Ikuegbe rẹ emama rọhẹ ọbe rẹ Jẹnẹsis nẹrhẹ avwanre riẹn nẹ Ọghẹnẹ vuẹ ọshare rẹsosuọ Adam nẹ: “Wọ sa re omamọ komamọ rẹ udju na obo ri jen we; ẹkẹvuọvo urhe rẹ erianriẹn rẹ erhuvwu vẹ umiovwo na wọ riọọ, kidie ẹdẹ re wọ rerọ ku wo ghwu.” (Jẹnẹsis 2:16, 17) Ota yena rẹ Ọghẹnẹ vuẹ Adam na nabọ dje phephẹn nẹ mane kẹ Adam kerhọ rẹ Ọghẹnẹ jovwo, o re ghwu-u, kọ ra dia bẹdẹ vwevunrẹ ogba rẹ Idẹn.

Jẹ ọ da ohwo mamọ nẹ ukperẹ Adam vwọ kerhọ rẹ Ọghẹnẹ rere ọ dia bẹdẹ, ọ da vwẹ arogba ru obo re fẹnẹ oborẹ Ọghẹnẹ vuẹ rẹ, ọ da re omamọ rẹ urhe na rẹ aye rọyen re se Ivi vwọ kẹ. (Jẹnẹsis 3:1-6) Rhi te nonẹna, avwanre je rioja rẹ obo ri nẹ obuko rọyen rhe. Enẹ ọyinkọn Pọl ta kpahọn: “Kirobo rẹ umwemwu wan oma rẹ ohwo ọvo rhe akpọ rẹ ughwu da wan oma rẹ umwemwu rhe na, ọtiọye na ughwu da hrabọ ro ihwo ejobi fikiridie ihwo ejobi ru umwemwu.” (Rom 5:12) “Ohwo ọvo” yena yen Adam. Ẹkẹvuọvo die yen umwemwu na, diesorọ ọ vwọ ghwa ughwu rhe?

Oborẹ Adam ruru na umwemwu kidie arogba yen ọ vwọ churhi rẹ Ọghẹnẹ. (1 Jọn 3:4) Jẹ ughwu yen osa rẹ umwemwu kirobo rẹ Ọghẹnẹ vuẹ Adam jovwo. Mane kẹ Adam vẹ emọ rọyen kerhọ rẹ irhi rẹ Ọghẹnẹ jovwo, ayen ra dia irumwemwu-u, ayen ra dia bẹdẹ. Ọ dia Ọghẹnẹ ma ohworakpọ rere o ghwu-u, ẹkẹvuọvo ọ ma rọ rere ọ dia bẹdẹ.

 Ughwu ghene “hrabọ ro ihwo ejobi” kirobo rẹ Baibol na tare. Kẹ o vwo ẹbẹre ọvo rẹ oma avwanre ro ji yerẹn siẹrẹ e de ghwu nu? Ihwo buebun cha tanẹ e, nẹ erhi rọhẹ evun rẹ oma rẹ avwanre ghwẹ-ẹ. Iroro tiọyena che mudiaphiyọ nẹ efian yen Ọghẹnẹ gun kẹ Adam. Vwẹ idjerhe vọ? Ọ da dianẹ ẹbẹre ọvo rẹ oma avwanre ji yerẹn siẹrẹ ohwo de ghwu nu, kọyen ughwu rha dia osa rẹ umwemwu kirobo rẹ Ọghẹnẹ tare-e. Jẹ Baibol na tare nẹ: “Ọ pha bẹnbẹn kẹ Ọghẹnẹ rọ vwọ vwọrọn ofian.” (Hibru 6:18) Vwọrẹ uyota, Eshu yen vwọrọ ofian ọke rọ vwọ vuẹ Ivi nẹ: “We che ghwu-u.”​—Jẹnẹsis 3:4.

Ọtiọyena, onọ ọvo da vwomaphia, ọ da dianẹ uyono rẹ erhi ghwẹ-ẹ ofian, kẹ die yen ghene phia siẹrẹ ohwo de ghwu?

Ikuegbe rẹ emama rọhẹ ọbe rẹ Jẹnẹsis da ta: “Ọrovwohwo Ọghẹnẹ da vwẹ ekpẹn rẹ otọ na vwọ ma ohwo, ọ da wẹn ẹwẹn rẹ arhọ na phihọ rẹ otọ na vwọ ma ohwo, ọ da wẹn ẹwẹn rẹ arhọ na phihọ iwẹn rọye; ohwo de hirhe ohwo ọkpokpọ.” A fan ota na “ohwo ọkpokpọ” vwo nẹ ota rẹ Hibru re se ne’phesh, * ro mudiaphiyọ “emama rọ wẹn.”​—Jẹnẹsis 2:7.

Ọtiọyena, Baibol na djere phephẹn nẹ a ma ohworakpọ vẹ erhi ro jeghwo-o. Ukperẹ ọtiọyen, avwanre ohwo ọvuọvo yen “ohwo ọkpokpọ” na. Kọyensorọ, o vwo asan vuọvo vwẹ Baibol na wọ da cha mrẹ ota na “erhi ro jeghwo-o.”

Ọ vwọ dianẹ uyono rẹ erhi ro jeghwo hẹ evunrẹ Baibol na-a, kẹ diesorọ ẹga buebun vwo yono uyono yena? A vwọ mrẹ ẹkpahọnphiyọ rẹ onọ yena, e je roro kpahen Ijipt rẹ ọke rẹ awanre.

Herodotus rọ dia ogbikuegbe rẹ Grik vwẹ ẹgbukpe ujorin riyorin a ke mrẹ ọke rẹ Kristi, tare nẹ ihwo rẹ Ijipt yen “ihwo rẹsosuo re ton uyono rẹ erhi ghwẹ-ẹ phiyọ.” Ẹkuruemu rẹ ihwo rẹ Babilọn rẹ ọke awanre ji djephia nẹ ayen vwo esegbuyota kpahen erhi ro jeghwo. Bẹsiẹ Alexander Rode ki rhi phi Middle East kparobọ vwẹ ukpe rẹ 332 B.C.E., jẹ egbaerianriẹn rẹ Grik titi uyono na mamọ re, o rhe kri-i uyono na da rhe hrabọ ro ubrakpọ rẹ ihwo rẹ Grik ejobi.

Vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ ọke rẹ Kristi, ẹko rẹ Ju ivẹ ra nabọ riẹn odẹ, re se Essenes kugbe Farisi yonori nẹ erhi na ji yerẹn siẹrẹ ohwo de ghwu nu. Ọbe re se The Jewish Encyclopedia da ta: “Ihwo rẹ Ju vwo esegbuyota kpahen erhi ro jeghwo fikirẹ uyono rẹ ihwo rẹ Grik vwọ phia, ma rho kẹ uyono rẹ plato.” Ogbikuegbe rẹ Ju re se Josephus vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ je tanẹ uyono rẹ erhi ro jeghwo nẹ Baibol na rhe-e, ẹkẹvuọvo “ọyen esegbuyota rẹ ihwo rẹ Grik.” Ọ tare nẹ ọyen ikuegbe rẹ osia.

Ẹkuruemu rẹ ihwo rẹ Grik vwọ hrabọ nene asan eje na, ihwo ri se oma rayen Inenikristi da rhe rhọnvwephiyọ uyono na. Ogbikuegbe re se Jona Lendering tare nẹ, “Plato yonori nẹ erhi avwanre ka dia asan ọvo rọ hepha yoyovwin jovwo, jẹ asaọkiephana akpọ umwemwu kọyen o de yerẹn, ọnana kọ rhe nẹrhẹ ọ dia lọlọhọ vwọ kẹ Inenikristi rẹ ayen vwọ reyọ uyono rẹ Plato vwọba uyono rayen.” Ọtiọyena, uyono rẹ erhi ro jeghwo na da rhe ro ishọshi rẹ “Inenikrsiti,” o de ji hirhephiyọ ẹbẹre ọvo rẹ esegbuyota rayen.

Vwẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ, ọyinkọn Pọl da vwẹ orhọ esio nana phia: “Asakiephana [“Ẹwẹn,” NW ] na tare phẹphẹ nẹ ukuko rẹ akpọ na vwobọ ihwo buebu che she nẹ esegbuyota na rẹ ayen da cha kerhọn rẹ erhi rẹ ophiẹvwe kugbe uyono rẹ efian rẹ idẹbono.” (1 Timoti 4:1) Eta yena ghini rugba dẹn! Uyono rẹ erhi ro jeghwo ọyen ọvo usun rẹ “uyono rẹ efian rẹ idẹbono.” Uyono tiọyen hẹ evunrẹ Baibol na-a, ọ tonphiyọ vwẹ obọ rẹ egbaerianriẹn vẹ ẹga rẹ efian.

Oma vwerhen avwanre rẹ Jesu vwọ tanẹ: “Ovwan ke riẹn uyota na, uyota na ko ru ovwan phihọ ọmuvwiẹ.” (Jọn 8:32) Siẹrẹ e de vwo erianriẹn ọgbagba rẹ uyota na, e rhe che vwo esegbuyota kpahen iyono re vwọso Ọghẹnẹ vẹ irueru rẹ ẹga buebun titẹ vwẹ akpọ na nonẹna-a. Vwọ vrẹ ọyena, uyota rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ sivwin avwanre vwo nẹ irueru rẹ ihwo ruẹ ọke rẹ ohwo de ghwu, fikirẹ esegbuyota nẹ ayen rhe ru ọtiọye-en, ohwo ro ghwuru na cha so ukuoma kẹ ayen.​—Ni ekpeti na “ Tivọ Ihwo ri Ghwuru na Hepha?”

Ọ dia ọhọre rẹ Ọghẹnẹ nẹ siẹrẹ ohworakpọ da dia akpọ vwẹ ikpe 70 yẹrẹ 80 nu, o gbe kpo asan ọfa ra dia bẹdẹ-ẹ. Ọhọre rọyen, ọyen ihworakpọ vwọ dia otọrakpọ na bẹdẹ. Ọhọre rẹ Ọghẹnẹ nana ọyen odjephia rẹ ẹguọnọ rọyen vwọ kẹ ihworakpọ, o vwobo rọ wanre-e, o che rugba. (Malakae 3:6) Eta rẹ ọbuine nana rhoma nẹrhẹ esegbuyota rẹ avwanre ganphiyọ rọ vwọ tanẹ: “Ọvwata cha re ughwẹ rẹ otọ na, kọ dia enu rọye bẹdẹ.”​—Une Rẹ Ejiro 37:29.