buebun rayen muọga nana fikirẹ isọn rẹ ihworakpọ ra nabọ do kufia yẹrẹ tọn phiyọ asan ri fori-i. Urhi rẹ Mosis tare nẹ e bekpẹn rhurhu isọn rẹ ihworakpọ, i mi ji sheri vwọ kẹ asan rẹ ihwo dia.​—Urhi Rivẹ 23:13.

Ọke ra vwọ yanvwe ọmọshare.

Urhi rẹ Ọghẹnẹ tare nẹ ẹdẹ ẹrenren de te, a yanvwe ọmọshare re vwiẹre. (Livitikọs 12:3) E de vwiẹ ọmọ nu obọ, udughwrẹn ọvo wan tavwen ọbara rọyen ki vwo ẹgba ro se vwo dje. Vwẹ ọke rẹ Baibol na, tavwen a ke rhe mrẹ ona rẹ omaesivwon re rhoma yovwinphiyọ nonẹna, ọyen emu aghwanre a vwọ hẹrhẹ vrẹ udughwrẹn ọvo tavwen a ke yanvwe ọmọ.

Oborẹ omakpokpọ vẹ iroro wẹn vwo churobọ si ohwohwo.

Egbaerianriẹn vẹ idọktọ tare nẹ e vwo vwo omamọ rẹ ẹwẹn kerẹ aghọghọ, iphiẹrophiyọ, ẹwẹn rẹ ọdavwaro, kugbe owenvwe re vwo ghovwo toroba omakpokpọ rẹ ohwo. Baibol na tare: “Udu sasasa yẹ omamọ rẹ uhuvwu, ẹkẹvuọvo erhi ro muomaphihọ nẹrhẹ ibeku rẹ oma ya muẹ.”​—Isẹ 17:22.