Wọ Riẹnre Jovwo?
Vwọ vrẹ ikuegbe rọhẹ Baibol na, imuẹro vọ yen djerephia nẹ ihwo rẹ Izrẹl ghene dia eviẹn vwẹ Ijipt?
Baibol na vuẹ avwanre nẹ ihwo ri Midian vwo mu Josẹf kpo Ijipt nu, ọsẹ rọyen Jekọp kugbe orua rọyen da kua nẹ Kenan kpo Ijipt. Ayen da dia ubrotọ rẹ Goshen vwẹ Ijipt rọ dia ẹbẹre rẹ Urhie ri Nile vẹ Mediterranean wan fi ohwohwo. (Jẹn. 47:1, 6) Ihwo rẹ Izrẹl na “de bu, ayen da gan.” Ọnana da nẹrhẹ oshọ mu ihwo rẹ Ijipt, ayen da vwẹ ihwo rẹ Izrẹl vwo ru eviẹn.—Eyan. 1:7-14.
Egbaphro evo tare nẹ ikuegbe ri Baibol yena osian ghevweghe. Ẹkẹvuọvo, o vwo obo ri djerephia nẹ ihwo re se Semites * dia eviẹn vwẹ Ijipt.
Kerẹ udje, ihwo re tọn ekuakua rẹ awanre nẹ otọ mrẹ asan rẹ ihwo diare vwẹ obọrhen ọnre rẹ Ijipt. Dr. John Bimson tare nẹ ọ da hanvwe, a mrẹ asan 20 rẹ ihwo rẹ Semite na diare vwẹ Ijipt. Vwọ vrẹ ọtiọyen, James K. Hoffmeier rọ dia ohwo ro yono kpahen ikuegbe rẹ Ijipt rẹ awanre tare nẹ, “Vwẹ uvwre rẹ ukpe ri 1800 fiẹ 1540 B.C., ihwo re jẹ ejajẹ ri Semite rehẹ obaro ọnre rẹ Asia kua kpo Ijipt ra dia kidie ọyen asan ro vwo erhuvwu mamọ.” Ọ da je tanẹ, “Ikpe yena shephiyọ vẹ ọke rẹ esẹ ride rẹ ihwo rẹ Izrẹl vwo yerin, o ji shephiyọ ọke vẹ ẹdia sansan re djisẹ rọyen vwẹ ọbe rẹ Jẹnẹsis, rọ dia omarẹ ọke rẹ Ebraham vẹ Aizik vwo yerin kugbe ọke ri Jekọp vwo kpo Ijipt ra guọnọ emu, ame vẹ ẹbe vwọ kẹ ichuru rọyen.”
A je mrẹ orọnvwọn ọfa vwẹ ẹbẹre rẹ obohwẹre ọnre rẹ Ijipt ro djerephia nẹ ihwo rẹ Izrẹl dia eviẹn vwẹ Ijipt. A mrẹ ẹbẹre ọbe re siri vwẹ omarẹ ukpe ri c. 2000–c. 1600 B.C.E. ro vwọ edẹ rẹ eviẹn re wianre vwẹ egodo rode ọvo vwẹ ẹbẹre rẹ obohwẹre ọnre Ijipt. Edẹ rẹ ihwo ri Semite re vrẹ 40 yehẹ evun rọyen. Evo cheremu, efa rhuon erọnvwọn je wian ewian efa. Hoffmeier da ta: “Rọ vwọ dianẹ ihwo ri Semite re vrẹ ujuvẹ yen ruiruo vwẹ egodo ọvo na, kọyen uchunu rẹ ihwo rẹ Semite re wian vwẹ Ijipt, marho vwẹ ẹbẹre rẹ Urhie ri Nile vẹ Mediterranean wan fi ohwohwo na burun dẹn.”
David Rohl rọ tọn ekuakua rẹ awanre nẹ otọ siri nẹ “evunrẹ Baibol na yen edẹ yena nurhe.” Kerẹ udje, ẹbẹre ọbe yena vwo edẹ kerẹ Isaka, Asha vẹ Shifra. (Eyan. 1:3, 4, 15) Rohl ku ota rọyen na phiyọ rọ vwọ ta: “Ọnana odjephia nẹ ihwo rẹ Izrẹl ghene dia eviẹn vwẹ Ijipt.”
Dr. Bimson da ta: “Ikuegbe ri Baibol ro shekpahen oborẹ ihwo rẹ Izrẹl dia eviẹn wan vwẹ Ijipt vẹ obo re siobọnu ayen wan ghene phia dẹn.”
^ e?ko. 4 A reyọ odẹ na Semite vwo nẹ uvwiẹ ri Shem rọ dia ọvo usun rẹ emọ erha ri Noa. Ọ sa dianẹ ihwo rẹ Elam, Asiria, Kaldia rẹsosuọ, Hibru, Siria, vẹ ihwo rẹ Arab evo nẹ uvwiẹ ri Shem rhe.
