1. Die yen nẹrhẹ oma vwerhen Pọl kpahen iniọvo ri Kọrẹnt?

 VWẸ ukpe ri 55 C.E., ọyinkọn Pọl hẹ unuerhuru rẹ orere ri Troas, ẹkẹvuọvo, kọke kọke yen o vwo roro kpahen iniọvo rehẹ Kọrẹnt. Ọ darọ mamọ ro vwo nyo nẹ vwẹ ọtonphiyọ rẹ ukpe yena, iniọvo ri Kọrẹnt vwo ẹghwọ uvwre rẹ oma rayen. Kerẹ ọsẹ ro vwo ọdavwẹ rẹ emọ rọyen, Pọl de si ileta rhe ayen vwọ kpọ ayen vi. (1 Kọr. 1:​11; 4:​15) O ji jẹ Taitọs rọ vẹ ọyen gba wian bru ayen ra, ji ru ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ ayen ihwo ivẹ na vwọ vwoma vwẹ Troas. Enẹna, Pọl hẹrhẹ Taitọs vwẹ Troas re, kidie ọ guọnọ riẹn oborẹ oma rẹ iniọvo ri Kọrẹnt na hepha. Ẹkẹvuọvo, ọ da Pọl mamọ nẹ Taitọs sa rhe-e. Kẹ, die yen Pọl ruru? Ọ da ro okọ kpo Masidonia, ọ da mrẹ vwẹ etiyin, oma da vwerhọn gangan. Taitọs da vuẹ Pọl nẹ iniọvo rẹ Kọrẹnt na rhiabọreyọ ileta na, ayen ji vwo urhurusivwe rẹ ayen vwọ mrẹ. Pọl da “ghọghọ phihọ” ọke rọ vwo nyo iyẹnrẹn esiri na.​—2 Kọr. 2:​12, 13; 7:​5-9.

2. (a) Die yen Pọl si rhe Inenikristi ri Kọrẹnt kpahen esegbuyota vẹ aghọghọ rayen? (b) Enọ vọ yen a cha fuẹrẹn?

² O kriri-i, Pọl de si ileta rivẹ bru iniọvo ri Kọrẹnt ra. Ọ da ta: “Ọ dianẹ avwanre suẹn esegbuyota rẹ ovwa-an; avwanre nene ovwan ruẹ iruo fiki rẹ aghọghọ rẹ ovwan, kidie we mudia gan vwẹ esegbuyota rẹ ovwan.” (2 Kọr. 1:​24) Die yen eta ri Pọl yena mudiaphiyọ? Kẹ, mavọ yen eta yena vwo shekpahen ekpako rẹ ukoko nonẹna?

3. (a) Die yen Pọl mudiaphiyọ ro vwo si: “We mudia gan vwẹ esegbuyota rẹ ovwan”? (b) Mavọ yen ekpako vwọ vwẹrokere udje ri Pọl nonẹna?

³ Pọl djunute ẹbẹre ivẹ re pha ghanghanre vwẹ ẹga rẹ avwanre​—esegbuyota vẹ aghọghọ. Vwọ kpahen esegbuyota, karophiyọ nẹ o siri nẹ, “Ọ dianẹ avwanre suẹn esegbuyota rẹ ovwa-an, . . . kidie we mudia gan vwẹ esegbuyota rẹ ovwan.” Pọl vwẹ eta nana vwo djephia nẹ iniọvo ri Kọrẹnt mudia gan, ọ dia fiki rọyen yẹrẹ ohwo ofa-a, ẹkẹvuọvo, fikirẹ esegbuyota rẹ ayen komobọ vwo kpahen Ọghẹnẹ. Ọtiọyena, Pọl niro nẹ ofori o vwo sun esegbuyota rẹ iniọvo rọye-en, o ji vwo ọke vuọvo ro vwo vwo vwẹ ẹwẹ-ẹn. O muẹ Pọl ẹro nẹ iniọvo na Inenikristi re fuevun re guọnọ ru obo ri yovwirin. (2 Kọr. 2:3) Nonẹna, ekpako vwẹrokere udje ri Pọl rẹ ayen vwo djephia nẹ ayen vwo imuẹro kpahen esegbuyota rẹ iniọvo rayen vẹ obo ri mu ayen vwọ ga Jihova. (2 Tẹsa. 3:4) Ukperẹ ayen vwọ vwẹ irhi egangan vwo mu vwẹ ukoko na, ekpako vwẹroso iyono ri Baibol vẹ odjekẹ ro nẹ obọ rẹ ukoko ri Jihova rhe. Kọyen a sa tanẹ, ọ dia ekpako yen suẹn esegbuyota rẹ iniọvo raye-en.​—1 Pita 5:​2, 3.

4. (a) Die yen Pọl mudiaphiyọ ro vwo si: “Avwanre nene ovwan ruẹ iruo fiki rẹ aghọghọ rẹ ovwan”? (b) Mavọ yen ekpako vwọ vwẹrokere uruemu ri Pọl nonẹna?

⁴ Pọl da je ta: “Avwanre nene ovwan ruẹ iruo fiki rẹ aghọghọ rẹ ovwan.” Pọl ta ota kpahen oma rọyen vẹ iniọvo efa ri nene wian. Diesorọ avwanre vwọ ta ọtiọyen? A ta ọtiọyen kidie vwẹ ileta vuọvo na, Pọl karophiyọ iniọvo ri Kọrẹnt kpahen iniọvo ivẹ ri nenire wian, ro vwo si: “Jesu Kristi, rẹ avwanre [kọyen Pọl, Silvanọs kugbe Timoti] ghwoghwo vwẹ ohri rẹ ovwan na.” (2 Kọr. 1:​19) Kọke kọke rẹ Pọl da reyọ ubiota na “otu rẹ iruiruo” vwo ruiruo vwẹ ileta rọyen, jẹ ọ ta kpahen iniọvo ri nene wian kerẹ Apolọs, Akuila, Priska, Timoti, Taitọs, kugbe ihwo efa. (Rom. 16:​3, 21; 1 Kọr. 3:​6-9; 2 Kọr. 8:​23) Ọtiọyena, eta na: “Avwanre nene ovwan ruẹ iruo fiki rẹ aghọghọ rẹ ovwan,” djephia nẹ Pọl vwẹ imuẹro vwọ kẹ iniọvo ri Kọrẹnt nẹ, ọ vẹ ihwo ri nene wian na guọnọ ru asan ẹgba rayen teri eje vwo ru aghọghọ rẹ iniọvo rẹ ukoko na bunphiyọ. Nonẹna, Ekpakọ rẹ ukoko ji vwo oka rẹ ẹwẹn yena. Ayen guọnọ ru asan ẹgba rayen muru vwọ vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo rayen vwọ “ga Ọrovwohwo vẹ evuavwerhe.”​—Une. 100:2; Fil. 1:​25.

5. Ẹkpahọnphiyọ vwọ kẹ onọ vọ yen a cha fuẹrẹn, kẹ, die yen ofori nẹ e roro kpahen?

⁵ O krinọ-ọ na, e de durhie iniọvo avwanre re dia ẹbẹre sansan vwẹ akpọ na nẹ ayen rhe kpahenphiyọ ọno nana, “Die yen ọkpako ọvo tare yẹrẹ ruru ro toroba aghọghọ wẹn?” A cha vwọ fuẹrẹn eta rẹ iniọvo yena, vwo oniso oborẹ eta rayen vwọ họhọ ẹkpahọnphyọ wọ rha vwọphia ọ da dianẹ a nọ wẹ onọ yena. Ọtiọyena, e je avwanre ihwo eje roro kpahen oborẹ e se vwo toroba aghọghọ rẹ ukoko rẹ avwanre. a

6, 7. (a) Mavọ yen ekpako sa vwọ vwẹrokere Jesu, Pọl, kugbe idibo rẹ Ọghẹnẹ efa? (b) Diesorọ oma vwọ vwerhen iniọvo avwanre siẹrẹ a da karophiyọ odẹ rayen?

⁶ Iniọvo avwanre buebun tare nẹ oma vwerhen ayen phiyọ siẹrẹ ekpako de djephia nẹ ayen vwo ọdavwẹ rayen. Idjerhe ọvo kiriguo rẹ ekpako se vwo ru ọnana yen ayen vwọ vwẹrokere udje ri Devid, Elihu, kugbe Jesu. (Se 2 Samuẹl 9:6; Job 33:1; Luk 19:5.) Idibo ri Jihova nana dje ọdavwẹ phia kpahen ihwo efa womarẹ odẹ rẹ ihwo tiọyena rẹ ayen vwo ruiruo. Pọl je riẹn obo rọ ghanre te ra vwọ karophiyọ edẹ rẹ iniọvo na je reyọ ayen vwo ruiruo. Pọl djunute edẹ rẹ iniọvo re vrẹ 25 vwẹ okuphiyọ rẹ ileta ọvo ro siri, tobọ ji te oniọvo aye Persis ro ta ota kpahen nẹ, “yere Pesis re me guọnọre.”​—Rom. 16:​3-​15.

⁷ Ekpako evo mrẹ bẹnbẹn rẹ ayen vwọ karophiyọ edẹ rẹ ihwo. Dedena, ọke rẹ ayen da davwẹngba vwo se odẹ rẹ iniọvo na, jẹ ekpako na vuẹ ayen nẹ, ‘Wọ ghanre kẹ vwẹ.’ (Eyan. 33:17) Ekpako na toroba aghọghọ rẹ iniọvo na siẹrẹ ayen da karophiyọ odẹ rayen ọke re de ruẹ uyono rẹ Uwevwin Orhẹrẹ yẹrẹ vwẹ ẹdia efa.​—Ni Jọn 10:3.

8. Idjerhe ọghanghanre vọ yen Pọl vwọ vwẹrokere Jihova vẹ Jesu?

⁸ Pọl ji djephia nẹ o vwo ọdavwẹ kpahen ihwo efa ro vwo jiri ayen, ọnana idjerhe ọfa re se vwo toroba aghọghọ rẹ iniọvo na. Vwẹ ileta ri Pọl da ta nẹ o vwo owenvwe ro vwo ruiruo fikirẹ aghọghọ rẹ iniọvo rọyen, yen o de ji si: “Me vwẹ ovwan vwọ yan eyan.” (2 Kọr. 7:4) O muẹro nẹ eta rẹ ujiri yena nẹrhẹ oma vwerhen iniọvo ri Kọrẹnt mamọ. Pọl je vwẹ ujiri tiọyena vwọ kẹ ukoko efa. (Rom 1:8; Fil. 1:​3-5; 1 Tẹsa. 1:8) Vwọrẹ uyota, Pọl vwo djunute odẹ rẹ Persis nu vwẹ ileta ro si rhe ukoko ri Rom, ọ da ta: O “ru iruo gangan vwẹ evun rẹ Ọrovwohwo” na. (Rom 16:​12) Mavọ yen oma cha vwerhen oniọvo aye nana te! Pọl vwẹrokere Jihova vẹ Jesu vwo jiri ihwo efa.​—Se Mak 1:​9-​11; Jọn 1:​47; Ẹvwọ. 2:​2, 13, 19.

9. Diesorọ re vwo jiri ji rhiabọreyọ ujiri vwo toroba aghọghọ rẹ iniọvo na?

⁹ Nonẹna, ekpako je riẹn obo rọ ghanre te re vwo jiri iniọvo na. (Isẹ. 3:​27; 15:23) Siẹrẹ ọkpako de jiri iniọvo na, jọ vuẹ ayen nẹ, ‘Mi vwo oniso rẹ iruo wẹn. Mi vwo ẹguọnọ wẹn.’ Ọyen obo re ghanre iniọvo na vwo nyo eta rẹ ujiri rẹ ekpako na. Oniọvo aye ọvo rọ vrẹ ẹgbukpe 50 re ta obo rehẹ ẹwẹn rẹ iniọvo efa, rọ vwọ ta: “A fobọ jiri uvwe vwẹ obẹ iruo-o, uruemu rẹ omaẹvwanvwọn yen a mrẹ vwẹ etiyin, omavwerhovwẹn je kanrọ. Ọtiọyena, ọ kẹ vwẹ aghọghọ vẹ ẹgba siẹrẹ ọkpako de jiri uvwe fikirẹ oborẹ mi ruru vwẹ ukoko na! Ọ nẹrhẹ me riẹn nẹ Ọsẹ mẹ rọhẹ obodjuvwu vwo ẹguọnọ mẹ.” Oniọvo ọshare ọvo rẹ ọyen ọvo vwẹrote emọ rọyen ivẹ ji vwo ọkpọ iroro tiọyen. Ọkpako ọvo jiriro o krinọ-ọ na. Mavọ yen ọnana djobọte oniọvo avwanre na wan? Ọ da ta: “Eta rẹ ọkpako na phi ẹgba phiyọ ovwẹ oma!” Vwọrẹ uyota, siẹrẹ ekpako na de jiri iniọvo na vwo nẹ otọ rẹ ẹwẹn rhe, ọnana toroba aghọghọ rẹ iniọvo na, o ji phi ẹgba phiyọ ayen oma rẹ ayen vwọ dia idjerhe arhọ na, ‘oma cha rọ aye-en.’​—Aiz. 40:31.

10, 11. (a) Mavọ yen ekpako se vwo nene udje ri Nehemaya? (b) Die yen sa chọn ọkpako uko vwọ bọn iniọvo rọyen gan vwẹ ọke rọ da kọn bru ayen ra?

¹⁰ Idjerhe ọghanghanre vọ yen ekpako se vwo dje ọdavwẹ phia kpahen iniọvo rayen ji toroba aghọghọ rọhẹ ukoko na? Ọyen ayen vwọ vwẹ uchebro vwọ kẹ iniọvo re vwiẹre. (Se Iruo Rẹ Iyinkọn Na 20:28.) Ekpako de ru ọnana, jẹ ayen vwẹrokere ekpako rẹ ọke awanre. Jokaphiyọ oborẹ Nehemaya rọ dia oniruo rọ fuevun ruru ọke rọ vwọ mrẹ nẹ iniọvo rọyen evo re dia Ju vwiẹre. Ikuegbe na vuẹ avwanre nẹ o de vrẹn re phiuduphiyọ ayen awọ. (Neh. 4:​14) Nonẹna, ekpako je guọnọ ru ọtiọyen. Ayen “vrẹn,” kọyen ayen jowọ rẹ ayen vwọ vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo rayen vwo mudiagan vwẹ esegbuyota na. Ekpako na sa vwọ bọn iniọvo tiọyena gan, kẹ ayen kọn bru ayen ra vwẹ uwevwin rayen ọ da dianẹ uphẹn na rhiephiyọ. Ekpako na guọnọ ‘vwẹ ọchuko rẹ ẹse rẹ ẹwẹn na’ kẹ iniọvo na vwẹ ọke rẹ ayen da kọn bru ayen ra. (Rom 1:​11) Die yen sa chọn ayen uko vwo ru ọtiọyen?

¹¹ Ofori nẹ ọkpako ghwọrọ ọke roro kpahen oniọvo rọ guọnọ kọn bru ra tavwen o ki bro ra rha bọn gan. Ebẹnbẹn vọ yen ohwo na hirharokuẹ? Eta vọ yen sa bọn gan? Ẹkpo ri Baibol vọ yẹrẹ udje rẹ ohwo vọ vwẹ Baibol na yen shekpahen ẹdia rọyen? Enọ nana cha chọn okpako na uko vwo vwo omamọ rẹ otaẹtakuẹgbe vẹ oniọvo na. Ọkpako vwẹ uphẹn kẹ iniọvo na nẹ ayen ta obo rehẹ ẹwẹn rayen je nabọ kerhọ kẹ ayen ọke rọ da kọn bru ayen ra. (Jems 1:​19) Oniọvo aye ọvo da ta: “Oma vwerhen ohwo mamọ siẹrẹ okpako da nabọ kerhọ vẹ ẹwẹn rọyen eje.”​—Luk 8:​18.

12. Amono vwẹ ukoko na yen guọnọ ọbọngan, kẹ, diesorọ?

¹² Amono yen mrẹ erere siẹrẹ ọkpako da kọn bru ohwo ra? Pọl jiriro kẹ ekpako nẹ ayen vwẹrote “uchuru na ejobi.” Vwọrẹ uyota, ihwo eje vwẹ ukoko na yen guọnọ ọbọngan, te ighwoghwota vẹ ekobaro re fuevun ri vwobọ vwẹ iruo rẹ Uvie na nukpe ra ro ukpe. Diesorọ ayen vwọ guọnọ ukẹcha rẹ ekpako na? Kidie ofu ji se dje ihwo tiọyen re ganre na fikirẹ okeke rẹ akpọ rẹ Eshu nana. E se vwo dje oboresorọ odibo rẹ Ọghẹnẹ rọ ganre vwọ guọnọ ukẹcha ọkievo, e jẹ a fuẹrẹn orọnvwọn ọvo rọ phiare vwẹ akpeyeren rẹ Ovie Devid.

13. (a) Ẹdia vọ yen Devid hepha, ro rhie uphẹn phiyọ kẹ Ishbibenob ro vwo hwe? (b) Idjerhe vọ yen Abishai vwọ chọn Devid uko?

¹³ A ghwa vwọ vwẹ Devid vwo mu ovie nu, o kriri-i, o de hirharoku Golayat, rọ dia ohwo ri Rifem, vwẹ uvwiẹ rẹ erhuaran. Devid de fiudugberi hwe arhuaran na. (1 Sam. 17:​4, 48-​51; 1 Ikun 20:​5, 8) Ikpe evo vwọ wan nu, Devid da rhoma hirharoku arhuaran ọfa vwẹ ofovwin rẹ ayen vẹ ihwo ri Filistia họnre. Odẹ rọyen Ishbibenob, ọyen jẹ ohwo ri Rifem. (2 Sam. 21:16) Ẹkẹvuọvo, udje nana, arhuaran na dino hwe Devid. Diesorọ? Ọ dia kidie nẹ o rhe fiudugberi-i, ẹkẹvuọvo, kidie o rhe vwo ẹgba-a. Ikuegbe na tare nẹ, “oma da ghwọrọ Devid.” Ugege rẹ Ishbibenob ghwa vwọ mrẹvughe nẹ oma ghwọrọ Devid, “o de roro nẹ ọye hwe Devid.” Ẹkẹvuọvo, arhuaran na ke tanẹ o duvwu Devid, “Abishai ọmọ ri Zeruiah da chuko, ọ da họnre ohwo ri Filistia na hwe.” (2 Sam. 21:​15-​17) Emerha yen nuro jẹ e hwere! O muẹro nẹ oma vwerhen Devid nẹ Abishai niro so ọke arhọ rọyen vwọ hẹ ẹdia rẹ imuoshọ, o de brokpakpa rhe chọn uko! Die yen e se yono nẹ ikuegbe nana rhe?

14. (a) Mavọ yen avwanre se vwo phi ebẹnbẹn re họhọ Golayat kparobọ? (b) Idjerhe vọ yen ekpako sa vwọ chọn ihwo efa uko vwo vwo ẹgba ji rhoma vwo aghọghọ rayen? Djudje rọyen.

¹⁴ Vwẹ akpọneje, avwanre Iseri ri Jihova ruiruo rẹ aghwoghwo avwanre dede nẹ Idẹbonọ vẹ ihwo rọyen so ekprowọ kẹ avwanre. Evo usun rẹ avwanre hirharoku egbabọse re họhọ arhuaran, ẹkẹvuọvo, avwanre vwẹroso Jihova, ọtiọyena, kẹ avwanre se phi ebẹnbẹn re họhọ “Golayat” kparobọ. Ọkievo, ebẹnbẹn rẹ akpọ nana rẹ avwanre nene muabọ ọkieje sa nẹrhẹ ofu dje avwanre, je nẹrhẹ oma ghwọrọ avwanre. Ọke rẹ ofudjevwẹ tiọyena nẹrhẹ avwanre vwiẹrẹ, ọ me je lọhọ rẹ ebẹnbẹn avwanre se phikparobọ jovwo ‘teyẹn avwanre muotọ.’ Vwẹ ọke tiọyena, ukẹcha ro fo aruọke rẹ ọkpako vwọphia cha kẹ avwanre ẹgba je chọn avwanre uko vwọ rhoma vwo aghọghọ avwanre, kirobo rẹ ihwo evo rhiẹromrẹ re. Oniọvo aye ọvo rọ dia ọkobaro rọ vrẹ ẹgbukpe 60 re da ta: “Ọke ọvo rọ wanre, oma mẹ ghwa gan te-e, ọtiọyena, mi vwo kpo aghwoghwo kọ bẹn kẹ vwẹ. Ọkpako ọvo ro vwo oniso rẹ ovwiẹre mẹ de bru vwe rhe. Avwanre nabọ riavwerhen rẹ otaẹtakuegbe rẹ uduephiophiyawọ re mu kpahen ẹkpo ri Baibol ọvo. Me da reyọ iroroẹjẹ rọ vwọ kẹ vwẹ na vwo ruiruo, ọnana de fierere kẹ vwẹ.” Ọ da je ta: “Ọ vwerhen ovwẹ oma mamọ nẹ ọkpako yena vwo oniso rẹ ovwiẹrẹ mẹ je chọn vwẹ uko!” E, ọyen emu rẹ aghọghọ ra vwọ riẹn nẹ e vwo ekpako re pha kerẹ Abishai rẹ awanre, ri vwo oniso rẹ avwanre ji muegbe rẹ ayen vwọ ‘chọn avwanre uko.’

15, 16. (a) Diesorọ iniọvo na vwo vwo ẹguọnọ ri Pọl mamọ? (b) Diesorọ avwanre vwo vwo ẹguọnọ rẹ ekpako rehẹ ukoko rẹ avwanre?

¹⁵ A vwọ dia ọkpako churobọ si owian ọgangan. Ọkievo, ekpako na gha ovwerhẹn vwẹ ason rẹ ayen vwọ nẹrhovwo ji roro kpahen oborẹ ayen sa vwọ vwẹrote uchuru rẹ Ọghẹnẹ yẹrẹ oborẹ ayen sa vwọ chọn iniọvo na uko vwo sikẹrẹ Jihova. (2 Kọr. 11:​27, 28) Dedena, kerẹ Pọl, ekpako na ruiruo rayen vọnvọn vẹ omavwerhovwẹn. Pọl si rhe iniọvo ri Kọrẹnt nẹ, “Me vwẹ aghọghọ ghwọrọ obo ri mi vwori ejobi fiki rẹ erhi rẹ ovwan.” (2 Kọr. 12:15) Vwọrẹ uyota, ẹguọnọ yen mu Pọl vwọ vwẹ oma rọyen eje vwọ bọn iniọvo na gan. (Se 2 Kọrẹnt 2:4; Fil. 2:​17; 1 Tẹsa. 2:8) A rha ta iniọvo na vwo vwo ẹguọnọ ri Pọl mamọ!​—Iruo 20:​31-​38.

¹⁶ Avwanre kerẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ nonẹna ji vwo ẹguọnọ rẹ ekpako rehẹ ukoko na, avwanre je kpẹvwẹ Jihova vwẹ ẹrhovwo rẹ avwanre nẹ ọ vwẹ eshare nana vwọ kẹ avwanre. Ọdavwẹ rẹ ayen vwo kpahen avwanre toroba aghọghọ rẹ avwanre. Avwanre mrẹ ọbọngan siẹrẹ ayen da kọn bru avwanre rhẹ. Vwọba, oma vwerhen avwanre nẹ ekpako na muegbe rẹ ayen vwọ chọn avwanre uko ọke ebẹnbẹn rẹ akpọ nana de mu avwanre rọ. Ghene uyota nẹ ekpako nana ri nenesi avwanre na ‘ruiruo fikirẹ aghọghọ rẹ avwanre.’