Vwẹ obuko jovwo, avwanre ta ota kpahen oborẹ orherẹn rẹ Delphi phiẹn Croesus, rọ nẹrhẹ ovie rẹ Persia phio kparobọ. Ẹkẹvuọvo, vwọ fẹnẹ ọyena, Baibol na vwo aroẹmrẹ ro shekpahen ovie rẹ Pẹsha ro rugba vwẹ kẹdia kẹdia.

Omarẹ ikpe 200 tavwen e ki vwiẹ ovie na, ọmraro rọ dia ohwo rẹ Hibru re se Aizaya se odẹ rẹ Sairọs, o de ji djisẹ rẹ obo ro che phi Babilọn rọ dia orere rode kparobọ.

Aizaya 44:24, 27, 28: “Enẹ Ọrovwohwo tare, . . . ono re ta kẹ ikokodo na nẹ, Kpọ, yamu, ki Mi ru irhie wẹn na kpọ fiotọ, rọ ta kpahe Sairọs, Ọye osuigegede mẹ, ko che ru iroro mẹ ejobi gba; kọ ta kpahe Jerusalẹm, nẹ Ka cha bọn wẹ, vwọ kpahe uwevwi na nẹ, Ka cha tọn uchivwo wẹn phihọ otọ.”

Kirobo rẹ ogbikuegbe rẹ ihwo rẹ Grik re se Herodotus tare, isodje rẹ Sairọs da kpọ ame rẹ Urhie rẹ Yufretis rọ djẹ wan orere rẹ Babilọn na kpo asan ọfa. Ona rẹ Sairọs na da nẹrhẹ isodje rọyen sa wan urhie na rọ kpọ te ugbon ro orere na. Ọke rẹ Sairọs vwo phi orere na kparobọ nu, o de siobọnu ihwo rẹ Ju re mu kpo eviẹn vwẹ Babilọn, ọ da vwẹ uphẹn kẹ ayen vwo rhivwin ra rhoma bọn Jerusalẹm, ra ghwọre vwẹ ikpe 70 re wanre na.

Aizaya 45:1: “Enẹ Ọrovwohwo tare kẹ ọmọ rọye rọ vwẹ evwri ghworo na Sairọs, re me yọnrọn obọrhe rọye na, ri mi phi irere na kua kẹ na re me ban ivie phihọ kẹ, ri mi rhie ẹchẹ phihọ hẹrhẹ rere e jẹ ẹchẹ yena ehuho.”

Isodje rẹ Pẹsha wan ẹchẹ ride ivẹ rehẹ igbẹhe rẹ orere na ruọ, e rhiẹ ẹchẹ na phiyọ vwẹ ẹdẹ yena. Mane kẹ ihwo rẹ Babilọn riẹn kpahen oborẹ Sairọs guọnọ ruẹ jovwo, ayen ra kanre ẹchẹ na. Jẹ kirobo rọ hepha, orere na vwo ochọnvwe vuọvo-o.

Ọnana ọvo usun rẹ aroẹmrẹ rẹ Baibol na buebun ri rugba. a Vwọ fẹnẹ aroẹmrẹ rẹ ihworakpọ rẹ ayen vwẹ urinrin rọyen vwọ kẹ eghẹnẹ rẹ efian, aroẹmrẹ rẹ Baibol na nẹ obọ rẹ Ohwo “ro dje oba na nẹ ẹtuọhọ rọye rhe nẹ awanre rhe imu ri ji ru-u tanẹ, iroro mẹ ri che mudia, Mi che ru iroro mẹ ejobi gba.”​—Aizaya 46:10.

Ọghẹnẹ rẹ uyota na ọvo, rẹ odẹ rọyen dia Jihova yen cha sa ta oka rẹ ota ọtiọyen. Odẹ na mudiaphiyọ “Ọ ro se Ru Kemu Kemu ro Rhere Ẹwẹn.” Odẹ na kanrunumu ẹgba rọyen rọ vwọ riẹn, je  rhuẹrẹ erọnvwọn phiyọ vwẹ obaro na vwo nene ọhọre rọyen. Ọ vwẹ imuẹro kẹ avwanre nẹ o che ru kemu kemu ro veri.

Wọ guọnọ riẹn oborẹ aroẹmrẹ rẹ Baibol na ta kpahen ọke rẹ avwanre na? Vwẹ ikpe 2,000 re wanre na, Baibol na tare nẹ “vwẹ oba rẹ ẹdẹ na ẹdẹ ebrabra cha rhe.” Oba rẹ ẹdẹ vọ? Ọ dia ọ rẹ akpọ na yẹrẹ ọ rẹ ihworakpọ-ọ, ẹkẹvuọvo, ọ rẹ ohra, oshenyẹ vẹ ojaẹriọ rẹ ihworakpọ hirharoku vwẹ ikpe uriorin buebun rhire na. E jẹ a fuẹrẹn aroẹmrẹ evo ri djerephia nẹ avwanre hẹ “oba rẹ ẹdẹ na.”

2 Timoti 3:1-5: “Vwẹ oba rẹ ẹdẹ na . . . , ihwo cha guọnọ omaobọ rẹ ayen nọ, e cha guọnọ igho nọ, i che phuoma nọ, i che ni oma rhuarho nọ, e cha harhe ekan nọ, i gbi che mu ọghọ kẹ esẹ vẹ ini-i, e gbe cha riẹn ẹse-e, e gbe cha guọnọ ẹfuọ-ọn, i gbi vwo omaeririo-o, e gbi se fue ọhọre rẹ aye-en, ri miovwi odẹ rẹ ihwo, ke vẹn ro umwemwu, ke djoma, ki tuoma rẹ emu esiri, ke shẹ ihwo, zighi zighi, ke vọn vẹ ophiẹvwe, ke guọnọ omavwerhe jẹ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ vwo, ri muẹ ofian rẹ ẹga baroma ẹkẹvuọvo yẹ ayen sian ogangan rọ herọ.”

Wọ rhọnvwere nẹ a mrẹ iruemu tiọyena vwẹ oma rẹ ihwo nonẹna? Wo se noso nẹ ihwo ri vwo ojevwe romobọ, ẹguọnọ rẹ igho, re je kparoma yen riariẹ avwanre phiyọ? Wọ rhọnvwere nẹ ihwo re guọnọ nẹ e ru kẹ ayen ọvo, re rhọnvwan phiyọ ọ rẹ ihwo-o rhi bunphiyọ? Aphro herọ-ọ, wọ je cha rhọnvwen nẹ emọ rha kerhọ rẹ esẹ vẹ ini raye-en, ihwo vwẹ asan eje vwo ẹguọnọ rẹ akpọẹriọ nọ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ. Erọnvwọn tobọ miovwẹnphiyọ kẹdẹ kẹdẹ.

Matiu 24:6, 7: “We che nyo umri rẹ ofovwi kugbe edo rẹ ofovwi. . . . Ẹgborho cha vwọ so ẹgborho, uvie cha vwọ so uvie.”

A tare nẹ ihwo rẹ ofovwin hwe re vwo nẹ ukpe rẹ 1914 rhe, bun vrẹ oduduru 100, ukeri nana bun vrẹ uchunu ihwo re dia ẹkuotọ evo. Vwẹ ẹwẹn roro oviẹ, omaemuophiyọ vẹ oja rẹ ọnana soro. Irere na se yono vwo nẹ echobọ rayen rhe, rẹ ayen de phi oba phiyọ ifovwin re?

Matiu 24:7: “Owẹvwe che fi.”

Ukoko rẹ World Food Programme tare nẹ, “Vwẹ akpọ rẹ emuọre da herọ vwọ kẹ ihwo ejobi, ihwo oduduru 815, kọyen ohwo ọvo vwẹ irhinrin je vwẹ evun fefe vwo sherhẹ kẹdẹ kẹdẹ. Ma bra kparobọ, ohwo ọvo vwẹ erha rioja rẹ ọga rẹ owẹvwen sua.” A tare nẹ kukpe kukpe, emọ ri te oduduru erha yen ghwẹ fikirẹ owẹvwen.

Luk 21:11: “Otọ che mu kpogho.”

Kukpe kukpe, etọ ri te omarẹ 50,000 yen kpogho. Omarẹ 100 yen ghwọrọ iwevwin, kukpe kukpe yen ọvo rọ ganre mamọ vwọ phia. A tare nẹ vwẹ uvwre rẹ ukpe rẹ 1975 fi 2000, ihwo ri bun te 471,000 yen etọ ri kpoghori hweri.

Matiu 24:14: “Ka cha ta ota rẹ iyẹnrẹ esiri na wan akpọ na ejobi, rere ọ vwọ dia iseri kẹ ẹgborho na ejobi: tavwe rẹ oba na ki rhi te.”

Iseri rẹ Jihova ri bun vrẹ oduduru ẹrenren rhe ghwoghwo, ji se oseri rẹ iyẹnrẹn esiri rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ vwẹ akpọneje, vwẹ etọ ri te 240. Ayen ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na vwẹ kasan kasan rẹ ayen da mrẹ ihwo. Aroẹmrẹ na tare nẹ ọke re de ru iruo nana te asan rẹ Ọghẹnẹ guọnọre nu, “oba na [ko] te.” Die yen ọyena che mudiaphiyọ? Ọyena cha vwẹ usuon rẹ ohworakpọ vwo te oba, usuon rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ me tonphiyọ. Ive vọ yen che rugba vwẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ? Se kpobarophiyọ rere wọ vwọ riẹn.