Diesorọ efanfan rẹ Baibol buebun vwọ herọ nonẹna? Efanfan ọkpokpọ nẹrhẹ vwo vwo ẹruọ rẹ Baibol na, gbanẹ ọ nẹrhẹ ọ bẹn wo vwo vwo ẹruọ rọyen? Wọ da riẹn kpahen asan rẹ ayen nurhe, ọ sa chọn wẹ uko vwọ fuẹnrẹn ayen vẹ aghwanre.

Ẹsosuọ, ono yen ke si Baibol na, ọke vọ yen e vwo sio?

Ẹbẹre ivẹ yen a ghare Baibol na phiyọ. Ẹbẹre rẹsosuọ vwo ẹbe 39, “aroẹmrẹ rẹ Ọghẹnẹ” yehẹ evunrẹ ẹbẹre nana. (Rom 3:2) Ọghẹnẹ yen mu eshare re fuevun vwo si ẹbe nana, omarẹ ikpe 1,100 yen ayen vwo sio, vwo nẹ ukpe rẹ 1513 B.C.E. re te omarẹ 443 B.C.E. Ejajẹ rẹ Hibru yen ayen vwo si ẹbẹre buebun rẹ ẹbe nana, kọyensorọ e vwo se Ẹbẹrẹ ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na, ra je riẹn phiyọ Ọphọ rẹ Awanre na.

Ẹbẹre rivẹ vwo ẹbe 27, re je dia “ota rẹ Ọghẹnẹ.” (1 Tẹsalonaika 2:13) Ọghẹnẹ mu idibo rẹ Jesu Kristi vwo si ẹbe nana vwẹ ọke ro ghwe gro-on, omarẹ ikpe 60 yen e vwo si ẹbẹre nana, vwo nẹ omarẹ ukpe rẹ 41 C.E. re te ukpe rẹ 98 C.E. Ejajẹ rẹ Grik yen e me vwo sio, kọyensorọ e vwo se ẹbẹre nana Ẹbẹre ra vwẹ Grik vwo si vwẹ Baibol na, ra je riẹn phiyọ Ọphọ Kpokpọ na.

Ẹbe 66 na ejobi rẹ Ọghẹnẹ mu ihwo vwo si na kọyen rhi hirhephiyọ ọsoso rẹ Baibol rọ dia Ota rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihworakpọ. Diesorọ a rhoma vwo si efanfan efa rẹ Baibol na? Iroro erha kiriguo re sorọ na.

• Rere ihwo se vwo se Baibol na vwẹ ephẹrẹ rayen.

• Rere e vwo si osichọ rẹ ihwo re rhoma sio na no, rere ota rẹ Baibol vwọ dia kerẹ ọ rẹsosuọ na.

• Rere e vwo wene eta awanre re vwo sio kpo ekpokpọ.

 Roro kpahen obo ra vwẹ iroro nana vwo ruiruo vwẹ efanfan ivẹ rẹsosuọ.

Omarẹ ẹgbukpe 300 tavwen a ke mrẹ ọke rẹ Jesu, yen ihwo rẹ Ju ri yono ẹbe kodo vwọ tonphiyọ ẹfan rẹ Ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na kpo Grik. Efanfan nana kọyen a rhe riẹn phiyọ Greek Septuagint. Die yen nẹrhẹ a fan? Rere ọ vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo rẹ Ju re jẹ ejajẹ rẹ Grik ukperẹ Hibru vwẹ ọke yena vwọ karophiyọ “ọbe ọfuanfon na.”​—2 Timoti 3:15.

Efanfan rẹ Septuagint je vwẹ ukẹcha kẹ iduduru rẹ ihwo re dia ihwo rẹ Ju-u, re jẹ ejajẹ rẹ Grik vwọ riẹn oborẹ Baibol na yonori. Vwẹ idjerhe vọ? Ọgbaerianriẹn W F.  Howard da ta: “Vwo nẹ uherevie rẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ rhe, yen efanfan rẹ Septuagint na vwo hirhephiyọ Baibol rẹ Ishọshi rẹ Inenikristi, rẹ imishọnare rayen yan nẹ uwevwin ẹga ọvo kpo ọfa, jẹ ayen ‘dje vwo nẹ Baibol na cha nẹ Jesu yen Mesaya na.’ ” (Iruo Rẹ Iyinkọn Na 17:3, 4; 20:20) Ohwo ọvo ro yono Baibol kodo re se F. F. Bruce tare nẹ “ọyena yen iroro ọvo rọ sorọ rẹ buebun ihwo rẹ Ju vwọ kpairoro vrẹ efanfan rẹ Septuagint na.”

Ra vwọ vwẹ ẹbe sansan rẹ Ẹbẹre ra vwẹ Grik si vwẹ Baibol na vwọ kẹ idibo rẹ Jesu na, jẹ ayen vwẹ ẹbe na vwọba efanfan rẹ Septuagint na, etiyin kọyen ọsoso rẹ Baibol rẹ avwanre vwori nonẹna nurhe.

Omarẹ ẹgbukpe 300 re vwo si Baibol na nu, Jerome rọ dia ohwo ro yono kpahen ẹga kodo da fan Baibol na kpo ejajẹ rẹ Latin, Baibol yena kọyen a rhe riẹn phiyọ Latin Vulgate. A je fan Baibol na kpo ejajẹ rẹ Latin jovwo re, kẹ diesorọ a vwọ rhoma fan ọkpokpọ? The International Standard Bible Encyclopedia tare nẹ Jerome guọnọ rhuẹrẹ erọnvwọn evo phiyọ kerẹ “osichọ, echobọ re teyenphia, obo ra vwọ ba yẹrẹ re si no ra guọnọre-e.”

Jerome rhuẹrẹ beubun rẹ osichọ tiọyena phiyọ. Ẹkẹvuọvo, ọke vwọ yan obaro, ilori rẹ ishọshi da rhe so ebẹnbẹn rọ ma rho kparobọ! Ayen tare nẹ efanfan rẹ Latin Vulgate ọvo yen Baibol ra rhọnvwephiyọ re vwo ruiruo, ayen da yọnre ota yena vwẹ ẹgbukpe ujorin buebun! Ukperẹ ọ vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo vwo vwo ẹruọ rẹ Baibol na, efanfan rẹ Vulgate da  nẹrhẹ ọ dia bẹnbẹn, kidie ihwo re jẹ Latin vwẹ ọke yena rhe bu-un.

Uvwrẹ ọke yena, ihwo si efanfan efa kerẹ Syriac Peshitta ro titiri mamọ vwẹ omarẹ ẹgbukpe ujorin iyorin rẹ ọke avwanre na. Ẹkẹvuọvo, o te ẹgbukpe ujorin ihwẹne rẹ ọke avwanre na tavwen a ke mrẹ ihwo re davwẹngba vwọ fan Baibol kẹ ihwo vwẹ ejajẹ rayen.

Vwẹ oba rẹ ẹgbukpe ujorin ihwẹne rẹ ọke avwanre na vwẹ England, John Wycliffe da ton ẹfan rẹ Baibol na phiyọ kpo Oyibo, rọ dia ejajẹ rẹ ihwo rẹ ẹkuotọ rọyen sa nabọ vwo ẹruọ rọyen. O rhe kri-i, ra vwọ mrẹ ọyena nu, ona ra vwọ teyan ẹbe rẹ Johannes Gutenberg da nẹrhẹ ọ dia lọlọhọ kẹ ihwo ri yono kpahen Baibol na kodo rẹ ayen vwọ teyen, je ghare Baibol na kpo ejajẹ sansan vwẹ Europe.

Efanfan rẹ Oyibo rhi vwo bun re, ihwo evo kẹ nọ enọ kpahan oboresorọ e vwo vwo efanfan sansan vwevunrẹ ejajẹ ọvo. Vwẹ ẹgbukpe ujorin ihwegbẹrenren rẹ ọke avwanre na, olori rẹ ishọshi re se John Lewis de si: “Kẹdẹ kẹdẹ yen ejajẹ wene, ọtiọyena, ofori a vwọ rhoma vwariẹn efanfan rẹ awanre na si, rere a sa vwẹ ejajẹ ra jẹ asaọkiephana vwo ruiruo, rere ihwo ji se vwo vwo ẹruọ rayen.”

Nonẹna, ihwo ri yono kpahen Baibol na kodo yen me fo ihwo re vwanriẹn efanfan rẹ awanre na si. Ayen vwo ẹruọ rẹ ejajẹ rẹ awanre re vwo si Baibol na, ayen je rhoma mrẹ imanuskripti rẹ awanre ra mrẹre jovwo-o asaọkiephana. Ọnana vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwọ riẹn sẹ eta rẹ Baibol na ghene pha gbagba kirobo rọ hepha vwẹ ẹsosuọ.

Ọtiọyena, efanfan kpokpọ vwo erere buebun. Dedena, ofori e vwo nomaso kpahen efanfan na evo. * Jẹ ọ da dianẹ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ yen mu ihwo vwọ rhoma si efanfan kpokpọ rẹ Baibol, owian rayen na se fi erere rode kẹ avwanre.